فصل اول: کلیات پژوهش
 

1-1-بیان مساله. 5
1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق: 5
1-3-جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق: 6
1-4-اهداف تحقیق: 6
1-5-سؤالات تحقیق: 6
1-6-فرضیه‏های تحقیق: 6
1-7-تعریف واژهها و اصطلاحات: 6
1-8-روش تحقیق: 7

فصل دوم: تاریخچه حقوق زن  در گذر زمان
 

2-1- تعریف حق 9
2-1-1- تعریف لغوی حق 9
2-1-2- تعریف اصطلاحی حقوق 9
2-1-3- تعریف حقوق مدنی 9
2-2- تاریخچه حقوق زن در تمدن های باستان. 10
2-2-1- زندگی زن در امتهاى پیشرفته قبل از اسلام. 10
2-2-2- حقوق زن در جاهلیت پیش از اسلام. 11
2-2-3- ایران باستان. 13
2-2-4-یونان باستان. 15
2-2-5-روم. 16
2-2-6- هند و چین 18
2-2-7- زن در بابل قدیم. 20
2-3- زن از نگاه ادیان گذشته. 20
2-3-1- زن در آیین یهود. 20
2-3-2- زن در آیین مسیحیت. 22
2-4- زن درصدر اسلام. 23
2-4-1- مقام و حقوق زن در اسلام. 26
2-4-1-1- جایگاه زن به عنوان انسان. 29
2-4-1-2- زن به عنوان مادر. 31
2-4-1-3- زن، محور خانواده 33
2-4-2-  حقوق اختصاصی زن در اسلام. 34
2-4-2-1- حق مهر. 34
2-4-2-2- نفقه. 35
2-4-2-3- ارث. 36
2-4-2-4- رعایت عدالت. 38

فصل سوم: مفهوم مقتضیات زمان و مکان
 

3-1- مفهوم مقتضیات زمان و مکان در لغت و اصطلاح 41
3-1-1- مفهوم مکان در لغت. 41
3-1-2- مفهوم مکان از دیدگاه قدماء و معاصرین 41
3-1-3- مفهوم مکان در عرف. 42
3-2-1- مفهوم زمان در لغت. 42
3-2-2- مفهوم زمان از دیدگاه فلاسفه. 42
3-2-3- مفهوم زمان در عرف. 44
3-3- تاثیر زمان و مکان بر وضع و تغییر احکام فقهی 45
3-4- عوامل موثر در شناخت شرایط زمان و مکان. 46
3-5- اسلام وتجدد زندگی 48
3-6- انطباق دین اسلام بر همه زمانها 49
3-7- معارف سه گانه اسلامی 51
3-8- ضرورت سازگاری احکام فقهی با مقتضیات زمان. 53
3-9- مقتضیات زمان و مکان از دیدگاه قرآن. 54
3-10- قانون و قانونگزاری یا تشریع احکام و روش پیامبر اکرم (ص)در آن. 55
3-11- مفهوم ثبات و تغییر. 57
3-11-1- احکام ثابت و احکام متغیر. 59
3-11-2- چگونگی تأثیرزمان و مکان بر احکام. 59
3-11-2-1-تاثیر زمان و مکان در تبدیل حکم اولیه به حکم ثانویه. 60
3-11-2-2- تاثیر زمان و مکان در تغییر حکم اولیه به حکم ثانویه. 61
3-11-2-3- تاثیر زمان و مکان در صدور حکم حکومتی 61
3-12- نقش زمان و مکان در احکام و اجتهاد. 62
3-13- جایگاه زمان و مکان در فقه فردگرا و فقه اجتماعی 66
3-14- تفسیر جدید از اجتهاد درتغییر حقوق زن. 67
3-15- تاثیر زمان و مکان از دیدگاه فقها 68

