هدف پژوهش حاضر رابطه بین سرسختی ذهنی، راههای مقابله با استرس و خوشبینی در بازیکنان لیگ برتر والیبال نشسته ایران بود. جامعه آماری این پژوهش، کلیه مردان والیبالیست لیگ برتر والیبال نشسته ایران بوده است و حجم نمونه 70 نفر که بر اساس جدول مورگان انتخاب شدند. اطلاعات پژوهش با استفاده ازسه پرسشنامه سرسختی ذهنی گلبی و شیرد،راههای مقابله با استرس یو و خوشبینی اسچیر و کارور با پایایی 80%، 81% و 76% از فرمول آلفای کرونباخ بدست آمد است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از همبستگی اسپیرمن و رگرسیون استفاده شد. نتایج همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین سرسختی ذهنی و راههای مقابله با استرس و همچنین بین خوشبینی با سرسختی ذهنی رابطه معنادار وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که بین خوشبینی با راههای مقابله با استرس رابطه معنادار وجود ندارد.
کلید واژگان: سرسختی ذهنی، خوشبینی، راههای مقابله با استرس،والیبال نشسته
فهرست مطالب
فصل اول:کلیات تحقیق
1-1)مقدمه 2
1-2) بیان مسئله 3
1-3)ضرورت و اهمیت تحقیق 5
1-4) اهداف تحقیق 6
1-5) فرضیه‌های تحقیق 6
1-7 ) پیش‌فرض‌های تحقیق 7
1-8) تعاریف نظری 7
1-8-1) سرسختی ذهنی 7
1-8-2)راههای مقابله با استرس 7
1-8-3) خوشبینی 8
1-9) تعاریف عملیاتی 9
1-9-1) سرسختی ذهنی 9
1-9-2) راههای مقابله با استرس 9
1-9-3) خوشبینی 10
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1)مقدمه 12
2-2)بخش اول مبانی نظری 12
2-2-1)تعریف سرسختی ذهنی 12
2-2-2) سیر تکامل مفهوم و ابزارهای سنجش سرسختی ذهنی 16
2-2-3)خرده مقیاس‌های پرسشنامه سرسختی ذهنی ورزشی 22
2-2-4)ویژگی‌های افراد سرسخت 24
2-2-5)سرسختی ذهنی و نوع ورزش 31
2-2-6)ورزشکاران نخبه در مقابل ورزشکاران دانشگاهی 32
2-2-7)تفاوت‌های جنسیتی در سرسختی ذهنی 32
2-2-8)استرس در ورزشکاران 33
2-2-9) مدل‌های نظری مقابله با استرس 36
2-2-10)روشهای مقابله با استرس 47
2-2-11)روشهای مقابله با استرس در ورزشکاران 50
2-2-12)تفاوت‌های فرهنگی و فردی در مقابله با استرس 53
2-2-13) خوشبینی 53
2-2-14)ارزیابی خوشبینی: 54
2-2-15)رویکردهای خوشبینی 55
2-2-16)اجزا و مؤلفه‌های خوشبینی 57
2-2-17)منشأ خوشبینی(ارثی یا اکتسابی) 58
2-2-18)خصوصیات کلیدی خوشبینی و بدبینی 59
2-2-19)خوشبینی و راههای مقابله با استرس 61
2-2-20)سرسختی ذهنی و مقابله با استرس 62
2-2-21)خوشبینی و سرسختی ذهنی 63
2-3)تحقیقات داخلی و خارجی 63
2-3-1)تحقیقات داخلی 63
2-3-2)تحقیقات خارجی 65
فصل سوم:روش‌شناسی تحقیق
3-1)مقدمه 70
3-2)روش تحقیق 70
3-3) جامعه و نمونه آماری تحقیق 70
3-4)متغیرهای تحقیق 70
3-5)ابزارهای اندازه‌گیری یا روشهای عملی جمع‌آوری داده ها 70
3-5-1) پرسشنامه اطلاعات عمومی 70
جدول3-1.شماره هر یک از سؤالات راههای مقابله با استرس 72
3-6)روش اجرای پژوهش 73
3-7)روش تحلیل یافته‌ها 73
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات
4-1)مقدمه 75
4-2)بخش اول- آمار توصیفی 75
4-3) بخش دوم- آمار استنباطی 77
فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری
5-1) مقدمه 87
5-2) خلاصه تحقیق 87
5-3)بحث و نتیجه‌گیری 88
5-4) محدودیت‌های پژوهش 94
5-5) پیشنهادهای تحقیق 95
5-5-1)پیشنهادهای کاربردی 95
5-5-2)پیشنهادهای پژوهشی 95
منابع
منابع فارسی 97
منابع لاتین 99
پیوستها
پیوست1. 105
پیوست2. 106
پیوست3. 107
جداول
جدول2-1.ویژگی‌های ورزشکاران سرسخت ذهنی که جونز و همکاران(2002) به ترتیب اهمیت ارائه کرده است. 29
جدول4-1: توزیع سن افراد نمونه 75
جدول4-2:بیانگر سابقهی ورزش حرفهای افراد نمونه 75
