مطابق ماده ۵۹۳ ق. م. ۱ ، هر کس عالماً و عامداً موجبات تحقق جرم ارتشاء از قبیل مذاکره، جلب، موافقت یا وصول و ایصال وجه یا مال یا سند پرداخت وجه را فراهم نماید به مجازات راشی بر حسب مورد محکوم می شود. شخص موضوع حکم این ماده واسطه است و واسطه بین راشی و مرتشی مجازاتش همان مجازات راشی است که به مجازات از شش ماه تا سه سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می گردد. ( منصور، ۱۳۸۳، ص۱۶۲).
۱- واسطه در رشاء را رایش نامند که عمل او با مصادیق معاونت در جرم تطبیق می کند اما مجازات راشی برای آن در نظر گرفته شده است .

۲- تعلیق جرم موضوع این ماده اشکالی ندارد.
۳- تحقق جرم موضوع این ماده منوط به آن است که ارتشاء یا شروع در ارتشاء محقق شده باشد.
۴- وکالت از سوی راشی برای پرداخت رشوه نیز مشمول این ماده است (زراعت،۱۳۸۴،ص۶۰۰).
۳-۷- تکرارتعدد جرم در رشاء و ارتشاء
تبصره یک ماده ۳ مقرر می دارد: مبالغ مذکور از حیث تعیین مجازات و یا صلاحیت محاکم اعم از این است که جرم دفعتاً واحده و یا به دفعات واقع شده و یا جمع مبلغ مأخوذه بالغ بر نصاب مزبور باشد، با توجه به تبصره فوق الذکر اگر کارمندی از یک نفر در چند نوبت رشوه دریافت کند چون عمل انجام شده همان عمل رشوه می باشد، تعدد دریافت وجه موضوع ارتشاء، موجب تعدد جرم نبوده منتها در تعیین مجازات، مجموع وجوه گرفته شده نصاب خواهد بود.
در خصوص تکرار جرم قابل ذکر است چنانچه هیچ یک از موارد رسیدگی نشده باشد به موجب مواد ۴۶و۴۷ ق. م. ۱ موجب تشدید مجازات خواهد شد لکن یک مجازات بیشتر تعیین نمی شود در حالتی که موردی از جرم قبلاً حکم صادر و اجرا شده باشد و بعد از اجرای آن متهم مرتکب جرم جدیدی گردد، آن به هر حال بسته به نظر حاکم است. .( صادقی،۱۳۸۹ ، ص۴۳۶).
در خصوص تعدد جرم رشاء و ارتشاء با جرائم دیگر بدین ترتیب است که قاعده جمع مجازاتها در خصوص موارد مطابق ماده ۴۷ ق. م. ۱ پذیرفته شده است و هر چند جرمی که انجام شده باشد مجازات همان عناوین با هم جمع و اجرا می گردد. (بازگیر، ۱۳۸۹، ص۲۳۷).
۱-اخذ رشوه در چند نوبت مستوجب تعدد جرم و مجازات نیست و مجموع مبالغ ، ملاک مجازات است ( رأی شماره ۴۶۹ – ۲۶/۲/۱۳۱۹ ، ش ۵ ، د.ع.ک ) در اینجا تعدد جرم وجود دارد اما به دلیل شبیه بودن جرائم ، یک مجازات اعمال می گردد و این مورد می تواند از علل مشدده مجازات باشد.
۲- تعدد دفعات ارتشاء همیشه موجب تعدد جرم نیست مانند کارمندی که به دفعات از یک نفر رشوه بگیرد ( رأی شمار ۴۶۹ – ۲۶/۲/۱۳۱۹ ، ش ۵ ، د. ع. ک ).
۳- جرائمی که حداکثر مجازات آنها مؤثر در تکرار جرم نیست در تعدد جرم موجب افزایش یا تشدید مجازات نخواهد بود ( زراعت ، ۱۳۸۴ ، ص ۶۰۳ ).
۳-۸- عناصر تحقق رشوه در حقوق
رشوه از جمله جرایمی است که ارتکاب آن از نظر شرع مقدس اسلام ارتکاب آن مذموم و ناپسند شمرده شده است به طوری که شارع در این خصوص مقرر داشته:” الراشی و المرتشی کلا هما فی النار".رشوه در لغت به معنای وجه و یا مالی است که برای ابطال حق و احقاق باطل پرداخت می شود، لکن در اصطلاح قانون، قبول وجه و یا مالی است که کارکنان دولت یا سایر کارکنان مصرح در ماده ۳ق.ت.م.م.۱ .۱. ک به سبب انجام وظیفه دریافت می کنند. با توجه به تعریف فوق هبه، تحفه، قرض الحسنه مشمول این ماده نمی شود.(بازگیر، ۱۳۸۹، ص۲۳۴).
رشوه یک عنوان کلی است که خود در برگیرنده سه عنوان ذیل است:
الف) ر۸۸۸شاء
ب) رایش
ج) ارتشاء
در ابتدا به بیان تعریف کلی از این جرم پرداخته سپس به ترتیب به عنصر مادی، معنوی و قانونی این جرم می پردازیم:
۳-۸-۱- رشاء
رشاء در لغت به معنای پرداخت مال، اعم از وجه نقد و سند پرداخت است به منظور انجام غیرقانونی عملی اعم از اینکه قانوناً حق فرد باشد یا اینکه اصل عمل غیرقانونی باشد کاری است که انجام دهنده آن را نیز راشی می نامند. در مورد جرم رشاء نیز مطابق ماده اول کلی حقوق جزا و مانند سایر جرائم سه عنصر وجود دارد که در ذیل به ترتیب آنها را بیان می داریم: ( اقتدانی، بی تا ،ش ۱۵۳، ص۱۵۳ ).
عنصر مادی
عنصر مادی یا “کالبد جرم” که همان تحقق اراده مرتکب در عالم واقع است نیروی است که می خواهد در عالم خارج چیزی را تغییر دهد و از سوی علمای حقوق عمل مجرمانه نامیده می شود. زمانی جرم انجام شده یا کامل انجام شده یا کامل محسوب می شود که تغییر صورت حاصل شده باشد. اجرای جرم ممکن است در یک آن باشد و با یک عمل انجام گیرد و یا در طول زمان و با تحقق چند عمل. برای اینکه جرمی وجود خارجی پیدا کند پیدایش عنصر مادی ضرورت دارد، زیرا فکر و قصد مجرمانه به تنهایی برای ارتکاب جرم کافی نیست و اگر سیاست جزایی کشور صرف قصد ارتکاب جرم را جرم بداند، در واقع بازگشت به دوران دادگاههای تفتیش عقاید یا همان انگیزاسیون است، که البته این امر با موازین شرع مقدس اسلام و نیز قواعد حقوق جزا هم خوانی ندارد.( رنجبر، علی ا، رنجبر ف، ۱۳۸۹، ص۳ ).
عنصر مادی جرم رشاءِ
پرداخت مال یا وجه یا سند پرداخت
راشی می بایست اقدام به دادن یکی از موارد مذکور در بالا نماید تا مرتکب جرم رشاء شناخته شود که البته این کار را می تواند بالمباشره یا توسط شخص دیگری انجام دهد؛ صرف پیشنهاد در رشوه، نمی تواند مشمول مقررات کیفری رشاء و ارتشاء گردد بلکه باید عمل فیزیکی مبنی بر دادن و گرفتن صورت گرفته باشد چه این پیشنهاد از سوی راشی باشد، چه از سوی مرتشی؛ در تحقق رشوه فقط مال و چیزهای در حکم مال ملاک می باشد و نه چیزهای غیرمالی، بحث در مورد مالیت داشتن نیز به قدر کافی در کتب حقوق مدنی صورت گرفته و تنها ذکر این مورد کافی است که مال آن چیزی است که در عرف عقلاً در ازای آن پول پرداخت شود و از این نکته نیز نباید غافل شد که مال می بایست مشروعیت نیز داشته باشد یعنی شارع مقدّس آن را قابل تملک بداند. البته گاهی عمل پرداخت به گونه ای غیر از دادن مال به طور مستقیم به طرف مقابل (مرتشی) است که این فرض در ماده ۵۹۰ بیان شده است: اگر رشوه به صورت وجه نقد نباشد بلکه مالی بلاعوض یا به مقدار فاحش ارزان تر از قیمت معمولی یا ظاهراً به قیمت معمولی و واقعاً به مقدار فاحشی کمتر از قیمت مستخدمین دولتی اعم از قضایی و اداری بطور مستقیم یا غیرمستقیمی منتقل شود یا برای همان مقاصد مالی به مقدار فاحشی گرانتر از قیمت مستخدمین و مأمورین مزبور مرتشی و از طرف معامله راشی محسوب می شود. ( منصور، ۱۳۸۳، ص۱۶۱).
این ماده به صراحت معاملات صوری که برای پرداخت رشوه صورت می گیرد را بیان نموده و جای هیچ نوع شک و شبهه ای را در این مورد باقی نگذاشته است، و نیز در معاملات غیرنافذ در صورتی که مالک آن را تنفیذ نماید زمان تحقق بزه رشاء بر طبق نظریه کاشف بودن تنفیذ همان زمان عقد محسوب می گردد البته انجام معامله ای که دارای شرایط صحت عقد نیست، را نمی توان انتقال مالکیت دانست.
از ماده فوق الذکر این مطلب نیز استفاده می شود که جرم رشاء جرمی است فعلی تنها با فعل مثبت محقق می شود و نیز جرمی مقید است یعنی صرف پرداخت، جرم نیست و باید از سوی مرتشی، قبول صورت گیرد تا بزه رشاء محقق شود.
در مورد جرم رشاء ماده ۵۹۲ اشعار می دارد که: هر کس عالماً و عامداً برای اقدام به امری یا امتناع از انجام امری که از وظایف اشخاص مذکور در ماده (۳) قانون تشدید ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری مصوب ۱۵/۹/۱۳۶۷ مجمع تشخیص مصلحت نظام می باشد وجه یا مالی یا سند پرداخت وجه یا تسلیم مالی را مستقیم یا غیرمستقیم بدهد در حکم راشی است و به عنوان مجازات علاوه بر ضبط مال ناشی از ارتشاء حبس از شش ماه تا سه سال و تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم می شود. ( منصور، ۱۳۸۳، ص۲۳۲).
تبصره

