بیان مسأله. 1
اهداف 4
هدف اصلی. 4
اهداف فرعی. 4
سوالهـــای تحقیق. 5
سوال اصلی. 5
سوالهای فرعی. 5
ضرورت انجام تحقیق. 6
تعاریف واژه ها و اصطلاحات 6
تعاریف نظری 6
تعاریف عملیاتی. 6
فصل دوم.
مقدمه. 10
نگاهی به آموزش و پرورش استثنایی در جهان و ایران. 11
نگاهی به تحولات آموزش و پرورش استثنایی در ایران. 13
آموزش و پرورش کودکان استثنایی. 14
دانش آموز استثنایی. 15
درصد شیوع. 15
طبقه بندی 15
اهداف آموزش وپرورش استثنایی. 17
انواع مراکز آموزشی. 18
برنامه آموزشی. 18
ملاحظات آموزشی. 18
برنامه توان بخشی. 21
کودکان و دانش آموزان معلول جسمی ـ حرکتی. 21
انواع معلولیت جسمی ـ حرکتی. 22
شیوع. 22
اسبب شناشی. 23
طبقه بندی 23
اسپاستیک. 24
آتتوید 24
آتاکسی. 25
مختلط. 25
ویژگی های کودکان معلول جسمی ـ حرکتی. 26
ملاحظات آموزشی. 27
کتاب درسی. 29
گرافیک و کتاب درسی. 31
اصول و مبانی طراحی گرافیک. 34
عناصر طراحی گرافیک. 34
اندازه ی تایپ 43
طول سطر. 44
فاصله سطر (لیدینگ) 46
ترازبندی 46
چپ چین. 46
راست چین. 47
هم ترازی 47
تایپ دورچین: 48
طراحی متن کتاب درسی. 48
اصول طراحی گرافیک. 53
توازن. 54
تباین . 54
تاکید 55
وحدت 55
هماهنگی. 56
کادر. 56
تصویر در کتاب های درسی. 57
نقش تصویر در کتابهای درسی. 60
نقش توصیفی. 60
نقش اشاره گر. 61
نقش ریاضی ـ منطقی. 61
نقش داده نمایی. 61
نقش الگوریتمی. 61
نقش کارکردی 62
نقش ساختارنما 62
طراحی تصویرهای آموزشی مؤثر. 63
مبانی نظری 64
رمزگردانی دوگانه. 64
طراحی کتاب های درسی و نظریه رمزگردانی دوگانه. 65
نظریه ادراک دیداری 66
طراحی کتاب های درسی و نظریه ادراک دیداری 67
نظریه ادراک دیداری گشتالت 70
الف- گروه بندی 72
ب – تضاد شکل و زمینه. 76
سابقه ی علمی پیشینه تحقیق در ایران و خارج از کشور. 77
الف- تحقیقات داخلی. 77
ب- تحقیقات خارجی. 80
فصل سوم .
مقدمه. 83
جامعــه آمــاری 83
حجم نمونه و روش نمونه گیری 83
روش انجام تحقیق. 84
روش پژوهش 84
ابزار جمع آوری اطـلاعات 85
روش تحلیــل داده ها 87
فصل چهارم.
