1-5- بیان مسئله. 7
1-6- ضرورت و اهمیت تحقیق 9
1-7- هدف تحقیق 10
1-8- سئوالات پژوهش 11
1-9- فرضیه های تحقیق 12
1-10- تعریف مفاهیم اصلی تحقیق 13
فصل دوم: ادبیات تحقیق
2-1- مقدمه 22
2-2- مبانی نظری تحقیق مفاهیم سرمایه‌ی اجتماعی و ابعاد آن. 24
2-2-1- شبکه‌ی اعتماد 25
2-2-2-1- اعتماد اجتماعی. 25
2-2-2-1-1- انواع اعتماد. 25
2-2-2- انسجام اجتماعی. 27
2-2-3- جامعه‌ی مدنی. 27
2-2-4- مشارکت اجتماعی 27
2-2-5- ماهیت و منشاء سرمایه‌ی اجتماعی 28
2-2-6- هنجارها و ارزش ها 28
2-2-7- شبکه ها. 29
2-3- نظریات جامعه شناسانه در مورد سرمایه‌ی اجتماعی. 30
2-3-1-نظریه جیمز کلمن. 31
2-3-2- نظریه کلاس افه و سوزان فوش. 34
2-3-3- نظریه پیر بوردیو. 34
2-3-4- نظریه مایکل ولکاک و دیپا نارایان. 36
2-3-4-کارکرد و هدف سرمایه‌ی اجتماعی 38
2-3-5- نظریه فرانسیس فوکویاما 39
2-4- جرم و انحرافات اجتماعی. 44
2-4-1- انواع جرم 45
2-4-2- نظریه‌های انحرافات. 46
2-4-2-1- تئوری فشار 48
2-4-2-1-1- مرتن. 48
۲-4-2-1-2- کلوارد و اهلین 48
2-4-2-1-3- نظریه بی­سازمانی اجتماعی. 52
2-4-2-1-4- دور کیم 53
2-4-2-1-5- نظریه خرده فرهنگی کوهن 53
2-4-2-1-6- نظریه فرآیند کنترل اجتماعی 54
2-5- چارچوب نظری تحقیق 56
2-6- مروری بر تحقیقات انجام شده. 59
2-6-1- تحقیقات داخلی 60
2-6-2- تحقیقات خارجی.62
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3-1- مقدمه. 68
3-2- روش تحقیق 70
3-3- جامعه آماری 70
3-4-قلمرو مکانی تحقیق. 70
3-5- روش نمونه گیری حجم نمونه 71
3-6- تکنیک تجزیه و تحلیل یافته ها 71
3-7- اعتبار(روایی) ابزار تحقیق 72
3-8- اعتماد(پایایی) ابزار تحقیق. 72
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- یافته‌های توصیفی. 76
4-2- یافته‌های تحلیلی 79
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1- مقدمه 88
5-2- یافته‌ها و نتایج کلی تحقیق 90
5-3- بحث و نتیجه گیری. 91
5-4- ارائه‌ی راهکارها 94
5-5- پیشنهادات. 94
5-5- محدودیت‌ها وموانع تحقیق. 98
منابع تحقیق 100
ضمایم. 106
چکیده
هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی رابطه‌ی سرمایه‌ی‌ اجتماعی و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان می‌باشد. پس از طرح سوال آغازین و ارائه اهداف پژوهش، جهت انجام چارچوب نظری تحقیق از نظریه های جامعه شناختی استفاده شد. در این مسیر از نظریه‌های جیمز کلمن، کلاس افه و سوزان فوش، پیر بوردیو، مایکل ولکاک و دیپا نارایان، فوکویاما، و . شناسایی شد و بر این اساس نظریه کلمن، پاتنام و پیر بوردیو به عنوان تئوری محوری پژوهش انتخاب گردید. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه دانش آموزان مقطع دبیرستان شهر گمیشان در سال تحصیلی 90-91 می باشد. داده‌های این تحقیق، از نمونه 178 نفری از دانش آموزان مقطع دبیرستان شهر گمیشان گردآوری گردید.
جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون همبستگی پیرسون و آزمون t مستقل استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که بین دختران و پسران بر حسب ارتکاب جرم تفاوت معناداری وجود ندارد. بین مشارکت اجتماعی، سرمایه‌ی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، کنترل اجتماعی، پیوند اجتماعی، میزان رعایت هنجارهای اجتماعی و میزان گرایش به ارتکاب جرم رابطه معنادار منفی وجود دارد.
کلید واژه:
مشارکت اجتماعی، سرمایه‌ی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، کنترل اجتماعی، پیوند اجتماعی، میزان رعایت هنجارهای اجتماعی، میزان گرایش به ارتکاب جرم
1-1- مقدمه
آدمی در کشاکش زندگی فردی واجتماعی و به منظور بهره‌مندی از مواهب آن سرمایه‌ی­های متعددی را به کار می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به سرمایه‌ی‌ فیزیکی، سرمایه‌ی‌ انسانی، سرمایه‌ی‌ فرهنگی، سرمایه‌ی‌ اجتماعی و سرمایه‌ی‌ سیاسی اشاره کرد. سرمایه‌ی فیزیکی ناظر بر پدیده‌هایی هم‌چون منابع طبیعی، ثروت، درآمد، ماشین آلات، مستغلات و نظایر این‌ها است. سرمایه‌ی انسانی ناظر بر میزان تحصیلات، معلومات، سطح دانش عمومی، آموزش‌ها و مهارت‌های کاری و امثال این‌ها است، اگرچه سرمایه‌ی فیزیکی نیستند، اما قابلیت تبدیل به آن را دارند.
سرمایه‌ی فرهنگی، ناظر بر نوع پرورش فرهنگی فرد است و به مسائلی نظیر نگاه آینده نگر، نظم شخصی، پر کاری، اهمیت قائل شدن برای تحصیلات و برنامه‌ریزی و ارج نهادن به کسب دستاوردهای اقتصادی گفته می‌شود. برخلاف سرمایه‌ی انسانی که ماهیتی فردی و اکتسابی دارد و محصول تلاشی خودآگاهانه است، سرمایه‌ی فرهنگی ماهیتی جمعی دارد و به صورت ناخودآگاه و از طریق محیط خانوادگی و اجتماعی به درون روح و شخصیت افراد رسوخ می‌کند. با وجود این، هر دوی آن‌ها در این خصوصیات مشترکند. یعنی قابلیت تبدیل شدن به سرمایه‌ی فیزیکی را دارند.
سرمایه‌ی سیاسی ناظر بر تعامل متقابل فرد و نظام سیاسی است.آنچه که به کارایی بیشتر حکومت داری منجر می‌شود اعتماد افراد به نظام حکومتی و مشارکت در امور سیاسی است. مجموعه این موارد شکل دهنده سرمایه‌ی سیاسی است. اهمیت آن در زندگی انسان امروزی از آن جهت رو به افزایش است که امورات سیاسی و حکومتی تمام ساحت زندگی انسان مدرن را در بر گرفته است و از همین زاویه است که اهمیت تأثیرگذاری رسانه‌های جمعی برشکل دهی نگرش‌های فردی به امور سیاسی و اجتماعی روشن می‌شود. چرا که مهمترین ابزار مورد استفاده حکومت‌ها در تعامل با اعضای جامعه سیاسی رسانه‌های جمعی است. بعضاً این تأثیرگذاری از حدود تعاملات نظام سیاسی و فرد فراتر رفته و روابط انسانی اعضای یک جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نهایتاً  سرمایه‌ی اجتماعی نوع چهارم سرمایه‌، اشاره به منابعی دارد که افراد به واسطه‌ی حضور یا تعلق به یک گروه اجتماعی به آن‌ها دسترسی دارد. این گروه می‌تواند به بزرگی ملت و یا به کوچکی خانواده باشد. منابع نیز می‌توانند پدیده‌های ملموسی هم‌چون پول، مسکن، شغل، حمایت اجتماعی و یا امکانات غیر ملموس همچون اطلاعات مفید، مشاوره فکری و آرامش روحی باشند.
فرد دارای سرمایه‌ی اجتماعی زیاد، کسی است که دارای روابط وسیع‌تر، صمیمیت و اعتماد قابل توجه و عمیق است، و بالاخره افرادی که دوستانشان و یا افرادی که با آن‌ها در ارتباطند دارای میزان قابل توجهی از سرمایه‌ی فیزیکی، انسانی و یا فرهنگی باشند. با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان گفت: سرمایه‌ی اجتماعی از تجمع و تعامل سرمایه‌ی‌های فیزیکی، انسانی و فرهنگی زاده و بارور می‌شود و بستر حرکت جامعه را به سوی آینده می‌سازد.
 سرمایه‌ی اجتماعی را معمولاً مجموعه ­ای از هنجارهای نظم بخش دانسته‌اند که اعضای گروهی که همکاری و تعاون بین آن‌ها وجود دارد که در آن سهیم­اند. پیوند اجتماعی، اعتماد، همبستگی گروهی، پایبندی به تعهدات و همیاری جزء شاخص‌های عمده‌ی سرمایه‌ی اجتماعی محسوب می‌شوند. به این ترتیب سرمایه‌‌ی اجتماعی به نحوی متناظر با نظم اجتماعی است افزایش ان تقویت نظم و کاهش آن حاکی از وجود انحرافات اجتماعی، جرم وجنایت، فروپاشی خانواده، مصرف مواد مخدر، خود کشی و امثال آن است. بنابراین چنان چه سرمایه‌ی‌ اجتماعی به معنی وجود هنجارهای رفتاری مبتنی بر تشریک مساعی باشد، کج رفتارهای اجتماعی نیز نشانه‌ی فقدان سرمایه‌ی‌ اجتماعی است (صدیق سروستانی، 1387: 245).
1-2- موضوع پژوهش
موضوع پژوهش حاضر بررسی رابطه‌ی سرمایه‌ی‌ اجتماعی و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان می‌باشد.
1-3- اهمیت سرمایه‌ی اجتماعی
مفهوم سرمایه‌ی‌ اجتماعی در سال‌های اخیر در حوزه‌های گوناگون علوم اجتماعی،‌ اقتصاد و اخیراً در علوم سیاسی مطرح شده است. سرمایه‌ی‌اجتماعی عبارت است از ارتباطات و شبکه‌های اجتماعی‌ای که می‌توانند حس همکاری و اطمینان را در میان افراد یک جامعه پدید آورند. در این میان نباید از نقش نهادهای مدنی و دمکراتیک و نیز نقش دولت در گشودن چنین فضاهایی غافل شد. به هر روی، امروز بر جامعه‌شناسان ثابت شده که یکی از ابعاد مهم هر توسعه‌ای توجه به سرمایه‌ی‌های اجتماعی است. از این‌رو سرمایه‌ی‌اجتماعی، یکی از مهمترین شاخصه‌های رشد و توسعه هر جامعه‌ای به شمار می‌آید.
انسان به طور ذاتی در تعامل با دیگران نیازهای خود را برطرف ساخته و گذران امور می‌کند. اثرات این کنش‌های متقابل در نقش آن‌ها تا حدی است که حذف آن، زندگی را غیر ممکن می‌سازد. اما در این میان دانشمندان علوم اجتماعی با نگرشی کنجکاوانه در جوامع به شناسایی این کنش‌ها پرداخته و به مجموع عواملی پی برده‌اند که آن را سرمایه‌ی‌اجتماعی نامیده‌اند. مفهوم سرمایه‌ی‌اجتماعی در برگیرنده مفاهیمی همچون اعتماد، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا یک جامعه است که نظام هدفمندی را شکل می‌دهند و آن‌ها را در جهت دستیابی به هدف‌های ارزشمند هدایت می‌کند. از این‌رو، شناخت عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه‌ی اجتماعی می‌تواند در گسترش ابعاد سرمایه‌ی اجتماعی کمک کرده و موجب افزایش عملکرد اجتماعی و اقتصادی افراد در جوامع شود. مفهوم سرمایه‌ی اجتماعی ، بستر مناسبی برای بهره‌وری سرمایه‌ی انسانی و فیزیکی و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می‌شود امروزه سرمایه‌ی اجتماعی نقشی بسیار مهمتر از سرمایه‌ی فیزیکی و انسانی در جوامع ایفا می‌کند و شبکه‌های روابط جمعی و گروهی انسجام بخش میان انسان‌ها و سازمان‌هاست. از این‌رو در غیاب سرمایه‌ی اجتماعی، سایر سرمایه‌ی‌ها اثربخشی خود را از دست می‌دهند و بدون سرمایه‌ی اجتماعی پیمودن راه‌های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ناهموار و دشوار می‌شود (مبشری،‌1387، 16).
1-4- سرمایه‌ی اجتماعی در جهان و ایران
