چکیده
هویت و ایجاد هویت در شهرها از طریق نمادهای طبیعی و انسانی یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی بوده و به عنوان یکی از ضروریات توسعه پایدار مطرح می شود. جلوه های بارز هویت شهرهای تاریخی ایران دارای هویت کالبدی، عملکردی، تاریخی، فرهنگی، محیطی، طبیعی، دینی، انسانی، ملی و اجتماعی است. رشد سریع و ناهنجار مراکز شهری، افزایش جمعیت شهرها و نیز گسترش ساخت و سازهای نامتناسب شهری، موجب زیان بیشتر به بافت های تاریخی و بی هویتی شهر و تاثیر منفی بر ساکنان شهر می شود. لذا حفظ بافت تاریخی به عنوان هویتی ضروری برای ادامه ی حیات شهرها مطرح می گردد.
این پایان نامه با هدف کلی بررسی عوامل و معیارهای موثر در هویت بخشی کالبدی به بافت های تاریخی و با ارزش شهر اردبیل، اقدام به مرور و ارائه چارچوب های نظری، فنی و تجربی هر کدام از این مفاهیم برای دست یابی به این هدف نمود. نتایج این فرآیند، ارائه معیارها و عوامل موثر در هویت کالبدی و همچنین میزان اهمیت آن ها در این اثر بخشی و در نتیجه ارائه راهکارها و سیاست های مداخله تحت عنوان نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری است که قابل به کارگیری در دیگر نمونه های برنامه ریزی در این نواحی است. همچنین تعیین و معرفی معیارهای اجتماعی و اقتصادی هویت بخش در این محدوده های شهری که باعث ایجاد تفاوت هایی در تحلیل ها و ارزیابی های وضعیت بافت های با ارزش و سنجش سایر ابعاد هویت در شهرها با رویکردهای اجتماعی و اقتصادی و کالبدی و در سطوح مختلف محلی و ناحیه ای می گردد دیگر دستاورد این پژوهش می باشد. در انتها نیز پیشنهاداتی برای پوشش نقاط ضعف و اشکالات پژوهش حاضر و بهبود فرایند تحقیق و تدقیق نتایج در موارد مشابه، ارائه می گردد.
 
