بند چ از ماده ۵ آیین‌نامه افشای اطلاعات شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس در سال ۱۳۸۱ شرکتها را مکلّف به ارائه پیش‌بینی سود هر سهم در پایان هر سه ماه، حداکثر ۲۰ روز بعد از پایان دوره سه ماهه است.
۲-۵-۲- اهمیت پیش‌بینی سود:
سهامداران به منظور تصمیم‌گیری در خصوص خرید، نگهداری و یا فروش سهام شرکتها نیازمند
اطلاعاتی جهت تعیین ارزش اوراق بهادار هستند. نتایج پژوهش‌های بیدل و همکاران^[۷۰]و شباهنگ بیانگر تأکید سهامداران بر، سود به عنوان ابزاری برای ارزش‌گذاری شرکتها و اندازه‌گیری فعالیتهای یک واحد تجاری است.

سود را از جمله برترین شاخص‌های اندازه‌گیری فعالیتهای یک واحد تجاری می‌دانند، به گونه‌ای که تقریباً همه استفاده کنندگان برون‌سازمانی در تلاش‌اند به کمک اطلاعات مالی گزارش‌شده، سود چند دوره آتی را پیش‌بینی کنند. اهمیت سود حسابداری در پیش‌بینی بسیاری از رویدادهای مالی، پژوهشگران را بر آن داشت تا به دنبال متغیرها و شاخص‌هایی باشند که ارتباط معنی‌داری با سود داشته و یا به نوعی در پیش‌بینی آن مورد استفاده قرار گیرد.
بنابراین، روش‌های مختلفی برای پیش‌بینی سود هر سهم از جمله پیش‌بینی به وسیله مدیران، تحلیلگران یا استفاده از سری زمانی از سوی پژوهشگران مطرح شد. (مهدوی و حسین‌آبادی، ۱۳۹۰)
۲-۵-۳دقت پیش‌بینی سود شرکت‌ها:
میزان اطلاعات افشاشده برای مشارکت‌کنندگان در بازار سرمایه بر دقت پیش‌بینی سود تحلیلگران تأثیر می‌گذارد. این یافته‌ها به افشا اطلاعات در مورد تجزیه و تحلیل مدیریت خط مشی‌های حسابداری و غیره گسترش‌یافته‌اند. در مجموع این یافته‌ها دلالت بر آن دارند که شرکت‌هایی که اطلاعات بیشتری برای استفاده‌ کنندگان خارجی منتشر می کنند دقت پیش‌بینی سود بیشتری دارند. برخی از تئوری ها بیانگر این موضوع هستند که ساختار سرمایه شرکت بر دقت پیش‌بینی سود تأثیر می‌گذارد. پژوهش‌ها نشان دادند، ممکن است منافع مدیران و مالکان همسو نباشد. این تضاد منافع ممکن است باعث شود مدیران بخشی از اطلاعات را از مالکان پنهان کنند و اطلاعات افشاء شده برای سرمایه‌گذاران مؤثر نباشند. (کردستانی، ۱۳۸۹).
۲-۵-۴سود سهام پیش‌بینی‌شده
هیأت استاندارد حسابداری مالی^[۷۱] مدیریت را موظف کرده است که علاوه بر اعلام سود هر سهم، چشماندازی از دورنمای شرکت را در قالب سود سهام پیش‌بینی‌شده در اختیار استفاده‌ کنندگان قرار دهد. مدیران موظفاند به این وظیفه خود عمل کنند تا از این طریق سرمایهگذار نسبت به موقعیت آینده شرکت نیز اطلاعاتی در اختیار داشته باشد و تصمیمگیری مناسبتری داشته باشد.
رویه های حسابداری در محاسبات سود و زیان پیش‌بینی‌شده شامل شناسایی مواردی چون در آمد، درآمد سرمایهگذاریها، هزینه استهلاک و هزینه مطالبات مشکوک الوصول است. در مورد نحوه شناسایی درآمد، درآمد در انطباق با استانداردهای حسابداری به روش تعهدی محاسبه و در پیش‌بینی سود و زیان منظور می‌شود. در زمان تصویب صورتهای مالی توسط مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت سرمایه پذیر (تا تاریخ تصویب صورتهای مالی)، سود سایر سرمایهگذاریها اعم از جاری و بلندمدت در زمان تصویب توسط مجمع عمومی صاحبان سهام شرکت سرمایه پذیر (تا تاریخ ترازنامه) شناسایی می‌شود. پس از تهیه، این صورت مالی حسابرسی می‌شود. حسابرسی این صورتهای مالی توسط حسابرس مستقل و طبق استانداردهای حسابرسی انجام می‌شود.