۱-تکبیرگوی محترم در شب‌های چهارشنبه در هنگام اقامه نماز جماعت وقتی امام در رکعت دوم دست برای قنوت بلند می‌کند، می‌گوید: «اللهم کن لولیک الفرج» در نماز مغرب و «اللهم عج لولیک الفرج» در نماز عشاء (منحصر به یک شب چهارشنبه خاص نیست) در حالی که معمولاً «کذلک الله ربی» می‌گویند. ناگفته نماند که حالت و سبک گفتن نیز بسیار عاطفی و هم راه با شور است؛

۲-همان تکبیر گو پس از پایان نماز عشاء، ابتدا با حالتی حزین دعای «الهی عظم البلاء… را می‌خواند و وقتی به «یا مولای یا صاحب الزمان» می‌رسد با حالت گریه آن را تکرار و بعد از آن دعای سلامتی حضرت را «اللهم کن لولیک…» می‌خواند؛
۳-مجری برنامه که قبل از سخنرانی نکاتی را یاد می‌آورد، بیشتر به گونه عاطفی به شرح حال برخی علما در آمدن به جمکران می‌پردازد؛
۴-فراوانی ذکر مصیبت در هنگام دعای توسل چنان که معمولاً در طول دعا دست کم پنج بار ذکر مصیبت طبیعی و قطعی است؛
۵-تهیه و توزیع نوار لوح‌های فشرده احساسی و عاطفی در واحد سمعی و بصری، چنان که به گفته مسئول محترم آن، برخی نرم‌افزارهای تهیه شده توسط آن واحد به شرح ذیل است: نجوای عارفان، فیض حضور، آرام جان، قرار سبز، نوای انتظار ۱و۲، شمس ولایت و … تقریباً ۲۲ مورد نرم افزار فوق، جنبه احساسی و عاطفی دارد و شامل مولودی، مداحی، مناجات با حضرت و… است. از طرفی، در فهرست کامل محصولات فرهنگی- رسانه‌ای آن واحد برای فروش، ۱۴۰ عنوان سی دی و نوار کاست موجود بود، اعم از آن چه خود آن واحد تهیه کرده یا مراکز دیگر که از آن تعداد فقط ۳۷ مورد جنبه آموزشی و معرفتی داشت که عمدتاً سخنرانی بود؛
۶- در مراسم ویژه ایام نیمه شعبان و جشن‌های آن نیز امور احساسی و عاطفی غلبه دارد، چنان که در شب نیمه شعبان سال (۱۳۸۵) و شب قبل و بعد آن، مسئولان فرهنگی مسجد در هر شب دوازده ساعت برنامه در نظر گرفته بودند که از آن میزان، جای گاه برنامه‌های عاطفی و احساسی تقریباً دو سوم بوده است، شامل مداحی، هم خوانی، شعرخوانی، دعا و زیارت و اجرای برنامه مجری.
۷-واحد انتشارات مسجد مقدس جمکران علی رغم تلاش گسترده برای چاپ کتب پیرامون حضرت در سطح وسیع و شمارگان زیاد و زحمات فراوانی که مسئولان دل سوز آن بر عهده گرفته‌اند، به چاپ کتاب‌های احساسی و عاطفه‌ای گرایش دارند، چنان که از مجموع ۱۱۶ کتاب درباره حضرت حجت u که توسط آن انتشاراتی محترم چاپ شده است (تا پایان سال ۱۳۸۵)، تعداد حدود ۵۲ مورد تقریباً با گرایش عاطفی بالاست. برخی از عناوین کتب منتشر شده از این قرار است: مهربان‌تر از مادر، مسافر گم شده، عطر یاس، در آسمان عشق، تشرف یافتگان (چهار دفتر)، بهتر از بهار، آن آشنا آمد، یار غایب از نظر (مجموعه اشعار)، نامه‌های جوانان به امام زمان، نامه‌های دختران به امام زمان و …

۲۷-آسیب شناسی جشن‌های نیمه شعبان

فضیلت نیمه شعبان (سخنی درباره نیمه شعبان)

نیمه شعبان روز میلاد امام زمان، روز زنده شدن آروزها، احیای امیدها، رونق گرفتن تمناهای عالی انسانی است.
شیخ حرّ عاملی از بزرگان اصحاب نقل می‌کند که امام صادق u فرمود:
«شبی که حضرت قائم در آن متولد شد، هیچ نوزادی در آن متولد نمی‌شود مگر این که مؤمن خواهد شد و اگر در سرزمین کفر متولد گردد خداوند او را به حرکت امام مهدی به سوی ایمان منتقل می‌سازد.^[۲۵۶]
در نیمه شعبان زیارت حضرت امام حسین u و همچنین زیارت امام زمان u مستحب است امام صادق فرمود:
«شب نیمه شعبان بهترین شب بعد از شب قدر است. این شب در نزد خدا چنین مقامی دارد که ولادت با سعادت امام زمان در سحرگاه این شب واقع شده و بر عظمت آن افزوده است.^[۲۵۷]
مقام معظم رهبری در سخنان خود به مناسبت نیمه شعبان سال ۱۳۸۷ هـ.ش در مورد این روز می‌فرماید:
روز نیمه شعبان روز امید است. این امید، مخصوص مجموعه شیعیان یا حتّی مخصوص امت مسلمان هم نیست. اصل امید به یک آینده روشن برای بشریت و ظهور یک موعود، یک منجى، یک دست عدالت گستر در سرتاسر جهان، تقریباً مورد اتفاق همه ادیانی است که در عالم سراغ داریم، ادیان الهی و آسمانی نخواسته‌اند امید واهی به مردم بدهند، آنها واقعیتی را بیان کردند…»^[۲۵۸]
به همراه تولد مهدی (عج) شادی و امید در دل همه مشتاقان و آرزومندان، تحقق وعده الهی (وعده قسط و عدل جهانی و پیروزی مستضعفان) زنده می‌شود.

جشن‌های نیمه شعبان

پیروان مذاهب به خاطر علاقه‌ای که نسبت به رهبر مذاهب و پایه گذار آن دارند و نیز به خاطر علاقه‌مندی به اولیای مذاهب خاطره ولادت و یا پیروزی‌هایشان را جشن می‌گیرند.
نکته چشمگیر در این جشنها آن است که در برخی موارد گویا شور و نشاط بیشتر است و جشن‌ها را باشکوه‌ بیشتری برگزار می‌کنند و برای رونق آن کوشش فراوان‌تری می‌شود این امر در مورد جشن ولادت امام زمان هر چه با شکوه‌تر است.^[۲۵۹]
جشن نیمه شعبان جشنی توأم با آگاهی دادن و آگاهی یافتن و آمادگی برای شرکت در نهضتی بزرگ و انسانی، نهضتی که سازنده و حیات بخش است و بالاخره جشن همه مستضعفان جهان است. شرکت کنندگان در جشن بیاد دوران حکومت حیات بخش او آمادگی خود و استقبال از چنین موقعیتی را اعلام می‌دارند. مردم این جشن را گرامی می‌دارند از آن جهت که حیات و تولد مهدی u سرنوشت ساز و عامل توجیه بقاء و راز زندگی توأم با حشمیت و شرافت است.^[۲۶۰]
« اگر چه از اساس این روز الهی همواره روز جشن و سرور و اعلام وجود و حضور شیعیان و حضور اهل بیت بوده و هست و بر جلوه جهانی و شکوه ملکوتی آن افزوده می شود اینک چند سالی است که به عنوان دهه مهدویت وسعت زمانی و گستردگی برنامه های آن در داخل و خارج از کشور بیشتر و پربارتر شده و با نشاط و شور و رونق و اخلاص کامل تر برگزار می شود. در واقع این دهه مدرسه همگانی و دانشگاه بزرگ ولایی می شود که شعب حیاتی فرهنگی و اخلاقی و تربیتی آن در جوامع شیعه بلکه سایر جوامع فراگیر شده و مرد و زن و پیر و جوان و عالم و جاهل همه از برکات معرفت و هدایت آن بهره مند می شوند و چه آفاق جدیدی که هر سال از آن ظاهر و ابواب علم و معرفت و بصیرت بیشتر که از آن به روی مردم گشوده می شود همه اقشار و طبقات به ویژه جوانان مومن و پرشور در این میدان وسیع با اظهار وجود عزت و کرامت اسلام و قداست و معنویت و استعلای فرهنگ مهدوی را گرامی می‌دارند و فرق ضاله را مایوس می سازند».^[۲۶۱]

