بررسی نظام حقوق و دستمزد در دوره هخامنشیان
 

استاد راهنما:
 

دکتر شکوه السادات اعرابی هاشمی
 

خرداد ماه 1394
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

«فهرست مطالب»
چکیده. 1
الف- مقدمه. 2
ب- بیان مسئله. 2
ج- سوال تحقیق. 4
د- فرضیات. 4
ر-  اهداف. 4
ز- پیشینه تحقیق. 5
فصل نخست: کلیات تحقیق 11
1-1 مقدمه. 12
1-2 حکومت هاى ناحیه اى قبل از هخامنشیان. 12
1-2-1 دولت عیلام. 12
1-2-1-1 حدود جغرافیایى. 12
1-2-1-2حکومت عیلام. 13
1-2-1-3 زندگى اقتصادى و اجتماعى عیلام. 15
1-2-1-4 دین عیلام. 16
1-2-2دولت مادها. 16
1-2-2-1 حدود جغرافیایی. 17
1-2-2-2سازمان اجتماعى ماد. 18
1-2-2-3سازمان حکومت در ماد. 20
1-2-2-4 دین  و زبان مادها. 21
1-2-2-4 طوایف ماد. 21
1-2-2-5 جنگ های آشور و ماد. 22
1-2-2-6 ظهور پادشاهی ماد. 22
1-2-2-7-شاهان ماد. 23
1-2-2-7-1دیاکو. 23
1-2-2-7-2فرورتیش. 23
1-2-2-7-3 خشتریته. 23
1-2-2-7-4 هووخشتره. 24
1-2-2-7-5 ایشتوویگو. 24
1-2-2-8 تشکیل سلطنت سراسری مادها در ایران. 24
1-2-2-9 حمله ماد و نابودی دولت آشور. 24
1-2-2-10شکست آشور و فتح شرق لیدیه. 24
1-2-2-11صعود پادشاهی ماد به شاهنشاهی آسیایی. 24
1-2-2-12 وحدت اقوام مختلف سراسر ایران. 24
1-2-2-13 نابودی پادشاهی ماد. 24
1-3 قبایل پارس و فرجام شاهنشاهی ماد. 24
فصل دوم: شناخت سلسله هخامنشی 24
2-1 مقدمه. 24
2-2 بنیان گذاری دولت هخامنشی و تسلط هخامنشیان. 26
2-3 بافت سیاسی فلات ایران و پیرامون آن در آغاز شاهنشاهی کورش   29
2-4 انشان. 32
2-5 طرز حکومت و سازمان اداری. 34
2-6 ارزش آزادی. 41
2-7 طرز اداره کشورها در زمان هخامنشیان. 42
2-8 سیاست مذهبی. 46
2-9 راه های ارتباطی. 47
2-10 ساختار ارتش هخامنشی- گارد جاویدان. 48
2-10-1سپاه پیاده. 49
2-10-2 سواره نظام. 51
2-10-3 ارابه‌های داس‌دار. 52
2-10-4گردونه‌ها. 52
2-10-5 آرایش جنگی. 53
2-10-6 سازمان نوین. 53
2-10-7 نیروی دریایی. 55
2-10-8 لباس و تدارکات. 55
2-10-9 خبررسانی و ارتباط. 56
2-11 سازمان قضایی هخامنشی. 56
2-11-1 تعریف سازمان قضائی. 56
2-11-2 سازمان قضائی در عهد هخامنشی. 57
2-11-3 قوانین جزائی و انواع کیفر :. 58
2-11-4 وضعیت قضاوت در کشورهای فتح شده. 59
2-11-5 حیطه اختیارات حاکمان منصوب از طرف هخامنشی ها. 59
2-11-6 عدالت و قانون در زمان هخامنشیان. 59
2-11-7 تنظیم قانون در دولت هخامنشی. 59
2-11-8 استبداد ایرانی یا نظمی اجتماعی. 59
2-11-9 شورای مشورتی شاهی. 62
2-11-10 حمایت از قوانین ملت ها. 66
2-11-11 نقش و اختیارات شاه. 65
فصل سوم: بررسی و تحلیل نظام اقتصادی هخامنشیان    71
3-1 مقدمه. 71
3-2 اصلاحات داریوش در دوران حکومت. 72
3-2-1 برپاکردن اقتصاد سالم. 72
3-2-2 نظام‌مندی مالیات. 73
3-2-3 توجه ویژه به توسعه کشاورزی. 72
3-2-4 توجه ویژه به حقوق مربوط به کار. 73
3-2-5 حق کار کردن. 74
3-2-6 حق تمتع عادلانه ومساعدکار. 74
3-2-7 حق دریافت مزد و مزایای منصفانه. 75
3-3 وضع اجتماعی و اقتصادی در دوره هخامنشی. 75
3-4 اوزان، مقادیر و پول. 77
3-5 قیمت ها. 80
3-6 تشکیلات مالی ایرانی ها. 81
3-6-1 لوحهای دیوانی تخت جمشید. 82
3-6-2 دوره عیلامی. 83
3-6-3 داریوش و امور دیوانی. 83
3-7سازمان اداری و مالی پارس و حسابداران خبره. 83
3-7-1خزانه‌دارها. 84
3-7-2 نظام کنترل هخامنشی. 84
3-7-3 تهیه صورت مالی. 85
3-7-4 نظام حسابرسی. 85
3-7-5 حسابرس کل. 86
3-7-6 سیستم محاسباتی و نظارتی داریوش. 86
3-7-7 درستی ترازنامه ها. 87
3-7-8 انباره به نام حسابرسان. 87
3-7-9 حسابرس ویژه. 87
3-8 سازمان اداری. 87
3-9 بلند پایه‌ترین مقام‌های نظام اداری. 92
3-9-1رییس تشریفات. 92
3-9-2 قائم‌‌‌‌‌مقام رئیس تشریفات:. 95
3-9-3 سازمان دربار. 96
3-9-4 خزانه‌‌‌‌‌‌دار دربار. 99
3-9-5 کارمندان و کارکنان. 101
فصل چهارم: وضعیت حقوق و دستمزد هخامنشیان 110
4-1- مشاغل ودستمزدها. 110
4-2-مشاغل موجود درتخت جمشد. 111
4-3-دستمزدها. 111
4-3-1- میزان دستمزد. 113
4-3-2-حداقل دستمزد. 113
4-3-4-سایر دستمزدها. 114
4-3-5-مزایای دیگر. 114
4-4-طبقات اجتماعی. 115
4-5- ضرب سکه در زمان هخامنشیان. 117
4-6- خراج و مالیات. 118
4-7- بار سنگین مالیات. 121
4-8-وضع مودیان مالیاتی. 122
3-16 زن در دوره هخامنشیان. 123
4-9- موقعیت زن. 123
4-9-1-زن در هنر هخامنشی. 130
4-9-2- موقعیت اجتماعی و حقوقی زنان. 134
نتیجه گیری:. 140
منابع و مآخذ:. 147
 
