انتفاعی و سازمانهای بین مللی و جهانی، کنکاش بیشتر را ضروری کرده است. شناخت روند فعلی برنامه ریزی برای جهان، گام نخست در این مسیر بود که  تحقیق حاضر(با توجه به کمبود نظریه در این زمینه)، در راستای چنین هدفی انجام گردید. با بررسی روش های تحقیقی که قادر به تبیین فرآیند و تولید نظریه بودند، روش تحقیق نظریه مبنایی نظام مند، مناسب تشخیص داده شد و بر اساس این روش تحقیق، سازمان ملل بعنوان مهمترین سازمانی که درگیر فرآیند برنامه ریزی برای جهان میباشد، برای مطالعه انتخاب گردید چرا که با محدود نمودن پژوهش به آن، امکان تحقیق(با توجه به محدودیتهای زمانی) فراهم میشد و از سوی دیگر گستردگی آن و وجود بانکهای اطلاعاتی متعدد و اسناد در دسترس، امکان انعطاف پذیری و جستجو برای محقق و عقیم نماندن تولید نظریه را فراهم میکرد. با بهره گرفتن از فرآیند این روش تحقیق، پارادایم فعلی برنامه ریزی برای جهان در سازمان ملل و مقوله محوری آن یعنی ایدئولوژی توسعه انسانی و نقش آن در یکپارچه سازی چهار ایده ایجادگر سازمان ملل یعنی تامین امنیت، بسط حقوق بشر، استقلال کشورها و توسعه اقتصادی و اجتماعی، شناسایی شد که مقایسه آن با اسناد بعدی، امکان اشباع نظریه را نیز فراهم نمود. بکارگیری ابزار روند نیز منجر به شناخت برخی نقاط عطف در فرآیند برنامه ریزی برای جهان در سازمان ملل گردید از جمله میتوان بر نقش مکتب کینز، رویکردهای رشد اقتصادی، منابع انسانی، نیازهای اساسی و معیشتی در سازمان ملل، تاثیرات علم ارعاب،مکتب اقتصادی شیکاگو، اعانه محوری و نفوذ مکتب شیکاگو در صندوق بین مللی پول و بانک جهانی و پیامدهای این تاثیرات بر توسعه انسانی و برنامه های ناشی از آن، تاکید کرد.

 

کلمات کلیدی :

 

برنامه ریزی برای جهان، ایدئولوژی توسعه انسانی، سازمان ملل، نظریه مبنایی نظام مند

 

فهرست مطالب :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان
شماره صفحه
فصل اول- کلیات پژوهش  
13
1-1 مقدمه
14
1-2- بیان مساله
14
1-2-1 انگاره های محقق
14
1-2-2- دغدغه های سازمان ملل
15
1-2-3- ایجاد مکتب مهر البرز    
19
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق
19
1-3-1- اهمیت برنامه ریزی برای جهان در سازمان ملل
19
1-3-2- خلاء نظری در زمینه برنامه ریزی برای جهان                         
21
1-3-2-1- خلاء نظری در ادبیات برنامه ریزی مدیریتی
21
1-3-2-2- تفاوت برنامه ریزی برای جهان با جهانی سازی                                        
22
1-3-2-3- خلاء نظری با وجود نظریه های اقتصادی و توسعه                                        
22
1-3-2-4- خلاء نظری در پایگاه های اطلاعات و اسناد علمی                                      
23
1-3-2-5- خلاء نظری در ادبیات برنامه ریزی سازمان ملل                                        
25
1-4 گزاره های تحقیق                                                                                     
27
1-5 روش انجام کار
28
1-6 قلمرو تحقیق
28
1-7 اصطلاحات و واژگان تخصصی
28
1-8 خلاصه فصل اول
29
فصل دوم- ادبیات نظری و پیشینه پژوهش
31
2-1- مقدمه
32
2-2 برنامه ریزی و انواع برنامه ریزیها
32
2-3 برنامه ریزی استراتژیک(تعریف، پارادایم ها و مکاتب)
37
2-4 خط مشی گذاری عمومی
51
2-5 سنتهای برنامه ریزی
81
2-6 نکاتی پیرامون برنامه ریزی برای جهان
83
2-7 انتقادات بر روش های برنامه ریزی
88 
2-8- خلاصه فصل دوم
92  
فصل سوم- روش شناسی پژوهش
93
3-1- مقدمه
94
3-2-  روش تحقیق
94 