جدول4-3: آزمون نرمال بودن( کولموگروف-اسمیرنوف) 77
جدول4-4: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با راههای مقابله با استرس 78
جدول4-5: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی مسئله مدار راههای مقابله با استرس 78
جدول4-6: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی هیجان مدار راههای مقابله با استرس 79
جدول4-7: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی اجتناب مدار راههای مقابله با استرس 79
جدول4-8: آزمون همبستگی بین سرسختی ذهنی با مؤلفه‌ی شهودی راههای مقابله با استرس 79
جدول4-9:رگرسیون خطی ساده بین سرسختی ذهنی با راه های مقابله با استرس 80
جدول4-10: آزمون همبستگی بین خوشبینی با سرسختی ذهنی 81
جدول4-11: آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی اطمینان سرسختی ذهنی 81
جدول4-12: آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی پایداری سرسختی ذهنی 81
جدول4-13: آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی کنترل سرسختی ذهنی 82
جدول4-14: رگرسیون خطی ساده بین خوشبینی با سرسختی ذهنی 82
جدول4-15: آزمون همبستگی بین خوشبینی با راههای مقابله با استرس 83
جدول(4-16): آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی مسئله مدار راههای مقابله با استرس 83
جدول(4-17): آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی هیجان مدار راههای مقابله با استرس 84
جدول4-18: آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی اجتناب مدار راههای مقابله با استرس 84
جدول4-19: آزمون همبستگی بین خوشبینی با مؤلفه‌ی شهودی راههای مقابله با استرس 84
جدول4-20: رگرسیون خطی ساده بین خوشبینی با راه های مقابله با استرس 85
فهرست شکل‌ها
نمودار(2-1)، فرایند مقابله از دیدگاه(کوهن، لازاروس،1979،لازاروس و فلکمن،1984، به نقل از تیلور91؛ یزدانی،1382. 43
نمودار2-2 پاسخهای مسئله مدار و هیجانمدار از نظر بیلینگر و موس(به نقل هالاهان و موس، 1996؛ به نقل از عرب علیدوستی1385) 44
نمودار4-1: هیستوگرام توزیع سنی افراد نمونه به همراه منحنی توزیع نرمال 76
مقدمه
سرسختی ذهنی[1] امروزه به‌عنوان یکی از ویژگی‌های مهم در موفقیت ورزشکاران معرفی میشود (گلبی و شیرد[2]،2004)،ولی هنوز درک کمی از این واژه در روانشناسی ورزشی وجود دارد (جونز و همکاران[3]،2002). تعریف این مفهوم نه فقط در میان مربیان، مفسران ورزشی، هواداران، و ورزشکاران، بلکه در میان پژوهشگران مختلف متفاوت است. در مجموع میتوان گفت سرسختی ذهنی عبارت است از: توانایی مقابله با فشارها و سختی‌ها، عبور از موانع و شکست‌ها، تمرکز بر هدف، حفظ و کسب آرامش پس از شکست، اجرای باثبات در سطوح بالای رقابتی و رقابت‌جویی. سرسختی ذهنی مهارتی است که ورزشکاران را قدرتمند می‌کند و سبب میشود در موقعیتهای دشوار و پرفشار ازجمله تمرین، رقابت و پس از رقابت موفق عمل کنند( جونز و همکاران،2002). برخی از تحقیقات کیفی اظهار داشتند که ورزشکاران با سرسختی ذهنی بالاتر نسبت به ورزشکاران با سرسختی کمتر به‌طور مؤثرتری با استرس مقابله می‌کنند(کایسلر و همکاران[4] ،2009). استرس و حوادث استرسزا اجزای جدایی‌ناپذیر ورزش رقابتی محسوب می‌شوند. شیوع عوامل استرسزا نظیر ارتکاب خطای روانی یا بدنی، تجربۀ درد و ناراحتی، مشاهدۀ تقلب یا موفقیت رقیب، جریمۀ داور و توبیخ مربی ضرورت وجود مهارت‌های مقابلهای مؤثر را به منظور حفظ سلامت ورزشکار و دستیابی به موفقیت ورزشی اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. ناتوانی در مقابلۀ مؤثر با عوامل استرسزا برای عملکرد و موفقیت ورزشی ورزشکار زیان‌بخش خواهد بود(بشارت،1386).