چکیده
در دوره باستان به نظام مالی اهمیت خاصی داده شده است. این توجه و اهتمام در دوره هخامنشیان بیشتر قابل ملاحظه است. زیرا در این دوره اقدامات ویژه ای همانند تعیین اوزان و مقادیر، ضرب سکه، تعیین مواجب برای افراد، سیستم حسابرسی و حسابداری و صورت گرفت. از جمله اقدامات اقتصادی در دوره هخامنشیان، پرداخت حقوق و دستمزد بود. در این دوره افراد و طبقات مختلف جامعه از جمله : نگهبانان خزانه، کارگران، خدمتکاران، خیاطان، زنان و . حقوق دریافت می‌کردند که نوع و میزان آن به بسیاری از عوامل مانند سختی کار، میزان توانایی و مهارت افراد، سن، طبقات شغلی و. بستگی داشت. در ابتدا پرداخت حقوق به صورت جنس پرداخت می شد که شامل محصولاتی چون: گندم، جو ، گوشت، شراب بود ولی به دلیل اینکه پرداخت حقوق به این شیوه امری دشوار و همراه با نارضایتی افراد بود بنابراین کم کم با ضرب سکه، پرداخت نقره به جای جنس متداول گشت.
واژگان کلیدی: هخامنشیان، حقوق، اقتصاد، حسابرسی، پرداخت، سکه.
 