سرمایه‌ی اجتماعى حلقه مفقوده‌اى است براى پاسخ به این سؤال که چرا برخى از کشورهاى پیشرفته و برخى از کشورها عقب افتاده‌اند. مفهوم سرمایه‌ی اجتماعى در کنار سرمایه‌‌هاى مالى و انسانى قابل توضیح و تبیین است. تامپسون استاد دانشگاه انگلستان معتقد است دولتى که نتواند مهارت‌ها و دانش زمانش را توسعه دهد و از آن بهر ه بردارى کند توانایى توسعه را نخواهد داشت. بنابراین یکى از سرمایه‌ی‌‌ها، سرمایه‌ی‌ی انسانى، یعنى میزان آمار رشد تخصص، معلم، دانش و تکنو لوژى است. اما در عصر جدید فرانکفورتى‌ها و به ویژه هابرماس با نقد دنیاى صنعتى مى‌گویند که انسان محدود شده و در اختیار صنعت و تکنولوژى قرار گرفته است. در صورتى که تکنولوژى باید در خدمت انسان باشد. در کنار سرمایه‌ی انسانى سرمایه‌ی مادى و مالى نیز مطرح مى‌شود که انسان تنها با داشتن دانش نمى‌تواند به توسعه برسد و وجود منابع خام و منابع مالى نیز زمینه ساز توسعه است. اما در برخى کشورها از جمله ژاپن با وجود اینکه منابع خام و معدنى ندارند، اما پیشرفته هستند. در کشور کوبا که هیچ بى‌سوادى وجود ندارد اما عقب افتاده است. فرانسه بیش از دو میلیون بى‌سواد دارد اماپیشرفته است. اتیوپى در تحت استعمار هیچ کشورى نبوده است اما بسیار عقب افتاده است. کشورهاى اروپاى شرقى از خیل عظیم تکنولوژى برخوردارند اما در کل پیشرفته نیستند. پس یک حلقه مفقوده وجود دارد و آن سرمایه‌ی‌ی اجتماعى است. طى یک تحقیق علمى در دانشگاه نیویورک علت عقب ماندگى برخى از مناطق شهرى نسبت به دیگر مناطق و محله‌ها در آمریکا نبود خمیرمایه جامعه مدنى اعلام شده است. تشریک مساعى در کارها جهت افزایش سطح رفاه عمومى خمیر مایه جامعه مدنى را تشکیل مى‌دهد و همین خمیر مایه جامعه مدنى یک نوع سرمایه‌ی اجتماعى است اگر چه به تنهایى نمى‌تواند عامل توسعه باشد سرمایه‌ی مالى، سرمایه‌ی انسانى و سرمایه‌ی اجتماعى سه ضلع یک مثلث براى توسعه جوامع محسوب مى‌شوند.
در جوامع غربى هر فرد عضو ده‌ها گروه سیاسى، اجتماعى، فرهنگى، ادبى و. است و پایگاه اجتماعى افراد بواسطه تعلق به این گروه‌ها تبیین مى‌شود. در این گذار سرمایه‌‌هاى گذشته را نباید دور ریخت و نابود کرد اما شکلى پویاتر و نوین‌تر بایستى رشد کند. شوراها در صورت غیر ادارى آن جهت حل مسائل اجتماعى مفید هستند و به عنوان یک سرمایه‌ی اجتماعى تلقى مى‌گردد و این سرمایه‌ی اجتماعى نه فقط تابعى از تعدد شوراها و گروه‌هاى مردمى است بلکه عمق و ابعاد مثبت و منفى آن نیز مورد نظر است. اگر اعتبار و ارزش‌هاى لازمه به این گروه‌ها حاکم نباشد در جهت منفى به کار گرفته خواهند شد. همچنین بایستى از سرمایه‌‌هاى اجتماعى سنتى جامعه ایران حداکثر بهره گرفته شود. در محیط و بسترهاى ناسالم سرمایه‌ی اجتماعى شکل نمى‌گیرد. اعتماد به نظام‌هاى اقتصادى – اجتماعى وروابط خانوادگى لازمه و زیربناى شکل گیرى و تراکم سرمایه‌ی اجتماعى است. شوراها در این راستا به عنوان یک حرکت تازه، جالب و جامع است که اگر معمارى خوبى در چارچوب احزاب، گروه‌ها و سازمان‌هاى غیر دولتى داشته باشد به عنوان یک سرمایه‌ی اجتماعى با ارزش مى‌تواند مورد استفاده قرارمى گیرد (اخترمحققی، 1385، 121).
1-5- بیان مسئله
ایده‌ی سرمایه‌ی اجتماعی بر تمام محققین و متفکرین علوم اجتماعی تأثیر گذارده است البته این مفهوم به خاطر کاربرد‌های عملی اش توجه سیاستگذاران و دیگر علاقه مندان را به خود جلب کرده است در تمامی این رشته‌ها این ایده که روابط می‌توانند در نقش یک منبع عمل کنند، به کرات از طریق زمینه‌های تجربی متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است البته ایده اهمیت شبکه‌های اجتماعی همراه با هنجارهایی که آن‌ها را در کنار هم نگه می­دارند ایده­ی جدیدی نیست. یک مثل قدیمی انگلیسی می‌گوید: «آن‌چه می‌دانید مهم نیست بلکه آن‌که می‌شناسید مهم است» بنابراین همان‌طور که عقل سلیم بر اهمیت شبکه‌ها صحه می‌گذارد، اهمیت شبکه‌ها و کلاً سرمایه‌ی‌ اجتماعی در علوم اجتماعی هم پذیرفته و تثبیت شده است.
نظریه‌ی سرمایه‌ی اجتماعی به طور ذاتی خیلی ساده است. ایده‌ی محوری آن را می‌توان در واژه‌ی «روابط» خلاصه کرد. اعضای جامعه با برقراری تماس با یکدیگر و پایدار ساختن آن‌ها قادر به همکاری با یکدیگر می‌شوند و به این طریق چیزهایی را کسب می‌کنند که به تنهایی قادر به کسب آن نمی­باشند. انسان‌ها از طریق مجموعه‌ای از شبکه‌ها به هم متصل می‌شوند و تمایل دارند که ارزش‌های مشترکی با سایر اعضای این شبکه‌ها داشته باشند (جان فیلد، 8،1388).
این ایده که سرمایه‌ی­ اجتماعی منافع مشهودی را به دارندگان آن باز می‌گرداند نیز به راحتی از طریق شواهد قابل بررسی است ولی از انجا که سرمایه‌ی اجتماعی دارای کاربردهای متفاوتی بوده و بدیهی است که سطح شواهد تحقیق از منطقه­ای به منطقه­ی دیگر یا از فرهنگی به فرهنگ دیگر می ­تواند متغیر باشد. بنابراین سرمایه‌ی‌ اجتماعی و ابعاد آن می‌تواند بر میزان گرایش به جرم افراد اثر منفی یا مثبت داشته باشد و از انجا که دانش­ آموزان از قشرهایی‌اند که ممکن است جامعه پذیری آن‌ها تحت تأثیر عوامل مختلف و گروه­های رسمی یا غیر رسمی مختلفی صورت گیرد و با گروه­های مختلفی از دوستان و. تعاملات اجتماعی داشته باشند. بنابراین مسئله این است که ابعاد مختلف سرمایه‌ی اجتماعی مثل شبکه‌های اجتماعی دانش آموزان، اعتماد اجتماعی آن‌ها و پذیرش هنجارهای اجتماعی و. چه اثری بر گرایش به جرم و بزهکاری در آن‌ها می‌شود؟ (صدیق سروستانی،1386، 244)
فوکویاما[1] در اثری که آن را پایان نظم نامیده است به کاهش فزاینه‌ی سرمایه‌ی‌ اجتماعی در کشورهای صنعتی اشاره می‌کند واز ان به عنوان «فروپاشی بزرگ» یاد می‌کند (فوکویاما،2000: 2). به نظر وی تاریخ زندگی بشر تاریخ تغییر و تحول در نظام هنجارهای اجتماعی است روند این تغییر با صنعتی شدن جوامع شدت گرفته و رد پاره‌ای از موارد چنان شتابان پیش رفته که به بوی زوال برخی از نهاد‌ها و سازمان‌های اجتماعی (مانند خانواده) برخاسته است. افزایش نرخ طلاق افزایش تعداد خانواده­های تک والدی و افزایش نرخ تولد کودکان نامشروع همه نشانه‌های محکم چنین زوالی‌اند در مورد جرم وجنایت هم تقریبا در همه‌ی کشورهای صنعتی به غیر از ژاپن شاهد افزایش نرخ انواع حرایم خشونت امیز از جمله قتل، آدم ربایی، سرقت، تجاوز در دو سه دهه‌ی اخیر پایان قرن بیستم هستیم تعدا د قتل در هر یک صدهزار نفر جمعیت در ایالات متحده در سال 1950تنها 5 نفر بوده که در سال 1994 به 9 نفر رسیده است نرخ جرایم علیه دارایی‌های مردم هم در سال 1960 حدود 190مورد در یکصد هزار نفر جمعیت بوده که در سال 1995 به نزدیک 450 مورد رسیده است دزدی خود رو در آمریکا در سال 1984 بیش از 1200 مورد در سوئد نزدیک به 1800 مورد در انگلستان بیش از 1600 مورد در المان حدود 1600 مورد در کانادا بیش از 1400 مورد در فرانسه بیش از 800 مورد و درذ ژاپن بیش از 200 مورد در هر یکصد هزار نفر جمعیت گزارش شده است (فوکویاما، 2000، 3).
میزان قتل در امریکا حدود دو برابر فرانسه و سه برابر کشورهایی چون انگلییس آلمان سوئد و ژاپن و میزان ادم ربایی در امریکا بسیار بیش‌تر از این تعداد است آدم ربایی در ایالات متحده بیش از 35 نفر در هر یکصد هزار نفر در سال است که حدود 10 برابر از انگلیس و ژاپن بیشتر است آزار جسمی و سواستفاده‌ی جنسی از کودکان هم در یکی دو دهه‌ی پایانی قرن 20 طبق گزارش امارهای رسمی چه در امریکا و چه سایر کشورهای صنعتی اروپای افزایش کاملا شتابانی داشته است (صدیق سروستانی ،1386، 246).
1-6- ضرورت و اهمیت تحقیق
مردمی بودن و مردمداری مانند شمشیر دو لبه است (غفاری و رمضانی،1388، 137) افراد علاوه بر آن­که می­توانند سرمایه‌ی اجتماعی خود را برای همکاری در جهت نیل به اهدافی که برای اعضای شبکه و اجتماع مفید هستند به کار برند، می­توانند آن را در جهت حصول مقاصدی که به لحاظ اجتماعی و اقتصادی مخرب هستند هم به کار گیرند. سرمایه‌ی‌ اجتماعی مخرب علاوه بر اینکه برای تحقق اهدافی که عموما نامطلوب هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد اغلب از طریق روش های غیر قانونی از جمله «استفاده از زور یا خشونت یا فعالیت‌های غیر قانونی» تقویت می‌گردد. در مطالعه‌ای در باره‌ی دو کشور امریکای لاتین (گواتمالا وکلمبیا) مک ایوین و مرز خاطر نشان ساختند که اقلیت قابل توجهی از تمام سازمان‌های اجتماعی فقط برای اعضای خودشان منافعی تولید کرده و نسبت به دیگران اعمال خشونت نموده‌اند این سازمان‌ها شامل گروه های چریکی و مبارز، باندهای محله‌ای، باندهای مواد مخدر و گروه‌های مردمی مبارزه با جرم و بی نظمی بوده‌اند تقریباً از بین هر پنج سازمان عضویتی که بیشتر آن‌ها مرد سالار بودند یکی از آن‌ها خشونت امیز بود (غفاری و رمضانی، 1388، 140).
سرمایه‌ی اجتماعی را معمولاً مجموعه‌ای از هنجارهای نظم بخش دانسته‌اند که اعضای گروهی که همکاری و تعاون بین آن‌ها وجود دارد در آن سهیم‌اند پیوند اجتماعی، اعتماد، همبستگی گروهی، پایبندی به تعهدات و همیاری جز شاخص‌های عمده­ی سرمایه‌ی‌ اجتماعی محسوب می‌شوند. به این ترتیب سرمایه‌ی‌ اجتماعی به نحوی متناظر با نظم اجتماعی است افزایش آن تقویت نظم و کاهش آن حاکی از و جود انحرافات اجتماعی، جرم وجنایت، فروپاشی خانواده، مصرف مواد مخدر، خود کشی و امثال آن است. بنابراین چنانچه سرمایه‌ی‌ اجتماعی به معنی وجود هنجارهای رفتاری مبتنی بر تشریک مساعی باشد، کج­رفتاری‌های اجتماعی نیز نشانه­ی فقدان سرمایه‌ی‌ اجتماعی است (صدیق سروستانی، 1387، 245). از آنجا که پدیده‌های اجتماعی معمولاً متاثر از علل و عوامل خاص و تابع شرایطی مشخص است از این رو در این تحقیق اگر به بررسی رابطه‌ی دو متغیر مهم سرمایه‌ی‌ اجتماعی و گرایش به ارتکاب جرم پرداخته شود و نوع رابطه‌ی آن‌ها مشخص شود می‌توان به پیش بینی و کنترل پرداخت و از بسیاری از کج رفتاری‌های اجتماعی و رفتاری جلوگیری کرد و به تقویت سرمایه‌ی‌ اجتماعی در وجه مثبت آن پرداخت و از پیامدهای وجوه منفی سرمایه‌ی‌ اجتماعی پیشگیری کرد
1-7- هدف تحقیق
هر پژوهش در پی رسیدن به هدف هایی است که این پژوهش نیز در پی رسیدن به هدف­های زیر است:
هدف اصلی:
– تعیین رابطه­ بین سرمایه‌ی‌ اجتماعی و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان.
هدف‌های اختصاصی:

