روش تحقیق این مطالعه از نوع علی است. این مطالعه به بررسی رابطه بین مصرف انرژی برق، اشتغال و درآمد واقعی ایران برای دوره زمانی 1387-1346 در چارچوب آزمون­های علیت و هم­جمعی می ­پردازد. بدین منظور، ابتدا برای پایایی از آزمون­ ریشه واحد متداول و برای شکست ساختاری از  آزمون ریشه واحد آزمون زیوات- اندریوز استفاده شده است. سپس، با آزمون­های هم­جمعی و علیت ارتباط بین آن­ها آزمون می­شود.

 

نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است متغیرها(شکل لگاریتمی)، جمعی از مرتبه یک می­باشند. نتایج بلندمدت نشان دهنده آن است که ارتباط بلندمدت فقط زمانی که مصرف انرژی برق متغیر وابسته است وجود دارد و  اشتغال و درآمد واقعی به ترتیب اثر  مثبت و منفی بر مصرف انرژی برق دارد.  درکوتاه­مدت، ارتباط علّی از اشتغال به مصرف انرژی برق وجود دارد.

 

کلید واژه:

 

مصرف انرژی برق، اشتغال، درآمد واقعی، علیت، آزمون مرزی، هم­جمعی و  مدل زیوات و اندریوز

 

طبقه ­بندی JEL: C22, R41

 

فهرست منابع

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1- مقدمه 2

 

1-2- بیان مسئله: 3

 

1-3- ضرورت انجام تحقیق. 4

 

1-4- فرضیه ­های تحقیق. 5

 

1-5-  اهداف اساسی تحقیق. 5

 

1-6- نتایج مورد استفاده پس از انجام تحقیق. 5

 

1-7- روش و ابزار گردآوری داده ها 5

 

1-8- روش تحقیق. 5

 

1-9- تعریف مفاهیم و واژه‌‌‌ها 6

 

فصل دوم: ادبیات موضوع

 

2-1- مقدمه 8

 

2-2- انرژی برق و نقش آن در اقتصاد 8

 

2-3- صنعت برق ایران در آینه آمار. 10

 

2-3-1- مقایسه روند رشد مصرف انرژی برق و رشد اقتصادی ایران. 14

 

2-4- روند درآمد سرانه ایران. 15

 

2-5- پیشینه تحقیق. 16

 

2-5-1- مطالعات داخلی: 16

 

2-5-2- مطالعات خارجی: 20

 

فصل سوم: مبانی نظری و تصریح مدل

 

3-1- مقدمه 25

 

3-2-نقش انرژی در تولید: تئوری فیزیکی و مدل‌های اقتصادی. 25

 

3-3- الگوهای رشد با منابع طبیعی. 28

 

3-3-1- انتقادات و دیدگاه‌های متفاوت درباره الگوهای رشد 33

 

3-4- محدودیت‌های جانشینی بین نهاده‌ها 33

 

3-4-1- انرژی و سرمایه: جانشین و مکمل. 34

 

3-4-2- نوآوری و کارایی انرژی 34

 

3-4-3- محدودیت‌های جانشینی در سطح کلان. 35

 

3- 5- عوامل موثر در ارتباط بین انرژی و رشد 36

 

3-6- سرمایه‌‌گذاری در صنایع انرژی. 37

 

3-7-الگوی سیستم انرژی. 38

 

3-8- الگوی رشد اقتصادی. 40

 

3-9- تصریح مدل. 43

 

فصل چهارم:تخمین مدل و تحلیل نتایج

 

4-1-  مقدمه 46

 

4-2- داده ها و منابع آماری. 46

 

4-3- نتایج تجربی. 46

 

4-3-1- آزمون پایایی: 46

 

4-3-2- آزمون همجمعی. 50

 

4-3-3- آزمون مرزی برای همجمعی. 54

 

4-3-4- آزمون علیت گرنجر. 57

 

4-3-5- ثبات فضای همجمعی. 60

 

4-3-6- آزمون فرضیه ها 61

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری

 

5-1- جمع‌بندی. 64

 

5-2- نتیجه‌گیری. 64

 

5-3- پیشنهادات 66

 

5-3-1- پیشنهادات اجرایی. 65

 

5-3- 2- پیشنهاد برای مطالعات آتی. 66

 

فهرست منابع. 67

 

پیوستها 69

 

فهرست نگاره­ها

 

نگاره 2-1- مصرف کل انرژی برق (میلیون کیلو وات ساعت) 12

 

نگاره2-2- درصد مصرف ترکیب نهادههای انرژی ایران. 13

 