آسیب‌ها

جشنها و مراسمى که به نام امام عصر(ع) و براى بزرگداشت یاد ایشان برپا مى‏شوند، فرصت مناسبى براى تجدید پیمان با آن امام، یادآورى تکالیف و رسالتهاى ما نسبت به آن حضرت، ترویج فرهنگ انتظار و آماده‏سازى جامعه براى ظهور یگانه منجى عالم بشریت است اما منحصر کردن شیوه بزرگداشت و پاسداشت جشن میلاد نیمه شعبان در برگزاری مجالس شادی و چراغانی و توزیع نقل و شیرینی از آسیب‌هایی است که زمینه غفلت را فراهم می‌سازد.
در این شیوه تمامیت اهتمام در آخرین ساعت عصر پانزدهم شعبان به پایان می‌رسد، بی‌آنکه شرط ضروری این پاسداشت که همانا قشر معارف مهدوی، مصونیت بخشی به مردم در وقت بروز امواج فتنه، تردید و تهدید است ادا شده باشد.
این نحوه از مجالس جشن و سرور ناخواسته کناره گیری از حضور فعال در صحنه‌های مناسبات اجتماعی را القا می‌کند و چشم مردم را بر تهدیدهای نظام‌های استکبار و استعماری می‌بندد. نگاهی به فهرست برنامه‌های رسانه‌ای چون صدا و سیما در ایام برگزاری جشن میلاد نشان می‌دهد که این رسانه مهم و تأثیر گذار که حضرت امام از آن به عنوان دانشگاه عمومی یاد کردند با وجود داشتن امکاناتی وسیع بدون هیچ گونه برنامه ریزی جدی و آمادگی شایسته به ناگاه در صحنه جشن و شادی مردم حاضر می‌شود و با ارائه برنامه‌هایی ضعیف، فاقد محتوا فاقد طرح کلان و منسجم و با اتکا به چند برنامه عجولانه و ترتیب مجالس میهمانی رنگارنگ با حضور چند هنرپیشه، چند خواننده، چند ورزشکار، سرو ته ماجرا را هم می‌آورد در این میان اگر همت طبیعی مردم در برگزاری جشن و برپایی طاق نصرت و … نبود معلوم نبود این همه شبکه رادیویی و تلویزیونی در این ایام چه می‌کردند؟ انصافاً تا کی می‌توان از فلسفه غیبت و راز طول عمر امام سخن به میان آورد؟
با این نحوه گفت و شنود کدامین نسل را می‌توان در برابر هجمه های بزرگ رسانه‌ای غرب- که عموماً توجه خود را معطوف آخرالزمان، ظهور منجی و امثال اینها کرده‌اند- بیمه کرد و یا معرفت ضروری و لازم را در مورد حجت حی خداوند در میان مردم منتشر ساخت تا از مرگ در جاهلیت در امان مانده باشند؟
طی چند سال گذشته سازمان تبلیغات اسلامی هر دو سال یک مرتبه اقدام به برگزاری یک نشست تخصصی می‌کرد، نشستی که تنها گروهی از خواص با کارت دعوت در آن راه می‌یافتند آن هم با حضور برخی سخنرانان رده بالای سیاسی که حضورشان و ضرورت حفظ امنیتشان به خودی خود مانع از حضور عمومی مردم می‌شد که در سال جاری همین نشست هم تعطیل شد.^[۲۶۲]
و متأسفانه در سال‌های اخیر بسیاری از جشن‌ها و مراسم نیمه شعبان کار کرد اصلی خود را از دست داده و به مجالس خنثی و بی‌محتوا و گاه ضد انتظار و مروج سکون و رکود تبدیل شده‌اند. حتی در مواردی دیده شده است که در این جشن‌ها و مراسم اعمالی صورت می‌گیرد که خلاف شرع آشکار و خواسته حضرت بقیه الله الاعظم و ارواحنا له الفداه است. اعمالی چون بخش موسیقی‌های مبتذل، اختلاط زن و مرد، اسراف و تبذیر، اجرای نمایش‌های سخیف و بی‌محتوا، نگاه‌های مسموم، رقص و پایکوبی، شرابخواری و مصرف مواد مخذر، فروش فیلم‌های سوپر و نیمه سوپر با نازل‌ترین قیمت و مولودی و مداحی‌های ضعیف و موهن و …^[۲۶۳]
در این شرایط وظیفه گروه‌ها و تشکل‌های فعال در حوزه فرهنگ مهدوی دو چندان شده و بر آنها لازم است که ضمن تلاش برای حفظ کارکرد اصلی مجالس و مراسم مهدوی از هر عملی که بر خلاف احترام و قداست این گونه مراسم و مغایر با خواسته‌های امام عصر u است جلوگیری کنند.
با امید به این که خداوند متعال به همه ما توفیق تبلیغی مهدوی، همراه با معرفت و خلوص کامل و به دور از هر گونه افراط و تفریط عطا فرماید.^[۲۶۴]

۲۸-آسیب سینمای غرب بر فرهنگ انتظار

وحشت استکبار

اهمیت تحقیق در موضوع آسیب شناسی فرهنگ انتظار و سینمای غرب را می‌توان از وحشتی که به این وسیله در دل مستکبران عالم ایجاد می‌شود، فهمید؛ چرا که امروزه تلاش استکبار جهانی، به سرکردگی آمریکا- خصوصاً بعد از فروپاشی نظام شوروی- در این است که خود را یکّه تاز میدان قرار دهد و هر گونه ندای مخالف را سرکوب کند و در دل انسان‌های آزاده عالم و مشتاقان عدالت، تخم یأس و پژمردگی بپاشد و افراد را از بهبودی اوضاع و دل بستن به الهی، ناامید کند. مسأله مهدویّت، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در راستای رسیدن به این اهداف، مطرح شد.
مسأله آینده (فیوچریسم)، برای بشر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ آمریکا با نشان دادن آینده‌ای تاریک و خونبار برای بشر، در فیلم‌هایی که به وسیله هالیود (مرکز فیلم سازی آمریکا) به تصویر کشیده می‌شود، سعی کرده است که خود را منجی بشریّت معرّفی کند!
در دهه ۱۹۹۰ دو نظریه جدی پیرامون مدینه فاضله یا آرمان شهر، مطرح شد؛ یکی، «نظم نوین جهانی» که توسط جرج بوش ابراز شد و دیگری، «پایان تاریخ» که از سوی فوکویاما مطرح شد. این دو نظریه به نحوی از نیت سیاسی غرب، در ایجاد یک فرهنگ جهانی و تحمیل آن بر جهان، پرده برمی‌دارد. اهداف آنها در مجموعه فیلم‌هایی که ساخته‌اند به وضوح دیده می‌شود؛ در فیلم‌هایی مثل «روز استقلال» که در مورد آن تبلیغات گسترده‌ای به راه انداختند؛ داستان فیلم از این قرار است که یک گروه فضایی به زمین حمله می‌کنند و آمریکایی‌ها دفاع می‌کنند و در نهایت، در روز استقلال آمریکا، اینها دشمن رادفع می‌کنند.
پیام این گونه فیلم‌ها این است که آمریکا، تنها سیستمی است که جهان رااز خطراتی که در آینده رخ می‌دهد، حفظ می‌کند. در فیلم نوسترا داموس نیز این آمریکا است که در مقابل مسلمانان می‌ایستد و همین طور در بازی کامپیوتری مشهور «یا مهدی» که اسم اصلیش «جهنم خلیج فارس» است، خلیج فارس را مرکز حرکت‌های تروریستی جهان جلوه می‌دهد و خود را سردمدار مبارزه با آن معرفی می‌کند. از بعد روانشناسی، این بازی، افرادی را نسبت به امام زمان و لفظ «یا مهدی» شرطی می‌کند؛ ولی باطن قضیه، تلاش برای توجیه حضور نظامی آمریکا در خلیج فارس است.
چنان که در فیلم نوسترا داموس آمده، این مطلب را به مخاطب القاء می‌کنند که «امام عصر u فردی بی‌رحم و خون ریز است و در اثر جنگ، تعداد زیادی بیوه و یتیم بر جای می‌گذارد؛ آن حضرت را با لباس‌های عربی نشان می‌دهند که هر کاری بخواهد می‌تواند با فشار دادن یک کلید انجام دهد؛ ولی ما باید متحد شویم و جلوی او را بگیریم؛ دنیا باید مانع قیام او شود؛ زیرا او برای مردم جز بلا و مصیبت چیزی به ارمغان نمی‌آورد. باید کاری کرد که مردم از او منتفر شوند.»
آنان می‌خواهند چهره فردی که مظهر رحمت واسعه الهی است را خشن و خون ریز جلوه دهند تا مردم از آن بزرگوار فاصله بگیرند و زمینه ظهور فراهم نشود.^[۲۶۵]

