چکیده پایان نامه : از آنجا که مطالعات تطبیقی از دوران گذشته تا به حال در مطالعات علمی جایگاه ویژه ای داشته و این گونه مطالعات با بررسی و در کنار هم قرار دادن حداقل دو پدیده به بررسی نقاط اشتراک و افتراق آن می پردازد در این راستا این پایان نامه در چارچوب یک روش تحلیلی و توصیفی به بررسی و مطالعه تطبیقی گردشگری مذهبی و وضعیت محصول گردشگری مذهبی در سه کلان شهر مشهد، قم و شیراز و نقش و تاثیر آن در توسعه گردشگری در این سه کلان شهر می پردازد. در راستای انجام این تحقیق علمی از یک مدل مفهومی محصول گردشگری، وضعیت محصول گردشگری مذهبی در این سه کلان شهر ارائه شده است. ابزار جمع آوری داده ها نیز مصاحبه، مطالعه اسناد، مقالات و مدارک موجود است. برای تحلیل داده ها از نرم افزار Expert Choice استفاده شده است. نتایج این تحقیق وزن های نسبی معیارها و زیر معیارها در مدل مفهومی ارزیابی محصول گردشگری مذهبی به روش کارت امتیازی متوازن را نشان می دهد. نتایج تکنیک AHP در مطالعه تطبیقی این سه کلان شهر نشان می دهد که ترتیب اهمیت شاخص های تاثیر گذار در محصول گردشگری مذهبی به ترتیب به صورت شاخص جاذبه (0.350) ، شاخص خدمات اقامتی (0.200) ، شاخص دسترسی (0.131) ، شاخص خدمات پذیرایی (0.69)، شاخص حمل ونقل،(0.69)، شاخص خدمات تجاری و تفریحی(0.69)، شاخص خدمات درمانی(0.69) و شاخص عناصر نهادی و سازمانی(0.44)، و به طور کلی از نتایج بدست آمده به وضوح دیده می شود که وضعیت محصول گردشگری مذهبی به صورت کلی دراین سه کلان شهر به ترتیب مشهد با (0.475)، از وضعیت مطلوب تری نسبت به دو شهر دیگر دارا بوده و در جایگاه بعدی شهر شیراز با(0.290) با اختلافی نه چندان زیاد نسب به قم (0.235) قرار گرفته و در نهایت در شهر قم وضعیت نشان دهنده وضعیت مطلوبی از محصول گردشگری نمی باشد.
فهرست مطالب
فصل اول : کلیات تحقیق
1-1- مقدمه_ 1
2-1- بیان مسئله_ 2
3-1- ضرورت تحقیق_ 4
4-1- اهداف_ 5
1-4-1- هدف اصلی. 5
2-4-2- اهداف فرعی. 5
5-1- سوال ها یا فرضیه های تحقیق_ 5
6-1- پیشینه تحقیق_ 6
7-1- روش تحقیق_ 7
1-7-1- مراحل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی. 9
فصل دوم : مبانی نظری
1-2- ماهیت و مفاهیم گردشگری_ 14
1-1-2- گردشگری به عنوان یک محصول. 14
1-2-2- الگو های فضایی گردشگری. 15
3-1-2- گونه شناسی گردشگری. 15
2-2- ماهیت و مفاهیم گردشگری_ 18
1-2-2- تاریخچه گردشگری مذهبی. 18
2-2-2- گردشگری مذهبی. 19
3-2-2- تعاریف گردشگری مذهبی. 21
4-2-2- اهمیت گردشگری مذهبی. 22
5-2-2- اقسام گردشگری مذهبی. 23
6-2-2- ویژگی های سفر های مذهبی. 28
7-2-2- جایگاه زیارت در گردشگری مذهبی. 29
9-2-2- جایگاه گردشگری مذهبی و زیارتی نزد شیعیان 29
11-2-2- جاذبه های گردشگری مذهبی. 29
12-2-2- عرضه و تقاضای گردشگری. 31
13-2-2- ارکان تقاضای گردشگری مذهبی. 32
14-2-2- فرایند تقاضای گردشگری. 34
15-2-2- قابلیت های گردشگری مذهبی ایران 35
3-2- گردشگری مذهبی در شهرها و کلان شهرها 36
1-3-2- ساختار اکواوژیکی شهرهای مذهبی. 36