مقدمه. 89
یافته ها 89
متغیرهای جمعیت شناختی. 89
سوالات پژوهش 94
فصل پنجم
مقدمه. 103
بحث و نتیجه گیری 103
محدودیتهای پژوهش 107
راهبردهای کاربردی 108
پیشنهادهای پژوهشی. 109
به پاس تعبیر عظیم و انسانی شان از کلمه ایثار و از خودگذشتگان
به پاس عاطفه سرشار و گرمای امیدبخش وجودشان که در این سردترین روزگاران بهترین پشتیبان است
به پاس قلب های بزرگشان که فریاد رس است و سرگردانی و ترس در پناهشان به شجاعت می گراید
و به پاس محبت های بی دریغشان که هرگز فروکش نمی کند
این مجموعه را به پدر و مادر عزیزم تقدیم می کنم
فصل اول
کلیات پژوهش
مقدمه
در دین مبین اسلام افراد با هر نوع توان و استعداد حق برخورداری از موهبت الهی و حقوق اجتماعی را دارند و استعداد و توان آنها در هر حد و اندازه قابل پرورش و تربیت است. بنابر این باید امکانات بهره وری از مواهب الهی را برای همه افراد در سایه تعلیم و تربیت صحیح فراهم نمود. مسئله دیگری که در رابطه با تعلیم و تربیت گروه با نیازهای ویژه مطرح است، این است که عدم توجه به تعلیم و تربیت آنان موجب زیانهای اجتماعی و اقتصادی برای جامعه و در واقع هدر رفتن تعداد زیادی از افراد خواهد شد. مضافاً باینکه با عنایت به شرایط جسمی و روانی این گروه اگر عدم توجه به آنان باعث انحرافات و اشکالات اجتماعی شود اثر مستقیم آن بر جامعه مترتب خواهد شد که در نزد خداوند مسئول خواهیم بود. با کمی دقت و تامل در خلقت انسان‌ها، درمی‌یابیم که هیچ دو انسانی مانند یکدیگر نیستند. این تفاوت‌ها در ابعاد مختلف جسمی، ذهنی و رفتاری قابل مشاهده و ادراک است که، حکمت و فلسفه خاصی زیربنای این تفاوت‌ها می‌باشد. ما دقیقا نمی‌دانیم اگر این تفاوت‌ها نبود و انسان‌ها از ابعاد مختلف مانند یکدیگر بودند، دنیای انسان‌ها و امور مربوط به آنان چگونه می‌شد؟ آیا انسان‌ها از یکدیگر به لحاظ ظاهری قابل تشخیص بودند؟ آیا نیازهای متنوع انسانی که استعدادهای مختلف را می‌طلبد، برآورده می‌شد؟
با این حال اگرچه هر یک از انسان‌ها در مفهومی عام و گسترده، استثنایی هستند، اما این تفاوت‌ها در اکثر افراد، چشمگیر نیست و لذا این گروه اکثریت را اصطلاحا “گروه هنجار” یا “متوسط” تلقی می‌کنند. در حالی که آنچه امروزه به طور عام از مفهوم استثنایی برداشت میشود، در واقع وجود تفاوت‌های فاحش پاره‌‌ای از انسان‌ها در زمینه گوناگون با گروه اصطلاحاً بهنجار است.
در هر حال اگر بر این باور باشیم که ستون‌های تمدن هر جامعه بر نظام آموزش و ساختار آموزش و پرورش آن استوار است، بدون تردید سلامت، جامعیت و کارآمدی نظام آموزش و پرورش آن جامعه نیز در گروی وسعت، گستردگی، تنوع و کیفیت برنامه‌های جامع آموزش استثنایی و درصد کودکان و دانش‌آموزانی است که به عنوان استثنایی یا دارای نیاز ویژه مورد تشخیص و شناسایی واقع شده و خدمات آموزشی موثری در مدارس عادی یا کلاس‌های خاص به ایشان ارائه میشود. از آنجایی که قسمت اعظم آموزشهای امروزه بر محتوای کتب درسی استوار است لذا بررسی و توجه به نحوه تهیه و تدوین کتب ازاهمیت خاصی برخوردار است. هر چند در سالهای اخیر تلاشهایی در جهت بهسازی و تغییر فیزیکی و ظاهری آنها رخ داده است اما نبود مدلی مدون به عنوان استاندارد، که از صافیهای متخصصین آموزشی، گرافیکی، چاپی و غیره گذشته باشد، سبب گردیده این موضوع مهم، قربانی کماهمیتی، اعمال سلیقهی شخصی، مطابقت نداشتن با اهداف آموزشی ، عدم توجه به سن مخاطب و مسایلی از این دست گردد. این امر در آموزش و پرورش کودکان استثنایی که دارای نیازهای ویژه هستند از اهمیت بیشتری برخوردار است، به همین دلیل دراین پژوهش به بررسی مولفه های کتاب های درسی این کودکان خواهیم پرداخت.
بیان مسأله
” کتاب درسی معیار باید با یک نگاه چند بعدی به لحاظ محتوا، ساختار، طراحی و سازمان دهی منتشر شود.” کتاب درسی باید به گونهای تدوین شود که بتواند تحقق هدفهای آموزش را ممکن سازد. برای ایفای این رسالت، کتاب درسی علاوه بر کیفیت و نحوه ارائهی مطلوب، بناید بتواند یادگیرنده را برای یادگیری و توسعهی آن در یادگیریهای بعدی یاری رساند. رسیدن به این نوع کتاب درسی یکی از مهمترین فعالیتهای برنامه ریزی درسی و تألیف کتاب در آموزش و پرورش و سایر مراکز یادگیری تلقی میشود” ( ملکی، 1384).