 

 
عنوان
شماره صفحه
3-3- جامعه و نمونه آماری
97
3-4- ابزار گردآوری داده ها
99
3-5- پایایی و روایی
100 
3-6- روش های تجزیه و تحلیل
105
3-7- خلاصه فصل سوم
105
فصل چهارم-  گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ها
106 
4-1- مقدمه
107
4-2- ایجاد سازمان ملل متحد
107
4-3-  مکتب کینز
109
4-4- شوک درمانی و علم ارعاب
114
4-5- مکتب اقتصادی شیکاگو
115
4-6- بنیاد فورد و حقوق بشر
124
4-7- محو شدن اصول کینز در درون سازمان ملل
125
4-8- رویکرد رشد اقتصادی
130
4-9- رویکرد منابع انسانی
131
4-10- رویکرد نیازهای اساسی
132
4-11- رویکرد معیشتی
133
4-12-  دوران تاچریسم و ریگانیسم
134
4-13- ساکس، استاد جدید شوک درمانی
137
4-14- نفوذ مکتب اقتصادی شیکاگو به موسسات برتون ودز و دوران تعدیل ساختاری
144
4-15- توسعه انسانی
151
4-15-1-  علل مقبولیت توسعه انسانی
151
4-15-2-  معنای توسعه انسانی
152
4-15-3-  اصول محوری توسعه انسانی
156
4-15-4-  مشخصه های کلیدی توسعه انسانی
157
4-15-5-  شاخص های توسعه انسانی
157
4-15-6-  اندازه گیری شاخص های توسعه انسانی
160
4-15-7-  روابط بین توسعه انسانی و امنیت انسانی
161
4-15-8-  ارتباط بین رویکرد توسعه انسانی و رویکرد حقوق بشر
162
4-15-9-  ارتباط اهداف توسعه هزاره سوم و رویکرد توسعه انسانی
163
4-15-9-1-  اهداف کلان جنسیتی و دیگر اهداف توسعه هزاره سوم
164
4-15-9-2-  اهداف زیست محیطی و دیگر اهداف توسعه هزاره سوم
165 

 

 
عنوان
شماره صفحه
4-15-10-  بکارگیری توسعه انسانی
165
4-15-10-1- اهمیت دفاع در بکارگیری توسعه انسانی
166
4-15-11-  گزارشات توسعه انسانی
167
4-15-12-  توسعه انسانی و کار برنامه توسعه سازمان ملل
169
4-15-12-1- بکارگیری اصول توسعه انسانی در حوزه های تمرکزبرنامه توسعه سازمان ملل
169
4-15-12- 1-1-  اصول توسعه انسانی و فقر
169
4-15-12- 1-2-  اصول توسعه انسانی و اچ. آی .وی/ ایدز
170
4-15-12- 1-3-  اصول توسعه انسانی و حکمرانی دموکراتیک
171
4-15-12- 1-4-  اصول توسعه انسانی و پیشگیری از بحران و بازیابی
171
4-15-12- 1-5-  اصول توسعه انسانی و محیط زیست و انرژی
172
4-15-12- 1-6-  موضوعات متداخل
173
4-15-13-  سیستم سازمان ملل و توسعه انسانی
173
4-15-14-  توسعه انسانی در عمل
174
4-15-14-1- شکل دهی اهداف توسعه هزاره سوم توسط توسعه انسانی
176
4-15-14-2-  شکل دهی حکمرانی دموکراتیک توسط توسعه انسانی
177
4-15-14-3 مبارزه با تغییرآب و هوا=خطمشی جهانی علاقمند به ایدئولوژی توسعه انسانی
179 
4-15-15-  مقایسه رویکرد توسعه انسانی با رویکردهای توسعه ای دیگر
179
4-16- بررسی کلیات عملی در برنامه ریزی های سازمان ملل
180
4-16- 1- شاخص گذاری و تعیین اهداف و تدوین برنامه ها 
180
4-16- 2- تاثیر اعانه ها
181
4-17- خلاصه فصل چهارم
182
فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادات
185 
5-1 مقدمه  
186 
5-2 بحث و فحص
186
5-3 پیشنهادات عملی
188 
5-4 محدودیتهای تحقیق
203
5-5 پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی
203
5-6 خلاصه فصل پنجم
204
پانوشتها
205
منابع و مآخذ
224
پیوست یک تاریخچه ای از روش تحقیق مبنایی نظام مند
232
پیوست دو- نمونه هایی از تقریضها 