الف- مقدمه
دولت هخامنشی از مقتدرترین  دولت های جهان باستان است. اعتلا و بالندگی این دولت مسیر نشده، مگر در سایه تلاش پادشاهان قدرتمندی چون کوروش بزرگ، کمبوچیه فاتح مصر، داریوش بزرگ. این حکومت جهانی را کوروش زمانی بنیان کرد که دیگر از دولت های برگ چون آشور و بابل خبری نبود. این دولت بر پایه و شالوده های دولت پیشین ریخته شد، دولتی که مرکب از اقوام و و ملت های گوناگون بود گه هماهنگی و تجانسی با هم نداشتند. در سایه اقتدار او و بنیانگذار دومش، داریوش بزرگ، این امپراطوری چنان نظم نوینی به چهان داد که حتی فیلسوفان و مورخان یونان، چون افلاطون، هرودوت و به تمجید از آن پرداختند(میرزایی، علی اصغر، 1383، ص 3).
قشر کم جمعیت پارسبان، در راس این امپراطوری قرار داشت. آنها برای اداره این سرزمین وسیع، از منشیان عیلامی و بابلی استفاده بسیار می کردند. سازمان اداری سیاسی و اقتصادی هخامنشیان، به کمک این منشیان سرمشقی برای دولت های بعدی چون دولت مستعجل اسکندر، سلوکیان، رومیان و بعدا اشکانیان و ساسانیان شد. اسکندر مقدونی چنان تحت تاثیر سازمان اداری این دولت قرار گرفته بود که آن را ستود و در نظام آن تغییری به وجود نیاورد. پایتخت های بزرگی چون پرسپولیس و شوش، بر افراشته نمی شد، جز در سایه تدبیر و فرمانروایی شاهان کاردان و اقتصاددانی چون داریوش، همکاری و وفاداری ملت های زیر دست در رساندن به موقع مالیات و خراج مقرر در ازای حفظ حقوق و امنیت آن ها(همان، ص4).
ب- بیان مسئله
در دوره باستان به نظام مالی اهمیت خاصی داده شده است . این توجه و اهتمام در دوره هخامنشیان بیشتر قابل ملاحظه است. زیرا در این دوره اقدامات ویژه ای همانند تعیین اوزان و مقادیر ، ضرب سکه ، تعیین مواجب برای افراد ، سیستم حسابرسی و حسابداری و صورت گرفت. از جمله اقدامات اقتصادی در دوره هخامنشیان، پرداخت حقوق و دستمزد بود. در این دوره افراد و طبقات مختلف جامعه از جمله : نگهبانان خزانه ، کارگران ، خدمتکاران ، خیاطان ، زنان و . حقوق دریافت می کردند که نوع و میزان آن به بسیاری از عوامل مانند سختی کار ، میزان توانایی و مهارت افراد ، سن ، طبقات شغلی و . بستگی داشت . سلطنت داریوش بزرگ نقطه اوج امپراتوری هخامنشیان است.  او سنتی را که کوروش کبیر پایه گذاشته بود تقویت کرد. به این ترتیب که داریوش به حقوق همه مردمی که بر آنها حکومت می کرد ارزش می گذاشت. هدف داریوش این بود که یک قانونگذار، سازماندهی کننده و تشکیلات دهنده باشد. او امپراتوری را به صورت سیستم ساتراپی ساختار بندی کرد. او جاده ها،‌ بنادر و خانه هایی به عنوان بانک (کلمه چک از زبان پارسی قدیم می آید) را ساخت. در زمان او سیستم های آبیاری زیرزمینی استادانه ای احداث شد و همچنین کانالی که رود نیل را به دریای سیاه وصل می کرد (این کانال مقدمه کانال سوئز بود که بعداً احداث شد) در زمان او ساخته شد. داریوش با ایجاد یکی از اولین اشکال ضرب سکه در تاریخ (مخصوصاً اولین از حیث گستردگی