فرهنگ انتظار و مهدویت هدف فیلم سازان آمریکایی

در جهان ارتباطات مطمئناً بسیاری از وسایل ارتباطی ما دچار تغییرات ساختاری و غیر ساختاری می شود. حوزه های ارتباطی انسان ها ساحت هنر است که ساحتی آسمانی ـ زمینی دارد. در تغییراتی که در این ساحت پدید آمد، هنر «سینما» تولد یافت. سینما به عنوان «هنر هفتم» و به صورت یک هنر صنعت توانست با سیطره و به کارگیری هنرهای دیگر جایگاه وسیعی را در دنیا کسب کند. طبق بررسی هایی که صورت گرفته، کنش انسانی، اغلب محصول دریافت های شهودی است تا دریافت های عقلانی؛ عنصر سینما «تصویر» است. تصویر جایگاه ویژه ای در دستگاه فکری و روانی انسان دارد و از این رو اگر ما پنج حس خود را پنج دروازه روحمان بدانیم برای ارتباط با پدیده های پیرامونی در هر شبانه روز ۷۹ درصد اطلاعاتمان را از چشممان یعنی از طریق تصویر به دست می‌آوریم و این همان نقطه اثر سینما است و از آنجا که جهان امروز، جهان تصویر است و عمده‌ترین بخش فعال در این میدان، سینما و صنعت فیلم سازی است و از این طریق می‌توان بر افکار عمومی تأثیر فراوان گذاشت، فیلم سازان آمریکایی مسأله انتظار و مهدویت را نشانه گرفته‌اند و سینما بهترین حربه برای تأثیر مستقیم آن بر روی موضوعی چون انتظار و «آخرالزمان» که حجم عظیمی از ناخود آگاه هر انسان را به صورت خود اختصاص داده است می‌دانند.
درگیری «خیر» و «شر» و خوبی و بدی، هسته اصلی و جانمایه هر قصه و ابزار اصلی داستان پردازی و به تبع آن سینما است. «قهرمان» و «ضد قهرمان» که در سینما«هرو»^[۲۶۶] و «ولاین»^[۲۶۷] شناخته می شوند، عناصری غیر قابل اجتناب، نه تنها در سینما که در تمام داستان های اساطیری به شمار می روند. یکی از مفاهیمی که ناخودآگاه و خودآگاه انسان امروز را فارغ از دغدغه های روزمره به خود مشغول کرده، پایان زمان و نبرد نهایی خیر و شری است که بشر از سال های کهن به آن اهتمام داشته و آن قهرمان و ضد قهرمان نهایی است. سینما به عنوان مدرن‌ترین کارخانه رؤیا پردازی، خیلی زود به این اصل اولیه قصه گویی متوسل شد و تولد نوعی خاص از سینما و گسترش و توسعه آن به عنوان یک صنعت و تجارت، مرهون این اصل است. واقعیت این است که سینما امروزه به عنوان یکی از ابزارهای چشمگیر در توسعه تمدن مادی درآمده است. سینما به دلیل جذابیت های ظاهری و فریبنده فراوان و کارکردهای عینی و مؤثر آن، مورد توجه عوام و خواص قرار گرفته است. برخی غرق شکوه مادی آن شده اند که بیشتر مردم جهان را تشکیل می دهند و عده اندکی متأملانه با آن برخورد می کنند. قطعاً توجه به این نکته در خصوص مطالعه علمی و تمرکز بر مسئله آخرالزمان تأثیر مهمی در این روند دارد. مسئله دیگر زمینه های فلسفی و فکری و مبادی مادی یا ماوراء الطبیعی رسانه ها، به خصوص سینما، و فنون و «عملیات روانی» آن است که سهم بسزایی در تصمیم گیری های خرد و کلان رسانه ای دارد، از آنجایی که برای ساخت این گونه فیلم ها هزینه های نجومی و تلاش ها و تخصص های گوناگون به کار گرفته می شود. سینمای هالیوود همواره غرب و نشانه ها و نمادهای جامعه غربی و شخصیت های متأثر از فرهنگ غربی و همه مظاهری که به نوعی متأثر از جامعه سفید پوستان اروپایی و امریکایی و به خصوص « انگلوساکسون»هاست را مظاهری را از بخش سفید و نیروهای خیر داستان پردازی خود قلمداد می کند و هر آنچه در مقابل آن قرار می گیرد جزو عناصر سیاه و شر به حساب می آورد. در یک نگاه کلی از منظر آنها هر آنچه در فرودست آنها قرار نگیرد، در مقابل آنها تعبیر خواهد شد. این همان دیدگاهی است که امروز در گفت و گوهای سیاسی دولتمردان آمریکایی دیده می‌شود.
در دوران جنگ سرد بعد از جنگ جهانی دوم، سینمای نو ظهور به قضیه آخرالزمان رویکردی مبسوط نشان داد و با تلاش متمرکز بر دو هویت دولت نازیسم و پس از آن اردوگاه شرق سیاسی با محوریت دولت شوروی، بخش عمده ای از آثار هالیوود و اروپای غربی ناظر به این قضیه شد. با فروپاشی ارودگاه شرق و ابرقدرت شوروی عملیات راهبردی تقابل با تمدن و تفکر اسلام انقلابی مورد توجه قرار گرفت و نوعی خاص از رویکرد به مسئله آخرالزمان مورد توجه قرار گرفت؛ در حالی که در خلال این رویکرد، اصولی خاص نیز به صورت پیدا و پنهان مورد توجه قرار گرفتند. در این خصوص سینمای هالیوود در دنیای رسانه ای غرب در ترسیم جایگاه خود در تضاد خیر و شر دچار تردید و شک، پنهان کاری انحراف نشده و همیشه خود را مظهر خیر و سفیدی و دیگران را مظهر شر و سیاهی قلمداد کرده و می کند.
موضوعی دیگر که جا دارد به آن اشاره شود، پرداخت جدی و همیشگی نسبی نسبت به اخلاق و دین است. امور انسانی و اجتماعی می آید؛ یعنی نسبت خیر و شر در مراتب مختلف معنا می یابد. موضوع مهمی که همواره دستمایه آغاز داستان است، ایجاد جو نا امنی و اضطراب و وحشت (ترور) که مقدمه ای برای پذیرش قدرت برتر و حاکمیت خشن و بی رحمانه است. این اتفاق یکی از سرفصل های راهبرد فرهنگی است که در بعضی از این فیلم ها دنیا به پایان خود می رسد و چیزی جز انهدام گسترده و نابودی نسل بشر باقی نمی ماند . فیلم «نوستر آداموس» «فردا چگونه به بشر نگاه خواهد شد»^[۲۶۸] و «روز بعد»^[۲۶۹] نمونه ای از این فیلم ها هستند؛ در حالی که در بعضی دیگر افرادی باقی می مانند که در تلاش زندگی دوباره به تجدید تلاش و ایجاد حکومت صهیونیستی می پردازند؛ مانند فیلم «حکومت آتش» ، «نبرد آخر» ، «روز استقلال» و «آرماگدون».
هالیوود با ساخت این فیلم ها قصد دارد ترس و وحشت ناشناخته و هولناک و عظیمی را در دیدگان مخاطب ساده و بی دفاع خود ماندگار سازد تا تعابیر اصلی آخرالزمانی ناشی از کتب غیر آسمانی مانند تلمود را به خورد مخاطب دهد.
نکته دیگر که در این خصوص مطرح است، استمرار فیلمسازی در ژانرها و گونه های مختلف سینمایی اعم از عاطفی، رمانتیک، کمدی، حماسی، حادثه ای، سیاسی، جنگی، تخیلی، کودک و نیز در قالب های انیمیشن، بازی رایانه ای و غیره سود می جوید و از همه ظرفیت های انسانی هم استفاده می کند. این شگرد انبوه سازی در برخی اوقات بسیار کارساز است و در یک دوره زمانی کاملاً عملیاتی می نماید. در فیلم «هفت دیوید» «فینچر» که فیلمی صد درصد آخرالزمانی است، کارگردان با مطرح کردن هفت گناه مشهور مسیحیت و یهودیت فرجامی تلخ را مطرح می کند که به عزا نشستن انسان و مصیبت وارگی زندگی انسان معاصر را ترسیم می کند، مضاف بر اینکه عنصر روایت باعث تمرکز در موضوع نیز می شود.
حقیقت این است که مسئله حضور منجی، نحوه پرداخت آن و مسئله آخرالزمان، بلایا و مصیبت های قبل از ظهور … جنگ در لابلای آن متجلی است؛ به گونه ای که حتی دین«‌هندو»‌کالکی را به عنوان دهمین تجلی «ویشنو» که منجی خویش می داند، سوار بر اسب سپید و با شمشیری آخته تصور می کند که جهان را دچار محنت شده است، نجات می دهد.
این همان نقطه کشش است که تمام مخاطبان را جذب می کند و وقتی سینما با ارائه تصویر با تأکید بر نقاط روشن ذهنی مخاطبان، سایر نقاط مبهم را نیز روشن و تصویر مورد نظر را بزرگتر جلوه می‌دهد و آن اسطوره منجی غربی یا انتظار در تفکر غربی در صهیونیزم مسیحی را به تماشاچی های میلیونی تزریق می کند.
مثلاً در فیلم «ماتریکس» منجی، هویت صهیونیزم مسیحی را دارد؛ یعنی تلفیق صهیونیزم را با مسیحیت دارد، چون « نئو» باز تولید مسیحیت و « زایان»‌همان صهیون است و در فیلم هایی مثل «آرماگدون»‌مخاطب به آرمان های یهودی نزدیک می شود و فیلم «روز استقلال » در حقیقت با یک نوع آخر الزمان کاملاً آمریکایی روبروست.
واقعیت این است که سینمای امروز بسیار ملهم از اندیشه های فلسفی است که نظریه های مطرح شده در جهان معاصر مثل «پایان تاریخ» و «برخورد تمدن ها» ‌الهام گرفته است و از این رو مسئله منجی بسیار کم رنگ و بحث فرجام تاریخ پررنگ شده است؛ در حالی که گرایش به این فیلم ها نیز افزایش یافته است و عجیب این که از ۲۲ فیلم برتری که از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ انتخاب شده اند، ۱۹ فیلم به نحوی به آخرالزمان ربط دارد. از جمله این فیلم ها فیلم «ارباب حلقه ها» ‌است. در این فیلم جنگ خیر و شر مطرح است. این فیلم قوی از یک کارگردان ونزوئلایی است و عجیب اینکه نحوه پرداخت جنگ خیر و شر در این فیلم همان رویکردی است که کارگردان «ترمیناتور ۲» یعنی « جیمز کامرون» دارد. نحوه جنگ خیر و شر، سلاح ها و انسان ها در این فیلم متعارف نیستند. تصاویر این فیلم شبیه همان مفهوم های انتظاری است که متون اسطوره ای و یا در متون مذهبی در جنگ آخرالزمان بیان شده است. در « ارباب حلقه ها» هم مسئله فرجام و هم نحوه پرداخت به آن فرجام به نحوی بیان جنگ آخرالزمان است؛ یعنی به شدت با آن جریان های اسطوره ای که پیرامون نبردهای خیر و شر داریم، مشابه است، این در حالی است که مفاهیم چندی در قالب واقعیت به خورد مخاطبان داده می شود که از جمله آنها مفاهیم پیچیده ماتریالیسم دینی است.^[۲۷۰]