۲-۵-۵ اهمیت سود سهام پیش‌بینی‌شده:
اهمیت سود پیش‌بینی‌شده، به میزان انحرافی که با مقدار واقعی آن دارد بستگی دارد. هر چه میزان این انحراف کمتر باشد، پیش‌بینی از دقت بیشتری برخوردار است. تحقیقات نشان میدهد بازار برای برآورده شدن انتظارات ارزش قابل‌ملاحظه‌ای قائل است و نسبت به بر آورده نشدن آن نیز واکنش نشان میدهد (ریز، ۲۰۰۷)^[۷۲]زمانی که سود هر سهم فراتر از انتظارات رود، بازار نسبت به آن دید خوش بینانهای دارد و آن را خبر خوب تلقی میکند. زمانی که سود هر سهم پایینتر از پیش‌بینی آنها باشد، اعتبار شرکت در برآوردن انتظارات کم می‌شود (پین، ۲۰۰۸)^[۷۳].
سهامداران جهت اتخاذ تصمیمات صحیح و مناسب، نیازمند اطلاعاتی سودمند هستند. در میان اطلاعات موجود، اطلاعات مربوط به سود هر سهم و سود سهام پیش‌بینی‌شده مقیاسی است که از نظر بسیاری از استفاده‌ کنندگان بااهمیت و مربوط تلقی می‌شود و آنها در تصمیمات خود از آن استفاده میکنند. پیش‌بینی سود هر سهم نقش مهمی در ارزیابی شرکتها دارد. افراد به وسیله آن مقیاسی برای ارزیابی عملکرد شرکت ایجاد میکنند. در حقیقت، اطلاعات مربوط به پیش‌بینی سود سهام شکل‌دهنده انتظارات بازار است (کرنل و لندسمن، ۱۹۸۹)^[۷۴].
بسیاری از مطالعات نشان دادهاند در مؤسساتی که عملکرد ضعیفی دارند خطاهای وسیعتری در سود پیش‌بینی‌شده آنها مشاهده می‌شود (کوتاری، ۲۰۰۵)^[۷۵]. آنها به احتمال زیاد در برآوردن سود پیش‌بینی‌شده خود با مشکل مواجه میشوند.
اکثر شرکت‌های سهامی سود سهام سالیانه را با دوراندیشی و محتاطانه پیش‌بینی میکنند تا در صورت عدم توان تحقق مبلغ اعلام‌شده باعث ایجاد طرز فکر منفی در سهامداران نشوند. عدم تحقق سود پیش‌بینی‌شده به معنی ناتوانی شرکت در پوشش سود سهام پیش‌بینی شده است.
۲-۵-۶دقت پیش‌بینی سود در عرضه اولیه سهام
برخی از تحقیقات مربوط به پیش‌بینی سود، اثر اعلام سود پیش‌بینی‌شده را در عرضه اولیه سهام بررسی کردهاند. دلیل این امر این است که خرید سهام در عرضه اولیه سهام پر خطرتر از سرمایهگذاری در سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس میباشد، زیرا اطلاعات در اولین عرضه سهام چندان گسترده نیست. به منظور کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایهگذاران بالقوه، شرکتها باید اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی سهام را در اختیار سرمایهگذاران قرار دهند.
نمونهای از این تحقیقات، پژوهش فریت^[۷۶] (۱۹۹۸) است که دقت پیش‌بینی سود در عرضه اولیه سهام در بازار بورس سنگاپور را مورد بررسی قرارداد. در این تحقیق ۱۱۶ عرضه اولیه سهام در بورس سنگاپور طی سالهای ۱۹۹۲ ـ ۱۹۷۷ مورد تحلیل قرار گرفت. بر اساس شواهد به دست آمده، رابطه مثبتی بین پیش‌بینی سود مدیران و ارزیابی سهام در عرضه اولیه آن ملاحظه شد.
لونکانی و فریت^[۷۷] (۲۰۰۵) در مطالعهای دیگر به بررسی دقت پیش‌بینی سود در عرضه اولیه سهام در بورس تایلند و رابطه آن با ارزیابی سهام طی سالهای ۱۹۹۷ ـ ۱۹۹۱ پرداختند.
در تایلند، بخش عمده سرمایهگذاران را سرمایهگذاران جزء تشکیل میدهد. با توجه به این که آنها توانایی نسبتاً کمی برای ارزیابی اطلاعات در مورد عرضه اولیه سهام‌دارند، اتکای اصلی آنها برای تصمیم‌گیری بر اطلاعات عمومی بازار میباشد.
معیار اندازه گیری دقت پیش‌بینی، اشتباه (خطا) پیش‌بینی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد پیشبینیها به صورت خوشبینانه هستند یعنی سود پیش‌بینی‌شده بیشتر از سود واقعی میباشد. البته سود پیش‌بینی‌شده توسط مدیران به طور معنیداری از پیش‌بینی سود با بهره گرفتن از مدل سری زمان دقیقتر است؛ بنابراین پیش‌بینی سود در اولین عرضه سهام دارای محتوای اطلاعاتی است.
۲-۵-۷روشهای پیش‌بینی سود
مروری بر پژوهشهای انجام‌شده در حسابداری نشان میدهد که محققان حسابداری به موازات توسعه دانش آمار و معرفی تکنیکهای جدید پیش‌بینی توسط دانشمندان آمار و ریاضی به جامعه علمی، این تکنیکها را در ادبیات پیش‌بینی حسابداری وارد نمودهاند. در این بیان تکنیکهای برونیابی که مبتنی بر استقراء میباشند، حجم زیادی از تحقیقات مربوط به پیش‌بینی سود در حسابداری را به خود اختصاص داده است.