یکی دیگر از سازههای روانی که به نظر میرسد با هر دوی سرسختی ذهنی و مقابله ارتباط دارد، خوشبینی[5] است(نیکولز و همکاران[6]،2008). خوشبینی به جهت‌گزینی اشاره دارد که در آن معمولاً پیامدهای مثبت مورد انتظارند و این پیامدها به‌عنوان نتایج عوامل ثابت، کلی و درونی در نظر گرفته می‌شوند. خوشبینی نیز نقش مهمی در سازگاری با رویدادهای استرس‌زای زندگی دارد(نصیر،1390).
از آنجایی که نقش عوامل روانی به خصوص متغیرهای تحقیق حاضر در عملکردهای ورزشی به اثبات رسیده است و امروزه روانشناسان ورزشی به دنبال مداخلات روانشناسی جهت بهبود مسائل روانی ورزشکاران هستند، از اینرو تحقیق حاضر به دنبال تعیین ارتباط متغیرهای؛ خوش بینی، سرسختی ذهنی و راه های مقابله با استرس است، با مشخص کردن ارتباط سرسختی ذهنی،راههای مقابله با استرس و خوش بینی، تغییرات این متغیرها قابل پیش بینی خواهد بود و می توان با تکیه بر نتایج آن، بهترین پیشنهادات جهت مداخلات روانشناسی را به مربیان و روانشناسان ورزشی ارائه داد.
1-2) بیان مسئله
امروزه، ویژگی‌های روان‌شناختی در موقعیتهای تحت فشار و رقابتی به‌عنوان مهمترین عوامل دستیابی به موفقیت در اجرای ورزشی پذیرفته شده اند(حاتمی و همکاران،1391). از میان عوامل روان‌شناختی، سرسختی ذهنی از مهمترین ویژگی‌های مؤثر در دستیابی به موفقیت ورزشی در نظر گرفته شده است(شیرد و همکاران[7]،2009)، با وجود این، تعریف جامع و یکدستی برای این مفهوم ذهنی ارائه نشده است. سرسختی ذهنی طبق تعریف گوچیاردی و همکاران[8](2008) عبارت است از: مجموعه ای از ارزشها، نگرشها، شناخت‌ها و هیجانات عمومی و اختصاصی مربوط به ورزش که ذاتی و اکتسابیاند و بر چگونگی نزدیک شدن، پاسخ‌دهی و ارزیابی فرد از فشارهای مثبت و منفی، چالشها و ناملایمات در مسیر رسیدن به هدف تأثیر میگذارند.