شناخت رابطه‌ی اعتماد بین گروهی دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین آن‌ها.
 

شناخت رابطه‌ی اعتماد برون گروهی دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین آن‌ها.
 

شناخت رابطه‌ی میزان عضویت در گروه‌ها و شبکه‌های دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین آن‌ها.
 

شناخت رابطه‌ی میزان رعایت هنجارهای اجتماعی و فرهنگی دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین آن‌ها.
 

شناخت رابطه‌ی میزان گرایش به رفتارهای جمعی مذهبی دانش آموزان دبیرستانی شهر گمیشان و میزان گرایش به ارتکاب جرم در بین آن‌ها.
 

شناخت تفاوت بین دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانی شهر گمیشان در زمینه‌ی تأثیرسرمایه‌ی اجتماعی بر میزان گرایش به ارتکاب جرم و بزهکاری در بین آن‌ها.

کلمات کلیدی: شبکه‌های اجتماعی، فیس‌بوک، گوگل‌پلاس، اینستاگرام، روابط متقابل همسران، اعتماد، گفت‌وگو، انزواطلبی، عدم مشارکت‌جویی
1-1 مقدمه
یکی از مشخصه‌ های اصلی عصر اطلاعات، استفاده از بزرگ‌راه‌های اطلاعاتی است که از اینترنت به عنوان مهم‌ترین آن‌ها یاد می‌شود. در اینترنت این امکان برای انسان‌ها فراهم می‌شود تا بتوانند با وجود حضور فیزیکی در مکان‌های متفاوت، با طور همزمان با هم‌دیگر تعامل برقرار کنند. افراد از این طریق با انسان‌های دیگر در سراسر جهان مرتبط می‌شوند. از اینترنت به عنوان جدیدترین رسانه‌ی جمعی یاد می‌شود. این رسانه در ارتباطات انسانی، شیوه‌های جدیدی خلق کرده است.
نیاز انسان‌ها به برقراری ارتباط از یک سو،‌ و مدرن شدن جوامع و به دنبال آن کم شدن ارتباطات چهره به چهره از سوی دیگر، موجب شده است که افراد به اجتماعات مجازی روی آورند تا از این طریق به برقراری ارتباط با هم بپردازند. شکل تعاملات در دنیای مجازی با شکل این تعاملات در جهان حقیقی متفاوت است، ولی ماهیتا افراد هم در شبکه‌‌های اجتماعی حقیقی و هم در شبکه‌های اجتماعی مجازی به دنبال تامین نیازشان برای برقراری روابط اجتماعی هستند. همین روابط، سنگ بنای جامعه را تشکیل می‌دهد. انسان‌ها با حضور در اینترنت به انزوا روی نمی‌آورند بلکه فقط شکل ارتباطات آن‌ها از قالب سنتی (چهره به چهره) به قالبی مدرن (مجازی) تبدیل می‌شود.
در دنیای مجازی ابزارهای متفاوتی با هدف ایجاد و حفظ پیوندها و رابطه‌ها وجود دارد. از این میان می‌توان به چت‌روم‌ها، ایمیل، قابلیت گفت‌وگو در سایت‌های مختلف، گپ دیداری، شنیداری، نوشتاری و مهم‌تر از همه، شبکه‌های اجتماعی که در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفته است، اشاره کرد.
شبکه‌های مجازی به این دلیل دارای اهمیت هستند که تمامی کارکردهای ارتباطی دنیای مجازی را در خود جا داده‌اند؛ ولی هدف از تشکیل هر شبکه‌ی اجتماعی با شبکه‌ی دیگر متفاوت است. بعضی از این شبکه‌ها دنبال مرتبط کردن متخصصان هر رشته با یکدیگر هستند و به این افراد امکان می‌دهند که به مبادله‌ی اطلاعات علمی با هم بپردازند. برخی دیگر، به دنبال ایجاد فرصت‌های شغلی برای افراد هستند و این مهم، از طریق مرتبط کردن افراد با هم میسر می‌شود. خلاصه‌ی کلام اینکه هدف ایجاد هر شبکه با شبکه‌ی دیگر متفاوت است، اما آنچه که مهم است این است که وجه اشتراک تمام این شبکه‌ها، مرتبط کردن افراد با هم‌دیگر است. افراد با عضو شدن در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند با آشنایان و غریبه‌ها ارتباط برقرار کنند. کاربران امکان برقراری ارتباط با افراد گوناگون را پیدا می‌کنند.
با همه‌گیر شدن عضویت و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، این نگرانی وجود دارد که شبکه‌های اجتماعی موجب شوند کاربران به همان ارتباطات مجازی اکتفا کنند و به مرور از ارتباطات فضای واقعی دور شوند و روابط آن‌ها با افراد نزدیک‌شان، از جمله خانواده، تحت تاثیر روابط مجازی‌شان قرار بگیرد. توجه به پیامدهای منفی عضویت و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی بر روابط همسران، و رابطه‌ی بین این فعالیت و روابط متقابل همسران، دست‌مایه‌ی اصلی تحقیق حاضر است.
1-2- بیان مسئله
تشکیل خانواده با ایجاد رابطه و پیوند بین دو جنس مخالف آغاز شده و عمدتا به تولید مثل می‌انجامد. سلامت خانواده و کمال آن، بستگی مستقیم به چگونگی روابط بین زن و شوهر دارد. ارتباط زناشویی را فرایندی است که در آن زن و شوهر به صورت کلامی و غیرکلامی مثل گوش دادن، حالات چهره، و ژست‌های مختلف با همدیگر به تبادل احساسات و افکار می‌پردازند (فاتحی‌زاده، احمدی، 1384: 111). خانواده پناهگاه انسان اجتماعی است و مامنی است که به دلخواه برگزیده می‌شود تا جایی برای آرامش باشد. وجوه منفی پدیدآمده از درون این نهاد، آثار مخرب زیادی دارد و ناهنجاری‌های اجتماعی بسیاری را ایجاد می‌کند. با وجود این متاسفانه نرخ از هم‌پاشیدگی خانواده‌ها افزایش بیش از انتظاری داشته است. شواهد موجود گویای این حقیقت است که همسران در عصر حاضر در برقراری ارتباط و داشتن زندگی زناشویی رضایت‌مند با مشکلات و ناهماهنگی‌های متعددی روبه‌رو هستند. احساس امنیت، آرامش و روابط صمیمانه به سستی گراییده است و کانون خانواده دستخوش فرآیندهای ناخوشایند شده است (برنشتاین، برنشتاین، 1382: 23). محققان بر این باورند وقتی کارکردهای خانواده از قبیل کارکردهای زیستی، اجتماعی، شناختی و عاطفی، یکی پس از دیگری آسیب ببیند، اعضای آن به تدریج احساس رضایت‌مندی خود را از دست می دهند. کاهش تدریجی رضایت‌مندی اعضای خانواده، ابتدا موجب گسست روانی و عاطفی و سپس اجتماعی و در نهایت منجر به واقعه‌ی حقوقی‌ای می شود که طلاق نام دارد.
در دوره‌ی حاضر، عوامل متعددی باعث سردی روابط زن و شوهر و پایین آمدن کیفیت زندگی زناشویی آن‌ها می‌شود. پژوهش حاضر در تلاش است به مسئله‌‌ی «فعالیت در شبکه‌های اجتماعی مجازی» به‌عنوان یکی از عواملی که می‌تواند بر روی روابط همسران تاثیرگذار باشد، بپردازد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که روابط اینترنتی می‌تواند به اعتماد میان همسران آسیب جدی وارد کرده و موجب اختلافات زناشویی شود (کوپر، 1997: 13). بنا به گفته‌ی زوج‌هایی که به خاطر مشکل چنین روابطی به درمان‌گران و مشاوران مراجعه کرده‌اند، این نوع روابط نیز همانند روابط عاشقانه و صمیمانه در دنیای واقعی، برای آن‌ها مهم و قابل توجه بوده است (آندروود، 2005: 7).
کامل‌ترین نوع روابط اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌پذیرد. شبکه‌های اجتماعی نسل جدیدی از پایگاه‌هایی هستند که این روزها در کانون توجه کاربران شبکه‌های جهانی اینترنت قرار گرفته‌اند. هرکدام از این پایگاه‌ها، دسته‌ای از کاربران اینترنتی با ویژگی‌هایی خاص را گرد هم می‌آورند. شبکه‌های اجتماعی را گونه‌ای از رسانه‌های اجتماعی می‌دانند که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا در اینترنت را فراهم آورده‌اند (سلیمانی‌پور، 1389: 14).
شبکه‌های اجتماعی به افراد این امکان را می‌دهند تا یک پروفایل (صفحه) عمومی یا نیمه‌عمومی در اختیار داشته باشند تا از این طریق یکی از اعضای سایت باشند. افراد به مرور شروع به یافتن دوست می‌کنند تا از این طریق با آن‌ها ارتباط برقرار کنند و اطلاعات خود را با آنها به اشتراک بگذارند (الیسون و بوید، 2008: 211)
شبکه‌های اجتماعی مجازی به کاربران خود این امکان را می‌دهند که بدون نیاز به ارائه‌ی اطلاعات واقعی درباره‌ی خود، به عضویت آن‌ها درآیند. این گمنامی برای افراد آزادی عمل فراوانی به دنبال دارد؛ از جمله اینکه کاربران در این شبکه‌ها به خوداظهاری روی می‌آورند، به این معنا که خود واقعی‌شان را افشا می‌کنند و مطالب مربوط به امیال و آرزوها، طرز تفکر و زندگی خصوصی خود را به اشتراک می‌گذارند. همچنین افراد در فضای مجازی این امکان را دارند که خودهای جدید ساخته و آن‌ها را به دیگران معرفی کنند؛ خودهایی که ساخته و پرداخته‌ی ذهن شخص هستند و شباهتی با خود واقعی او ندارند. ناشناخته بودن به افراد کمک می‌کند تا اعتماد بیشتری به هم پیدا کنند. افراد با به اشتراک گذاشتن علایق و سلایق خود، می‌توانند دوستان جدیدی بیابند، ضمن اینکه ارتباط با دوستان گذشته‌شان را حفظ و یا تقویت کنند. همچنین افراد در این شبکه‌ها سعی می‌کنند خود را بهتر از آنچه که هستند جلوه دهند.
با توجه به جذابیت‌های ذکر شده برای شبکه‌های اجتماعی، و با در نظر گرفتن گستردگی روزبه‌روز شبکه‌های اجتماعی و سهولت دسترسی به آن‌ها، این شبکه‌ها مخاطبان جوان بسیاری را به خود جذب کرده‌اند. بر طبق آمار سایت اینترنت‌وورلداستتس در تاریخ 31 دسامبر 2013، جمعیت جهان بیش از هفت میلیارد و صد و هفتاد میلیون نفر است؛ دو میلیارد و هشتصد میلیون نفر در دنیا، یعنی 39 درصد جمعیت جهان کاربر اینترنت هستند. ضریب نفوذ استفاده از اینترنت در جهان به 32.7 درصد رسیده است. سایت استتیستا آمار کاربران فعال شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار جهان را تا ژوئن 2014 به این ترتیب گزارش می‌کند: فیس‌بوک یک میلیارد و دویست و هشتادهزار نفر، گوگل پلاس 343 میلیون نفر، لینکدین 300 میلیون نفر و توییتر 255 میلیون نفر.
بنا به اعلام سایت اینترنت‌وورلداستتس، در منطقه‌ی خاورمیانه، تا تاریخ 31 دسامبر 2013، 103 میلیون نفر کاربر اینترنت وجود داشته که 45 میلیون از این تعداد، کاربران ایرانی هستند. ایران با داشتن این تعداد کاربر اینترنت، رتبه‌ی نخست را در خاورمیانه دارد و عربستان سعودی با داشتن 16 میلیون کاربر، با اختلاف بسیار زیاد از ایران، در رتبه‌ی دوم قرار دارد. به دلیل فیلتر بودن فیس‌بوک در ایران و اقدام متقابل فیس‌بوک در حذف نام ایران از لیست کشورهایی که به آن‌ها خدمات می‌دهد، امکان یافتن آمار دقیق کاربران ایرانی این شبکه‌ی اجتماعی امکان‌پذیر نیست، اما آمارهای غیررسمی از وجود بیش از 2 میلیون کاربر فعال و حرفه‌ای فیس‌بوک در ایران، و 12 تا 17 میلیون کاربر ‌نیمه‌فعال حکایت دارد.
حضور مستمر کاربر در شبکه‌های اجتماعی، باعث تقویت روابط او با دوستان مجازی و کاهش روابط در دنیای حقیقی می‌شود. این افراد، وقت گذراندن در فضای مجازی را جایگزین زمانی که باید با دوستان و خانواده‌ی خود بگذرانند می‌کنند. گاهی فرد آن‌چنان به فعالیت در شبکه‌ی اجتماعی و ارتباط با دوستان مجازی خو می‌کند که ترجیح می‌دهد بیشتر در فضای مجازی و با دوستان مجازی ارتباط داشته باشد تا با افرادی که از نظر فیزیکی به او نزدیک هستند، مثل همسر و اعضای خانواده.
نکته‌ی مهم دیگر این است که تفاوت کیفیت روابط در جهان مجازی و جهان حقیقی، باعث شده ارتباط گرفتن با جنس مخالف در فضای مجازی عادی‌تر و البته آسان‌تر باشد. تغییر سبک رابطه با جنس مخالف در فضای مجازی، این نوع رابطه را ساده‌تر و مخفیانه‌تر کرده است. ارتباط با جنس مخالف در فضای مجازی، امری است که به نسبت ارتباط با جنس مخالف در فضای واقعی، ساده‌تر، پیش پاافتاده‌تر، معمول‌تر و حتی اجتناب ناپذیرتر می کند. به سختی می‌توان فردی را یافت که در شبکه‌ی اجتماعی اینترنتی فعالیت کند و دوستانش همه هم‌جنس او باشند. حتی فردی که در فضای حقیقی، تنها با دوستان همجنس خود معاشرت دارد نیز چنین نکته‌ای را به ندرت در فضای مجازی رعایت می‌کند؛ یعنی کمتر به رابطه‌ی صرف با هم‌جنسانش پایبند است. به گفته‌ی محمدصادق افراسیابی، 45.2 درصد از زنان و 25.2 درصد از مردان معتقدند عضویت در شبکه‌ی اجتماعی کلوب این امکان را برای اعضا فراهم ساخته که در شرایط راحت‌تری نسبت به فضای واقعی با جنس مخالف ارتباط دوستانه برقرار کنند (افراسیابی، 1392: 3).
جذابیت شبکه‌های اجتماعی از یک سو و سهولت فعالیت در این شبکه‌ها از سوی دیگر، سبب می‌شود تا بررسی رابطه بین عضویت و فعالیت در این شبکه‌ها و تغییرات مربوط به زندگی خانوادگی جوانان عضو، به عنوان یک پرسش جدی برای پژوهشگران حوزه‌ی جامعه‌شناسی و ارتباطات مطرح شود. محمدصادق افراسیابی، می‌گوید بیشتر شرکت‌کنندگان در پژوهش او اذعان کرده‌اند که برای استفاده‌ی بیش از حد از اینترنت برای فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، مورد اعتراض سایر اعضای خانواده قرار گرفته‌اند (افراسیابی، 1392: 3).
هر چیزی که موجب عدم توجه یک طرف به طرف دیگر بشود، می تواند محبت را میان آن دو بکشد یا در محبت رخوت ایجاد کند. حضور مستمر در شبکه‌های اجتماعی و داشتن ارتباط دائمی با دوستان مجازی هم می‌تواند به عنوان یکی از عوامل کم‌توجهی همسران به هم‌دیگر تلقی شود. بیشتر کاربران معتقدند چون ارتباط رودررویی در این فضا وجود ندارد و آن‌ها احتمالا هرگز دوستان خود را ملاقات نمی‌کنند، ارتباط با افراد دیگر، به‌خصوص دوستانی از جنس مخالف، خالی از اشکال است. در حالی که ارتباط با افراد ناهمجنس، و احتمالا شکل گرفتن روابط صمیمی و یا عاطفی توسط یکی از همسران در شبکه‌های اجتماعی، اتفاقی است که در شبکه‌های اجتماعی عادی است و می‌تواند برای زندگی مشترک فرد خطرآفرین باشد. رابطه‌ی فرد با دوستان در شبکه‌های اجتماعی مجازی، هرچند رودررو نیست اما مضر است، زیرا با فراهم کردن امکان ارتباط آسان کاربر با دوستان ناهمجنس، فرد را در یک فضای هیجانی قرار می‌دهد و موجب می‌شود به جای آن‌که هیجان و عواطف خود را صرف ارتباط با همسر خود بکند، این هیجانات را صرف افراد دیگر کرده و در خارج از دایره‌ی زندگی زناشویی سرمایه‌گذاری کند. نتیجه این فرآیند، تحت تاثیر قرار گرفتن زندگی زناشویی خواهد بود.