دو روش باکس ـ جنکینز^[۷۸] از روش های مدل برونیابی و گام زدن تصادفی، پس از تحقیقات چندین ساله پژوهشگران حسابداری روش های مناسبی برای پیش‌بینی سود تشخیص داده‌شده‌اند. این دو روش بارها در تحقیقاتی که در امریکا و انگلیس صورت گرفت با دخالت دادن عوامل گوناگونی چون نوع صنعت، طول دوره، سود قبل از تقسیم بین سهامداران عادی و بعد از آن و… مقایسه شدهاند و هر بار نتایج متفاوتی را به دست دادهاند. علی‌رغم این که در اغلب موارد روش گام زدن تصادفی نتایج بهتری داشته است. محققان غربی و اندیشمندان حسابداری بر انجام تحقیقات بیشتری اهتمام ورزیدهاند.
روش های باکس ـ جنکینز و گام زدن تصادفی ناشی از دو طرز تفکر در توجیه رفتار یک مجموعه از اعداد میباشند.
اولی بر سریهای زمانی استوار است و مشاهدات را مرتبط با یکدیگر میداند درحالی‌که روش دوم بر اساس فرآیندهای تصادفی و استقلال مشاهدات بنیان شده است. یافتن این موضوع که رفتار ارقام گذشته سود را با کدامیک از فرآیندهای فوق میتوان توجیه نمود گام مؤثری جهت یافتن مدل بهتری برای پیش‌بینی سود میباشد (اسماعیلی، ۱۳۸۵).
۲-۵-۸ مدل باکس ـ جنکینز
مدلهای باکس ـ جنکینز رویکردی است که امروزه به طور وسیع در محیطهای اقتصادی و مدیریتی از آن برای پیش‌بینی استفاده میگردد. این روش در دهه ۱۹۶۰ توسط پرفسور جرج باکس و پرفسور گیولی جنکینز به منظور تجزیه و تحلیل سریهای زمانی توسعه یافت. این دو معتقد بودند که پیش‌بینی در یک سری زمانی نه تنها به گذشته داده های آن سری بازمیگردد، بلکه ممکن است به گذشته سریهای زمانی مرتبط نیز مربوط شود.
این روش عموماً در موارد زیر به کار میرود:
برنامه ریزی تولید
برنامه ریزی اقتصادی و تجاری
نظارت بر تولید و موجودیها
کنترل و بهینه سازی فرآیندهای صنعتی
فرض بنیادی این روش بر این است که مشاهدات مربوط به سریهای زمانی مستقل نبوده و به صورت متوالی به هم وابسته میباشند و این وابستگی بین داده های متوالی، در زمانهایی با فواصل مساوی اندازه گیری می‌شود.
شیوه عمل در این روش به این صورت است که مقادیر آینده یک سری زمانی را ز روی مقادیر فعلی و گذشته آن برآورد میکند و فرض می‌شود که مشاهدات در فواصل ناپیوسته از زمان بافاصله‌های مساوی در دسترس میباشند. به عنوان مثال مقدار فروش در سال جاری و ماه های قبل در اختیار بوده و با بهره گرفتن از آنها فروش برای زمان های مورد انتظار ۱۲ و. . . ۳ و ۲ و ۱ = t پیش‌بینی می‌شود (همان منبع).
۲-۵-۹ مدل گام زدن تصادفی
در این روش با بهره گرفتن از ارزش واقعی اطلاعات سال جاری، ارزش یک سال یا دو سال آینده پیش‌بینی می‌شود. فرض این روش بدین گونه است که وضعیت کنونی با وضعیتها و وقایعی که در آینده رخ خواهند داد در ارتباط هستند. این مدل سود آتی مورد انتظار را تنها با اتکا بر جدیدترین مشاهدات تخمین میزند. از این مدل برای تشریح سری زمانی قیمت سهام، نرخ رشد سود و فروش استفاده می‌شود.
فرمول گام زدن تصادفی عبارت است از:
(۱ ـ ۲) A _t = A _t-1 + W_t
که: A _t : سود پیش‌بینی‌شده برای دوره t
A _{t- 1} : سود واقعی برای دوره قبل از t
W _t : یک عامل مزاحم با روند تصادفی و احتمالی میباشد.
پیش‌فرض‌هایی برای عامل مزاحم وجود دارد و عبارت‌اند از:
میانگین هر یک از عوامل مزاحم برابر صفر است E ( W_t) = 0
عدم وجود خود همبستگی بین عوامل مزاحم
کلیه عوامل مزاحم دارای واریانس یکسان میباشند. Var (wt) = E(wt) = 0
در این مدل At یک متغیر تصادفی است درحالی‌که At-1 دیگر متغیر تصادفی نیست چرا که به ارزش آن در دوره t پی برده شده است (اسماعیلی، ۱۳۸۵).