فصل چهارم: حقوق زن در گذر تحولات حقوقی
 

4-1- جایگاه زن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 72
4-2- حقوق  زن در قانون مدنی 74
4-3- نسبی بودن تفسیر عدالت درحقوق زن. 78
4-4- جایگاه حقوقی زن. 79
4-5- سیر تحول قوانین حقوقی مربوط به زنان. 80
4-5-1- سن بلوغ. 80
4-5-1-1- بررسی تاریخچه قانون مدنی ایران در رابطه با سن ازدواج 80
4-5-2- تعدد زوجات. 84
4-5-2-1- تعدد زوجات در قانون مدنی 85
4-5-2-1-1- تعدد  زوجات در قانون حمایت خانواده سال 46. 86
4-5-2-1-2- تعدد زوجات در قانون حمایت خانواده سال1353. 86
4-5-2-2- کاهش آمار تعدد زوجات در ایران. 87
4-5-3- تبعیض تابعیت. 88
4-5-3-1- تبعیض در تابعیت زنان در قانون مدنی 90
4-5-3-2- تأثیر الحاق ایران به کنوانسیون بر تابعیت زنان در قانون مدنی 91
4-5-4- حقوق مالی زن. 91
4-5-4-1- نفقه. 92
4-5-4-1-1- نفقه زن پس از انحلال نکاح 92
4-5-4-1-2- تحلیل حقوقی ماده 1107 قانون مدنی در نفقه. 94
4-5-4-1-3- نفقه در مذاهب و ملیتهای دیگر. 96
4-5-4-2- مهریه. 97
4-5-4-2-1- احتساب مهریه به نرخ روز. 99
4-5-4-3- ارث. 102
4-5-4-3-1- تفاوتهای احکام ارث زن و شوهر. 103
4-5-4-3-2- تحول در قانون ارث زن(زوجه) در نظام حقوقی ایران. 104
4-5-4-3-3- اجحاف در حقوق زن در ماده 946 قانون مدنی قبلی و اشکالات آن. 105
4-5-4-3-4- اصلاح ماده 946 قانون مدنی قبلی 106
4-5-5- روابط غیر مالی زن و شوهر. 108
4-5-5-1- ریاست شوهر بر خانواده 108
4-5-5-2- قانون مدنی و اشتغال زن. 111
4-5-5-2-1- سوءاستفاده از حق ریاست شوهر در منع اشتغال همسر. 112
4-5-5-2-2- قلمرو ریاست شوهر در خصوص اشتغال زن. 112
4-5-5-2-3- نظر فقهای معاصر در خصوص اشتغال زوجه. 114
4-5-6- حقوق زن پس از انحلال نکاح 116
4-5-6-1- طلاق 116
4-5-6-1-1- طلاق به اراده مرد در قانون پیشین 117
4-5-6-1-2- ماده 1133 اصلاحی قانون مدنی 118
4-5-6-2- نگهداری و تربیت اطفال(حضانت) 120
4-5-6-2-1- حق مادر در حضانت درفقه و قانون مدنی 120
4-5-6-2-2- مانع بودن ازدواج مادر در حضانت طفل 122
4-6- جایگاه زن در قوانین کیفری 124
4-6-1- شهادت زن. 124
4-6-2- قضاوت زن. 126
4-6-2-1- ادله و رویه عملی ناظر به جواز قضاوت زنان. 128
4-6-2-1-1- بند اول- ادله ناظر به جواز قضاوت زنان. 128
4-6-2-1-2- بند دوم-رویه عملی ناظر به جواز قضاوت زنان در حقوق ایران. 128
نتیجه گیری 131
فهرست منابع. 136
چکیده
تغییر و تحولات روز افزون شرایط زندگی و التزامات جدید جامعه مدنی در عصر حاضر احساس نیاز به تعدیل و اصلاح برخی از قوانین را ایجاب می­ کند. از جمله قوانینی که باید مورد اصلاح و بازنگری قرار گیرد قوانین مربوط به حقوق زن در عرصه اجتماع و خانواده است. بسیاری از زنان بر این باورند که در طول تاریخ به آنها ستم رفته و حقوق و منافع آنها نادیده گرفته شده است. این امر حتی در دوران کنونی و با همه پیشرفت­هایی که نصیب زنان شده است وجود دارد و زنان را در بسیاری از موارد با مشکلات و چالش­های گوناگونی مواجه ساخته است.     
خوشبختانه پویایی فقه و مبانی اصیل اسلامی، نقش مهمی در ارائه نظریات و تئوری‌های عمیق و ژرف به منظور دستیابی به قوانین نوین بنا به مقتضیات زمان و مکان دارد. در این رساله تحقیقی، برآنیم که قوانین مربوط به حقوق زن و سیر تحول این قوانین را مورد بررسی قرار دهیم و نارسایی­های موجود در آن را که منجر به تضییع حقوق زنان شده است را برشمرده و راه‌حل­های مناسبی در راستای اصلاح قوانین و احیای حقوق زنان ارائه دهیم.
کلید واژه­ها: حقوق مدنی، حقوق زن، مقتضیات زمان، مقتضیات مکان، فقه، نو­آوری.
مقدمه
سپاس خدای را که به ید قدرت بی­منتهایش دریای آفرینش را جاری کرد و به اراده ازلی­اش همه خلق را صورت بخشید؛ هر کس را در سایه اراده­اش به راهی راهرو گردانید و آتش عشق خود را در وجودشان برانگیخت؛ نه از آن سوی که پیش فرستادشان توان برگشت دارند و نه در این سوی که بازشان داشت توان سبقت.