مصاحب، غلامحسین، دایرهالمعارف فارسی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۳٫
مطهری، مرتضی، نهضتهای اسلامی در صد سال اخیر. تهران:‌ انتشارات صدرا، ۱۳۶۶٫
ـــــ، مجموعه آثار. تهران، انتشارات صدرا.
ـــــ، سر عقب ماندگی مسلمانان» در انسان وسرنوشت.
معلوف، امین، جنگهای صلیبی، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی.
مککونیکا، جمیز، اراسموس، ترجمه عبدالله کوثری. تهران:‌ انتشارات طرح نو، ۱۳۷۴٫
ملکیان، مصطفی، ایمان و تعقل، مجموعه تقریرات درس در مرکز تربیت مدرس قم. ۱۳۸۸چاپ نشده.
ـــــ، «یادداشتی بر اعلامیه نود و پنج مادهای لوتر» در مجله هفت آسمان، ش ۳۰، ص ۱۳٫
ملکیان، مصطفی، کلام تطبیقی، متن دستنویس و منتشرنشده.
مهدوی، اصغر و ایرج افشار، مجموعه اسناد و مدارک چاپ نشده درباره سیدجمال الدین مشهور به افغانی، تهران: ۱۳۴۲٫
مهدیزادگان، داود، اسلام و سنت وبری. قم: انتشارات طه، ۱۳۷۷٫
الموتر العالمی لبدیع الزمان سعید النورسی، مجموعه مقالات، چاپ اول ۱۹۹۶
موحد، محمدعلی، در هوای حق و عدالت از حقوق طبیعی تا حقوق بشر. تهران: انتشارات کارنامه، ۱۳۸۱٫
مور، تامس، آرمانشهر (یوتوپیا)، ترجمه داریوش آشوری و نادر افشار نادری. تهران:‌ انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۱٫
میلر، و. م.، تاریخ کلیسای قدیم در امپراتوری روم و ایران، ترجمه علی نخستین. تهران: انتشارات حیات
نائینی، محمد حسین، تنبیه الامه و تنزیه المله، یا حکومت از نظر اسلام، به‌ ضمیمه مقدمه و پاصفحه و توضیحات به‌ قلم محمود طالقانی. تهران: شرکت سهامی انتشار، ‎۱۳۶۰.
ناظم الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران: انتشارات آگاه،۱۳۶۲٫
نصری، عبدالله، رویارویی با تجدد. تهران: نشر علم، ۱۳۸۶٫
نوایی، عبدالحسین، ایران و جهان، ج ۳٫ تهران: مؤسسه نشر هما،۱۳۷۵٫
نور، فریش آ.، جماعت تبلیغ اندونزی، ترجمه روحالله اسلامی. نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت سیستان و بلوچستان، ۲۰۱۰٫
نیکفر، مقاله «ایمان و تکنیک» در سایت www.nilgon.org
نیکفر، محمدرضا، «لوتر و دین پیرایی مسیحی» در مجله مدرسه شماره ۴، مهر ۱۳۸۵٫
ـــــ، «مقایسه مسیحیت و اسلام» در اینترنت.
نهرو، جواهر لعل، نگاهی به تاریخ جهان، ترجمه محمود تفضلی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۱٫
هابز، توماس، لویاتان، ترجمه حسین بشریه. تهران:‌ نشر نی، ۱۳۸۱
هانتینگتون، ساموئل پی.، «برخورد تمدنها» پاسخ آسیا به نظریه برخورد تمدنها (مجموعه مقالات)، ترجمه محمدصادق خرازی تهران: انتشارات خورشید آفرین،‌ ۱۳۸۴٫ (اصل نوشته هانتینگتون که بعدها در سال ۱۹۹۶ به کتاب فوق تبدیل شد، در این مجموعه ذکر شده است.)
ـــــ، برخورد تمدنها و بازسازی نظم جهانی، ترجمه محمدعلی حمید رفیعی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، ۱۳۷۸٫
هرش، سیلویا، عقلانیت و تساهل در اسلام از دیدگاه لسینگ، ترجمه الهام حسینی بهشتی و فریده فرنودفر. قم: ‌دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۷٫
همان، ‌زندگی نامه علمی دانشمندان ایرانی.
وبر، ماکس، اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری، ترجمه عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ‎۱۳۷۳.
وحدت، فرزین، رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقتخواه. تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۸۳٫
ولف، کری، دربارۀ مفهوم انجیلها. تهران: انتشارات فرهنگ، ۱۳۴۹٫
همیلتون، پیتر، شناخت و ساختار اجتماعی (درآمدی به مباحث جامعه شناسی شناخت)، ترجمه حسن شمسآوری. تهران: نشر مرکز، ۱۳۸۰٫
یاسپرس، کارل، آغاز و انجام تاریخ، ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۳٫
D, aubigne, Merle, History of the Reformation of the Sixteenth Century. Michigan, Baker Book House, 1846
Francisco, Adam, Martin Luther and Islam: A Study in Sixteenth-Century Polemics and Apologetics (The History of Christian-Muslim Relations).
*Hillerbrand, H., The Reformation: A Narrative History Related by Contemporary Observeres and Participants. New York: Harper & Row, 1964
*Lohse, Bernard, Martin Luther: An Introduction to His Life and His Work, Trasn. Robert Schultz. Edinburg: T& T Clark, 1987.
—, John Calvin’s Ideas.New York: Oxford University Press, 2010.
—, The Two Reformations: The Journey from the Last Days to the New World. Yale University Press, 2003 – ۲۰۰۳.
—,The Reformation: roots and ramifications.Continuum International Publishing Group, 2004
Bainton, H. Roland, The Age of the Reformation. Canada: Van Nostradam Company, 1956.
Klemm, David E. and William Schweiker, Religion and the Human Future: An Essay on Theological Humanism.Oxford: Wiley-Blackwell, 2008.
Norman, Richard, On Humanism. London: Routledge, 2004.
Barth, Karl, The Theology of john Calvin, translated by Geoffrey W. Braomiley. Eerdmans Co, 1995.
Barrentt, David (etl), (Eds), World Christian Encyclopedia. Oxford: Oxford Uninversity Press, 2001.
Borchert, Donald M., (Editor in Chief), Encyclopedia of Philosophy, Second Edition. Thomson Gale, 2006.
Calvin, John, The Institutes of the Christia Religion, Translated by Henry Beveridge, (pdf) available at: http://www.ccel.org/ccel/calvin/institutes.html

برامهندکار و دیگران،(۲۰۰۷)^[۱۸۸] در تحقیق خود با عنوان"سرمایه فکری و عملکرد شرکت­ها: یک مطالعه تجربی در صنایع داروسازی” به بررسی تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد ۱۳۹ شرکت داروسازی پرداختند که عملکرد شرکت­ها را بازده دارایی(ROA)، بازده حقوق صاحبان سهام (ROE)، بازده سرمایه ­گذاری (ROI) و ریسک β (beta) نامیدند. که نتایج حاکی بود از اینکه رابطه معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکت­ها وجود دارد.
تان، پلومن و هانکوک،(۲۰۰۷)^[۱۸۹] در تحقیق خود تحت عنوان"سرمایه فکری و بازده مالی شرکت­ها"ابتدا با بهره گرفتن از مدل پولیک (۱۹۹۸) با تمرکز بر آسیا و کسب اطلاعات ۱۵۰ شرکت عمومی در بورس سنگاپور بین سال­های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۲ و با بهره گرفتن از آزمون آماری PLS (برای آنالیز داده ­ها)، ارتباط سه بخش (سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه ارتباطی) با بازده مالی (عملکرد) شرکت­ها، بر اساس بازده حقوق صاحبان سهام (ROE)، سود هر سهم (EPS) و بازده کل سهام عادی (ASR) سنجش شده ­اند. نتایج حاکی از آن است که اولاً بین سرمایه فکری شرکت و بازده مالی فعلی و آتی شرکت­ها رابطه مثبت معناداری وجود دارد ثانیاً تأثیر سرمایه فکری در بازده مالی شرکت­ها در صنایع مختلف متفاوت می­باشد.