واژگان کلیدی: شهرسازی، هویت، کالبدی، بافت تاریخی، اردبیل
 
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش. 1
1-1-بیان  مساله پژوهش. 2
1-2-سوالات پژوهش. 4
1-3-فرضیه های پژوهش. 4
1-4-اهداف پژوهش. 4
1-4-1-کاربردهای متصور از تحقیق 5
1-4-2-اهداف کاربردی پژوهش. 5
1-5-تعاریف و مفاهیم مربوط به پژوهش. 5
فصل دوم:دیدگاه های نظری پژوهش. 27
2-1-مقدمه. 28
2-2-هویت 29
2-2-1-هدف انسان از زندگی و ساختن 30
2-2-2-اصول انسان ساز و انسان اصول پرداز. 31
2-3-هویت بخشی به بافت های محله ها از دیدگاه نظریات مطرح شده 33
3-4-شکل گیری تفکر احیا و باززنده سازی 39
3-4-باززنده سازی محلات با پیشینه ی تاریخی 42
3-4-1-شناخت موقعیت ها 43
2-4-2-مراحل باز زنده سازی معماری 44
2-5-پیشینه تحقیق 50
فصل سوم: روش شناسی پژوهش و شناخت محدوده مورد بررسی 57
3-1- مقدمه. 58
3-2- روش تحقیق 58
3-2-1- ابزار اندازه گیری و چگونگی سنجش متغیرها در پرسش نامه. 60
3-2-2- پایایی و روایی ابزار اندازه گیری 60
3-2-3- جامعه آماری 61
3-2-4- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری 61
3-2-5- محیط پژوهش. 62
3-2-6-روش تجزیه و تحلیل داده ها 62
3-2-7- تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها 63
3-3- معرفی شاخص ها موثر در هویت بخشی کالبدی شهر بافت تاریخی شهر اردبیل. 63
3-4- بررسی و شناسایی محدوده مورد مطالعه. 65
3-4-1- تقسیمات سیاسی شهرستان اردبیل. 66
3-4-2- علل و عوامل پیدایش شهر اردبیل. 68
3-4-3- مطالعات کالبدی- فضایی 69
3-4-5- تعاملات بین بافت تاریخی و جدید شهر اردبیل. 70
3-4-5-1- تعاملات اجتماعی 70
3-4-5-2- تعاملات کالبدی و ساختاری 71
3-4-5-3- تعاملات فرهنگی 71
3-4-5-4- تعاملات اقتصادی 72
3-4-5-5- تعیین محدوده بافت با ارزش تاریخی 73
3-4-6- شناخت و معرفی ساختار قدیمی شهر تاریخی 75
3-4-7- بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز. 76
3-4-8- شناخت و تحلیل دگرگونی ها و تحولات ناشی از ساختار کالبدی شهر. 77
3-4-9-  کیفیت محیط شامل سیما و منظر و شهری بافت تاریخی 77
3-4-10-  سیما ومنظر شهر. 78
3-4-10-1- راه یا مسیر. 78
3-4-10-2-  لبه. 85
3-4-10-3-  گره یا تقاطع. 85
3-4-10-4- نشانه ها 86
3-4-10-5- محله ها 86
3-4-10-6- مبلمان شهری 94
3-4-10-7-  فضاهای عمومی و کیفیت آن ها در شهر اردبیل. 94
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل نمونه مورد مطالعه. 112
4-1- مقدمه. 113
4-3-2-توزیع فراوانی ها براساس سن پاسخگویان 115
4-3-3-توزیع فراوانی ها براساس تحصیلات 116
4-3-4-توزیع فراوانی ها برحسب سابقه کار. 117
4-4-آمار استنباطی 118
4-4-1- بررسی گویه های سازنده متغیرها 119
4-4-2- آزمون فرضیه ها 126
4-4-2-1- نرمال بودن داده ها 128
4-5- جمع بندی و نتیجه گیری نهایی 138
فصل پنجم: جمع بندی، نتایج و دستاوردهای پژوهش. 140
5-1- مقدمه. 141
5-2- مختصری از فرآیند انجام پژوهش. 142
5-3- پیشنهادهای اساسی طرح بهسازی بافت کهن شهر اردبیل. 143
5-4- بحث و نتیجه گیری 148
5-5- دستاوردهای پایان نامه . 151
5-6- پیشنهادات پژوهشی و کاربردی 151
منابع. 153
 
 
 
 
فهرست نمودار
نمودار(3-1) : عوامل و معیارهای موثر در هویت کالبدی بخش تاریخی شهر اردبیل. 65
نمودار شماره(4-1). جنسیت فراوانی ها 115
نمودار (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن. 116
نمودار (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات 117
نمودار (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات 118
 
فهرست جداول
جدول شماره (4-1) توزیع فراوانی بر حسب جنسیت 114
جدول (4-2) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن. 115
جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب میزان تحصیلات 116
جدول (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سابقه کار. 117
جدول(4-5) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر هویت شهری 119
جدول(4-6) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر محلات قدیمی. 121
جدول(4-7) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر فضاهای باز. 123
جدول(4-8) درصد فراوانی هر یک از گویه های سازنده متغیر میادین. 125
جدول 4-9 برآورد شاخصهای مرکزی و پراکندگی متغیرها 126
جدول 4-10-نتایج تست نرمال بودن توزیع متغیرها 129
جدول 4-11: ضریب پیرسون. 129
جدول4-12: تست دوربین واتسون. 130
جدول4-13: آماره های باقی مانده رگرسیون. 131
جدول4-14: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 131
جدول4-15: ضرایب وزنی رگرسیونی. 132
جدول 4-16: ضریب پیرسون. 133
جدول 4-17: تست دوربین واتسون. 133
جدول 4-18:  آماره های باقی مانده رگرسیون. 134
جدول 4-19: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 134
جدول 4-20:ضرایب وزنی رگرسیونی. 135
جدول 4-21: ضریب پیرسون. 135
جدول 4-22: تست دوربین واتسون. 136
جدول 4-23:  آماره های باقی مانده رگرسیون. 136
جدول 4-24: برآورد خلاصه مدل رگرسیونی. 137
جدول 4-25: ضرایب وزنی رگرسیونی. 137
 