3-3-2- اقتصاد گردشگری در شهر های مذهبی. 37
2-4-2- عوامل جذب گردشگران مذهبی. 38
3-3-2- عوامل ایستایی گردشگری مذهبی. 42
4-3-2- گونه شناسی گردشگری مذهبی. 42
5-3-2 پیامد های گردشگری در شهرهای مذهبی. 43
4-2- مدلی مفهومی از گردشگری مذهبی_ 45
فصل سوم : گردشگری مذهبی در ایران و جهان
1-3- آمار ارقام گردشگری مذهبی در ایران_ 47
2-3- جاذبه های گردشگری مذهبی در ایران_ 48
3-3-زیارتگاه ها و اماکن مقدسه در ایران_ 50
4-3- مکان های زیارتی محبوب دتیا 54
5-3-گردشگری مذهبی در ایران و سایر کشورها 62
6-3- انواع گردشگری مذهبی_ 64
1-6-3- گردشگری و زیارت در اسلام 64
2-6-3- مفهوم گردشگری در مسیحیت. 66
3-6-3- مفهوم سفر و گردشگری در یهودیت. 67
7-3- نقش امام زاده ها در گردشگری مذهبی_ 68
8-3- کلان شهرها و شهرهای مذهبی ایران_ 70
فصل چهارم : بررسی تطبیقی گردشگری مذهبی در کلان شهرها
1-4- مشهد_ 76
1-1-4- ویژگی های آماری و جمعیتی گردشگری مذهبی ورودی. 76
2-1-4- جاذبه های گردشگری مذهبی مشهد 87
3-1-4- محصول گردشگری مذهبی. 81
4-1-4- ویژگی های اقتصادی کلان شهر مذهبی مشهد 94
2-4 قم_ 95
1-2-4- ویزگی های آماری و جمعیتی شهر قم 95
2-2-4- جاذبه های گردشگری مذهبی شهر قم 96
3-2-4- محصول گردشگری مذهبی قم 98
2-2-4 ویژگی های اقتتصاد گردشگری قم 102
3-4- شیراز 103
1-3-4- آمار گردشگران مذهبی ورودی به شیراز. 103
2-3-4- جاذبه های گردشگری مذهبی شیراز. 104
3-2-4- محصول گردشگری شیراز. 106
4-4- بررسی تطبیقی گردشگری مذهبی در سه کلان شهر_ 111
1-4-4- اطلاعات مربوط به مناظر هشت گانه. 112
2-4-4- اطلاعات مربوط به نرخ سازگاری ماتریس ها. 112
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات
1-5- نتایج بررسی شاخص ها 123
2-5- پاسخ به سوالات تحقیق_ 125
3-5- پیشنهادات_ 127
1مقدمه
یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی توسعه ملی کشورها و به خصوص در بخش های اقتصادی و تجاری که می تواند جایگاه ویژه ای داشته باشد، مبحث گردشگری و مسافرت می باشد. امروزه ما در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا، به موازات رشد اقتصادی این کشورها، رشد گردشگری را نیز شاهد هستیم در واقع این دو بخش لازم و ملزوم یکدیگر می باشند. در جهان امروز، بسیاری از کشورهای دنیا که با محدودیت منابع ارزی مواجه هستند، درآمد های حاصل از گردشگری را به عنوان یکی از منابع مهم کسب درآمد ارزی خود قرار داده اند. بدیهی است که در صورت داشتن پتانسیل ها و منابع ارزشمند گردشگری می توان به بخش های گردشگری به عنوان منبع کسب درآمد نیز نگریست. از طرف دیگر با افزایش درآمد های کشور و به دنبال افزایش سرمایه گذاری می توانیم رشد اقتصادی کشور را نیز شاهد باشیم. بدیهی است که رشد اقتصادی و برخوداری از سطح رفاه بالاتر، رشد فعالیت اقتصادی گردشگر ی را نیز تضمین خواهد کرد و حرکت روبه گسترش این چرخه می تواند منجر به توسعه هر چه بیشتر این کشور ها شود.گردشگری در حد وسیعی اشتغال ایجاد می کند و یکی از بزرگترین صارات(نامرئی) جهان را تشکیل می دهد.
