رخداد تگرگ اتفاق افتاده، که در فاصلۀ ماه های نوامبر تا اواخر ژوئن میباشند و بقیهی ماهها فاقد رویداد تگرگ بودند. تحلیل نقشهها نیز نشان داد که بارش تگرگ در سنندج با ترافهای عمیق که از سرزمینهای شمالی دریای سیاه منشأ گرفته، ارتباط داشته و با جابجایی روی دریای سیاه و مدیترانه، ناپایداری شدید و رطوبت فراوان را به جو منطقه نفوذ داده، مکانیزم همرفت دامنهای نیز در فصل بهار این شرایط را تشدیدکرد. در روز ریزش، منطقه در جلوی ناپایداری حاصل از تراف بوده و رطوبت را با خود از دریای سیاه و مدیترانه آورده و در تراز 500 هکتوپاسکال با ریزش هوای بسیار سرد، اختلاف دمای زیاد بین سطح زمین و ترازهای بالا بوجود آمد و توده هوای صعود کننده با ورود به این تراز، ناگهان با درجه حرارت بسیار سرد مواجه شده و تگرگ تشکیل گردید.
واژه های کلیدی : تحلیل سینوپتیکی و آماری، تگرگ ، الگوهای فشار،سنندج.
فهرست مطالب
عنوان صفحه فصل اول: مقدمه.1
1-1- بیان مسأله.2
2-1- اهمیت موضوع.3
3-1- علت انتخاب و سوال تحقیق4
4-1- کلیات منطقه.4
1-4-1- مشخصات کلی شهرستان سنندج.4
2-4-1- توپوگرافی6
3-4-1- پوشش گیاهی7
4-4-1- اقلیم7
5-4-1- توده هواهای موثر بر اقلیم کردستان.8
الف) توده هوای منطقه معتدل 8
ب) توده هوای سرد سیبری 8
ج) توده هوای پر فشار جنب حاره 9
5-1- موقعیت و مشخصات ایستگاه مورد مطالعه 10
6 – 1- بررسی پارامتر های اقلیمی .11
1-6-1توزیع ماهانه بارش 11
2-6-1- توزیع فصلی بارش .14
3-6-1 نوسانات سالانه بارش 14
4-6-1- مقادیر متوسط یخبندان .14
5-6-1 میانگین ماهانه نم نسبی 16
7-1 – تعیین تیپ آب و هوای شهرستان سنندج 16
8-1- تعییین تیپ آب و هوایی بر مبنای طبقه بندی کوپن .17
فصل دوم : مبانی نظری و مروری بر پیشینه تحقیق.19
1-2- مقدمه20
2-2- اقلیم شناسی سینوپتیک.20
3-2- تگرگ21
1-3-2- شکل گیری تگرگ.21
2-3-2- شکل گیری دانههای تگرگ.22
3-3-2- انواع تگرگ23
4-3-2- تگرگ نرم یا گویچه برف.23
5 -3-2- تگرگ کوچک23
6-3-2- تگرگ واقعی.24
7-3-2- طوفان تگرگ.24
4-2- پیشینه تحقیق24
1-4-2- مطالعات خارج از کشور.24
2-4-2- مطالعات داخل کشور.28
فصل سوم: روش پژوهش، ابزار و مواد.34
1-3- مقدمه35
2-3- روش کار.35
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل. 37
1-4- یافته ها . 38
2-4- تحلیل سینوپتیکی دو مورد رخداد تگرگ در ایستگاه سنندج. 40
1-2-4- بارش تگرگ 2 می 1993. 40
2-2-4- بارش تگرگ 6 آوریل 2011. 40
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری.78
1-5- مقایسه نتایج به دست آمده تحقیق حاضر با مطالعات دیگر محققین در زمینه بررسی سینوپتیکی تگرگ80
2-5- مطالعات خارج از کشور80
3-5- مطالعات داخل کشور .82
فصل ششم: منابع و ماخذ86
1-6- فارسی.87
2-6- لاتین89
3-6 – خلاصه92
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل (1-1) موقعیت جغرافیایی شهرستان سنندج نسبت به کل ایران 5
شکل(2-1) نقشه ارتفاعی شهرستان سنندج. 5
شکل ( 3-1) توزیع ماهانه بارش در ایستگاه سنندج از سال 1367 الی 1386 12
شکل (4-1) توزیع فصلی بارش در ایستگاه سنندج14
شکل (5-1) مقادیر متوسط روز یخبندان در ایستگاه سنندج 1367الی 1386 15
شکل( 2-4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 1 می 1993. 42
شکل( 3-4 ) دما برحسب کلوین در روز 1 می 1993 43
شکل( 4-4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 1 می 1993. 45