رودز و میهالیک، (۲۰۰۷)^[۱۹۰] در تحقیق خود تحت عنوان"سرمایه فکری در صنعت هتلداری؛ یک مطالعه موردی از اسلوونی"به بررسی تأثیر اجزای سرمایه فکری بر عملکرد مالی در صنعت هتلداری در اسلووانی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که اولاً یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد مالی در این صنعت وجود دارد و این امر نشان­دهنده تأثیر سرمایه فکری بر عملکرد شرکت­ها می­باشد. ثانیاً ضریب تأثیر بالای سرمایه ارتباطی در مقایسه با سایر اجزای سرمایه فکری بر عملکرد مالی شرکت­ها می­باشد.
سالبرانت و دیگران،(۲۰۰۷)^[۱۹۱] در تحقیق خود تحت عنوان “مدیریت ریسک بوسیله صورت­های سرمایه فکری” به بررسی رابطه بین شفافیت صورت­های سرمایه فکری و مدیریت ریسک در شرکت­های تکنولوژی اطلاعات سوئدی پرداخته­اند که نتایج حاکی از این بود که بین شفافیت صورت­های سرمایه فکری و ریسک غیرسیستماتیک رابطه منفی و بین شفافیت صورت­های سرمایه فکری و ریسک بازار (سیستماتیک) رابطه مثبت وجود دارد.
یانگ­چو و دیگران،(۲۰۰۶) در تحقیقی تحت عنوان “سرمایه فکری؛ یک مطالعه تجربی از ITRI” به بررسی ارتباط بین اجزای سرمایه فکری (سرمایه انسانی، سرمایه ارتباطی و سرمایه ساختاری) با عملکرد، صنایع پیشرفته تخصصی^[۱۹۲] انستیتو تحقیقات تکنولوژی صنعتی (ITRI) پرداختند و نتیجه گرفتند که اولاً یک رابطه مثبت معناداری بین اجزای سرمایه فکری و عملکرد شرکت­ها وجود دارد و ثانیاً افزایش سرمایه فکری منوط به فرایند خلق ارزش و ذخیره استراتژیک آنها در سازمان می­باشد .
یوهانسن و دیگران، (۲۰۰۵) یک مدل تجزیه و تحلیل سرمایه فکری را که مبتنی بر فرایند خلق ارزش می­باشد را ارائه داده و به بررسی نقش سرمایه فکری در فرایند خلق ارزش در سازمان­ها می­پردازند.
چن، ژو و یوان،(۲۰۰۴) ^[۱۹۳]۱در مقاله­ای تحت عنوان ” اندازه ­گیری سرمایه فکری؛ یک مدل جدید و مطالعه تجربی ” یک مدل سنجش سرمایه فکری را که مبتنی بر شاخص­ های کیفی است بیان می­ کنند. در این تحقیق، سرمایه فکری به ۴ بخش تقسیم شده و شاخص­ های کیفی مربوط به هر کدام از آنها معرفی و اعتبار روائی آنها تأیید شدند. سپس یک آزمون معناداری بین نتایج حاصل از ۴ بخش سرمایه فکری شرکت و عملکرد کسب و کار شرکت­ها، انجام شد که نتایج حاکی از یک رابطه معنادار قابل توجیه بین آنها می­باشد.
کینتیا و دیگران،(۲۰۰۴) ^[۱۹۴]۲ در تحقیقی تحت عنوان"نقش سرمایه فکری در رسیدن به مزیت رقابتی، در سیستم ERP ” نشان می­ دهند که ERP در مقایسه با IT ، تکنولوژی توانمندتری برای ساخت و تقویت سرمایه فکری در سازمان­ها می­باشد. ثانیاً آنها عنوان می­ کنند که هدف اصلی از استفاده ERP، بستری برای رشد و شکل­دهی سرمایه فکری در سازمان­ها می­باشد.
دونگووک و اینگوهان، (۲۰۰۴)^[۱۹۵]۳در تحقیقی تحت عنوان ” اولویت­ بندی و انتخاب شاخص­ های سنجش سرمایه فکری با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای صنعت ارتباطی موبایل” ابتدا یک چارچوب مفهومی از اطلاعات کیفی اعم از اطلاعات مالی و سیستم اطلاعاتی ایجاد کردند، سپس با بهره گرفتن از فرایند تحلیل سلسله مراتبی، به هر یک از این اطلاعات وزن داده و در صنعت ارتباطی موبایل بررسی کرده ­اند. یافته­ ها حاکی از آنست که این صنعت دارای رشد چشمگیر در ارزش شرکت­های حاضر در صنعت موبایل می­باشد و همچنین شاخص­ های ویژه­ای برای بکارگیری در این صنعت خاص انتخاب شده ­اند.
برنارد مار،(۲۰۰۴)^[۱۹۶] در تحقیقی تحت عنوان” اندازه ­گیری و الگوبرداری^[۱۹۷] سرمایه فکری” پس از طرح مباحث، تئوری­ها و اصول مربوط به اندازه ­گیری سرمایه فکری و الگوبرداری، نتیجه گرفت که قبل از هرگونه الگوبرداری از IC، شناخت سازمانی، قابلیت سازمان و خط سیر خلق ارزش سازمان بسیار مهم می­باشد.
رین و مارتی،(۲۰۰۴)^[۱۹۸] در تحقیقی تحت عنوان “اندازه ­گیری سرمایه فکری و ارتباط آن با مالکیت ساختاری؛ یک مطالعه تجربی در صنعت بیوتکنولوژی فنلاند” با بهره گرفتن از روشی جدید برای اندازه ­گیری سرمایه فکری مبتنی بر الگوی پلت فرم ارزش^[۱۹۹] به اندازه گیری ۸۴ شرکت فعال در صنعت بیوتکنولوژی در فنلاند پرداخته شده است. این شرکت­ها در سه گروه زمانی ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۱، ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۶ و قبل از ۱۹۹۱، طبقه ­بندی و آزمون شده ­اند. نتایج نشان داد که اولاً بین اجزای سرمایه فکری و تامین سرمایه درونی، یک رابطه معنادار مثبت وجود دارد. ثانیاً این ارتباط بین شرکت­های بیوتکنولوژیی که در محصولات دارویی فعال بوده ­اند، معنادارتر و موثرتر بوده است.
بوم و سیلورمن، (۲۰۰۴)^[۲۰۰] در تحقیق خود تحت عنوان “سرمایه فکری و سرمایه انسانی، عوامل موثر بر ریسک و عملکرد مالی در صنعت بیوتکنولوژی” به بررسی و آزمون ارتباطی بین اجزای سرمایه فکری و تصمیمات ریسک مالی و عملکرد شرکت­ها و تأثیر این اجزاء بر عملکرد آتی شرکت­ها پرداخته­اند. نتایج حاکی از یک تأثیر معنادار اجزای سرمایه فکری بر عملکرد و ریسک مالی شرکت­های حاضر در صنعت بیوتکنولوژی می­باشد.
آنه­هو و ویلیامز، (۲۰۰۳)^[۲۰۱] در تحقیق خود تحت عنوان"ارتباط بین ساختار هیات مدیره و کارایی ارزش افزوده سرمایه فکری و سرمایه فیزیکی در شرکت­های بین المللی” ابتدا با مطالعه­ ای که از ۲۸۶ شرکت که ۸۴ شرکت از آفریقای جنوبی، ۹۴ شرکت سوئدی و ۱۰۸ شرکت انگلیسی بوده ­اند، صورت گرفت، ارزش افزوده سرمایه فکری شرکت­ها را با بهره گرفتن از مدل پولیک (۱۹۹۸) اندازه ­گیری و ارتباط آنها با ساختار هیات مدیره شرکت­ها نیز بررسی شد و نتیجه گرفته شد که یک ارتباط مثبت و معناداری بین این دو وجود دارد اما میزان این ارتباط در شرکت­های فعال در شرکت­های مختلف متفاوت بوده که ناشی از تفاوت­های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی عنوان شد.
هرمن و دیگران،(۲۰۰۳)^[۲۰۲] در مقاله خود تحت عنوان ” مدل­های اندازه ­گیری سرمایه فکری؛ یک ارزیابی مقایسه­ ای ” ضمن معرفی و تشریح روش­های متداول اندازه ­گیری سرمایه فکری، مدل­ها را براساس داده ­های زمانی، پویایی سیستم و از جهت علّی طبقه بندی کرده و یک ارزیابی مقایسه­ ای از آنها به عمل می­آورند.
پوکو، (۲۰۰۲)^[۲۰۳] در تحقیق خود نشان داد که در میان انواع مختلف دانش، شرکت­ها مناسبترین منبع مزیت رقابتی را دانش تیمی و دانش فنی کارکنان می­دانند. برخی مطالعات دیگر سعی دارند انواع دانش را با توجه به درجه اهمیت شان برای رقابتی شدن عملکرد یک شرکت طبقه بندی کنند.
ردوف و للیارت،(۲۰۰۲)^[۲۰۴] در مقاله خود تحت عنوان “FIMIAM؛ روش­های مالی برای اندازه ­گیری سرمایه فکری” ضمن تشریح روش­های متداول اندازه ­گیری سرمایه فکری و مقایسه مدل­ها بر اساس عملکرد تاریخی و آینده، قابلیت الگوبرداری و قابلیت کمی سازی، روش­های مالی­ای را برای اندازه ­گیری سرمایه ­های فکری و دارایی­ های ناملموس معرفی می­ کنند. در ضمن برای تکمیل ترازنامه شرکت­ها، ترازنامه­ای را معرفی می­ کنند که حاوی دارایی­ های مشهود و نامشهود شرکت می­باشد
موریتسن و دیگران،(۲۰۰۱)^[۲۰۵] در تحقیق خود تحت عنوان “سرمایه فکری و شرکت­های مستعد^[۲۰۶]؛ توضیحی، بینشی^[۲۰۷] و کمی” با بهره گرفتن از اطلاعات ۱۷ شرکت فعال در صنعت IT در کشور کانادا به بررسی و رتبه ­بندی توانایی شرکت­ها بر اساس شاخص ­ها و معیارهای مختلف سرمایه فکری شرکت­ها پرداخته­اند
مک پرسون و پایک،(۲۰۰۱)^[۲۰۸] در تحقیق خود تحت عنوان “حسابداری، اندازه ­گیری تجربی و سرمایه فکری” با رویکرد حسابداری به بررسی اندازه ­گیری عملکرد شرکت­ها با بهره گرفتن از شاخص جریان نقدی و سرمایه فکری با بهره گرفتن از شاخص برند، شهرت و سرقفلی، پرداخته­اند. در این تحقیق، اندازه شرکت­ها، سهم دارایی­ های نامشهود برای ایجاد جریان نقدی و ارزش کسب و کار خلق شده توسط سرمایه فکری نیز بررسی شده است. برای اثبات تجربی این مدل، میزان عملکرد و سرمایه فکری یک هتل محاسبه شده و حاکی از یک رابطه مثبت معنادار بین عملکرد و سرمایه فکری این هتل می­باشد.
۲-۴-۲) تحقیقات داخلی
عباسی و صدقی(۱۳۸۹) به بررسی تأثیر کارایی عناصر سرمایه ی فکری بر عملکرد مالی در بورس تهران(۱۳۷۹-۱۳۸۲) پرداختند.سرمایه ی فکری با مدل پالیک محاسبه می شود نتایج این پژوهش نشان داد که ضریب کارایی هر یک از عناصر سرمایه فکری بر نرخ بازده حقوق صاحبان سهام تأثیر مثبت و معناداری دارد.تآثیر ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و انسانی بر سود هر سهم مثبت اما تأثیر ضریب کارایی سرمایه ساختاری منفی و معنادار است . ضریب کارایی سرمایه انسانی بر نرخ بازده سالانه تآثیر منفی و معناداری می گذارد اما ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و ساختاری برآن تآثیر مثبت و معنادار می گذارد. هم چنین شرکتهایی که سرمایه فکری بالاتری دارند،عملکرد مالی بهتری دارند و میانگین ضریب سرمایه فکری بین هفت صنعت تفاوت معناداری دارد.
نمازی و ابراهیمی(۱۳۸۸) در تحقیقی به بررسی تأثیر سرمایه فکری را بر عملکرد مالی جاری و آینده پرداختند.سرمایه فکری بر اساس مدل پالیک محاسبه شد نتایج حاکی از این بود که صرف نظر از اندازه شرکت، ساختار بدهی و عملکرد مالی گذشته، بین سرمایه فکری و عملکرد مالی جاری و آینده شرکت، هم در سطح کلیه شرکتها و هم در سطح صنایع، رابطه مثبت وجود دارد.افزون بر این، در سطح کلیه شرکتها و سطح کلیه صنایع، بین اندازه شرکت و عملکرد جاری و آتی رابطه منفی معنادار،و بین عملکرد گذشته و عملکرد جاری،و عملکرد گذشته و عملکرد آتی رابطه مثبت معناداری وجود دارد.اما رابطه بین ساختار بدهی و عملکرد جاری و آتی در سطح کلیه شرکتها مثبت و معنادار و در سطح صنایع،در صنعت شیمیایی و دارویی مثبت و معنادار و در صنعت خودرو و فلزات و کانی غیرفلزی مشخص نبود.
محمدجواد زارع (۱۳۸۸)، تحقیقی را با عنوان ” بررسی رابطه سرمایه فکری و عملکرد شرکت­ها، مطالعه موردی : شرکت­های داروسازی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ” انجام داده­ است که در آن ابتدا با بهره گرفتن از منطق فازی، سرمایه فکری شرکت­های داروسازی را مورد سنجش قرار داده و سپس رابطه اطلاعات بدست آمده را با عملکرد مالی (بازده دارایی ROA، بازده سرمایه گذاری ROI، بازده حقوق صاحبان سهام ROE و نسبت کیوتوبین Q) شرکت­های مورد مطالعه برای سال­های بین ۱۳۸۳ الی ۱۳۸۷ مورد بررسی قرار داده است. نتایج بدست آمده نشان می­دهد که رابطه مثبت معناداری بین سرمایه انسانی و سرمایه ارتباطی با عملکرد شرکت­ها وجود دارد ولی بین سرمایه ساختاری و عملکرد شرکت­ها رابطه معنادار وجود ندارد.
مهدی اصغرنژاد (۱۳۸۷)، در تحقیق خود با عنوان ” سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه آن با بازده مالی ” ابتدا با بهره گرفتن از مدل پولیک (۱۹۹۸) ارزش سرمایه فکری شرکت­های سرمایه ­گذاری برای دوره ۶ ساله از ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ محاسبه، سپس در مرحله بعد ارتباط بین ارزش سرمایه فکری و بازده مالی شرکت­های سرمایه ­گذاری فعال در بورس اوراق بهادار تهران، مورد ارزیابی قرار داد. که در این تحقیق با بهره گرفتن از آزمون آماری OLS (برای آنالیز داده ها)، ارتباط سه بخشی (سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه ارتباطی) با بازده مالی شرکت­ها، بر اساس بازده حقوق صاحبان سهام (ROE)، سود هر سهم (EPS)، بازده کل سهام عادی (ASR)، سنجش شده ­اند. نتایج حاکی از آنست که رابطه مثبت معناداری بین سرمایه فکری و بازده مالی; سرمایه فکری و بازده مالی آتی; نرخ رشد سرمایه فکری و نرخ رشد بازده مالی شرکت­های سرمایه ­گذاری در بورس اوراق بهادار وجود دارد
حمیدرضا یزدانی و دیگران(۱۳۸۵)، نیز در تحقیق خود با نام ” بررسی روابط متقابل میان اجزای سرمایه فکری و اثرات آنها بر عملکرد سازمانی شعب بانک ملت تهران ” به بررسی اثر سرمایه فکری بر عملکرد بانک ملت تهران پرداخت. این تحقیق از نوع توصیفی و همبستگی و مبتنی بر مدل معادلات ساختاری می­باشد. بدین منظور پرسشنامه­ای با ۵۱ سئوال برای اجزاء سرمایه فکری طراحی گردید و مقدار عملکرد سازمانی شعب بانک ملت نیز از طریق تکنیک تحلیل پوششی داده ­ها محاسبه شده است. این تحقیق نشان داد که بین اجزای سرمایه فکری روابط متقابل نسبتاً قوی وجود داشته است ولی این سرمایه­ها هیچگونه تأثیری بر روی عملکرد سازمانی شعب بانک ملت استان تهران نداشته است
عطیه بطحایی و دیگران (۱۳۸۵)، تحقیقی را با عنوان ” بررسی اثرات سرمایه ­های فکری بر عملکرد سازمانی شرکت­های تحت پوشش سازمان گسترش و نوسازی صنایع و معادن ” انجام داده­اند که در این تحقیق ضمن مطالعه مفاهیم بنیادی و زیر ساخت­های کاربردی و علمی مدیریت دانش و سرمایه ­های فکری، بر ضرورت توجه سازمان­ها، دولت­ها و جوامع بدین بحث تأکید نموده و ضمن ارائه مدل طبقه ­بندی اجزاء این دسته از سرمایه ­های نامشهود، و همچنین بر پایه دستاوردهای حاصل از پرسشنامه انجام گرفته و سرانجام با بهره­ گیری از رهنمودها و نظرات محققین برتر در این حوزه، به شناسایی و تبیین نقش و اثرات سرمایه ­های فکری بر هر یک از زوایای فعالیت کسب و کارها پرداخت. در این تحقیق اطلاعات کمی و کیفی از طریق پرسشنامه­ای جامع و مدون جمع­آوری شده و فرضیات اصلی و فرعی تحقیق با بهره­ گیری از تکنیک­های پیشرفته آماری با ضریب ۹۵% و نیز نرم افزار SPSS اثبات گردید.
انواری رستمی و همکاران(۱۳۸۴)، در تحقیق خود با عنوان “سنجش سرمایه فکری و بررسی رابطه میان سرمایه فکری و ارزش بازار سهام شرکت­های بورس اوراق بهادار” بر اساس داده ­های ۷ ساله شرکت­های بورس اوراق بهادار تهران طی سال­های ۱۳۷۶ الی ۱۳۸۲ پنج روش سنجش پیشنهادی در محاسبه سرمایه فکری را مورد آزمون قرار داده است. نتایج آزمون­های آماری بیانگر آن است که در سطح اطمینان ۹۵ درصد، روش­های پیشنهادی چهارم و پنجم (با ضریب همبستگی بالای ۹۷ درصد) همبستگی بالا و معناداری را با ارزش بازاری سهام شرکت­ها و صنایع بورس اوراق بهادار تهران نشان داده­اند و با توجه به مقدار ضریب تعیین بالاتر نسبت به سه روش اول، دوم و سوم از توان تبیین بهتری برخوردارند.