نگاره 2-3- مصرف انرژی برق در بخشهای مختلف اقتصادی(میلیون کیلو وات ساعت) 14

 

نگاره 2-4- نرخ رشد مصرف انرژی برق و تولید ناخالص داخلی(درصد) 15

 

نگاره 2-5- روند درآمد سرانه واقعی ایران(هزار ریال) 16

 

نگاره 3-1- کشش جانشینی بین سرمایه و منابع. 32

 

نگاره3-2- محدودیتهای جانشینی در سطح کلان. 36

 

نگاره 3-3-  ساختار تولید براساس کشش جانشینی ثابت. 41

 

نگاره4-1- اثر تکانه­های وسیع بر بردار همجمعی با یک انحراف معیار. 53

 

نگاره 4-2- اثر تکانه وارده به مصرف انرژی برق سرانه بر بردار همجمعی با یک انحراف معیار. 53

 

نگاره 4-3- اثر تکانه وارده به درآمد واقعی سرانه بر بردار همجمعی با یک انحراف معیار. 54

 

نگاره 4-4- اثر تکانه وارده به اشتغال بر بردار همجمعی با یک انحراف معیار. 54

 

نگاره 4-5- نفشه پسماند تجمعی زمانی که مصرف انرژی برق(lnEC) متغیر وابسته است در سطح معنیداری % 5. 61

 

نگاره 4-6- نفشه مجذور پسماند تجمعی زمانی که مصرف انرژی برق(lnEC) متغیر وابسته است در سطح معنی­داری % 5  61

 

فهرست جداول

 

جدول 4-1- آزمون ریشه واحد دیکی- فولر تعمیم یافته(ADF) 47

 

جدول 4-2- آزمون ریشه واحد بر اساس شکست ساختاری زیوات و اندریوز. 48

 

جدول 4-3- نتایج آزمون حداکثر مقدار ویژه و اثر برای تعیین تعداد بردارهای همجمع. 51

 

جدول 4-4- آزمون  مرزی برای همجمعی. 56

 

جدول4-5- ضرایب کوتاهمدت و ضریب تعدیل کوتاهمدت. 58

 

جدول 4-6- نتایج آزمون علیت گرنجر. 59

 

1-1- مقدمه
 

از گذشته‌های دور تا به امروز انرژی در بخش‌های مختلف نقش مهم و موثری در تمدن بشری و رشد آن داشته و در آینده خواهد داشت. امروزه بدلیل اتمام انرژی‌های فسیلی و مشکلات زیست محیطی مطالعات راجع به انرژی به خصوص انرژی‌های نو و تجدید شدنی با شدت بیشتری دنبال می‌شود. انرژی برق که در دنیای امروزی جای خود را نسبت به دیگر انرژی‌ها باز کرده است اهمیت‌اش روز به روز اهمیت یافته‌است. ویژگی‌های منحصر به فرد جریان انرژی برق بخصوص کیفیت بالای آن نسبت به سایر حامل‌های انرژی کاربرد روز افزون آن را اجتناب ناپذیر ساخته است به طوری که در تمام بخش­های مختلف اقتصادی به عنوان یک نهاده و حامل انرژی مورد استفاده قرار گرفته است.

 

سهولت انتقال برق از نقطه­ای به نقطه دیگر، آسان بودن کاربرد آن، وجود دستگاه­های مختلفی که با برق کار می­ کنند و قابلیت بالای تبدیل انرژی برق به انواع دیگر انرژی بدون بر جای گذاشتن مواد زائد، موجب ارجحیت مصرف این حامل انرژی نسبت به سایر حامل­ها گردیده است.

 

انرژی برق به عنوان یک نهاده مهم در کنار سرمایه و نیروی­کار نقش مهمی را در فرایند تولید و اشتغال ایفا می­نماید. انرژی برق در بخش­های مختلف اقتصادی مصرف می­شود، ولی بیشترین میزان مصرف آن در بخش­های خانگی و صنعتی است. بنابران، تعیین رابطه بین انرژی برق، تولید و اشتغال از اهمیت ویژه­ای برخوردار است و این امر توجه مسئولان و سیاستگذاران را به خود جلب کرده است. این مطالعه به صورت زیر مرتب شده است:

 