یکی از ویژگی­های جهان امروز و تمدن نوین بشری، تحولات دائم و نوپدیدی است که در عرصه­های مختلف در حال اتفاق است. در حال حاضر، چهره جهان در مقاطع بسیار کوتاه­تری نسبت به گذشته، دائما در حال دگرگونی است. توسعه چشمگیر و بهره­مندی از ابزارهای نوین و فن­آوری متحول، نیازمندی بشر را به یک سلسله قوانین، دستورات جدید و کارآمد ضروری ساخته و باعث شده است که همه مکاتب، مذاهب، فرهنگ­ها، تمدن­ها و نظام­های فکری و سیاسی بشری به دنبال هماهنگ نمودن خود با این تحولات و مقتضیات جدید زمانی و مکانی باشند.
جوامع بشری در گذر زمان دچار دگرگونی شده، ضمن فراز و نشیب­های بسیار راه تکامل می­پیماید. حقوق هم به تناسب آن متحول شده و در هر عصری متناسب با شرایط و اوضاع و احوال آن عصر، چهره جدیدی به خود می­گیرد. حقوق زنان نیز که بازتابی از سنت­ها، نگرش­ها و اوضاع و احوال حاکم بر هر جامعه است، همواره در تحول و دگرگونی بوده است. اما قاعده کلی در تحول حقوق زنان این بوده است که تغییرات این حوزه از حقوق، حالتی مثبت و روندی رو به جلو داشته است. مساله تامین حقوق زنان و اصلاح یا وضع قوانین در این خصوص از مدت­ها پیش چه در ایران و چه در کشورهای دیگر مطرح بوده است. چرا که بسیاری از مقررات و قوانین قبلی حاکم بر جامعه مبتنی بر تفکر مردسالارانه یا ضعیف بودن زن و در حاشیه گذاردن وی تدوین یافته بود. پیشرفت جوامع و بهبود وضعیت اقتصادی، بالارفتن سطح رفاه خانواده­ها، رشد فرهنگی و نیز افزایش سطح آگاهی و بیداری زنان و به تبع آن حرکت­ها و جنبش­های زنان از عوامل مهمی بود که سبب گشته است حقوق زن و مرد رو به تعادل نهد. با این حال کمتر کشوری را می­یابیم که در آن حقوق زنان در کوره زمان دستخوش تحول نشده و اصلاحات و اقدامات مثبتی  در جهت حمایت از آن صورت نگرفته باشد.
پژوهش حاضر با عنوان «تبیین نسبت حقوق مدنی زن و مقتضیات زمان و مکان» مشتمل بر کلیات و سه فصل است.در فصل اول به بررسی تایخچه حقوق زن در ادیان و آیین­های قبل از اسلام و در دولت­های مختلف از جمله، ایران، یونان، چین و. پرداخته­ایم.در فصل دوم مفهوم مقتضیات زمان و مکان را مورد بررسی قرار داده­ایم. و در فصل پایانی حقوق زن و سیر تحولات آن مورد کاوش و ارزیابی نقادانه قرار گرفته است.
تاکنون پژوهش­های مختلفی در رابطه با حقوق زن به صورت عام صورت گرفته است که از جمله آنها می­توان به این موارد اشاره کرد: مقالات «جایگاه زن در گذر تاریخ و سیری در حقوق آن»، نوشته حسن حیدری و یوسف ابراهیم­نسب، فصلنامه علمی-پژوهشی زن و فرهنگ، سال­ دوم، شماره پنجم، صفحات 84-71، پاییز 1389. و مقاله «امام خمینی و مقوله نو­آوری در فقه سیاسی»، بهرام اخوان کاظمی، حکومت اسلامی، سال سیزدهم، شماره سوم، پاییز1387 و پایان ­نامه­های «تحولات حقوق خصوصی در جهت حمایت از حقوق زنان»، یوسف درویشی­هویدا، 1380.و «بررسی معیارها و رفتار با زن در فقه و حقوق»، فاطمه لطفی، 1391.
پژوهش­های فراوانی در مورد حقوق مدنی زن به صورت عام و کلی انجام شده است ولی به ندرت به مساله نسبی بودن آن با توجه به مقتضیات زمان و مکان در تدوین قوانین مربوطه پرداخته شده است. نارسایی قوانین و مقررات ایران در زمینه حقوق زنان در عصر حاضر و نیاز به مطالعه عمیق فقهی و حقوقی و بررسی­های تطبیقی جهت اصلاح و تکمیل مقررات یاد شده ضرورت این تحقیق را نشان می‌دهد.
در پایان لازم به ذکر است که با وجود تلاش فراوان پژوهش حاضر خالی از نقض و کاستی نیست از این رو امید است خوانندگان از کاستی­های آن در گذرند و با دیده اغماض به آن بنگرند.
همچنین بر خود لازم دیده که از همه­ی اساتید فرهیخته و به ویژه استاد محترم راهنما کمال تشکر و قدردانی را بنمایم.
1-1-بیان مساله
با گذشت زمان و با توجه به اینکه، بشریت روز به روز قدم در راه پیشرفت و ترقی برداشته و همواره با مسائل و نیازهای جدید روبرو بوده بررسی مقتضیات زمان و