 

پیوست سه – ابزارهای تحلیلی
234 

 

239

 

 

 

مقدمه :

 

     هدف تحقیق حاضر بررسی، تحلیل و کشف چارچوبهای برنامه ریزی برای جهان در سازمان ملل و سئوال اصلی آن، چگونگی برنامه ریزی سازمان ملل برای جهان میباشد. یافتن پاسخ این سئوال میتواند در بهبود امر برنامه ریزی برای جهان و اثربخشی سازمان ملل موثر باشد و برنامه ریزی کلان کشورها را نیز بهبود بخشد و راهی برای ایجاد درکی جدید از مفهوم برنامه ریزی، بگشاید. این تحقیق با بهره گرفتن از روش نظریه مبنایی نظام مند(بلحاظ تناسب آن با تحقیق) صورت گرفته است و لذا فصول این تحقیق با توجه به کیفی بودن آن با ترتیب مطالب در روش های کمی تفاوت دارد[i]. 

 

1-2 بیان مساله[ii]  :

 

1-2-1 انگاره های محقق :

 

     دو مساله از کودکی در ذهن محقق(بدلیل بستر فرهنگی که در آن قرار گرفته بود)، به دغدغه هایی مهم تبدیل شدند: علاقه به نظریه پردازی(و حرکت در سپهر علوم) و نیز انجام رسالت انسانی در برابر جامعه(بعدها علاقه به مبحث برنامه ریزی نیز بدانها اضافه گردید). برداشتهای محقق از مفاهیم دینی چون اشاره امام علی(ع) به اخذ پیمان از دانایان مبنی بر عدم رضایت بر گرسنگی مظلومان(دشتی، 1386) و شرکت پیامبر اکرم اسلام(ص) در پیمان حلف الفضول در پیش از بعثت(با عده ای که بعدها مشرک ماندند) و افتخار پیامبر اکرم(ص) بدان حتی پس از بعثت(سبحانی، 1373؛ ” حلف الفضول “، 1391) و علائق پیش گفته، توجه محقق را به این موضوع جلب کرد که محو فقر شدید، مقوله ای محوری است و لذا وی را به کنکاش در این زمینه واداشت که چگونه میتوان بر فقر شدید فائق آمد. البته یافتن پاسخ این سئوال که چگونه اقتصادهای کم درآمد در دنیای امروز میتوانند در مسیر توسعه اقتصادی پایدار قرار گیرند، تا به هدف فوریِ کاهش فقر و هدف بلند مدتِ رسیدن به ثروتی همانند اقتصادهای توسعه یافته دست یابند، در حقیقت هدف نهایی اقتصاد توسعه نیز میباشد[iii](آزاد، 1389). مدتی به بررسی تلاشهای فردی و گروهی گذشت ولی این احساس بوجود آمد که چنین تلاشهایی گرچه موثرند ولی ناکافی هستند و نیاز به یک برنامه منسجم و همه جانبه در سطح کشور وجود دارد تا پراکندگی فعالیتها، موجب انحطاط انرژیها نگردد. از این رو ایجاد نهادهایی برای سازماندهی موثر اقدامات جمعی(آزاد، 1389)، ضروری به نظر رسید. ازسوی دیگر برای محو فقر شدید در یک کشور، بسترهای مناسب و برنامه های موازی دیگر نیز مورد نیازند و این برنامه ها باید یکپارچه شوند. تدوین چنین برنامه هایی از توان افراد و گروه های بی ساختار خارج است و نیازمند ایجاد سازمانهای تخصصی تر چون یک حزب سیاسی، سازمانی غیر دولتی و یا ایجاد دولتی توانمند میباشد(آزاد، 1389). بررسی دستاورهای کشورهای مختلف نشان میدهد که گرچه سطح تاثیر برنامه ها بر