نسبیت در سال ۱۹۵۹ خرید تفننی را یک نوع خرید هوشمندانه معرفی کرد که بواسطه آن خریدار از تبلیغات داخل فروشگاهی تأثیر می‌پذیرد. اِسترن در سال ۱۹۶۲ استدلالش بر این بود که برخی از خریدهای تفننی می‌تواند منطقی باشد. رفتار خرید تفننی را بایستی یک مقوله جدا از رفتارهای خرید اجباری^[۷۱] دانست. دساربو و ادواردز^[۷۲] در سال ۱۹۹۶ با تعریف خرید اجباری به عنوان شکل غیر عادی هزینه این نوع خرید را از خرید تفننی متمایز کرده‌اند که به عنوان یک بحث ملال آور برای خریدران معرفی شده است.

آنها بیان کرده‌اند که خریدهای تفننی باید از خریدهای اجباری جدا در نظر گرفته شود با توجه به اینکه خریدهای تفننی نتیجه انگیزشهای بیرونی است (مثل تبلیغات درون فروشگاهی) و خریدهای اجباری نتیجه انگیزشهای داخلی است (مثل گرایش). از آنجا که انگیزه‌های خرید تفننی نتیجه‌های علاقه‌های هوسی مثل هیجان و تفننن می‌باشد و نمی‌تواند مضر باشد از این رو خرید اجباری همان خریدها و هزینه های مازادی است که غالباً نتایج ناخوشایندی به همراه دارد. آندرهیل^[۷۳] در سال ۱۹۹۹ بیان نمود در صورتی که مصرف‌کننده فقط موقع نیاز به کالا خرید کند اقتصاد بازار با شکست مواجه می‌شود. نتیجه این مطالعه نشان داد که تصمیمات اتخاذ شده نسبت به خرید داخل فروشگاهی یا همان نقطه خرید از جمله رفتارهای معمول و مورد انتظار مصرف‌کننده بشمار می‌رود. و همچنین توصیه‌های مکرری بر ایجاد فضاهای داخل فروشگاهی دارد که باعث انگیزش و تشویق خریدهای تفننی می‌شود (Wood, 2005, 268-281).
افزایش فرصت لمس کردن برای مصرف‌کنندگان در ویترین و چیدمان فروشگاه ممکن است خرید تفننی را افزایش دهد. مدیران باید ارتباط بین تماس و خرید تفننی را مد نظر قرار دهند. بطور کلی نشان داده شده است تماس، خرید تفننی را افزایش می‌دهد. به همین سبب، چیدمان و بسته‌بندی کالاها که باعث می‌شود مشتریان کالاها را لمس کنند، موجب افزایش خرید تفننی نیز شود. افرادی که تمایل بیشتری به خرید تفننی دارند با لذت، ارضا می‌شوند. بعلاوه، افراد تحریک‌پذیر بیشتر تمایل به برداشتن و لمس کردن کالاهای مبتنی بر لذت دارند (Joann & Childers, 2006, 505-510).
برنامه مصرف‌کننده گاهی اتفاقی بوده و توسط شرایط محیطی تغییر می‌کند. نه تنها ویژگیهای شخصیتی بلکه شرایط محیطی نیز از طریق افزایش احتمال لمس کالاها توسط مشتریان، ممکن است بر خرید تفننی تأثیر‌‌‌‌گذار باشند. خصوصیات موقعیتی ممکن است سبب جلب توجه مصرف‌کننده شود. همانطور که آندرهیل در سال ۱۹۹۹ بیان کرده است، بسیاری از مصرف‌کنندگان در داخل فروشگاه تحت تأثیر قرار گرفته و تصمیم‌گیری می‌نمایند. جنبه‌های خاص محیط داخل فروشگاه مانند موزیک، چیدمان و علایم ممکن است بر فرایند تصمیم‌گیری وی در جهت خرید تفننی مؤثر باشند. مثلاً اگر چیدمان کالاها به نحوی باشد که براحتی بتوان آنها را لمس نمود، احتمال خرید آنها بصورت تفننی بیشتر خواهد بود (Ibid).
هیجان در میان ویژگیهای مصرف‌کننده در مطالعات مربوط به کالاهای جدید می‌توان به تازگی، تنوع و شگفت‌انگیز بودن اشاره کرد.