فهرست نقشه ها
نقشه شماره(3-1)  : تقسیمات موقعیت کشوری و استانی شهرستان اردبیل. 67
نقشه (3-2): ارتباط اصلی محلات، زیر محلات و بازار قبل از. 74
نقشه (3-3): (خیابان شماره 5 – مدنی) نقشه هوایی سال 1359 . 80
نقشه (3-4): خیابان پیرزرگر. 81
نقشه (3-5): معبر اوچ تکان. 82
نقشه (3-6): معبر تاوا 83
نقشه (3-7): محدوده محلات شهر اردبیل. 88
نقشه (3-8): محل قبرستان ها، بازار، نارین قلعه و باغ ملی. 89
نقشه (3-9): راسته ها و سراهای بازار. 91
نقشه(3-10) 92
نقشه (3-11): بازار بزاز ها و زرگر ها 93
 نقشه (3-12): قبرستان و محوطه اطراف جمعه مسجد 98
نقشه (3-13): پلان و مقطع جمعه مسجد 99
نقشه (3-14): نقشه عمومی ساختمان نهایی بقعه شیخ صفی الدین. 102
نقشه (3-15): نماهایی از مجموعه شیخ صفی. 103
نقشه (3-16): مسجد میرزا علی اکبر. 104
نقشه (3-17): امامزاده صالح. 105
نقشه (3-18):حمام حاج. 106
نقشه (3-19): حمام اوچ دکان. 106
نقشه (3-20): منزل آقای مناف زاده 109
نقشه (3-21): منزل آقای ابراهیمی. 111
 
فهرست شکل ها
شکل شماره(3-1) : نماهایی از شهر و بافت تاریخی شهر اردبیل. 75
شکل(3-2): معابر قدیمی در محلات تاریخی شهر اردبیل.  78
شکل(3-3): موقعیت مکانی ابنیه بار ارزش در بافت تاریخی.   96
شکل(3-4) : جمعه مسجد 97
شکل (3-5): مقبره شیخ صفی الدین  100
شکل (3-6): مقبره شیخ امین الدین جبراییل  107
شکل (3-7):منزل آقای مناف زاده : حیاط شمالی وتزئینات آجری دیواره ای حیاط  110
شکل (3-8): نمای جنوبی ساختمان اصلی.   110
 

مقدمه
 

«هویت» در فضاهای شهری، یکی از مباحث مهم در برنامه ریزی شهری و شهرسازی می باشد. هویت شهرها فضایی برای رشد و توسعه (کمال) انسان بوده و به عنوان یکی از ضروریات اکثر شهرهای بی هویت امروزی می باشد.
آسیبی دیگری که شهرهای امروزی متحمل می شوند، روند رو به رشد شهرنشینی به همراه رشد فیزیکی سریع و ناهنجار سکونتگاه های شهری و همچنین گسترش ساخت و سازهای نامتناسب شهری می باشد که موجب آسیب بیشتر به بافت های فرسوده تاریخی، بی هویتی شهر و تأثیر منفی بر ساکنین شهر شده است. بنابراین؛ بهسازی و نوسازی (حفظ) بافت های تاریخی که میراث ارزشمند تاریخی، فرهنگی، کالبدی و؛ گذشتگان ما می باشد، به عنوان هویتی ضروری برای ادامه ی حیات شهرها مطرح می شود.
بافت های تاریخی که دارای ارزش کالبدی و فرهنگی می باشند می توانند بهترین نشانه ی هویت شهری باشند، که برای هویت دادن به شهر، بافت تاریخی نقش مؤثر و بارزی را ایفا می نماید و در عین حال حیات و رشد این بافت مانع از بی هویتی و فرسودگی شهر از درون شده و توسعه بی رویه آن را محدود می کند. اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن نه به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات ، شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی همواره مورد توجه بوده است (شعاعی و پوراحمد، 1384: 25).
الدورسی (1997-1931) معمار ایتالیایی از پیروان مکتب خردگرایی، معماری بناهای تاریخی را در بر گیرنده خاطرات، افکار و آثار نسل متعدد در گذشته می داند و نقش آن ها را در خلق هویت اساسی می داند.
شورای عالی معماری و شهرسازی ایران در تعریف بافت تاریخی شهری، بیان می کند که: «بافت تاریخی شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی و فیزیکی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساخت های شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند» (شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، 1383: 2). هدف از بهسازی و نوسازی بافت های تاریخی شهری، حفاظت بافت تاریخی و بناهای فرهنگی و همچنین پاسخ به نیازهای شهری می باشد و موجب می گردد خرابی های گذشته و آسیب های وارد بر بنا ترمیم شده و عملکرد جدید متناسب با نیازهای زندگی روز شکل گیرد.
 

فصل اول: کلیات پژوهش