محو فقر شدید، با تشکیل نهادهای تخصصی و یا دولتِ توانمند[iv]، نسبت به فعالیتهای فردی و گروهی افزایش مییابد ولی جهانی شدن[v] و حتی فراجهانی شدن[vi]، آثار متقابل برنامه های اجرا شده در کشورهای مختلف را بر یکدیگر افزایش داده است و نیاز به همکاری و برنامه جهانی(و سازمانی جهانی) از این جهت احساس میشود(برای مثال یکی از اهداف توسعه هزاره سوم[vii]، پایداری محیط زیست و جلوگیری از تغییرات نامطلوب آب و هوایی است که بخشی از آن ناشی از دی اکسید کربن و آلاینده ها است. دولتهای توسعه یافته خواهان اخذ مالیات از شرکتهای آلاینده  محیط زیست در کشورهای در حال توسعه هستند و دولتهای کشورهای در حال توسعه نیز تمایل به دریافت یارانه از کشورهای توسعه یافته بدلیل نقش عمده آنها در آلودگی محیط زیست دارند. جمع بین این دو دیدگاه نیاز به همکاری بین مللی دارد تا امکان حل مشکل آلاینده هایی چون دی اکسید کربن بوجود آید(آزاد، 1389)). بنابراین برای مبارزه با فقر، استفاده از فرصت و امکانِ سازمانی جهانی چون سازمان ملل به ذهن متبادر میشود. ایجاد سازمانی برای هماهنگی فعالیتهای جهانی، همان ایده ای است که در ابتدا برای برنامه ریزی درباره صلح جهانی و سپس برای فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی و بعدها برای سایر فعالیتها، منجر به تاسیس و سپس فربه شدن سازمان ملل با سازمانهای تخصصی متعدد گردیده است(مرکز اطلاعات سازمان ملل متحد–تهران، 1389؛ موسسه تحقیقاتی تدبیر اقتصاد،1382). همانطورکه گفته شد بنظر میرسد که محو فقر شدید در درون یک برنامه جامع با نگاه و توجه به سایر برنامه ها و عوامل تاثیرگذار میتواند موفق شود و با نگاهی اجمالی به روند برنامه ریزیها در سازمان ملل نیز، شاهد یکپارچگی بیشتر در برنامه ریزیها طی دهه1990هستیم که درنهایت منجر به تهیه اهداف توسعه هزاره سوم گردیده است. اما در عمل بنظر میرسد که برنامه های طراحی شده در سازمان ملل و آثار اجرای آنها چندان در بین شهروندان جهانی احساس نمیشود و حتی بسیاری از نخبگان و یا تصمیم گیران دولتی، از این برنامه ها اطلاعی ندارند چه رسد به اینکه در اجرایی شدن آنها بکوشند. تغییر سیاستهای کشورها در طی سالهای اجرای برنامه هایی چون اهداف توسعه هزاره سوم نیز خود مزید بر علت میشود و دستاوردهای محو فقر یا مشاهده نمیشوند یا در آنجا که مشاهده میشوند در معرض تهدیدند. با این اوصاف، پرداختن به دغدغه محو فقر، مستلزم تفکر درباره پدیده برنامه ریزی برای جهان در سازمانی چون سازمان ملل میباشد، بویژه که با تغییراتی چون جهانی شدن و فراجهانی شدن[viii]، ظهور فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک، بحرانهای اقتصادی جدید و تروریسم، درک پیچیدگیهای این برنامه ریزی اهمیت مییابد تا با چنین درکی امکان