کلاف و همکاران[9](2002) گزارش کردند افرادی که سرسختی ذهنی بالایی دارند، احساس بالایی از باور به خود داشته و ایمان راسخی دارند و آن‌ها سرنوشت خود را در کنترل دارند، این افراد نسبتاً تحت تأثیر رقابت و مشکلات قرار نمیگیرند. در مقابل جونز و همکاران(2002) اظهار کردند که سرسختی ذهنی، توانایی افراد برای مقابله با نیازهای تمرینی و رقابت، افزایش اراده، کانون توجه، اعتمادبه‌نفس و حفظ کنترل زیر فشار را افزایش میدهد. برخی واژهها ازنظر مفهومی به سرسختی ذهنی نزدیک هستند و برخی را میتوان به نوعی بخشی از سرسختی ذهنی دانست. جونز و همکاران[10](2007) نشان دادند که مقابله همچنین یکی از سازههای کلیدی سرسختی ذهنی به شمار میرود. مقابله به تلاشهای آگاهانه شناختی و رفتاری برای مدیریت وضعیتهای استرسزا اشاره دارد(نیکولز و همکاران[11]،2008). در ورزش قهرمانی و حرفهای استرس زیادی در ورزشکاران وجود دارد که به‌صورت بلندمدت یا کوتاه‌مدت تعادل هیجانی آن‌ها را از بین میبرد(رمضانی نژاد و همکاران،1390)، سرسختی ذهنی فرد را قادر به مقابله بهتر با استرس و همچنین کنار آمدن با نیازهای ویژهی رقابتهای ورزشی می‌کند(کادیک و رایال[12]،2012). کوشابا و مادی[13](1999) اظهار کردند که افراد سرسخت در مواجهه با موقعیتهای استرسزا رویکردهای خاصی را برای مقابله با استرس به کار میبرند. بااین‌حال دانش کمی در مورد روشهای مقابله با استرس مورد استفادهی ورزشکاران سرسخت در مقایسه با ورزشکاران غیر سرسخت وجود دارد. محققان سرسختی ذهنی را عاملی برای مقابله با رویدادهای استرسزا دانسته‌اند، آن‌ها بر این باورند که افراد با سرسختی بالا به رویدادهای استرسزا به‌طور فعال واکنش نشان داده و تلاش می‌کنند راه‌حلی برای مقابله با این موقعیتها پیدا کنند(هیستاد[14]،2012). نیکولز و پولمن[15](2007) اظهار کردند با اینکه بین راههای مقابله با استرس و سرسختی ذهنی رابطه وجود دارد ولی تحقیقات کمی در این زمینه انجام شده است. یکی دیگر از سازههای روانی که به نظر میرسد با هردوی سرسختی ذهنی و مقابله مربوط میشود خوشبینی[16] است(نیکولز و همکاران،2008). خوشبینی به‌عنوان انتظار رخ دادن اتفاقات خوب تعریف شده است(کارور و همکاران[17]،2010). در یک مطالعه کیفی، گلد و همکاران[18](2002) سطح بالایی از سرسختی ذهنی، مقابلهی مؤثر و خوشبینی را در بین قهرمانان المپیک گزارش کردند. خوشبینی، در این رابطه، به‌عنوان” تعیین کننده دو نوع رفتار مختلف تعریف شده است: الف)ادامه تلاش مستمر ب) تسلیم شدن یا فرار کردن. درنهایت، به نظر میرسد که خوشبینی با تفاوت در روشهای مقابله با استرس مرتبط است. نتایج یک مطالعه فرا تحلیلی که اخیراً انجام گرفت نشان داد که افرادی که خوشبینی بیشتری دارند از استراتژیهای مقابلهای مؤثرتری در برابر استرس استفاده می کنند(سولبرگنیس و سیگیرستروم[19]،2006).
ورزشکاران معلول همیشه درگیر تنشها و تنیدگیهای زیادی در طول زندگی خود هستند که همواره ذهن آن‌ها را به خود درگیر کرده و در اکثر موارد ناتوانی آن‌ها زیر سؤال میرود. به‌طوری‌که با کوچکترین شکستی ، احساس حقارت کرده و بیشتر از قبل ناامید و دلسرد می‌شوند(گیلک و همکاران،1392).
به همین دلیل شناخت عوامل روان‌شناختی و همبستههای مؤثر در حل مشکلات و ناهنجاریهای رفتاری ورزشکاران معلول و اقدام در زمینه برنامه ریزی به‌منظور اصلاح و بهبود این عوامل یکی از روشهای بسیار مؤثر در پیشگیری از اختلالهای روانی آن‌ها به‌حساب میآید(اصلانخانی و همکاران،1388). در یک پروژه تحقیقاتی پنا و همکاران[20](2004) با طرح این سؤال که آیا ورزشکاران معلول سرسختی ذهنی بالاتری نسبت به ورزشکاران سالم دارند؟ به بررسی این موضوع پرداختند، مطالعه آن‌ها نشان داد،سرسختی ذهنی ورزشکاران نخبه معلول مشابه همتایان سالم است. کمپل و جونز[21](2002) در تحقیقی نشان دادند که سطوح بالای رقابت ورزشی برای ورزشکاران معلول شرایط پرفشاری را به وجود میآورد ازاین‌رو ورزشکاران معلول نیاز دارند که عوامل ایجاد کننده استرس در رقابتهای ورزشی را شناخته و استراتژیهای مناسبی را برای مقابله با آن به‌کارگیرند. اطلاعات دقیق و بیشتر از عوامل اثرگذار بر استرس مانند سرسختی و خوشبینی و گزینش راههای مقابله مؤثر در ورزشکاران معلول به‌منظور کمک به این ورزشکاران ضروری است. در بررسی ادبیات موجود در زمینه روانشناسی ورزشکاران معلول چه در خارج (کمپل و جونز،2002؛ پنا و همکاران،2004) و چه در داخل کشور(اصلانخانی و همکاران،1388) متغیرهای تحقیق حاضر را باهم و به شکلی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت، موردی یافت نشد و فقط یک تحقیق در مورد رابطه بین سرسختی ذهنی ، خوشبینی و راههای مقابله با استرس یافت شد که در این تحقیق نیکولز و همکاران(2008) نشان دادند، رابطه مثبت و بالایی بین سرسختی ذهنی بالا و خوشبینی وجود دارد، همچنین سرسختی ذهنی بالا با راههای مقابله با استرس مسئلهمدار ارتباط مثبتی دارد.