خرید تفننی احتمالاً مورد ارضاء ارزش‌های لذتی در فرد شده و تمایلات ایجاد خوشی و هیجان را در او ایجاد می‌کند علاوه بر آن چنین نیازهایی از طریق تعاملات اجتماعی در تجارب خرید پرورش می‌یابند برای مثال یافته‌های هاسمن^[۷۴] در سال ۲۰۰۰ نشان می‌دهد تجربه خرید ممکن است موجب تقویت روحیه در فرد و ایجاد انرژی شود که این موارد وجود رابطه بین هیجان و انگیزشهای خرید تفننی و رفتار خرید تفننی نشان می‌دهد بنابراین هیجان در مصرف‌کنندگان به طور مثبت با تمایل به خرید تفننی و رفتار خرید تفننی مرتبط است (Harmancioglu, et al, 2009, 27-37).
۲-۱۰-۱- محیط فروشگاه و تأثیر آن بر وضعیت روحی- روانی
این ایده که بیان می‌دارد حس مثبت، تأثیر مهمی بر خرید تفننی می‌گذارد، توسط محققان پیشین، مورد تأیید و حمایت قرار گرفته است. محرابیان و راسل در سال ۱۹۷۴، سه وضعیت حسی را تحت عنوان لذت، برانگیختگی و برتری نام بردند که رفتارهایی همچون، مراجعه یا اجتناب از فروشگاه را به وجود می‌آورد. لذت حاصله از جو و محیط فروشگاه می‌تواند بر رفتارهای داخل فروشگاه همچون صرف زمان بیشتر در فروشگاه، مقدار هزینه صرف شده، تمایل به بازدید مجدد، تأثیر گذارد. رفتارهای رویه‌ای شامل تمامی رفتارهای مثبتی می‌شود که در محیط به وجود می‌آید. به عنوان مثال تمایل برای باقی ماندن در فروشگاه جزء این رفتارها می‌باشد. اگر چه این موضوع که محیط فروشگاهی و تأثیر حاصل از وضعیت روحی- روانی بر خرید تفننی تأثیر می‌گذارد، توسط اکثریت پذیرفته شده است، ولی در زمینه چگونگی ارتباط متقابل میان محرک محیطی و وضعیت روحی- روانی، شواهد تجربی چندانی وجود ندارد. از این‌رو با بررسی مدل تحلیلی تحقیق در زمینه رفتار خرید تفننی، می‌توان به شواهدی دست یافت که نشان می‌دهد چگونه وضعیت روحی- روانی، ویژگیهای فردی و محیط فروشگاه می‌تواند با تأثیر خرید تفننی، ارتباط متقابل داشته باشد (Jaeha Lee, 2008, 10-45).
۲-۱۰-۲- متغیرهای محیط فروشگاه
متغیرهای محیطی در فروشگاه شامل مواردی چون نور و موسیقی باعث افزایش فروش می‌شود. این اجزاء، جزء فاکتورهای محیطی و فاکتورهای طراحی محسوب می‌شوند. فاکتور محیطی شامل موسیقی و نور می‌شود که آنها در برگیرنده شرایط حاکم در فروشگاه می‌باشند و می‌توانند بر ضمیر نیمه خودآگاه ‌مشتریان تأثیر گذارند. فاکتورهای طراحی شامل موارد بصری همچون دکوراسیون، محرکهای رنگی می‌باشد که نسبت به آگاهی مشتری معتقدتر می‌باشد. علاوه بر فاکتورهای ذکر شده، تبلیغات (حراج، جوایز) نیز محرک دیگری می‌باشد که بخشی از محرک محیطی تلقی می‌شود. این فاکتورها جزء محرکهای محیطی محسوب می‌شوند زیرا در خارج از فروشگاه مشتریان نمی‌توانند تحت تأثیر آن قرار گیرند. بنابراین چگونگی جذابیت بخشیدن به فروشگاه و تحریک‌پذیری آن، باید مورد بررسی قرار بگیرد و نیز تلاشهای فردی منحصر به هر فاکتور و تأثیرات آن نیز باید مطالعه شود (Ibid).
۲-۱۱- ویژگیهای فردی
بعد از یک دهه زمانیکه محققین توجه خود را به فرایندهای روانشناختی و درونی افراد در حین خرید معطوف کرده‌اند جنبه شخصیتی و عاطفی خرید تفننی مورد توجه قرار گرفت. وین‌برگ و گوت‌والد در سال ۱۹۸۲ خرید تفننی را یک نوع رفتار چند بعدی معرفی کرده‌اند آنها بر این باور بودند که خرید تفننی نتیجه ویژگیهای فردی و شخصیتی تصمیم‌گیری باعث خریدهای تفننی است. همچنین موارد زیر را به مفاهیم ارائه شده از خرید تفننی افزودند: تعارض روانشناختی، عدم توجه به نتیجه و رفتارهای تفننی همسو و مطابق با این رویکرد خرید تفننی را بصورت زیر تعدیل کردند رفتار پیچیده و در عین حال آنی بر خرید که در آن سرعت فرایند تصمیم‌گیری، ملاحظات عمیق تمامی اطلاعات و انتخابی را در نظر نمی‌گیرد. با ترکیب برداشت‌های محققین قبل می‌توان خرید تفننی را این طور بیان کرد خرید غیر برنامه‌ریزی شده و آنی که نتیجه اسرار ناگهانی است. یا به بیان دیگر تصمیم‌گیری سریع در پاسخ به محرکی که مؤید ملاحظه اندک شناختی و بی‌توجهی به نتایج می‌باشد.