استفاده)، یعنی سکه «دریک»، انقلابی در فعالیت های اقتصادی نوع بشر ایجاد کرد. این ابتکار و پیشگامی، در کنار استاندارد کردن اوزان و سایر اندازه گیری ها و وضع قوانین تجاری و تشویق تجارت جهانی، موجب قدرت گرفتن اقتصاد امپراتوری پارس و رسیدن آن به سطح جدیدی از موفقیت شد. اولین سکه در دوره ۳۳۰ الی ۵۵۷ پیش از میلاد، در ایران و به دستور داریوش بزرگ تولید شد. به گفته تاریخ شناسان داریوش ابتدا اقتصادی بر مبنای دو فلز یعنی طلا و نقره بنا کرد. داریوش با دعوت از هنرمندان و حکاکان مهره های سنگی حکاکی بر ری سنگ در تاریخ ایران دارای قدمت چندین هزار ساله می باشد دو سکه “دریک ” و  ” شکل ” را ایجاد کرد. گاهی سکه شکل را با نام ” سیگلوی ” نیز خوانده می شود. این نظام پولی در کلیه حوادث و اتفاقات این دوران بسایر تاثیر گذار بود. از مدارک و اسناد گرانب‌هایی که به دست آمده به‌خوبی پیداست که از اواخر دوره داریوش به بعد، سلاطین هخامنشی فقط در اندیشه گردآوری مالیات و انباشتن شمش‌های زر و سیم در گنجینه‌های خود بودند. آنها از سیاست توأم با نرمش و گذشت کوروش پیروی نمی‌کردند و مطلقاً در فکر بهبود حیات اقتصادی کشاورزان و دیگر طبقات زحمتکش نبودند. در حالی که هزینه خوراک و پوشاک و مسکن و دیگر ضروریات زندگی از اواخر عهد داریوش قوس صعودی طی می‌کرد، درآمد و مزد طبقات مثمر و فعال جامعه همچنان ثابت بود و به این ترتیب روزبه‌روز از قوه خرید اکثریت کاسته می‌شد. بدون تردید اگرسلاطین هخامنشی پول‌های کلانی را که به نام مالیات از ملل خاورمیانه گرفته بودند، در راه عمران و آبادی و کمک به طبقات فعال جامعه به مصرف می‌رسانیدند، مۆدیان مالیاتی مجبور نمی‌شدند با نرخ صدی چهل از بانکداران پول قرض کنند. ادامه‌همین سیاست غلط اقتصادی به شورش و قیام بابل و مصر د دیگر کشور‌های خاورمیانه منتهی شد و زمینه را برای پیروزی سیاست اسکندر فراهم گردانید. لوح‌های به دست آمده در تخت جمشید، از نظام دست‌مزدها در زمان دایوش اطلاعات جالبی به دست می‌دهد. طبقه‌بندی دست‌مزدها بسیار غنی و از جهاتی چنان «مدرن» است که گاه پیش‌رفته‌تر از امروز به نظر می‌آید.  در دوران هخامنشی، دادوستد و پرداخت مواجب و مزد کارگران و صنعت‌گران بیش‌تر جنسی بود و  گوسفند پایه و میزان پرداخت بوده است. هم‌چنین، مقداری از آن را به «شکل» و بقیه را به تناسب مزد، گوسفند داده‌اند یا آن را فقط با پول رایج هخامنشی یعنی «شکل» پرداخته‌‌اند(رشیدی، طاهره، 1391، ص40).
لذا در این پژوهش سعی بر آن داشته تا ضمن موضوع شناسی سلسله هخامنشیان، به بررسی نظام اقتصادی بالاخص نظام حقوق و دستمزد در این دوران بپردازیم.
ج- سوال تحقیق
سوال اصلی این پژوهش عبارت است از:
در دوره هخامنشیان نظام حقوق و دستمزد چگونه بوده است ؟
پرسش های فرعی که می توان در موارد زیر بیان داشت:

نوع و میزان حقوق افراد به چه عواملی بستگی داشت ؟
 

چه کسانی در دوره هخامنشیان حقوق و دستمزد دریافت می کردند ؟