به دلیل مجازی بودن رابطه‌ها در شبکه‌های اجتماعی، این روابط، حساسیت‌برانگیزتر از روابط حقیقی هستند. افراد نسبت به این نوع روابط همسرانشان حساسیت بیشتری نشان می‌دهند. نتایج پژوهش گراهال نشان می‌دهد میان زمان سپری شده در فیس بوک و ایجاد حس حسادت در روابط افراد، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. ممکن است پیام زننده‌ای که فردی روی صفحه‌ی شما ثبت کرده است، سبب رنجش و حسادت همسرتان شود؛ این می‌تواند آغاز جدایی باشد (گراهال، 2008). بر اساس پیمایش آکادمی آمریکایی وکلای ازدواج در آمریکا، از هر پنج مورد طلاق، یک مورد به خاطر فیس‌بوک صورت گرفته است. همچنین بر اساس این پژوهش، در موارد منجر به طلاق، 80 درصد وکلا برای گردآوری شواهدشان از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. هر پیام زننده، عکس یا اطلاعات شخصی که فرد در فیس بوک ثبت کرده باشد می‌تواند سند خیانت او تلقی شده و علیه او استفاده شود. امروزه فیس بوک به دلیل فراهم آوردن فضایی برای دیدار پنهانی عاشقان پیشین ، سبب افزایش آمار طلاق شده است (داس، 1991: 127). مارلین ماهو، نیز معتقد است خیانت در دنیای مجازی وقتی رخ می‌دهد که فردی با وجود داشتن همسر، از اینترنت یا رایانه به عنوان وسیله‌ای برای زیر پا گذاشتن پیمان‌ها، به ویژه تعهدات جنسی استفاده کند (ماهو، 2002).
باومن با مطرح کردن پدیده «عشق سیال» مدعی شده است دوستی‌های اینترنتی بین زنان و مردان بسیار متفاوت از دوستی‌هایی است که به واسطه‌ی سایر رسانه‌ها انجام می‌شود. به نظر او این دوستی‌ها به‌دلیل ماهیت مجازی و دروغین آن‌ها به شدت زندگی بشریت را تهدید می‌کنند. او از اینکه مفهوم سنتی وفاداری و عشق واقعی تضعیف شده‌ است ابراز نگرانی می‌کند.
مسئله‌ی تحقیق حاضر، بررسی این نکته است که با توجه به افزایش میزان ارتباطات مجازی افراد، و همچنین با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاص روابط مجازی، این نوع از روابط چه تاثیری بر روابط متقابل همسران داشته‌اند. تعداد بالای کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران که اکثرا جوان هستند، بررسی این تاثیر را ضروری کرده است. فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، برای قشر جوان جذابیت بیشتری دارد، و باعث گسترش ارتباطات دوستانه‌ی آن‌ها و برقراری روابط با طیف وسیعی از افراد مختلف می‌شود. اکثر جوانان این روزها حداقل در یک شبکه‌ی اجتماعی عضو هستند و فعالیت دارند و حضور در این شبکه‌ها، در کشور ما به یکی از ویژگی‌های اصلی نسل جوان تبدیل شده است. به دلیل مجازی بودن ماهیت روابط در شبکه‌های اجتماعی، کاربران حساسیت کمتری روی انتخاب دوستان‌شان دارند و معمولا تعداد زیادی دوست از هر دو جنس، در میان فهرست دوستان‌شان دیده می‌شود. قشر دانشجو، به ویژه دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی که به خاطر انجام فعالیت‌های پژوهشی دسترسی دائمی به اینترنت دارند، و معمولا جوان هستند و اینترنت برای آن‌ها جذاب نیز هست، از اعضای مهم و فعال شبکه‌های اجتماعی تلقی می‌شوند. این افراد در سن تاهل قرار دارند و عموما متاهل و در سال‌های ابتدایی زندگی مشترک هستند؛ یعنی دورانی که زندگی مشترک هنوز نوپا و در معرض خطر است و حساسیت همسران روی هم‌دیگر، و همچنین روی افرادی که همسر با آن‌ها ارتباط دارد بیشتر است. بنابراین مسئله‌ی یاد شده در بین این قشر محسوس‌تر و تبعات احتمالی آن بیشتر است.
برخی از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، گوگل‌پلاس و اینستاگرام، به نسبت شبکه‌های اجتماعی دیگر، در حال حاضر طرفداران بیشتری دارند و افراد زیادی در آن‌ها عضو بوده و فعالیت می‌کنند. رشد روزافزون شبکه‌های اجتماعی در اینترنت و عضویت و فعالیت در این شبکه‌ها، سبک زندگی افراد عضو را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به نظر می‌رسد این تغییر سبک زندگی می‌تواند باعث شود زندگی‌های خانوادگی نیز تحت تاثیر روابط مجازی افراد قرار گیرد. وجود این تاثیرپذیری در صورتی که تایید شود، قابل تامل و مستلزم سیاست‌گذاری است. در مطالعات جدید در مورد وضعیت خانواده‌ها، به تاثیر فعالیت در شبکه‌های اجتماعی بر روابط همسران کمتر پرداخته شده است و این توجه، ضروری به نظر می‌رسد. مسئله‌ی اصلی تحقیق حاضر نیز بررسی این است که آیا فعالیت در شبکه‌های اجتماعی تاثیری بر روابط همسران گذاشته است یا خیر.
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق
بر اساس آمارهای ارائه شده در طرح مسئله و همچنین شواهد تجربی، می‌توان این نتیجه را گرفت که تعداد کاربران اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی در جهان به طور روزانه قابل افزایش است. بنابر یافته‌های تحقیق شرکت کانویو، 58 درصد از پاسخگویان گفته‌اند که از شبکه‌ی اجتماعی فیس‌بوک، 37 درصد از گوگل پلاس، 14 درصد از کلوب (شبکه‌ی اجتماعی داخلی در ایران)، 12 درصد از توییتر و 12 از لینکدین استفاده می‌کنند. حدود یک‌سوم افراد مزبور هم گفته‌اند که روزانه دست کم یک ساعت از وقت خود را صرف رسانه‌های اجتماعی اینترنتی می کنند. بر اساس اظهارات عضو هیئت مدیره‌ی این شرکت، ایرانیان بالاترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محتوا در منطقه هستند. یک‌سوم از پاسخ‌گویان این تحقیق اذعان کرده‌اند فناوری‌هایی مانند رسانه‌های اجتماعی موجب کم‌رنگ شدن ارتباط میان اعضای خانواده‌ها شده است؛ چرا که افراد، وقت خود را به طور روزافزون صرف فعالیت‌های آنلاین و مجازی می‌کنند.
آمار و نتایج ارائه شده حاکی از آن است که افزایش تعداد کاربران فیس‌بوک و گذران وقت فراوان توسط جوانان در این فضا، در رابطه با ایرانیان هم صدق می‌کند. بر اساس یافته‌های طرح ایران و اینترنت، حدود 32 درصد از کاربران جوان اینترنت عضو فیس‌بوک هستند که این مورد بیان‌گر اقبال جوانان به این شبکه‌ی اجتماعی مجازی است (باستانی و همکاران، 1390).
هر فردی نزدیک‌ترین رابطه را با اعضای خانواده‌اش دارد و معمولا اوقات فراغت خود، یعنی اوقاتی که به کار یا درس مشغول نیست را با اعضای خانواده‌اش می‌گذراند. بنابراین اعضای خانواده‌ی یک فرد، بیشترین آسیب را از فعالیت او در شبکه‌های اجتماعی می‌بینند و احتمالا بیشترین واکنش را نیز خواهند داشت. این استفاده‌ی زیاد تا جایی پیش می‌رود که می تواند روابط خانوادگی فرد را تحت تاثیر قرار داده و دچار تزلزل کند: افرادی که به میزان زیادی از اینترنت استفاده کرده‌اند، خود اظهار داشته‌اند که روابط خانوادگی‌شان دچار آفت و اختلال شده؛ اما روابط دوستانه‌ی آنها، بهتر و گسترده‌تر شده است (فیضی، 1384: 22).
یافته‌ها و نتایج تحقیقات کراوت و همکارانش نیز گواهی بر این نگرانی‌هاست. کراوت مدعی شد که استفاده از اینترنت موجب کاهش ارتباط فرد با خانواده‌اش و کوچک شدن حلقه‌ی اجتماعی پیرامون او و افزایش احساس تنهایی و افسردگی می‌شود (کراوت و همکاران، 1998: 374).
الیزابت بات، از نظریه‌پردازان مشهور نظریه‌ی شبکه است. بر اساس تحقیق خانم بات مشخص شد که چگونگی روابط همسران در خانواده، به رابطه‌ی زوج‌ها با محیط اجتماعی و حمایت‌هایی که از گروه‌های اجتماعی دریافت می‌کنند، بستگی دارد. اگر آن‌ها از پشتیبانی گروه‌های دیگر برخوردار باشـند، نیاز کمتـری بـه روابـط زناشـویی خواهند داشت. اگر این کمک‌ها و پشتیبانی‌ها نباشد، زن و شوهر به یکـدیگر وابسـتگی متقابـل می‌یابند (بات، 1373: 69).
در دسترس بودن سخت‌افزارهای اینترنتی مانند گوشی‌های موبایل، رایانه‌های کوچک قابل حمل و تبلت‌ها، و همچنین گسترش زیرساخت‌های شبکه‌ی جهانی اینترنت در کشور ما، باعث شده که شمار کاربران اینترنت روز‌به‌روز افزایش پیدا کند. در این میان، فعالیت‌ در شبکه‌های اجتماعی، سهم بزرگی از وقت کاربران اینترنت را به خود اختصاص می‌دهد. کاربران نه فقط در مدت‌زمانی که در خانه یا محل کار حضور دارند، بلکه در زمان تردد در مسیر بین خانه و محل کار و حتی در سفر، به راحتی می‌توانند از اینترنت استفاده کرده و حساب‌های کاربری خود را در شبکه‌های اجتماعی چک کنند. عاملی معتقد است شبکه‌ای شدن جامعه‌ی امروز، معنای همه‌چیز و هرچیزی را مورد بازاندیشی قرار داده و مفاهیم تازه‌ای نیز ایجاد کرده‌ است: اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و حتی مفاهیم عام‌تری همچون مکان و زمان نیز در این فرآیند دگرگون شده یا همچنان در حال دگرگونی هستند (عاملی، 1388: 4).
افراد در فضای مجازی، روابطی متفاوت با روابط در فضای حقیقی را تجربه می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی اینترنتی به دلیل مجازی بودنشان و اینکه افراد را رو در روی هم قرار نمی‌دهند، اقتضائات خاص خودشان را دارند. روابط در این فضاها صمیمی‌تر، دوستانه‌تر و بی‌پرده‌تر است. افراسیابی در این باره می‌گوید میان عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، با مقوله‌هایی نظیر چگونگی ارتباط با جنس مخالف و شیوه‌ی محاورات اعضا در محیط بیرونی ارتباط وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت میان عضویت در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان، ارتباط وجود دارد (افراسیابی، 1392: 7).
گوشی‌ها و سیم‌کارت‌های موجود در بازار، این روزها امکان استفاده از اینترنت را در هرجا و هر زمان برای کاربران فراهم کرده‌اند. بسیاری از جوانان هنگامی که در خانه و در کنار اعضای خانواده‌شان قرار دارند، همزمان در شبکه‌های اجتماعی نیز فعالیت می‌کنند و دوستان‌ مجازی‌شان را در جریان مسائل مختلف زندگی‌شان و گاه حتی مسائلی که در خانه و در حریم خصوصی‌شان می‌گذرد، قرار می‌دهند.
این در حالی است که داشتن منافع، دل‌مشغولی، و حتـی سـرگرمی‌هـای مشـترک، ارتقـای میزان یکـدلی و هم‌فکری را به همراه خواهد داشت. تقویت این امر در میان زن و شوهر موجب افزایش رضـایت از زندگی مشترک می‌شود و بی‌توجهی به آن، جز هدایت امـواج بیگـانگی و سـردی بـه کـانون خانواده، نتیجه‌ای نخواهد داشت (فسائی، ملکی‌پور، 1392: 8).
اصل اساسی در ازدواج، مودت و گرمی روابط و وجود محبت است که به وسیله ایجاد ارتباط و سخنان مهرآمیز محقق می شود و ابزاری مثل اینترنت که توجه زن و مرد را از همدیگر منحرف کرده و به دیگران مشغول می‌کند، می‌تواند در رابطه‌ی زن و مرد اختلال ایجاد کند. سکوت بین زن و شوهر و عدم توانایی آن‌ها برای ایجاد فضای گفت‌وگوی مشترک، به نحوی از انحا، از جمله به خاطر فعالیت اینترنتی، از مشکلات جدید خانواده‌ها است.
شبکه‌های اجتماعی ابزارها و امکاناتی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند تا آنها بتوانند تصاویر و ویدئوهای شخصی خود را در صفحات خود قرار دهند. کاربران به راحتی می‌توانند اطلاعات شخصی خود را در این شبکه‌ها به اشتراک بگذارند. افرادی که این محتوای شخصی در دسترس‌شان قرار می‌گیرد، همیشه افراد آشنا و مورد اعتماد نیستند. علاوه بر این، کاربران نیز می‌توانند از اطلاعات شخصی کاربران دیگر باخبر شوند و در جریان جزئی‌ترین فعالیت‌ها، افکار و احساسات، و حتی موقعیت مکانی آنها قرار بگیرند. به عبارت دیگر، هر کاربری علی‌رغم اینکه در خانه و در فضای خانوادگی و خصوصی خود قرار دارد، می‌تواند با هزاران هزار کاربر دیگر که کیلومترها از او دور هستند ارتباط بگیرد و اطلاعاتی را به اشتراک بگذارد.
چنین حجم وسیعی از روابط مجازی که گاهی خصوصی‌ترین احوال فرد را به دیگران منتقل می‌کند، ممکن است رابطه‌ی خانوادگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. با گسترش تعداد کاربران شبکه‌های مجازی، نوع جدیدی از روابط هم تعریف شده است؛ دوست‌یابی و ازدواج اینترنتی از همین دسته روابط جدید هستند. بنابراین می‌توان گفت که روابط خانوادگی افراد هم تحت تاثیر گسترش شبکه‌های اجتماعی اینترنتی قرار گرفته است. تحقیق حاضر در نظر دارد بررسی کند که فعالیت افراد متاهل در شبکه‌های اجتماعی، آیا تاثیری بر روابط متقابل این افراد با همسرانشان دارد یا خیر، و در صورتی که وجود این تاثیر تایید می‌شود، آیا تغییری مثبت قلمداد می‌شود یا منفی.
1-4- پرسش‌های پژوهش:
پرسش اصلی:
آیا فعالیت در شبکه‌های اجتماعی، روابط متقابل همسران را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