شکل( 5-4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 1 می 1993. 46
شکل( 6-4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 2 می 1993. 48
شکل( 7-4 ) دما برحسب کلوین در روز 2 می 1993. 50
شکل( 8-4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 2 می 1993. 51
شکل( 9-4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 2 می 1993. 53
شکل( 10- 4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 3 می 1993. 54
شکل (11- 4 ) دما برحسب کلوین در روز 3 می 1993. 55
شکل (12- 4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 3 می 1993. 57
شکل (13- 4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 3 می 1993. 58
شکل (14- 4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 5 آوریل 2011. 59
شکل (15- 4 ) دما برحسب کلوین در روز 5 آوریل 2011. 61
شکل (16- 4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 5 آوریل 2011. 63
شکل (17- 4 ): رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 5 آوریل 2011. 64
شکل ( 18- 4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 6 آوریل 2011. 66
شکل ( 19- 4 ) دما برحسب کلوین در روز 6 آوریل 2011. 68
شکل ( 20- 4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 6 آوریل 2011. 70
شکل ( 21- 4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 6 آوریل 2011. 72
شکل ( 22- 4 ) فشار برحسب هکتوپاسکال در روز 7 آوریل 2011. 74
شکل ( 23- 4 ) دما برحسب کلوین در روز 7 آوریل 2011. 75
شکل ( 24- 4 ) امگا برحسب پاسکال بر ثانیه در روز 7 آوریل 2011. 77
شکل ( 25- 4 ) رطوبت نسبی برحسب درصد در روز 7 آوریل 2011. 78
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدل (1-1) توزیع ماهانه بارش در ایستگاه سنندج.11
جدول( 2-1)جدول توزیع فصلی بارش در ایستگاه سنندج.12
جدول( 3-1 )توزیع بارش سالانه در ایستگاه سنندج.14
جدول (3-8) میانگین ماهانه ی نم نسبی ایستگاه سنندج16
جدول (1-3) مشخصات کدهای تگرگ 35
جدول( 1 – 5 ) مطالعات محققین خارج از کشور در زمینه تحلیل سینوپتیکی تگرگ 80
جدول( 2 – 5 )،مطالعات محققین داخل کشور در زمینه تحلیل سینوپتیکی تگرگ81
فصل اول
مقدمه
بیان مسأله
مخاطرات طبیعی جزو ویژگی های طبیعت است و هیچ چیز طبیعت بد نیست بلکه این حوادث زمانی زیانبار خواهند بود که انسان با راه های مقابله با آن آشنا نباشد ، گاهی انواع مخاطرات طبیعی را تا 40 مورد ذکر می کنند که بسیاری از آن ها در ایران نیز اتفاق می افتد(سیاوش شایان و دیگران ،75،1389).مخاطرات را میتوان بر پایه شدت رخداد و منشأ آنها، به دو گروه عمده تقسیم کرد. مخاطرات بر اساس سرعت رخداد، به دو بخش مخاطرات ناگهانی و تدریجی تفکیک میشوند. زلزله،سیل، زمین لغزش، بهمن، تگرگ و غیره از مخاطرات ناگهانی محسوب میشوند و خشکسالی، فرسایش، گرم شدن جهانی و غیره از مخاطرات تدریجی به شمار میآیند (اوزی ترجمه شده به وسیله ظاهری، 1390: 6) (به نقل از خوش اخلاق و همکاران، 1391، 56 ). در مخاطرات تدریجی به دلیل رخداد آرام این پدیده با اتخاذ تدابیر حفاظتی و پیشگیرانه، میتوان خسارتها و تلفات وارده را کاهش داد. در حالی که حوادث ناگهانی زمانی که شروع شوند فرصتی برای چارهاندیشی و مقابله با آن وجود ندارد. بنابراین باید با آگاهی از عوامل به وجودآورندهی این حوادث، توان پیشآگاهی از رخداد آنها را جهت کاهش خسارت و تلفات به دست آورد.