جاذبه های گردشگری به لحاظ منابع طبیعی، فرهنگی، باستانی، مذهبی و از توانمندی بسزای در جذب گردشگران برخوردارند، با سرمایه گذاری مناسب در بخش های نرم افزاری و سخت افزاری این صنعت و نیز و با حفظ جایگاه امنیتی خود در جهان توانسته اند میلیاردها دلار از این بخش کسب درآمد کنند نکته حائز توجه این است که گردشگری نسبت به سایر صنایع از لحاظ سرمایه گذاری احتیاج به منابع درامدی و منابع ارزی کمتری دارد و به نسبت سرمایه گذاری انجام شده منافع و درآمد های بیشتری را در مقایسه با سایر بخش ها نصیب دولت ها می نماید (صباغ،1383)
گردشگری مذهبی پدیده نوظهوری نیست بلکه قرن های متمادی است که افراد به دلایل مختلف ازجمله،کنجکاوی، عبادت و شرکت در مراسم مذهبی به مکان های مذهبی و مقدس سفر می کنند (olsen,2006:27). شهرهای زیارتی شهرهایی هستندکه اعتقادات مذهبی قویترین عامل جغرافیایی در ایجاد مذهبی این گونه شهرها بوده اند. شهرهای زیارتی در عربستان مکه معظمه و مدینه منوره، در عراق کربلاو نجف، در هندوستان بنارس، احمد آباد و الله آباد و در بریانی شهر رانگوران متعلق به بودائیان، در تایلند شهر بانکوک، در تبت شهر لهاسا، در فلسطین اشغالی شهر بیت المقدس، در ایتالیا واتیکان و در اسپانیا شهرهای شهرهای مذهبی سنت سباستین نمونه هایی از شهرهای مذهبی هستند. در ایران مشهد مقدس، قم و شیراز از بهترین نمونه شهرهای مذهبی هستند که نقش فرهنگی اسلامی نیز دارند. شهر مشهد به جهت شرایط خاص جغرافیایی، مذهبی و فرهنگی دارای موقعیت خاص در کشور است. حضور سالانه حدود 30 میلیون زائر در کلان شهر مشهد با توجه به جمعیت آن که 420/2 میلیون می باشد، حاکی از این امر است که مدیریت پذیرش گردشگری در این شهر ها و به خصوص در این مقیاس حجیم امری واجب است (مافی و سقایی،23:1388). رشد خیره کننده گردشگری در دنیا سبب شده است که سرمایه عظیمی را در اقتصاد جهانی به جریان بیندازاد و کشورهای مختلف، در رقابتی بسیار سخت می کوشند تا بیشترین سهم از سرمایه های جهانی را به خود اختصاص داده، خصوصاً به این علت که فعالیت گرشگری به دلیل خدمات گسترده ای که ارائه می کند، امکان اشتغال بسیاری در سطوح مختلف فراهم می آورد و سودآوری فوق العاده این فعالیت چنان جاذبه دارد که برخی از کشورها باعدم وجود مواهب طبیعی و نداشتن پیشینه درخشان در تاریخ و تمدّن به ایجاد جاذبه های گردشگری همّت گماشته اند تا در فعالیت اقتصادی گردشگری ، به درآمدهای کلانی دست یابند به گونه ای که گردشگری حتی در اقتصاد برخی از این کشورها حرف اول را می زند.
21- بیان مسئله
مسافرت و گردشگری به عنوان بزرگترین و متنوع ترین فعالیت اقتصادی در دنیا به حساب می آید، بنابر آخرین ارزیابی سازمان جهانی گردشگری تقاضا برای گردشگی بین المللی در هشت ماه نخست سال 2013 به شکل قوی پابرجا مانده است که تعداد گردشگران بین المللی در سراسر جهان به واسطه عملکرد جدی اروپا، آسیا و اقیانوسیه و خاور میانه 5 درصد رشد داشته است که تعدادآن به 747 میلیون نفر رسیده که این میزان 38 میلیون بیشتر از مدت مشابه در سال گذشته بوده که در این میان اروپا با رشد 5 درصدی با حدود 20 میلیون ورودی بیشترین سود را برده و آسیا، اقیانوسیه، امریکا و افریقا به ترتیب با رشد 6 ، 3 و5 درصدی گردشگری را داشته اند و این در حالی است که منطقه خاورمیانه پس از 2 سال کاهش تعداد گردشگر با افزایش 7 درصدی روبرو بوده است [1] ببسیاری از این کشور ها این فعالیت اقتصادی را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی،رشد بخش خصوصی و توسعه بخش زیر بنای می دانند فعالیت اقتصادی گردشگری در سراسر دنیا بویژه در کشور های در حال توسعه،که شکل های دیگر توسعه اقتصادی مانند تولید یا استخراج منابع طبیعی به صرفه نیست بسیار مورد توجه می باشد (گی.چاک وای،23:1933). بنا به تعریف ارائه شده گردشگری شامل تمامی پدیده ها و روابط حاصل از روابط گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگری، دولت ها و جوامع میزبان، در فرایند جذب و پذیرایی از گردشگران می باشد (mcintosh,1995:9).
در این تحقیق ما با گونه ای از گردشگری روبرو هستیم که گردشگری مذهبی نام دارد. امروزه گردشگری مذهبی با همه اجزا و گونه های مختلف، به سبب ویژگی های