ضرورت تحقیق. 5
 

اهداف تحقیق 6
 

سوالات تحقیق 7
 

تعریف مفاهیم . 8
فصل دوم – پیشینه ، مباحث و چارچوب نظری تحقیق

مقدمه 10پیشینه تحقیق 10
2-1-1- تحقیقات داخل کشور 10
2-1-2- تحقیقات خارج از کشور 18

مباحث و چارچوب نظری. 19
2-2-1- مروری بر تغییرات خانواده 19
2-2-2-مروری بر تغییرات قدرت در خانواده ایرانی. 23
2-2-3- تعریف قدرت 25
2-2-4- تئوریهای قدرت 27
2-2-5- ساختار قدرت در خانواده. 28
2-2-6- تئوریهای ساختار قدرت در خانواده. 32
2-2-6-1- تئوری منابع 32
2-2-6-2- تئوری تفکیک نقش ها 33
2-2-6-3- دیدگاه فمینیسم. 35
2-2-6-4- نظریه سیستمی 39
2-2-6-5- گیدنز 42
2-2-6-6- کاستلز. 42
2-2-7- جمع بندی نظریه های جایگاه زن در هرم قدرت خانواده . 44
2-2-8- پیامدهای ارتقاء جایگاه زن در هرم قدرت خانواده. 46
2-2-9- جمع بندی و چارچوب نظری. 47
2-2-10- مدل نظری تحقیق 48
2-2-11- فرضیات. 49
فصل سوم – روش تحقیق
3- مقدمه. 51
3-1- نوع تحقیق 51
3-2- جامعه آماری 51
3-3- حجم نمونه و شیوه نمونه گیری. 51
3-4- تعریف نظری و عملیاتی متغیرها 53
3-5- اعتبار و روایی. 54
3-6- تکنیک  های تجزییه و تحلیل 55
فصل چهارم – یافته ها
4- مقدمه. 57
4-1- آمار توصیفی 57
4-1-1- متغیرهای جمعیت شناختی ، منابع ارزشمند (متغیرهای مستقل) 57
4-1-2- متغیر وابسته. 67
4-2- آمار استنباطی. 71
4-2-1- آزمون فرضیه ها 71
فصل پنجم – نتیجه گیری
5- مقدمه. 78
5-1- خلاصه تحقیق . 78
5-2- بحث و نتیجه گیری 82
5-3- پیشنهادات 83
5-4- محدودیت های تحقیق 85
5-5- پیشنهاد برای تحقیقات آتی 85
منابع 86
چکیده
خانواده یکی از دیرپاترین نهادهای اجتماعی است و به عقیده بسیاری از صاحبنظران،تاریخی به قدمت حیات اجتماعی دارد. با توجه به تغییرات صورت گرفته در خانواده ایرانی،تا حدود زیادی ساختار قدرت درون خانواده تغییر یافته است. کمتر مردان در مرکز تصمیم گیریهای خانواده و جامعه اند.آنها در کنار زنان و دیگر اعضای خانواده درامور متعدد تصمیم گیری می کنند.بدین لحاظ در بیشتر مواقع برای محققان خانواده در دوره جدید این پرسش مطرح می شود که توزیع قدرت در خانواده (ایرانی)چگونه است؟آیا ساختار سنتی (پدر سالاری )وجود دارد یا اینکه صورتهای جدید ایجاد شده است؟با توجه به اینکه بخش بزرگی از زنان امروزه تحصیلکرده و شاغل بوده و دارای درآمد اختصاصی می باشند،حال مسأله تحقیق این است که؛آیا درآمد زن تأثیری بر ساختار توزیع قدرت در خانواده دارد؟برای سنجش این موضوع از نظریه های جامعه شناسی منابع ارزشمند،تفکیک نقش ها،سیستم ها ،گیدنز و کاستلز استفاده شده است. جامعه آماری زنان متأهل شهر ورامین و حجم نموه 386 نفر بوده که به شیوه احتمالی طبقه ایی شناسایی شده اند. از مهم ترین یافته تحقیق می توان به تأثیر درآمد زنان بر شکل گیری نوع خاصی از توزیع قدرت اشاره کرد که در حوزه های اوقات فراغت و رفت و آمد خانوادگی زنان قدرت مستقل دارند. در حوزه تربیت فرزندان قدرت مشارکتی است و در حوزه تصمیم های اقتصادی نیز قدرت سمت و سوی قطبی پیدا می کند. یعنی خانم های شاغل مستقل و آقایان نیز مستقل عمل می کنند.
کلید واژه ها :ساختار قدرت در خانواده،تغییرات خانواده،منابع ارزشمند،قدرت
1-مقدمه
خانواده یکی از دیرپاترین نهادهای اجتماعی است و به عقیده بسیاری از صاحبنظران، تاریخی به قدمت حیات اجتماعی دارد.در واقع هر خانواده را باید خشت بنای جامعه، کانون اصلی حفظ سنت، رسوم،ارزشهای والا و مورد احترام، شالوده مستحکم مناسبات پایدار اجتماعی و روابط خویشاوندی مبدأ بروز عواطف انسانی کانون صمیمانه‌ترین روابط میان افراد و مهد پرورش فکر ، اندیشه ،اخلاق و تعالی روح بشر به حساب آورد.
شاید خانواده به لحاظ همین نقشی که در زندگی بشر ایفا می‌کند،همواره یکی از موضوعات مورد علاقه اندیشمندان اجتماعی بوده و هر یک به فراخور تخصص و زمینه فکری خویش به اندیشه و پژوهش در ابعاد مختلف آن پرداخته‌اند.موضوع چگونگی توزیع قدرت در خانواده از مباحث  مورد علاقه مردم شناسان و جامعه شناسان بوده و می باشد.مردم شناسان خانواده های اولیه را در دوران کوتاهی زن سالار و در دوران بعدی را مردسالار نامیده اند. امروزه جامعه شناسان با توجه به فرایند صنعتی شدن و شاغل شدن خانم ها و به تبع آن کسب درآمد  در خصوص توزیع قدرت از هرم قدرت چندگانه در خانواده نام می برند که در آن والدین و فرزندان سهم دارند. با توجه به تحولات مذکور این تحقیق در نظر دارد،ساختار قدرت در خانواده های ورامین مورد مطالعه قرار دهد.
1-1-بیان مساله
در طول تاریخ، قدرت در خانواده گاه به مرد و گاهی به زن تفویض شده و پدرسری و مادرسری شکل گرفته است.در گذر زمان،پدر یا مادر نقش‏های متنوعی یافتند و به‌تبع آن، قدرتی عظیم را از آن خویش ساختند.اما تفاوت در این بوده که خانواده مادرسر شیوع کمتری داشته است(ساروخانی، 1384).
جامعه امروزی ایران با آنچه که در حدود 150 سال پیش بود،تفاوت‌های آشکاری پیدا کرده است. این تفاوتها در تمام شئون زندگی به چشم می‌خورند. شرایط زندگی شهری با پیچیدگی‌های خود بر روابط میان افراد حاکمیت دارد. سازمان‌ها و نهادهای جدید بوجود آمده‌اند و شرایط زندگیزنان با آنچه که در قبل بود قابل مقایسه نیست. آمارهای زنان تحصیلکرده روز به روز بیشتر می شود.بخشی از زنان متأهل امروزه شاغل می باشند و دارای درآمد مستقل می باشند. شکل خانواده از گسترده به هسته‌ای تغییر یافته و افکار جدید در مورد اعضای جامعه گسترش یافته است.با وجود این دگرگونی‌ها برخی عدم تعادل ها در عرصه اجتماعی و خانواده وجود دارد.برخی نگرش‌های سنتی در خصوص،جنسیت ،پایگاه اجتماعی زن و توزیع قدرت همچنان وجود دارد.تداوم این نگرش های سنتی به خصوص در مورد توزیع قدرت در خانواده،خود محوری و خودرأیی به جای مشورت و همفکری می تواند،تأثیرات سویی بر نگرش های کودکان و فرایند مردم سالاری و توسعه شود. بررسی ها و مشاهدات جامعه شناسانه،امروزه نشانگراین امر است،هرچند در برخی خانواده ها همچنان پدرسالاری وجود دارد،اما پدیده جدیدی به نام خود رأیی و تک رأیی زنان و نوجوانان در حال شکل گیری می باشد،که عده ای آن را فرزند سالاری و زن سالاری جدید می نامند(مهدوی،1382و گروسی 1387).
خود رأیی و خود محوری یا استبداد از سوی هر کدام از اضلاع خانواده پدر،مادر یا فرزندان با اصول علمی،مبانی انسانی و اسلامی سازگار نمی باشد.
با توجه به تغییرات صورت گرفته در جامعه و خانواده در جهان و ایران ،تا حدود زیادی ساختار قدرت درون خانواده تغییر یافته است. کمتر مردان در مرکز تصمیم گیریهای خانواده و جامعه اند.آنها در کنار زنان و دیگر اعضای خانواده درامور متعدد تصمیم گیری می کنند.بدین لحاظ در بیشتر مواقع برای محققان خانواده در دوره جدید این پرسش مطرح می شود که توزیع قدرت در خانواده (ایرانی)چگونه است؟آیا ساختار سنتی (پدر سالاری )وجود دارد یا اینکه صورتهای جدید ایجاد شده است؟
با توجه به اینکه بخش بزرگی از زنان امروزه تحصیلکرده و شاغل بوده و دارای درآمد اختصاصی می باشند،حال مسأله تحقیق این است که؛آیا درآمد زن تأثیری بر ساختار توزیع قدرت در خانواده دارد؟از این رو مسأله تحقیق، این است که توزیع قدرت در خانواده های شهر ورامین چگونه است؟
1-2-ضرورت تحقیق
          خانواده ازجایگاه رفیعی درحیات اجتماعی برخوردار است چرا که از یک سو نخستین گروهی است که ازآن برمی خیزیم و در درون آن بادنیا آشنا می شویم و از سوی دیگر ، بیشترین تأثیر را بر کودک که دوران اولیه حیات را می گذراند وارد می سازد و این تأثیر تا پایان حیات پایایی دارد ؛ دوم آنکه از روزنه حیات اجتماعی هرگز جامعه ای به سلامت دست نمی یابد، مگر آنکه از خانواده هایی سالم برخوردار باشد.
چگونگی توزیع و نحوه اعمال قدرت در شکل‏گیری و رشد شخصیت افراد، اجتماعی‌شدن فرزندان، عزت نفس، انسجام و حتی احساس رضایت،احساس بیگانگی و تنهایی و خوشبختی زناشویی اثر می‏گذارد(مهدوی و صبوری خسروشاهی، 1382).
هیگن نیز از صاحب نظران نظریه نوسازی نوع نظام خانوادگی افراد و شیوه های تربیتی والدین را به عنوان عامل اصلی بی تحولی جوامع سنتی و عدم توسعه اجتماعی و اقتصادی آنها بیان نموده است.به نظر وی «نقطه آغازین تربیت و اجتماعی شدن کودک نقش زیادی در رفتار آینده او دارد،به گونه ای که ممکن است مانع نوآوری و یا پذیرش نوآوری شود. از دیدگاه هیگن ،ایستایی و سکون جوامع سنتی معلول ایجاد شخصیتی واپس گرا و استبدادی در افراد است که توأم با تنبیهات سخت برای کسانی است که دستورهای اعلام شده را مراعات نمی کنند همراه است.هیگن معتقد است که سرمایه گذاری در دوران کودکی به جای اینکه معطوف به سکون ،اطاعت و فعالیت های باز دارنده باشد،باید مشوق کار ،فعالیت و خلاقیت باشد»(به نقل از وحیدا و نیازی ،1383: 124).
بنابراین نوع روابط میان نقش های مختلف در خانواده و به تبع آن تفوق هر یک ازگونه های ساخت قدرت و یا شیوه های تربیتی (استبدادی ،دمکراتیک و )منجر به بروز رفتارهای متفاوت از سوی فرزندان در عرصه اجتماعی خواهد شد.
 بر هم خوردن ترتیب سلسه‌مراتب قدرت در خانواده، موجب عامل بروز کشمکش و تنازع قدرت در خانواده می‌گردد (جی هی لی، 1375، ص 177).
همچنین نتایج این تحقیق می تواند ،مورد استفاده دستگاه های اجرایی وسیاست گذاری همچون ،آموزش وپرورش ، معاونت اجتماعی وزارت کشور ، وزارت رفاه وتأمین اجتماعی . قرارگیرد.
1-3-اهداف تحقیق
این تحقیق دارای یک هدف اصلی و چند هدف فرعی می باشد.
الف: هدف اصلی
بررسی ساختار قدرت در خانواده و رابطه ی آن با در آمد زنان
ب- هدف های فرعی
-بررسی تأثیر تحصیلات زوجین برساختارقدرت درخانواده
– بررسی تأثیر درآمد مرد بر ساختار قدرت درخانواده
-بررسی تأثیر وضعیت اقتصادی زوجین بر ساختار قدرت درخانواده
-بررسی تأثیر مدت زمان ازدواج بر ساختار قدرت درخانواده
-بررسی تأثیر فاصله سنی زوجین بر ساختار قدرت درخانواده
-بررسی تأثیر تعداد فرزندان بر ساختار قدرت درخانواده
1-4-سؤالات تحقیق
-ساختار قدرت درخانواده های ورامینی از چه الگویی تبعیت می کند؟
-درآمد زنان چه تأثیری برالگوی ساختار قدرت در خانواده های ورامینی دارد؟.