یکی از انواع مخاطرات ناگهانی، مخاطرات اقلیمی است که برای جوامع انسانی خساراتی را به بار می آورند.ازجملۀ این مخاطرات، پدیدۀ تگرگ است که در مقیاس خرد موجب تلفات مالی و جانی می شود. تگرگ یکی از پدیدههای جوی مخرب است که باعث خسارات بسیار در بخشهای مختلف همچون کشاورزی میشود. بارش تگرگ معمولا از ابرهای کومولونیمبوس انجام میگیرد. غالبا به شکل رگبار و عموما همراه با رعد و برق، به ویژه در فصل بهار رخ میدهد. این نوع بارشها از ناپایداری همرفتی حاصل میشود که در این حالت تودهی هوا،باید در یک سطح معین، گرمتر از هوای مجاور خود شود. گرم شدن تودهی هوا نسبت به محیط اطراف آن، در نزدیکی سطح زمین به دو روش رخ میدهد. اول اینکه ممکن است یک قسمت از زمین در منطقهای وسیع، انرژی تابشی بیشتری نسبت به اطراف کسب کند و به تدریج تا آنجایی گرم شود که گرمای آن، قسمت زیرین توده هوای بالایش را گرمتر از هوای مجاور خود کند و هوا را ناپایدار گرداند. دوم اینکه تودهی هوا در مسیر حرکت خود از مناطق گرم عبور کند. گرمای چنین مناطقی از طریق رسانش به هوای گذرنده منتقل میشود و قسمت زیرین آن را گرمتر از قسمتهای بالاییاش می کند(علیجانی، 1384، 242). رخداد این بارشها در فصل بهار و اوایل تابستان همراه با رعد و برق، باد شدید و رخداد سیل سبب آسیب به محصولات کشاورزی( به ویژه درختانی که در این فصل دارای شکوفهاند)، شده و خسارات فراوانی را به بار میآورد.تگرگ به عناصر جوی و عوامل جغرافیایی محل وابسته است؛ هر زمان که شرایط جوی و فرایندهای فیزیکی مناسب با موقعیت جغرافیایی محل ترکیب شوند، باعث رخداد و تشدید این پدیده می گردد.
تگرگ از دانه یا تکه های یخ به قطر 5 – 50 میلی متر ( و گاهی بیشتر) تشکیل شده است.رشد شدید تگرگ ، حاصل حرکات عمودی شدید و مکرر هوا در درون ابرهای کومولونیمبوس است و این امر باعث می شود که نطفه های تگرگ قطرات آب را به دفعات به دور خود جذب کنند و سبب انجماد آنها شوند؛ از این رو ساختار تگرگ از لایه های شفاف ، نیمه شفاف ، کدر تا شیری رنگ، شبیه به برف ایجاد می شود.تگرگ غالبا به شکل رگبار ، به طور محدود و همراه با رعد و برق ، به ویژه در بهار ، می بارد.(علیجانی و کاویانی، 1383 : 264 ).
1-2- اهمیت موضوع
تگرگ از لحاظ تغذیه منابع آب زیرزمینی مفید میباشد اما برای جوامع انسانی زیانهای ناشی از آن به مراتب بیشتر از فواید آن است. بر اساس گزارش فائو از بین 40 نوع بلایای طبیعی ثبت شده در جهان 31 نوع آن در ایران رخ میدهد و ایران جزو 10 کشور اول بلاخیز دنیا محسوب میشود (منتشر شده توسط گروه خبری فارمنا در تاریخ ۱۳۹۰ یکشنبه ۲۵ دی ).زیانهای ناشی از تگرگ، بیشتر در بخش کشاورزی و در اثر صدمه دیدن محصولات کشاورزی هنگام رشد و جوانه زدن تأثیرگذار بوده، هرچند که در دیگر بخش ها نظیر ساختمان های مسکونی تلفات حیوانات کوچک و بزرگ، همچنین در پرواز هواپیما و صدمه دیدن اجزای آن اختلال ایجاد می کند. همچنین نقش موثری را در ایجاد سیلابهای ناگهانی داشته و هر ساله خسارات قابل توجهی را در بعضی از مناطق از جمله شهرستان سنندج به بار آورده چنانکه کشاورزان به بیمه کردن محصولات خود در برابر این پدیده می پردازند و دولت در قبال خسارتی که به این بخش از فعالیت وارد آمده است هزینه های زیادی را متحمل می شود. مدیر گروه خدمات بیمه ای بانک کشاورزی کردستان تعداد بیمه گذاران سال 1393را 91 هزار و 665 نفر ذکر کرد و افزود: از این تعداد کشاورز بیش از 87 میلیارد و 652 میلیون ریال بابت حق بیمه محصولات کشاورزی در برابر بلایای طبیعی از جمله بارش تگرگ دریافت کردیم (خبر گذاری مهر ،کد خبر :1524843330248768086 تاریخ :دوشنبه 19 خرداد 1393 ساعت 15:03).