به‌طور خلاصه، سرسختی ذهنی یک سازهی روانشناسی جذاب برای مربیان و روانشناسان ورزشی است. اطلاعات تجربی زیادی برای درک بیشتر ارتباط سرسختی ذهنی با دیگر سازههای روانشناسی مانند خوشبینی و راههای مقابله با استرس نیاز است، ازاین‌رو هدف این تحقیق پاسخ به این سؤال است که رابطهای بین سرسختی ذهنی ، راههای مقابله با استرس و خوشبینی در ورزشکاران لیگ برتر والیبال نشسته چیست؟
1-3)ضرورت و اهمیت تحقیق
رسیدن به موفقیت در رقابتهای ورزشی در سطوح مختلف یکی از اهداف مهم ورزشکاران، تیمها و مسئولان و دست‌اندرکاران ورزشی است که نیل به این مهم جز با تلاشهای علمی و عملی میسر نخواهد بود. استفاده از پژوهشهای علمی و انجام طرح‌های تحقیقاتی معتبر برای سنجش تواناییهای ذهنی و روانی ورزشکاران، گامی مهم در این عرصه محسوب میشود، چراکه با بهره گرفتن از نتایج این تحقیقات مربیان به نقاط ضعف و قوت بازیکنان خود پی میبرند و بر اساس اطلاعات به‌دست‌آمده، راهکارهای تقویت ضعفهای ورزشکاران خود را جستجو کرده و راهکارهای مناسب را اتخاذ می‌کنند. همچنین روانشناسان ورزشی در پی موقعیتهایی هستند تا تحقیقات و آزمونهای ورزشی را انجام دهند که بتوانند ویژگی‌های پایدار و ناپایدار شخصیت را در زمینه های ورزشی به‌گونه‌ای معتبر اندازه‌گیری کنند(واعظ موسوی و سمندر،1380).
اهمیت هریک از متغیرهای تحقیق حاضر در شرایط رقابت و رویدادهای ورزشی بیان شد ازآنجایی‌که محقق در بررسی منابع موجود در مورد موضوع حاضر در کشور هیچ پاسخی به سؤال این تحقیق پیدا نکرد و همچنین در بررسی تحقیقات خارجی فقط یک مورد به بررسی سؤال این تحقیق پرداخته است لذا انجام این تحقیق به‌منظور توسعهی ادبیات تحقیق در زمینه روانشناسی ورزشی به‌خصوص روانشناسی ورزشکاران معلول لازم می کند. نتایج تحقیق حاضر بدون شک منبع مهمی برای مربیان و ورزشکاران در جهت آشنایی بیشتر با متغیرهای؛ سرسختی ذهنی، راههای مقابله با استرس و خوشبینی و رابطه بین این متغیرها به‌عنوان متغیرهای مؤثر بر موفقیت و نتایج رقابتهای ورزشی خواهد بود. به‌طورکلی مربیان و روانشناسان ورزشی با بهره‌گیری از نتایج این تحقیق، که متکی بر ارزیابی دقیق ظرفیتهای روانی و نیازمندیهای بازیکنان است، به نقاط ضعف و قوت ورزشکاران خود پی میبرند و شناخت دقیقتری را از ورزشکاران خود کسب مینمایند، که می‌توانند با بهره گیری از این شناخت، به