پرسشنامه بوده است. در این تحقیق؛ چهار سبک پوشش از یکدیگر متمایز شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که مصرف رسانه ای، سرمایه اقتصادی و فرهنگی و هویت فردی و اجتماعی و سلیقه بر سبک پوشش زنان مؤثر است.
واژگان کلیدی:
سبک پوشش، حجاب، سلیقه، هویت ، مصرف ،سرمایه فرهنگی ، سرمایه اقتصادی
مقدمه :
در دنیای روابط کوتاه و مقطعی امروزی، افراد بیش از آن که خود را به سبب تفاوت ها و یا شباهت هایی در ویژگی های انتسابی و اکتسابی بشناسند،خویشتن را با ویژگی های ظاهری و قابل رویت شناسایی می کنند و ظاهر هر فرد بیش از پیش ،نشان دهنده ی هویت فردی و شخصی او به شمار می رود.(تنهایی،27:1388)
از دیدگاه نتلسون و واتسون[1]،شاید اولین امر یقینی این باشد که همه ی ما بدن هایی داریم که در تمام لحظات ما را همراهی می کنند و لذا همه ی تجارب ما منوط به بدن هایمان است.بدن بخش بیولوژیکی وجود ماست و لباس یعنی عنصری فرهنگی که همواره آن را همراهی می کند،خود بخشی از این تجربه زیسته است.(سیار پور،6:1386)
کارکرد لباس ،درجوامع سنتی حفظ امنیت وحفاظت از بدن در محیط زیست او بوده است.چنین کارکردی درطول سالیان حفظ شده اما با پیچیدگی جوامع وگسترش روزافزون ارتباطات وفرهنگ ،کارکردهای دیگری بدان افزوده شده که درک آن ها درگرو درک فرهنگ جوامع است.در کشور ما نیز لباس از منابع گوناگونی متاثر بوده و همواره شبکه های مفهومی درهم تنیده ای در طول تمدن و فرهنگ بر آن تاثیر گذار بوده و توانسته تا حد بسیار زیادی آن را از وضعیت محلی و سنتی و بومی خارج کند و شرایط را به گونه ای رقم بزند که اکنون شاهد آن هستیم.مثلا بخشی از آن ؛ تحت تاثیر خواسته ها و اغراض سیاسی حکومت ها بوده و همواره ایدئولوژی های دولت و حکومت ها تاثیر مستقیم و غیر قابل انکار بر آن داشته است.بخشی دیگر از این تاثیر پذیری را بایددر اعتقادات دینی و مذهبی مردم یافت .زیرا در دین اسلام – که در جامعه ی ما دین اکثریتی است-پوشاندن تن و بدن به ویژه در مورد زنان از اهمیت فوق العاده ای بر خوردار و همواره امری تاثیر گذار در انتخاب مردم بوده است.(قنبری،10:1385)
در جامعه امروزی ایران، که از سویی مؤلفه های سنت هنوز با شدت و قوت زیادی در سبک زندگی نقش می آفرینند و از سوی دیگر برخی از خصوصیات جامعه مدرنیته و برخی از مؤلفه های فرهنگی جهانی وارد فضای زندگی شده است ، سبک پوشش در بین زنان، به عنوان کسانی که بیش از همه ،این تغییرات را نشان می دهند؛مورد مطالعه قرار می گیرد.در این تحقیق کوشش شده سبک پوشش و عوامل موثر بر آن بر اساس نمونه ای خاص از زنان تحلیل شود.
در پایان بر خود فرض می دانم، از توجه و راهنماییهای ارزشمند استاد گرامی سر کار خانم “دکتر مژگان عظیمی هاشمی ” با سمت استاد راهنما و همچنین استاد گرانقدر جناب آقای “دکتر نادر صنعتی شرقی” با سمت استاد مشاور که در سراسر مراحل پژوهش با دلسوزی و صرف وقت ،جریان پژوهش را دنبال و در صورت لزوم مسیر پژوهش را اصلاح کرده اند ؛با احترام و تقدیر یاد کنم.
همچنین در مراحل مختلف انجام پژوهش، کارشناسان مختلفی،همکاریها و همیاریهای ارزنده ای مبذول داشته اندکه بجاست از تمامی آنان به ویژه از خانمها مریم اسکافی، سپیده طاهری ، شهره مجمع ، فاطمه سیارپور و آقایان دکتر مجدی وغلامرضا بابایی صمیمانه تشکرکنم.
1-1 بیان مساله:
با ورود انسان به زندگی اجتماعی و توسعه فعالیت های اجتماعی و فرهنگی و شکل گیری عقاید دینی که مولفه های سازنده تمدن بشری می باشند. پوشاک، نوع رنگ ،جنس، شکل و سبک دوخت، زمینه ی فرهنگی یافت و کارکرد اجتماعی و فرهنگی نمادین آن برجسته شد.(جمالی زاده،71:1388)
بر این مبنا ، پوشش در هر دوره ای از تاریخ بشر اشکال متنوعی به خود گرفته است. پوشش زمانی تنها وسیله ای برای رهایی انسان از گرما و سرما به حساب می آمد.اما به مرور زمان و با گسترش تکنولوژی ،پوشش نیز دستخوش تغییرات بسیاری شد. و دوره ای آغا ز شد که پوشش و لباس تبدیل به وسیله ای برای زیبا تر شدن ،جلوه نمودن و مشخص نمودن جایگاه و پایگاه طبقاتی افراد و در بسیاری از مواقع مذهب افراد شده بود.(قنبری،2:1385)
کریک[2](2005) و مکوی[3](2000) عنوان می کنند که؛ پوشاک می تواند ابزاری برای اجتماعی شدن و کنترل اجتماعی و از طرف دیگر برای رهایی از محدودیت های فرهنگی بشمار آید. در این موردمی توان در ایجاد سبک های خرده فرهنگی[4] پوشاک در نیم قرن گذشته اشاره کرد.(کری و باون،32:2006)
از نظر گانتز[5](1995) زنان و دختران جوان با نیت جست و جوی هویت به ویژه هویت جنسیتی دست به آفرینش سبک می زنند و گاهی از زنانگی به مثابه تغییر قیافه[6] بهره می گیرند.سبک گاهی انطباقی و مواقعی برای مقاومت است و می تواند تجربه ای زیبا شناسانه و خلاق نیز باشد.به نظر گانتز بدن و سطوح آن فرصت هایی برای نوآوری عرضه می کند و لباس امکانات تغییر شکل خود را به زنان می بخشد به طوری که آنان می توانند خودشان و نقش زنانه ای که فرهنگ مرد سالار به آنان نسبت داده است را تجربه کنند.(ذکایی ،81:1386)
با مراجعه به کتب موجود در زمینه پوشش می توان مدعی شد که یکی از اصلی ترین حوزه های تغییر پذیر و تغییر ساز در جهان پوشاک بوده است.(شهشهانی،25:1374)در این بین پوشش زنان دستخوش تغییرات بسیار بیشتری نسبت به مردان شده است. هر روز مدل ها و طرح هایی برای زنان به بازار عرضه می شود که منجر به جلب و جذب هر چه بیشتر زنان به مصرف گرایی شده است.(قنبری،5:1385)
در مجموع این گونه می توان عنوان کرد که با فرارسیدن دنیای جدید،برخی از انواع نمادهای ظاهری و کردارهای بدنی اهمیت خاص یافته اند.در بسیاری از عرصه های فرهنگی پسامدرن، نمای ظاهری بدن تابع استاندارهای ثابتی بر معیارهای سنتی می باشد و سبک و انتخاب لباس تا اندازه ای ابزاری برای انتخاب فردیت بوده است.(نیک زاده،1383) به نظر لایس دوره اخیر مدرنیته فرهنگ بصری و نمایشی است. (آزاد ارمکی و چاوشیان،59:1381)
بنابراین سبک پوشش برای اثبات فردیت و قوه تمیز و تشخیص سرمایه فرهنگی[7] مصرف کننده و راهی برای بنا ساختن تمایز او با دیگران است. همچنین لباس افراد از اولین ابزاری است که موجب شناخته شدن و تشخیص هویت آنان می شود.(حمیدی وفرجی،66:1386)
همانطور که عنوان شد ،گذر از جامعه مدرن یا پیچیده تغییرات اساسی و بنیادی در عرصه های اجتماعی جوامع به وجود آورده است.در این رهگذر نیز جامعه ایرانی به لحاظ فرهنگی همواره متنوع بوده است .هر چند که در تاریخ ایران از برهنگی جسمی (بی حجابی کامل از نوعی که در فرهنگ ها و جوامع غربی می بینیم ) خبری نیست ،اما نوع و نحوه پوشش لباس دچار تغییراتی عمده شده است(شهشهانی،4:1374)با ورود اسلام به ایران،پوشش ایرانیان نیز تا حدی دستخوش تغییراتی شد و در طرح ها و تزئینات آن از هنر اسلامی نیز تا حدی استفاده شد.در عصر پهلوی یکی از اصلی ترین تلاش دولت مردان کشف حجاب و نوسازی فرهنگی و اجتماعی از طریق تغییر پوشش بوده است.تاکید بیش از اندازه دولت مردان دوره ی پهلوی اول موجب شکل گیری مقاومت فرهنگی و دینی مردم در این زمینه شد.این معنی به صورتی دیگر در جمهوری اسلامی خودنمایی کرده است .تاکید زیاد بر یک نوع پوشش موجب شده تا مقاومت اشاره شده به صورت دیگر خودنمایی کند.در نهایت ،در زندگی مردم تنوع پوشش و آرایش به وجود آمد. (بهاروزارع،30:1388)
به گفته «هلن واتسون»[8] ، از دیدگاه مفسران غربی، هیچ شکلی از لباس، مانند حجاب، این قدر موضوع مناقشه نبوده است (واتسون، ۱۳۸۲: ۳۱۱). وی اظهار می‌دارد که مسأله پوشش و حجاب، جایگاه ویژه‌ای در مباحث روز دنیا درباره فرآیند جهانی شدن و پست مدرنیته دارد، به طوری که مرزهای فرهنگی بین شرق و غرب و مسلمان و غیرمسلمان را درنوردیده است و شامل مباحث و نظریات مناقشه برانگیز و پرطمطراقی است که بر مسائل پسامدرنی از قبیل سبک ، نمادشناسی مصرف‌گرایی و مسائل قدرت و باز‌نمود آن استناد می‌کند. مسأله زنان، یکی از پیچیده‌ترین مسائلی است که هم اکنون جامعه ایران با آن مواجه است و احتمالاً دامنه این مسأله در آینده گسترده‌تر نیز خواهد شد، بنابراین عدم توجه به پیچیدگی مسأله و برخورد ساده‌انگارانه با آن، امکان دارد به نتایج عکس منجر شود. «پدیده حجاب و پوشش از سه منظر دینی، هویتی و سیاسی قابل بررسی است؛ چرا که از یک سو دستور اکید و صریح دین مبین اسلام است و از سوی دیگر نماد فرهنگ و هویت ایرانی می‌‌باشد و به همین خاطر است که همواره ظرفیت سیاسی شدن را داشته است» (ذوالفقاری، ۱۳۸۵: ۶۹).
بررسی پیشینه های تحقیق نشان می دهد که در جوامع غربی به این پدیده به عنوان یک مسئله و ضرورت توجه نمی شود ،بلکه صرفا جنبه شی انگارانه آن مورد توجه قرار گرفته است.عمده پژوهشهای صورت گرفته در داخل کشور نیز در ده های گذشته به پوشش صرفا از منظر دینی و در دهه های اخیر جزیی از مباحث سبک زندگی، مدیریت بدن،مدیریت ظاهر نگریسته شده و به عنوان یک موضوع مستقل مورد بررسی قرار نگرفته است و خلأ این موضوع تحقیقی به صورت مستقل توسط محقق احساس می شد.
شهر مشهدنیز نیز به عنوان کلان شهری که در معرض تغییرات حاصل از مدرنیته بوده و هست،در دهه های اخیر ،دستخوش دگرگونی های ارزشی و رفتاری شده است.گسترش رسانه های گروهی و تبلیغات وسیع ، این تغییرات را تسریع نموده اند. در این دهه ها زنان که هم حضور بیشتری در عرصه های شغلی و تحصیلی یافته اند و هم در اثر تغیر سبک زندگی ،غالبا مسئولیت خرید و تهیه اقلام مصرفی خانواده را به عهده گرفته اند.بیشتر مخاطب مدها و تبلیغات مصرفی شده و نحوه حضور و الگوهای ارزشی و نگرشی و رفتاری آنها ،تاثیرات فردی و اجتماعی مهم تری بر جا گذارده است.
هدف از این تحقیق بررسی سبک های پوشش است که زنان در جامعه کنونی ایران از انتخاب پوشاک مَد نظر دارند. در جامعه ما به سبب رواج اعتقادات دینی و وجود دستور حجاب به مثابه الزامی در پوشش زنانه،دو مفهوم پوشش و حجاب تا حدی در هم گره خورده و با هم ادغام شده اند.بنابراین برای پرداختن به سبک پوشش،باید توجه به مفهوم دینی حجاب را هم در نظر گرفت. با توجه به موارد فوق در این تحقیق برآنیم بدانیم چه سبک پوششی در بین زنان مشهد رواج دارد و چه عواملی سبب آن می شود ؟
1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق:
– ضرورت بررسی سبک پوشش ازآنجا ناشی می شود که مطالعه پوشش زنان یک جامعه شناخت لازم را درباره بخشی از فرهنگ آن جامعه میسر می سازد. آشنایی با نوع پوشش زنان ، نگرشها، رفتارها و نمادهای افراد در زمینه زندگی روزمره می تواند تفسیری واقعی از جهت گیری ها و الگوهای رفتاری آنها ترسیم سازد. هم چنین می تواند در درک تحولات و تهدیدات فرهنگی کار ساز باشد و به برنامه ریزان اجتماعی در جهت بهبود ناهنجاریها یاری رساند.
– در جوامع امروزی کارکردهای ساده و اولیه لباس کم رنگ شده و در عوض کارکردهای پیچیده تری مانند خلق هویت [9]و ایجاد تمایز[10] و سبک زندگی [11]برای آن متصور است.جامعه کنونی ایران در فرایند پیچیده جهانی شدن قرار گرفته و نمی تواند راهی کاملا جداگانه در پیش گیرد.اما از سویی این جامعه می خواهد خصایل بومی ،فرهنگی و دینی خود را به فرایندهای جهانی تحمیل کند و درصدد نوعی تلفیق میان این دو امر است.ولی مدتهاست با این قضیه در چالش می باشد که چه الگوی مناسبی را می تواند برای زنان و دختران جوان با انواع سلیقه ها ارائه دهد.(حمیدی،فرجی؛24:1386)
– گسترش رسانه های جمعی، شکل جدیدی از سبک ها و هویت یابی برای زنان پدید آورده که عمدتا در تقابل با فرهنگ معمول جامعه است.
– با رشد سرمایه‌داری، تعداد ماشین‌های تولید افزایش یافت و نیاز به بازارهای بسیار وسیع برای مصرف این ماشین ها بالا گرفت. سودجویان عرصه زیبایی درصدد برآمدند از توده زنان به عنوان بخش عظیمی از جامعه بهره‌برداری کنند و این چنین شد که مُد[12] که جزیی از صنعت پوشاک است از محدوده تنگ ثروتمندان بیرون آمد و فراگیر شد و در روابط اجتماعی بر کل جمعیت زنان تحمیل گردید. (هنسن و رید،1386: 102)
بدیهی است پیامدهای منفی که در بالا ذکر گردید جبران آن در کوتاه مدت میسر نخواهد شد و مستلزم صرف هزینه و زمان در دراز مدت است که اگر به جا و به موقع و با برنامه ریزی به آن توجه شود علاوه بر آن که مانع ایجاد و گسترش پیامدها مخرب و سوء بعدی شده موجب پیشگیری و درمان پاره ای از مسایل مختلف در زمینه های دیگر خواهد شد.لذا هر تحقیقی که بتواند در جهت بهبود و تقویت هنجارهای جامعه کمک کند از اهمیت و ضرورت بسیار برخوردار است.
1-3 اهداف تحقیق:
1-3-1 اهداف توصیفی کلی
– بررسی سبک پوشش زنان در شهر مشهد
1-3-2 اهداف توصیفی جزیی
– شناسایی سبک پوشش در حوزه عمومی
– شناسایی میزان دینداری زنان
– شناسایی میزان سرمایه فرهنگی زنان
– شناسایی میزان سرمایه اقتصادی زنان
– شناسایی هویت شخصی زنان
– شناسایی هویت اجتماعی زنان
– شناسایی ارزشهای زنان نسبت به پوشش
– شناسایی سلیقه زنان در انتخاب پوشش
– شناسایی میزان مصرف پوشاک زنان
– شناسایی میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی زنان
شناسایی ویژگی های سن ،تاهل ،شغل ،میزان تحصیلات زنان مشهد
1-3-3 اهداف تبیینی کلی
تبیین رابطه عوامل با سبک پوشش زنان
1-3-4 اهداف تبیینی جزیی
– تبیین رابطه میزان دینداری زنان با سبک پوشش آنها
– تبیین رابطه میزان سرمایه فرهنگی با سبک پوشش زنان
– تبیین رابطه میزان سرمایه اقتصادی با سبک پوشش زنان
– تبیین رابطه هویت شخصی زنان با سبک پوشش آنها
– تبیین رابطه هویت اجتماعی زنان با سبک پوشش آنها
– تبیین رابطه ارزش های زنان به پوشش با سبک پوشش آنها
– تبیین رابطه سلیقه با سبک پوشش زنان
– تبیین رابطه میزان مصرف پوشاک با سبک پوشش زنان
– تبیین رابطه میزان استفاده از وسایل ارتباط جمعی با سبک پوشش زنان
-تبیین رابطه ویژگی های( سن ،تاهل ،شغل ،میزان تحصیلات و . .) زنان با سبک پوشش آنها
1-4 سئوالات تحقیق:
1-4-1 سئوالات کلی
– وضعیت سبک پوشش زنان در مشهد چگونه است؟
– عوامل مرتبط با سبک پوشش زنان در مشهد کدامند؟
1-4-2 سوالات جزیی
– آیا بین متغیر میزان دینداری زنان با سبک پوشش آنها رابطه وجود دارد؟
– آیا بین متغیر میزان سرمایه فرهنگی با سبک پوشش زنان رابطه وجود دارد؟
– آیا بین متغیر میزان سرمایه اقتصادی با سبک پوشش زنان رابطه وجود دارد؟
– آیا بین متغیر هویت شخصی زنان با سبک پوشش آنها رابطه وجود دارد؟