فصل سوم: روش تحقیق

۳-۱ ) مقدمه
در فرایند تحقیق علمی، روشی که برای کشف موضوع بکار گرفته می شود اصلی ترین نقش را دارا می باشد. در حقیقت نتایج حاصل از تحقیق تا حد زیادی بستگی به نوع روشی دارد که برای دست یافتن به آنها بکار گرفته می شود.
«جان دیویی» پژوهش را عبارت از فرایند جست وجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت می­داند. بنابراین پژوهش فرآیندی است که که از طریق آن می توان درباره ناشناخته به جست وجو پرداخت و نسبت به آنها شناخت لازم را کسب کرد. در این فرایند از چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته ها تحت عنوان «روش شناسی» یاد می شود. روش علمی یا روش پژوهش علمی، فرایند جستجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نا معین است (مقیمی، ۱۳۸۰، ۱۷).
تحقیق علمی، مشکل گشایی و پیگیری یک روش گام به گام، منطقی، منظم و دقیق برای شناسایی مشکلات، گردآوری و تجزیه و تحلیل داده ­ها و استنتاج­های معتبر از آنهاست.(سکاران،۱۳۸۵، ص۱۳)
در این فصل تلاش بر این است که با تکیه بر تئوریهای اقتصاد سنجی و مالی و با توجه به اطلاعات موجود، ویژگیها و تاثیر سرمایه فکری بر مدیریت سود بررسی و بر اساس آن مدلی ارائه شود. در این فصل به تشریح روش اجرای تحقیق پرداخته می شود. لذا در این راستا به بیان فرضیه های تحقیق، نوع روش تحقیق، نحوه­ اندازه گیری متغیرهای تحقیق، جامعه آماری و نمونه آماری، منابع جمع آوری داده ها و چگونگی تجزیه و تحلیل داده ها و روش های آماری بکار گرفته شده برای برازش مدل در فصل چهارم پرداخته می شود.
۳-۲) روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع هدف کاربردی است . در زمینه پژوهش های کاربردی روش های پژوهش متعددی وجود دارد که بر حسب شرایط خاص مطالعه و جامعه مورد مطالعه متفاوت است. این تحقیق بدنبال بررسی رابطه بین دو متغیر اصلی سرمایه فکری و مدیریت سود می باشد، بنابراین تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر نوع روش تحقیق از نوع نیمه تجربی و با بهره گرفتن از رویکرد پس رویدادی (از طریق اطلاعات گذشته) است. ابتدا برای مباحث تئوریک وادبیات مربوط به تحقیق از روش کتابخانه ای (در بخش کتابخانه ای، مبانی نظری پژوهش از کتب و مجلات تخصصی فارسی و لاتین و مقالات و پایان‌نامه‌های نگارش شده قبلی در دستور کار قرار می‌گیرد) استفاده خواهد شد. سپس با بهره گرفتن از داده های جمع­آوری شده که در صفحه گسترده Excel وارد شده و دسته بندی شده به کمک نرم افزارEVIEWS تحلیل­های اقتصادسنجی و نیز برآوردهای لازم انجام خواهد شد و سپس با بهره گرفتن از شاخص های آماری متداول و نتایج حاصل از برآورد تجزیه و تحلیل صورت خواهد گرفت.
۳-۳) جامعه آماری و روش نمونه گیری
جامعه آماری شامل کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که در بازه زمانی سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ سهامشان بطور فعال در سازمان بورس معامله شده است انتخاب شدند که جامعه آماری با توجه به اطلاعات منتشره در سازمان بورس ۴۴۸ شرکت می باشد.
روش نمونه گیری در این تحقیق بصورت حذفی می باشد. ویژگیهای نمونه آماری مورد مطالعه شرکتهایی هستند که:
در فاصله زمانی بین سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰، در بورس حضور داشته باشند.
تا پایان اسفندماه سال ۱۳۸۴ در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشند و سال مالی آنها منتهی به پایان اسفند ماه باشد.
شرکتها نبایستی سال مالی خودرا در طی دوره های مورد نظر تغییر دهند.
اطلاعات مالی مورد نیاز برای انجام پژوهش رادر دوره ی زمانی ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ بطور کامل ارائه کرده باشند و سودده باشند.
جزو شرکتهای سرمایه گذاری، هلدینگها ، بانکها و موسسات مالی نباشند.
پس از جمع آوری اطلاعات از طریق روش کتابخانه ای با توجه به نمونه های انتخابی از شرکتها با مراجعه به صورتهای مالی ،یادداشتهای شرکتهای منتخب ،ترازنامه و صورت سودو زیان و جداول ارائه شده از طرف شرکتها و گزارشهای سازمان بورس و شبکه های اینترنتی و بانکهای اطلاعاتی آنها و همچنین نرم افزارهای ره اورد نوین و تدبیرپرداز استفاده خواهد شد که نمونه آماری این تحقیق پس رعایت موارد فوق به تعداد ۷۳ شرکت می باشد.(اسامی شرکتها رجوع شود به پیوستها)
۳-۴) روش تجزیه و تحلیل داده ها
برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از تجزیه و تحلیل همبستگی و رگرسیون استفاده خواهد شد.بدلیل نوع داده ها و روش های تجزیه و تحلیل آماری موجود، از روش داده های ترکیبی استفاده میشود. زیرا به منظور بررسی سرمایه فکری و مدیریت سود ، متغیرهای مستقل و وابسته از دو جنبه متفاوت مورد بررسی قرار میگیرند، از یک سو، این متغیرها در میان شرکتهای مختلف و از سوی دیگر، در بازه زمانی۱۳۸۵ تا ۱۳۹۰ آزمون می شوند. داده های ترکیبی روندهای گذشته متغیرها را در برگرفته و از نظر لحاظ کردن پویایی متغیرها، اطمینان ایجاد می کند. کاربرد داده های ترکیبی در اقتصاد سنجی، برتر ی های زیادی نسبت به استفاده از داده های مقطعی یا سری زمانی دارد. داده های ترکیبی اطلاعات مقاطع متفاوت و پویایی آنها را همزمان در نظر می گیرد. از آنجا که لحاظ نکردن برخی از متغیرها در ساختار مدل ها موجب ایجاد عدم کارایی در برآورد مدلهای اقتصاد سنجی می شود، روش داده های ترکیبی که از اطلاعات سری های زمانی و داده های مقطعی تشکیل شده است، اثر این نوع متغیرهای لحاظ نشده یا غیر قابل اندازه گیری را بهتر از داده های مقطعی طی یک سال یا داده های سر ی های زمانی برای یک مقطع نشان می دهد. داده های ترکیبی روندهای گذشته متغیرها را دربر میگیرد و از نظر لحاظ کردن پویایی متغیرها، اطمینان ایجاد می کند.
۳-۵ )متغیرهای تحقیق وتعاریف عملیاتی آنها
متغیر یک مفهوم است که می­توان بیش از دو یا چند ارزش یا عدد را جایگزین آنها قرار داد، متغیر بر اساس نقشی که در پژوهش بر عهده دارد، به دو دسته تقسیم می شود :
الف ) متغیر مستقل ب ) متغیر وابسته
۳-۵-۱) متغیرهای مستقل

رضایی دولت آبادی و خائف در سال ۱۳۸۴، پژوهشی را با عنوان: مدلی برای تعیین میزان تاثیر بازارگرایی بر عملکرد کسب و کار با توجه به قابلیت های بازاریابی در صنایع شیمیایی، انجام دادند. این پژوهش ابتدا به بررسی دیدگاه های مختلف بازارگرایی و تاثیر بازارگرایی بر عملکرد کسب و کار با توجه به قابلیت های بازاریابی می پردازد. سپس روابط علّی میان فرهنگ بازارگرایی، هوشمندی بازار، قابلیت های بازاریابی و عملکرد کسب و کار را بررسی می کند و با بهره گرفتن از مدلسازی معادله های ساختاری و بر اساس داده های حاصل از محیط صنعت، مدلی مفهومی و تصمیم ساز را برای تبیین پیوندهای علّی موثر بر عملکرد کسب و کار پیشنهاد و مورد آزمون قرار می دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که عملکرد کسب و کار در فضای رقابتی کنونی تحت تاثیر یکپارچگی بازارگرایی و قابلیت های بازاریابی قرار دارد (رضایی دولت آبادی و خائف، ۱۳۸۴، ص ص ۱۶۱-۱۳۱).

فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱) مقدمه
تحقیق عبارت است از مجموعه فعالیت های منظم، منسجم و هدف مند که در پی دستیابی به یکی از خواسته ها به صورت فردی و گروهی صورت می پذیرد. در طی فرایند تحقیق با بکارگیری ابزارهای جمع آوری داده ها به طور عینی و معتبر، مشاهده، بررسی و استخراج می شوند و سپس با بهره گرفتن از فنون تجزیه و تحلیل توصیفی و استنباطی به طور کمی و غیر کمکی سعی می شود ادعاها و گمانه زنی های علمی ارائه، آزمون و در نهایت پذیرفته یا رد می شوند و نتیجه گیری نهایی صورت می گیرد (خاکی، ۱۳۸۸).
روش تحقیق را می توان به عنوان مجموعه ای از قواعد، ابزارها و راه های معتبر و نظام یافته برای بررسی واقعیت ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات دانست. اتخاذ روش تحقیق علمی تنها راه دستیابی به دستاوردهای قابل قبول و علمی می باشد. به طور کلی هر تحقیق در ابتدا در پی طرح مشکل یا مساله ای مطرح می شود. مشکل و مساله است که سوالات زیادی را در ذهن محقق ایجاد می نماید و در برخی از مواقع موجب پیدایش فرضیاتی می شود. در این حالت پژوهشگر با جمع آوری اطاعات و آمار مورد نیاز و تجزیه و تحلیل آنها به پاسخ سوالات پژوهشی، تایید و یا رد فرضیات مطرح شده، می پردازد (خاکی، ۱۳۸۸). مباحث مطرح شده در این فصل عبارتند از: فرایند اجرای پژوهش، روش های اجرای پژوهش، جامعه و نمونه آماری، روش ها و ابزار جمع آوری داده ها و اطلاعات و همینطور روش تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات.
۳-۲) فرایند اجرای تحقیق
در این پژوهش، ابتدا به بررسی ادبیات موضوع بر اساس مساله بیان شده پرداخته شد، سپس متغیر های اصلی تحقیق شناسایی و استدلال می شوند. داده های مورد نیاز برای سنجش و اندازه گیری متغیر های فوق به وسیله پرسشنامه و به صورت میدانی جمع آوری شد، سپس این داده ها، تبدیل به امتیازات مربوط شده و برای تجزیه و تحلیل با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS و LISREL 8.58 آماده می شوند.
۳-۳) روش اجرای تحقیق
تحقیقات را می توان بر اساس معیارها و مبناهای مختلفی دسته بندی کرد. این معیارها و مبناها شرایطی را فراهم می آورند که بتوان بر اساس آن تحقیقات را طبقه بندی نمود اما انواعی از تحقیق به علت ماهیت چند بعدی و پیچیده ای که دارند در چندین طبقه قرار می گیرند و همین امر کار قضاوت شفاف و روشن را در این رابطه دچار مشکل می سازد اما به طور کلی می توان گفت مفیدترین طرح طبقه بندی انواع تحقیق حالتی است که در آن دسته بندی ها به حداقل و تفاوت ها به حداکثر برسد (خاکی، ۱۳۸۸).
این پژوهش بر اساس طرح، از نوع توصیفی_تحلیلی و بر اساس هدف، از نوع کاربردی است. اجرای تحقیق توصیفی می تواند برای شناخت بیشتر شرایط موجود و یاری رساندن به فرایند تصمیم گیری باشد. تحقیق توصیفی شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون فرضیه یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه می شود. یک مطالعه توصیفی چگونگی وضع موجود را تعیین کرده و گزارش می کند. به عبارت بهتر مطالعه توصیفی برای تبین و توصیف ویژگی های متغیرهای وابسته و مستقل یک موقعیت صورت می گیرد. از این رو هدف هر مطالعه توصیفی عبارت است از تشریح جنبه هایی از پدیده ی مورد نظر پژوهشگر با دیدگاهی فردی، سازمانی، صنعتی و نظایر آن (سکاران، ۱۳۸۸).
از لحاظ دسته بندی تحقیقات بر حسب هدف، می توان پژوهش حاضر را یک تحقیق کاربردی محسوب نمود زیرا با بهره گرفتن از یک مدل تئوریک به تبیین و پیش بینی ارتباط میان مشتری مداری، بازارگرایی با عملکرد شرکت (مورد مطالعه: آژانس های گردشگری استان گیلان)، می پردازد. تحقیقات کاربردی با بهره گرفتن از زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که از طریق تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندی های بشر و بهبود و بهینه سازی ابزارها، روش ها و الگوها در جهت توسعه ی رفاه و آسایش و ارتقای سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار می گیرند.
۳-۴) جامعه آماری
جامعه آماری عبارت است از مجموعه ای از افراد یا واحدهایی که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند . نمونه بخشی از جامعه می باشد که معرف آن است. به عبارت دیگر نمونه عبارت است از تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ی ویژگی های اصلی جامعه باشد و نمونه گیری یعنی انتخاب تعدادی از افراد، حوادث و اشیاء از یک جامعه ی تعریف شده به عنوان نماینده ی آن جامعه (آذر و مومنی، ۱۳۸۸).
تحقیق حاضر سازمانی است، لذا جامعه ی آماری پژوهش حاضر، آژانس های گردشگری استان گیلان می باشند. که طبق مطالعات و بررسی های میدانی مشخص شد که تعداد آژانس های مذکور در سطح استان گیلان ۸۰ آژانس می باشد.
۳-۵) روش نمونه گیری و برآورد حجم نمونه
برای انتخاب نمونه های آماری جهت استفاده از روش های تحلیلی آمار استنباطی، از روش نمونه گیری در دسترس استفاده می شود یعنی هیچگونه گزینش ذهنی از قبل وجود ندارد و با توجه به محدود بودن تعداد اعضای جامه با بهره گرفتن از فرمول نمونه گیری جامعه محدود اقدام به تعیین اعضای نمونه گردید. (آذر و مومنی، ۱۳۸۸):
n=Z_α/۲^۲.S_x².N/e².N-e²+ (Z_α/۲^۲. S_x²)

که هرکدام از پارامترها در فرمول مذکور عبارتند از:
=حجم نمونه
=اندازه متغیر مورد بررسی مطابق توزیع نرمال استاندارد با سطح عدم اطمینان
= میزان خطا
= واریانس جامعه (براساس متغیر مورد بررسی)
= حجم جامعه
(۱٫۹۶^۲).(۰٫۷۳۲۲^۲).۸۰ / (۰٫۰۵^۲).(۸۰)-(۰٫۰۵^۲)+((۱٫۹۶^۲).(۰٫۷۳۲۲^۲))= ۷۳
Z_α/۲=۱٫۹۶
ε=۰٫۰۵
S=0.7322
S²=0.5361
N=80
n=73
در نتیجه تعداد نمونه مورد نیاز از آژانس های گردشگری استان گیلان، تعداد ۷۳ نفر می باشد. لذا از میان ۸۰ آژانس گردشگری استان گیلان، تعداد ۷۳ آژانس به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب گردید و در هر آژانس ۲ تا ۳ پرسشنامه در میان مدیران و معاونین توزیع گردید. از این میان تعداد ۱۹۱ پرسشنامه به صورت درست و کامل پاسخ داده شده و به محقق بازگشت.
۳-۶) روش گرد آوری داده ها و اطلاعات
به منظور گردآوری اطلاعات جهت ادبیات تحقیق حاضر از روش کتابخانه ای (شامل مطالعه ی کتب، مقالات، نشریات، کنفرانس ها و همایشات داخلی و خارجی و مستندات تحقیقاتی و مطالعاتی و نیز گزارشات عملکرد) و برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در خصوص بررسی و تبیین بررسی ارتباط میان مشتری مداری، بازارگرایی با عملکرد شرکت (مورد مطالعه: آژانس های گردشگری استان گیلان)، از روش های میدانی بهره گرفته شده است. روش های میدانی به روش هایی اطلاق می شوند که محقق برای گردآوری اطلاعات ناگزیر است با مراجعه به افراد، سازمان ها و غیره و نیز برقراری ارتباط مستقیم با آنها اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری نماید (حافظ نیا، ۱۳۸۸).
۳-۷) ابزار گردآوری اطلاعات
در تعریف ابزار اندازه گیری می توان گفت: وسایلی هستند که محقق به کمک آنها قادر است اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری نماید. در پژوهش حاضر جمع آوری به منظور جمع آوری نقطه نظرات کارکنان و مدیران آژانس های گردشگری استان گیلان، از پرسشنامه ی استاندارد به عنوان ابزار گردآوری اطلاعات استفاده شده است که برگرفته از پژوهش های ورهیز و هارکر سال ۲۰۰۰ (برای بازار محوری)، نایت و کیم سال ۲۰۰۷ (برای مشتری مداری)، اوکاس و ساک ۲۰۱۳ (برای نوآوری) و آلتانتاش و همکاران ۲۰۱۳ (برای عملکرد)، می باشد. نمونه ای از پرسشنامه ی پژوهش در پیوست شماره «الف» قرار دارد. پرسشنامه مذکور دارای طیف پنج گزینه ای لیکرت از خیلی کم تا خیلی زیاد طبقه بندی شده اند:
جدول۳-۱) صفات کمی و ارزش های عددی گزینه های پرسشنامه