برای پیش بینی رفتار، باید چگونگی تأثیر متقابل محیط و ویژگیهای فردی بررسی شود. ویژگیهای فردی (همچون مشغول شدن مشتری با کالا، برونگرایی، فقدان کنترل، نوگرایی، انگیزه لذت بردن از خرید) می‌تواند بر تمایلات و خرید بدون قصد قبلی تأثیر گذارد (Kacen & lee, 2002, 163-176).
پذیرش یک نوآوری در جامعه به مواردی وابسته است که برخی از آنها عبارتند از: طبیعت خاص نوآوری و ویژگیهای انتخاب‌کنندگان، در زیر به بررسی این که سه نوع آگاهی مصرف‌کننده نسبت به محصولات جدید وجود دارد: ۱- آگاهی ذهنی ۲- آگاهی عینی ۳- آگاهی تجربی
آگاهی ذهنی اطلاعاتی است که مصرف‌کننده در مورد یک شرکت و محصولاتش باور دارد. آگاهی عینی اطلاعاتی است که معمولاً مصرف‌کننده در مورد یک شرکت و محصولاتش دارا می‌باشد. آگاهی تجربی شامل اطلاعاتی است که مصرف‌کننده از طریق تعاملات واقعی در مورد شرکت و محصولاتش به دست آورده است.
محققان پذیرش و گسترش نوآوری در کالاها را تجزیه و تحلیل کرده‌اند، طبق تعریف راجرز در سال ۱۹۷۶، گسترش نوآوری در کالاها فرآیندی است که در آن اعضای یک جامعه اطلاعات مربوط به نوآوری در محصولات را به یکدیگر منتقل می‌کنند. سیستم اجتماعی نقش مهمی در تعاملات بین افراد و واکنش آنها نسبت به خرید کالاهای جدید دارد. امروزه محققان تلاش می‌کنند به چگونگی تأثیر افراد بر یکدیگر پی ببرند. رهبران افکار عمومی کسانی هستند که سعی می‌کنند دیگر مصرف‌کنندگان را تحت تأثیر قرار دهند و مصرف خودشان را الگوی سایر افراد قرار دهند .(Haramancioglu, 2009, 29-32)
۲-۱۲- پیشینه داخلی و خارجی
۲-۱۲-۱- پیشینه داخلی تحقیق
با جستجو و بررسی از طریق سایت مرکزی اطلاعات و مدارک علمی ایران^[۷۵] مشخص شد که هیچ مطالعه و تحقیقی در داخل کشور در مورد رفتار خرید تفننی صورت نگرفته است.
۲-۱۲-۲- پیشینه خارجی تحقیق
خرید تفننی جنبه فراگیری از رفتار مصرف‌کنندگان است و نقطه‌کانونی برای فعالیتهای بازاریابی می‌باشد. در یکی از مطالعات خرید تفننی، که برای خریدهای بدون‌برنامه به اجرا درآمده بود، بین ۲۷ تا ۶۲ درصد از خریدهای فروشگاه خرید تفننی بدست آمد (Bellenger, Robertson and Hirschman, 1978,15).
اغلب سابقه خرید تفننی را در دو دسته و نوع مختلف گروه‌بندی می‌کنند: ویژگیهای فردی خریداران و تأثیرات شخصیتی. ویژگیهای خریداران در نحوه خرید آنها در حالتهای مختلف مشارکت و همکاری دارد. تأثیرات شخصیتی عوامل محیطی (مانند نمای فروشگاه، فروش شناخته شده) هستند یا صفات شخصیتی خریداران (مانند وضعیت روحی ـ روانی، درگیر بودن) هستند که علاقه و تمایل خریدار برای خرید تفننی را در یک وضعیت خاص افزایش می‌دهد.
جدول ۲-۱- ویژگیهای فردی مطالعه شده به عنوان سابقه خرید تفننی