نظام آموزشی هر کشور دارای اهدافی است که کتاب های درسی نقش بسیار تأثیر گذاری در نیل به این اهداف دارند. محتوای کتاب های درسی بر اساس سیاست های کلی نظام تعیین و توسط برنامه ریزان آموزشی تبیین میگردد. اما مسئله اساسی این است که طراحی ظاهری کتاب به گونه ای صورت گرفته است که دیدگاه (سلیقه بصری) مخاطب را تحت تاثیر قرار دهد و از سوی دیگر به مقوله های همچون اصل تأکید، اصل خود آموزی، اصل هویت تصویری، اصل توجه به ویژگی های مخاطب و . بپردازد. این مولفهها در آموزش کودکان استثنایی “کودکان با نیازهای ویژه” به دلیل نارسایی های مختلف، از اهمیت بیشتری برخوردار است. میتوان کتاب درسی را به دو بعُد محتوایی و ظاهری تقسیم بندی کرد. هر دو جنبه از اهمیت و ارزش خاص خود برخوردارند و مکمل یکدیگر میباشند. آنچه در زمینه کتابهای درسی همواره توجه متخصصان را به خود جلب کرده است، چاپ کتابهایی بوده که بتواند از نظر دیداری بیشترین ارتباط را با مخاطب برقرار سازد و او را چنان درگیر کند که به عمق مفاهیم کتاب دست یابد. یک طراحی خوب و مناسب با موضوع و محتوای کتاب می تواند رغبت خواننده و مخاطب را بسیار افزایش دهد. در مقابل یک طراحی گرافیکی نامناسب سبب می شود کتابی غنی و دارای چهارچوب محتوایی مناسب به راحتی مورد بیتوجهی قرار گیرد و حتی فراموش شود. لوهمن[1](2005) ضمن تأکید بر نقش تصویر و اهمیت طراحی گرافیک، معتقدند طراحی گرافیک باید تنها یک هدف را دنبال کند و آن عرضه اطلاعات پیچیده به شیوه ای قابل فهم و یادگیری است. موفقی (1370) نیز بر اهمیت طراحی گرافیک کتابهای درسی تأکید می کند و اولین قدم را در تدوین کتاب، انتخاب طراح گرافیک میداند.
طراح گرافیک برای القای مطالب با بهره گرفتن از تواناییها و مهارتهایش و به کمک ارتباط تصویری، با مخاطبان خود، از هر گروه سنی، رابطه برقرار می کند و با آنان سخن می گوید و علاوه بر زیباییهای دیداری، حرکت آموزشی و انتقال فرهنگ و مطالب را انجام می دهد. او می تواند در ارائه مطالب سنگین و پیچیده درسی نقش مهمی داشته باشد و با فراهم سازی طرحهای واقعی، ساده و گویا، جزئیات را به تصویر بکشد و فهم و درک مطلب را آسان کند؛ به گونهای نکته های مبهم و سؤال برانگیز را کاهش دهد و به امرآموزش کمک نماید(ملک افضلی، 1378).
از آنجایی که رعایت موارد مذکور در طراحی کتب کودکان با نیازهای ویژه دارای اهمیت بسیاری است. پژوهشگر در این تحقیق به دنبال این موضوع خواهد بود که کتاب های درسی اول ابتدایی کودکان کم توان جسمی و حرکتی تا چه اندازه توانسته اند در بعُد گرافیکی و ظاهری موفق عمل کنند و رضایت مخاطبین را جلب کرده و نیازهای آنها را پاسخگو باشند و از طرفی تا چه اندازه با معیارها و استانداردهای برخاسته از هنر و علم یادگیری مطابقت داشته اند.
اهداف
هدف اصلی
ارزیابی طراحی گرافیکی کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی
اهداف فرعی
ارزیابی طراحی صفحات در کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی
ارزیابی طراحی عکس و نقاشی در کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی
ارزیابی طراحی شکل و جدول در کتب درسی اول ابتدایی کودکان با کم توانی جسمی و حرکتی
ارزیابی طراحی متن در کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی
ارزیابی طراحی جلد کتب درسی اول ابتدایی کودکان با کم توانی جسمی و حرکتی
سوالهـــای تحقیق
سوال اصلی
طراحی گرافیکی کتب درسی اول ابتدایی کودکان کم توانی جسمی و حرکتی تا چه اندازه با استانداردهای طراحی گرافیکی کتب مطابقت دارد؟