رگرسیون نشان می­دهد که قویترین رابطه(همبستگی)، مربوط به متغیربیگانگی اجتماعی و بعد از آن محرومیت عاطفی بوده و در رده های بعد سابقه خدمت، رشته تحصیلی معلمان و. قرار گرفته­اند. و متغیرهای وارد شده در تحلیل رگرسیون، توانسته ­اند 41 درصد از تغییرات متغیر وابسته یعنی بی­رمقی اجتماعی را تبیین کنند.
کلید واژه­ها: احساس محرومیت نسبی، بی­رمقی اجتماعی، احساس عدالت اجتماعی، احساس بیگانگی اجتماعی، معلمان شهر یاسوج.
فهرست مطالب
عنوان                                                                                              صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1ـ1ـ مقدمه. 2
1ـ2ـ بیان مسئله. 3
1ـ3ـ اهمیت و ضرورت. 7
1ـ4ـ اهداف. 8
1ـ5ـ سؤالات تحقیق 8
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2ـ1ـ مرور برادبیات تحقیق 11
2ـ2ـ پیشینه تحقیق 11
2-2-1- تحقیقات خارجی 11
2-2-2-  تحقیقات داخلی 13
2ـ2ـ3ـ جمع بندی پایه های تجربی 16
2ـ3ـ بی تفاوتی 17
2ـ3ـ1ـ تاریخچه. 18
2ـ3ـ2ـ بی تفاوتی در اصطلاحات مذهبی و رایج 19
2ـ4ـ نظریه های پژوهش. 19
2ـ5ـ دیدگاه روانشناختی در مورد بی رمقی 20
مسلش و لیتر. 22
2ـ6ـ دیدگاه جامعه شناختی در مورد بی رمقی 23
2ـ7ـ نظریات و اندیشمندان علوم اجتماعی 24
2ـ8ـ نظریه های محرومیت نسبی 37
2ـ9ـ عدالت از دیدگاه فمینیسم ها ودیگر نظریه پردازان. 38
2ـ10ـ نظریات و اندیشمندان روانشناسان اجتماعی 43
2ـ11ـ نظریه برابری 49
2ـ12ـ نظریه عدالت سازمانی 49
2ـ13ـ نظریه محرومیت نسبی 51
2ـ14ـ الگوی علیت اجتماعی 54
2ـ16ـ نظریه یادگیری اجتماعی 55
فصل سوم:روش تحقیق
3ـ1ـ مقدمه. 65
3ـ2ـ روش تحقیق 65
3ـ4ـ حجم نمونه. 66
3ـ5ـ روش نمونه گیری 66
3ـ6ـ واحد تحلیل 67
3ـ7ـ اعتبار پژوهش. 67
3ـ 8 ـ پایایی پژوهش. 67
3ـ9ـ تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 69
3ـ9ـ1ـ متغیر وابسته پژوهش بی تفاوتی اجتماعی 69
3ـ9ـ2ـ بیگانگی اجتماعی 70
3ـ9ـ3ـ محرومیت نسبی 73
3ـ9ـ4ـ تحصیلات. 75
3ـ9ـ5ـ پایگاه اقتصادی/ اجتماعی 75
3ـ9ـ6ـ عدالت اجتماعی 75
3ـ10ـ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات. 77
فصل چهارم: یافته های تحقیق
4ـ1ـ مقدمه. 80
4ـ2ـ آمار توصیفی 81
جدول: 4-1- توزیع فراوانی پاسخگویان با توجه به متغیرهای زمینه ای 81
4ـ2ـ1ـ آمارهای متغیر توصیفی و مستقل 83
4ـ3ـآمار استنباطی 86
فصل پنجم:  جمع بندی و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
5ـ1ـ مقدمه. 97
5ـ2ـ بحث پیرامون ویژگی های فردی آزمودنیها 97
5ـ3ـ بحث پیرامون امار استباطی تحقیق 99
5ـ4ـ پیشنهادهای پژوهشی 107
5ـ5ـ پیشنهادهای اجرایی 107
5-6- محدودیت ها و تنگناهای تحقیق 110
منابع و مأخذ112
ضمائم و پرسشنامه .120

مقدمه
 

در میان نهادها و ساختارهای اجتماعی، نهاد آموزش و پرورش، اولویت و اهمیت بیشتری دارد و در درون این نهاد، اولویت اول باید به معلمان تعلق بگیرد.چون کارگزاران اصلی تعلیم و تربیت معلمان هستند و تحقق اهداف متعالی نظام تعلیم و تربیت با واسطه معلمان صورت می گیرد(مهر محمدی، 1379؛ نقل از آرام، 1390: 78).آموزش و پرورش در درجه اول مهارت ها و نگرش های لازم را برای رشد و توسعه موجب می شود و در درجه دوم قابلیت­های لازم را برای سازگاری و انعطاف در برابری رویکردهای جدید و درگیر شدن با تغییرات تکنولوژی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی فراهم سازد.
امروزه در بین جامعه شناسان و صاحب نظران مباحث توسعه، کمتر کسی است که به اهمیت نقش معلمان و آموزش و پرورش نپرداخته باشد.اغلب صاحب نظران و متفکران مسائل تربیتی و آموزش بر این نظرند که معلمان، بزرگ ترین و مهم ترین عامل مؤثر در جریان تعلیم و تربیت هستند بنابراین بیهوده نیست که گفته شود شالوده و اساس یک سیستم آموزشی موفق را معلمان تشکیل می دهند. اولین قدم در جهت رسیدن به کادر آموزشی موفق، درک عواملی است که بر کیفیت فعالیت معلمان مؤثر است. یکی از این عوامل رضایت شغلی است. کسانی که رضایت داشته باشند، کار خود را بهتر انجام می دهند. در مشاغلی مانند شغل معلمی که فرد شاغل ارتباط تنگاتنگی با گیرندگان خدمت دارند، فشارهای زیادی به شخص ارائه کننده خدمت وارد می­شود و از این رو شخص دچار تحلیل رفتگی شغلی(بی رمقی) می­نماید.
در این مطالعه برآنیم تا عوامل اجتماعی مؤثر بر بی رمقی احتماعی معلمان شهر یاسوج را مورد واکاوی قرار دهیم.