در فصل­های بعدی، فصل دوم، مبانی نظری راجع به انرژی و جایگاه آن در علم اقتصاد و سایر علوم و  ارتباط و نقش آن با دیگر عوامل تولید بیان شده است و در ادامه روند مصرف انرژی برق طی سال­های 1387-1346 و مقایسه مصرف آن در بخش­های مختلف اقتصادی و و مقایسه رشد مصرف انرژی برق با رشد تولید ناخالص داخلی، روند درآمد سرانه تشریح شده و در پایان،  مرور ادبیات موضوع و مطالعت انجام شده پرداخته شده است. در فصل سوم، روش شناسی و مدل انتخابی تحقیق معرفی شده است. در فصل چهارم، داد­ه­ها و منابع آماری آن معرفی و تخمین مدل و تحلیل نتایج به دست آمده از این تخمین­ها ارائه شده است و در نهایت در فصل پنجم، نتیجه­ به دست آمده از این تحقیق و ارائه پیشنهادات بیان شده است. در برآورد تحلیل مدل­ها از نرم افزار Eviews 6  و Microfit استفاده شده است.  

 

1-2- بیان مسئله:
 

انرژی برق به عنوان قلب تپنده تمدن بشری به حساب می­آید. از زمان کشف جریان برق تا کنون این انرژی ارکان مختلفی از زندگی ما را تحت الشعاع قرار داده است و ویژگی­های منحصر به فرد جریان انرژی برق کاربرد روز افزون آن را اجتناب ناپذیر ساخته است. مصرف انرژی برق از دو جهت در اقتصاد اهمیت دارد یکی افزایش مصرف انرژی برق در ساختار تولید هر کشور دلیلی بر صنعتی شدن یک کشور است. و از طرفی افزایش استفاده از انرژی برق در بخش خانگی هر کشور نشان دهنده افزایش سطح رفاه خانوارهای هر کشور می‌باشد. در کنار این منافع، استفاده از سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی برق نیز دارای عارضه خروجی منفی افزایش گازهای گلخانه‌ای نیز می‌باشد. در این میان انرژی برق یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی است که مصرف بالای آن به ‌دلیل عدم‌ سهولت در واردات،  برای اقتصاد کشور چالش آفرین بوده و نتیجه‌ای جز خاموشی و افت ولتاژ را در پی نخواهد داشت. با توجه به ارتباط نزدیک بین مصرف انرژی از جمله انرژی انرژی برق و متغیرهای اقتصادی، تعیین کم و کیف رابطه بین مصرف انرژی برق و درآمد واقعی و اشتغال در ایران می ­تواند در تبین سیاست­های بخش انرژی کشور کمک موثری بنماید. انرژی برق در بخش­های مختلف اقتصادی، خانگی، صنعتی، تجاری و عمومی و کشاورزی مصرف می­شود. تمامی کارخانجات، مصرف­ کنندگان بزرگ انرژی هستند، اما بعضی از آنها بیشتر از دیگران انرژی مصرف می­ کنند . به این گروه کارخانجات بسیار انرژی­بر می­گویند. کارخانجات تولید سیمان، فولاد و فلزات و همچنین نیروگاه­ها یعنی کارخانجات تولید انرژی برق، انرژی زیادی به صورت انرژی برق یا مواد سوختنی مصرف   می­ کنند. بر اساس آمار وزارت نیرو، تولید سرانه انرژی برق کشور در سال 1387،  2987 کیلو وات ساعت بوده است که نسبت به سال قبل 8/3 درصد رشد داشته است(وزارت نیرو 1387 ).  طبق اطلاعات  ترازنامه انرژی(1387)، مصرف انرژی برق در سال 1387 ، بر اساس 4 بخش خانگی، صنعتی، تجاری و کشاورزی 157630 میلیون کیلو وات ساعت می­باشد که این میزان نسبت به سال گذشته 5/4 در صد رشد داشته است که این مقدار 2/5 درصد تولید ناخالص داخلی می­باشد. در سال 1387، سهم بخش خانگی 8/32 درصد، سهم بخش صنعت 4/33، سهم بخش تجاری 0/19 و سهم بخش کشاورزی 9/12 درصد از کل مصرف انرژی برق می­باشد(ترازنامه انرژی،1385).

 

بر اساس گزارش­های مرکز تحقیقات راهبردی، وضعیت توزیع اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی در سال‌های 1365 تا 1385 به گونه­ای بوده است که در سال 1365 سهم بخش کشاورزی، صنعت و خدمات از کل اشتغال کشور به ترتیب 29 درصد، 28/25 درصد و 45/42 درصد بود این سهم در سال 1375 به ترتیب به 04/23، 70/30 و 50/44 درصد تغییر یافت و با ادامه تغییراشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی این سهم در سال 1385 به ترتیب به 27/22 درصد، 51/26 درصد و