بنابر اظهار مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج 11 هزار هکتار باغ در سطح شهرستان سنندج وجود دارد در ابتدای فروردین ماه سال 1393 سرمازدگی و بارش تگرگ 95 میلیارد تومان خسارت به باغات شهرستان سنندج وارد کرده است . وی گفت: بر اثر سرمازدگی و بارش تگرگ در اوایل فروردین ماه همان سال 100 درصد باغات گردو و 95 درصد درختان هسته‌دار دچار سرمازدگی شدند و به طور کامل از بین رفتند. مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سنندج به اجرای طرح سرشاخه کاری درختان خشکیده در سطح باغات اشاره و خاطر نشان کرد: باید در بخش کشاورزی برای مقاوم سازی درختان در مقابل پدیده سرمازدگی و تگرگ به سمت اصلاح ارقام و ارقام پیوندی مقاوم پیش رویم. (خبر گزاری تسنیم سه شنبه 25 آذر 1393 ساعت 56، 15. )
از دیرباز تاکنون در سراسر دنیا تلاشهای زیادی برای مقابله با این پدیده انجام شده است که مقابلۀ موثر با آن نیازمند مطالعه و شناخت مراکز رخداد تگرگ و عوامل به وجود آورنده و شرایط تکوین آن و تأثیر آنها در مقیاس های زمانی و مکانی معین است.
1-3- علت انتخاب و سوال تحقیق
شهرستان سنندج یکی از مناطقی است که همه ساله در فصل بهار بارش تگرگ در آن رخ داده و صدمات زیادی را بخصوص در بخش کشاورزی به بار می آورد. در طول تاریخ کشاورزان زیادی به دلیل خسارت های حاصله از وقوع بلایای طبیعی در کردستان هم چون خشکسالی، سیل و تگرگ ،سرما،طوفان و غیره شغل خود را رها کرده و به شهرها مهاجرت کرده اند.هدف این پژوهش بررسی و تحلیل همدیدی در دورهی 1992 تا 2013 در شهرستان سنندج به منظور کاهش اثرات مخرب تگرگ بعنوان یکی از این پدیده بر بخش کشاورزی است و از این رو ضرورت مطالعۀ بیشتر آن احساس می شود.
سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد تگرگ در این منطقه می شوند کدامند و منشأ آنها از چه مناطقی می باشد؟
برای پاسخ به این سوال، بررسی سینوپتیکی ترازهای مختلف جو، بررسی و تحلیل خواهد شد و در این راستا مشخص کردن روزهای تگرگ در ایستگاه سینوپتیک سنندج، تهیۀ نقشه های ترازهای مختلف جو و تحلیل آنها در جهت شناسایی سیستم ها و توده های هوایی که باعث رخداد پدیدۀ تگرگ در این منطقه می شوند، انجام خواهند شد.
1-4- کلیات منطقه
1-4-1- مشخصات کلی شهرستان سنندج
این شهرستان درغرب کشور واقع شده که جزء استان کردستان و در بخش جنوبی آن قرار دارد و بین طول جغرافیایی 45 درجه و 30 دقیقه تا 47درجه و 30 دقیقه طول شرقی، عرض جغرافیایی 34درجه تا 35 درجه شمالی قرار گرفته است ، جمعیت این شهرستان در سال 1390، ۳۷۳،۹۸۷ نفر بوده است . شهرستان سنندج با وسعت 5023کیلومترمربع، 2/17 درصد از خاک استان را به خود اختصاص داده است .طیف ارتفاعی این شهرستان از 1192 مترتا بیش از 2931 متر از سطح دریا بوده بر اساس مطالعات ارزیابی و منابع اراضی از سطح شهرستان 57/41 درصد اراضی کوهستانی، 16/24 درصد تپهها و 28/34 درصد بقیه را اراضی دشتی و سیلابی و . تشکیل می دهند. از طرف غرب با شهرستان مریوان و سرو آباد ، از شرق با شهرستان قروه ، از جنوب به شهرستان کامیاران و از شمال به شهرستان های دیوان دره و بیجار محدودشده است.با توجه به شکل (2-1) طیف ارتفاعی آن از 1192 متر الی 2931 متر از سطح دریا میباشد.