1ـ2ـ بیان مسئله
 

بررسی و سنجش میزان و منشأ و پدیداری آسیب شناختی جامعه، و وقوف علمی نسبت به میزان گستره و علل آنها، از مسائل با اهمیت جامعه شناسان در یک قرن اخیر بوده است؛ این قاعده عام، در مورد کشور ایران که مصداق بارزی از یک جامعه در حال عبور از مظاهر سنت به اشکال مدرن است، و در این گذر تاریخی با حوادث و مسائل گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی روبرو بوده و هست، مشهودتر به نظر می رسد.
برخی از محققان ایرانی معتقدند جوامع موسوم به “جهان سوم”، نظیر ایران در شرایط آنومیک، به صورت حاد یا مزمن به سر می­برند و به تعبیر امیل دورکیم، این وضعیت آنومیک اغلب در فرآیند گذار شتابان از جامعه پیش مدرن به مدرن و در نتیجه جریان­های نوسازی پدید می­آید؛ وضعیت پیچیده­ای که با بی­هنجاری یا ضعف هنجاری و تعارض همراه است.(صداقتی فر، 1390: 6)
بی­رمقی نوعی از خود بیگانگی است که ناشی از عوامل استرس آفرینی است که خود این عوامل ریشه در ساختارهای اجتماعی جامعه و ساختارهای سازمانی مدرسه دارندو به همین دلیل، جامعه شناسان برای کاهش احساس بی­رمقی، به تغییرات ساختاری و سازمانی توجه دارند(دورکین،1997؛ نقل از شارع پور، 1386). مسلش تحلیل­رفتگی(بی رمقی) را دارای سه بعد فرسودگی[1]، بی ­تفاوتی[2](یا بی­شخصیتی) و احساس عدم کارایی[3] می­داند. فرسودگی، احساس خستگی و درماندگی شدید در اثر کار زیاد می­باشد، بی ­تفاوتی نگرش سرد و منفعلانه به کار است، به­ طوری که فرد علاقه خود را نسبت به کار از دست داده و روز به روز کار برای او بی­معنا می­­گردد. در عدم کارایی فرد احساس می­ کند که شایستگی لازم برای انجام کارهایش را نداشته و نمی­تواند کارهای خود را در سازمان به درستی به اتمام برساند(اسچوفل و باکر، 2004). فشار روانی شدید ناشی از ماهیت، نوع و یا وضعیت نامناسب کار، به پیدایش حالتی در کارکنان منجر می­شود که تحلیل رفتگی یا بی رمقی نامیده شده است. فرویدنبرگ(1380) اعتقاد دارد که تحلیل رفتگی و بی رمقی، کاهش یافتن انرژی است. تحلیل رفتگی، وازدگی و درماندگی در برابر تقاضایی بیش از حدی است که هم فرد ممکن است بر خود اعمال کند و هم از بیرون می ­تواند بر فرد اعمال شده باشد که در نتیجه انرژی فرد و سازکارهای تطابق و منابع و نیروی داخلی او را تخلیه می­ کند.این پدیده یک حالت احساسی است که با ازدیاد
فشار به فرد دست می دهد و سرانجام انگیزه، نگرش و رفتارش را تحت تاثیر قرار می دهد(کهندل ودیگران، 1389: 61-78).فجین و همکارانش(1991)، به این نتیجه رسیدند که سه عامل مربوط به شرایط شغلی که بیشتر بر تحلیل رفتگی(بی رمقی) معلمان تأثیر می­گذارد، عبارت است از حقوق کم، محدودیت­های بوروکراتیک و محدودیتهای نقش).فجین[4]، 1991: 69- 77). طبق نظر صاحب نظران جامعه شناسی، ما در این تحقیق و پژوهش«بی رمقی اجتماعی» را معادل«بی تفاوتی اجتماعی» فرض می­کنیم.
پدیده­ای مانند بی تفاوتی اجتماعی، بیانگر بی احساسی، بدبینی، بی میلی و به عبارت بهتر نوعی افسردگی اجتماعی[5] است. از این در منظری آسیب شناختی، بی ­تفاوتی در جامعه نوعی بیماری اجتماعی شناخته می­شود همانگونه که در نقطه مقابل آن، هرگونه اعتنای اجتماعی و نوع دوستی در حیات فردی و اجتماعی، نشانه پویایی و سلامت اجتماعی[6]است (صداقتی فرد، محسن تبریزی،1390: 2). به عنوان یکی از پدیده­های اجتماعی عنوان می­شود که در فرهنگ اکثر کشورهای دنیا در قالب یک مسأله اجتماعی شناخته شده و عمومیت پیدا کرده است. کناره گیری افراد و بی توجهی آنها نسبت به محیط اطراف، دلسردی و بیگانگی نسبت به مسایل اجتماعی از موضوعاتی هستند که در محافل اجتماعی و سیاسی مورد توجه بسیاری از اندیشمندان اجتماعی بوده به طوری که بی توجهی نسبت به این موارد بسترسازی بی ­تفاوتی و نهایتاً احساس پوچی[7] در بین افراد جامعه به حساب آمده است(روزنبرگ، 1955: 349).
بی تفاوتی و یا بیتوجهی انسانها به اجتماع پیرامون، با مسئولیت ناشناسی اجتماعی که ایجاد می­ کند، به نوعی می ­تواند باعث پدیدار شدن رفتار و کردار ضد اجتماعی در افراد جامعه شود. حالتی که علاوه بر بی اعتمادی و بی تعادلی­های اجتماعی و حتی فردی، رقابتهای ناعادلانه ایجاد می­ کند و به بیگانگی فرهنگی و پایمال شدن ارزشهای اجتماعی می­انجامد. گوشه­گیری و احساس جدا شدن از کلیه جریان­ها و رخدادهای زندگی، وجهی از بیگانگی است که در آن انسان در فضایی کاملاً جدا از همه چیز، در جهان درونی غرق، و بدون توجه به دیگران حیات می­گذراند(صداقتی فرد، 1390: 21).
رابرت مرتن “بیتفاوتی” را معادل با کناره گیری افراد دانسته و آن را به این صورت تعریف میکند که: بی تفاوتی یعنی نفی هر دو طرف طیف(اهداف و شیوه های نهایی شده) توسط افراد جامعه، زمانی
که همه اهداف و هم شیوه ­های نهادی شده در جامعه مورد قبول افراد جامعه نباشد در این صورت بی تفاوتی رخ می دهد(مرتن، 1968: 243).
آبرل[8] و همکارانش معتقدند در هر جامعه ای شرایط بنیادین وجود دارد که در صورت عدم وجود آنها، جامعه به جای نخواهد ماند؛ یکی از مهمترین این عوامل، این است که جمعیت یک جامعه، بیتفاوت شود و این برای آن جامعه تهدیدی جدی به شمار میرود تا آن جا که همه ساختارهای جامعه را تحت تأثیر قرار خواهد داد برخی از بخشهای جامعه همیشه در برخی موارد، ممکن است چنان بیتفاوت گردد که اجزای گوناگون سازنده جامعه، از عملکرد بیفتد و سرانجام، تمام جامعه فرو ریزد(ریتزر، 1374: 128ـ127). از این رو، دلسردی و بی اعتنایی افراد و گروه های مختلف اجتماعی تحت تأثیر بیگانگی باعث ایجاد شکنندگی در ساختار اجتماعی شده و اعضای شبکه اجتماعی نسبت به فرآیندهای اجتماعی بدبین و دچار بیماری ناامیدی نسبت به آینده و انزوای اجتماعی به دور از هرگونه ارتباط اجتماعی می­شوند لذا فردی که نسبت به جامعه به طور عام و نظام اجتماعی ـ سیاسی به طور خاص احساس خصومت می­ کند، احتمال دارد که از همه انواع مشارکت کناره گیری کرده و به صف افرادی که کاملاً بی تفاوت هستند بپیوندد (راش، 1381: 129).
بی علاقه بودن انسان به مسائل اجتماعی و سیاسی در قالب “درگیری روان شناختی” از بی طرفی و بی ­تفاوتی آنها در رابطه با مسائل عمومی به شکل یک درگیری اجتماعی از جمله مباحث مهمی به شمار می­آید که در تحلیلهای سیاسی و اجتماعی(در جوامع غربی و در کشورهای در حال توسعه) مورد توجهمیباشد اهمیت بی تفاوتی اجتماعی در جامعه به حدی در بین نظریهپردازان دیدگاه های مختلف نظری نمود پیدا کرده است که سیدنی وربا و سایر اندیشمندان این حوزه از علم چنین استدلال کرده اند که شکل گیری اجتماع و فرایندهای داده و ستانده در ارتباط با آن در گرو وجود افرادی است که به عنوان عاملین اجتماع شناخته شده اند. به عبارتی این افراد با حضور در محافل اجتماعی و ابراز علاقه، انگیزه لازم را جهت توجه نمودن به مسائل مختلف اجتماعی داشته در واقع به عنوان عاملین اجتماع ظاهر شوند. همچنین مترادف با این اندیشه، آنها خاطرنشان کرده اند که در داخل همین اجتماع شبکه­ای، بخشی از افراد جامعه نیز هستند که نسبت به افراد جامعه و مسائل پیرامون آن کمتر اظهارعلاقه می­ کنند و با کناره­گیری از مشارکت در مسائل عمومی، به شکل منزوی ظاهر شده و به حکم افرادی درجامعه انسانی به حیات خود تداوم می بخشند که با عنوان بی تفاوت شناخته می شوند (چن و زانگ[9]، 1999: 282- 283).
با توجه به اینکه خودم با معلمان برخورد داشتم دو سال به شغل شریف معلمی در مدارس مشغول بودم این مشکل را درمعلمان احساس کردم ودر صدد رفیع این مشکل برآمدم، معلمان احساس می کنند تأثیری بر وقایع و تصمیم گیریهای سازمان آموزش پرورش ندارند و سازمان نسبت به اوضاع اقتصادی/اجتماعی آنها بی توجه است؛ این شرایط باعث بی انگیزگی و احساس عدم تأثیرگذاری و عدم کارایی آنها شده است. و کمتر در فعالیتهای اجتماعی/سیاسی شرکت می­ کنند، همکاری نکردن سازمان آموزش و پرورش و اولیای دانش آموزان با معلمان برای پیشرفت علمی دانش اموزان باعث بی تفاوتی و بی رمقی و بی انگیزگی آنها می شود و معلمان کمتر به پیشرفت علمی دانش آموزان توجه می­ کنند که در آینده عرصه علمی کشور با مشکل روبرو خواهد شد. توجه کردن و بها دادن سازمان آموزش و پرورش و همکاری اولیاء دانش آموزان با معلمان موجب اعتماد به نفس معلمان خواهد شد و زمینه پیشرفت علمی دانش آموزان را فراهم خواهند آورد.
طبق آنچه که ذکر شد و با توجه به اینکه بخشی از جمعیت شهری یاسوج را گروه معلمان تشکیل میدهد، و از آنجا که احساس بی رمقی اجتماعی و بیتفاوتی اجتماعی در افراد و معلمان میتواند پیامدهای مختلف فردی، اجتماعی، روانی و . داشته باشد، بنابراین لازم است میزان و ابعاد بی رمقی اجتماعی و بی تفاوتی، و همچنین عوامل اجتماعی مرتبط با آن به عنوان یک مسئله و معضل اجتماعی/فرهنگی، بررسی و پیگیری شود.در واقع مساله اصلی اینست که آیا بین عوامل اجتماعی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟

1ـ3ـ اهمیت و ضرورت
 

از آنجا که قشر معلمان در معرض آسیب و چالشهای اجتماعی قرار دارد لذا پرداختن به این مسئله از ابعاد اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی، اقتصادی و . ضروری به نظر می­رسد. و توجه نکردن به این قشر از جامعه موجب آسیب­های جدی به جامعه می­شود و باعث کندی و پیشرفت در عرصه­های علمی، توجه نکردن دانش آموزان به علم و ارزش های جامعه خواهد شد. پیامدهای بی رمقی و بی ­تفاوتی اجتماعی معلمان فقط به سطح روانشناختی و ابعاد فردی محدود نمی­ شود بلکه در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع نیز اختلال ایجاد می­ کند.
پس بنابراین تشخیص میزان بی ­تفاوتی اجتماعی در بین افراد در یک جامعه اعم از دیگر شرایط تسهیل کننده آن جامعه موجب آسیبهای جدی به جامعه می شود و باعث کندی و عدم پیشرفت در عرصه­های علمی، توجه نکردن دانش آموزان به علم و ارزش­های جامعه خواهد شد. محیط مدرسه و غیر مدرسه می ­تواند در توسعه اجتماعی و سیاسی نقش مهمی ایفا نمایید و نتایج بدست آمده بیانگر این است که بدون توجه به انگیزه، علایق و گرایش اعضای یک شبکه اجتماعی در رابطه با مسائل خاص و نظرخواهی از آنها نمی­توان انتظار بهبود اجتماعی را در روند اجتماعی داشت. اهمیت موضوع حاضر به اندازه ای است که:
الف) بدون توجه به میزان بی تفاوتی و بی رمقی و نوع آن، توسعه اجتماعی در جامعه دچار نقصان خواهد بود.
ب) مورد توجه قراردادن افراد بی تفاوت، زمینه را برای تقویت روحیه اثربخشی در افراد و توانایی آنها برای تفکر در مورد مسائل اجتماعی و نظرخواهی در مورد آن را به وجود می آورد.
پ) بی تفاوت بودن افراد نسبت به محیطی که در آن زندگی می کنند، باعث دلسردی و بی اعتنایی نست به کمیت و کیفیت آن به لحاظ مدیریتی، ارتباطی و . می شود.
ج) بی تفاوتی اجتماعی باعث بدبینی، بی اعتمادی و بیگانگی، احساس بی­معنایی، بی قدرتی، بی هنجاری و . می­شود. موارد اشاره شده در بالا، و مطالعه بر روی موضوع مربوطه را جلوه گر ساخته و محقق و محققان را ملزم می­گرداند تا فرآیند اجتماعی شدن افراد را در رابطه با مبحث اجتماعی/سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مورد تفحص و شناسایی مسائل مربوطه با مباحث فوق زمینه مساعد برای حضور و رفع و کناره گیری مدنی افراد جامعه را فراهم آورد.

1ـ4ـ اهداف
 

اهداف اصلی
1ـ بررسی بی رمقی اجتماعی در بین معلمان متوسطه شهر یاسوج.
2ـ بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر بی رمقی اجتماعی در بین معلمان متوسطه شهر یاسوج.
اهداف فرعی تحقیق
-بررسی رابطه میزان احساس محرومیت نسبی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج.
ـ بررسی رابطه میزان بی­رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج براساس پایگاه اجتماعی/ اقتصادی.
-بررسی رابطه میزان احساس بیگانگی اجتماعی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج.
– بررسی رابطه میزان احساس عدالت اجتماعی وبی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج.
ـ بررسی رابطه میزان بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهریاسوج براساس جنسیت.
ـ بررسی رابطه میزان بی­رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج براساس میزان تحصیلات.
ـ بررسی رابطه میزان بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج براساس سن.
ـ بررسی رابطه میزان بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج براساس تأهل(متأهل/ مجرد).
ـ بررسی رابطه میزانبی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج براساس سابقه خدمت.
ـ بررسی رابطه میزان بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج براساس رشته تحصیلی.

1ـ5ـ سؤالات تحقیق
 

سؤالات اصلی
آیا بین عوامل اجتماعی و بی­رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
سؤالات فرعی
-آیا بین احساس محرومیت نسبی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
ـ آیا بین پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
-آیا بین احساس بیگانگی اجتماعی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
-آیا بین احساس عدالت اجتماعی و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
ـ آیا بین جنس و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج تفاوت وجود دارد؟
ـ آیا بین میزان تحصیلات و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
ـ آیا بین سن و بی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
ـ آیا بین وضعیت تأهل و بی­رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
ـ آیابین سابقه خدمت وبی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟
-آیا بین رشته تحصیلی وبی رمقی اجتماعی معلمان متوسطه شهر یاسوج رابطه وجود دارد؟

2ـ1ـ مرور برادبیات تحقیق