عقد رهن به عنوان یک عقد معین در متون قانونی دارای نام و عنوان مشخصی است و خصوصا در مواد قانون مدنی تعریف، شرایط و آثار آن به طور کامل بیان شده است؛ قانون مدنی برای رهن قبض مال مورد رهن را شرط صحت دانسته و بر لزوم عین بودن مورد رهن تاکید دارد و رهن دین و منفعت را باطل می‌پندارد، این درحالی است که رهن دریایی با وجود اینکه در مفهوم کلی تفاوتی با رهن مدنی ندارد اما متضمن شرایط و ویژگی‌هایی است که در بسیاری جنبه‌ها با رهن مدنی متعارض است، از جمله اینکه قبض اموال دریایی در وقوع رهن دریایی جایگاهی ندارد و لزوم عین بودن مورد رهن، با تجویز و پیش‌بینی امکان رهن کرایه حمل توسط فرمانده، در رهن دریایی رنگ می‌بازد و دامنه شمول اموال مورد رهن در رهن دریایی علاوه بر اموال عینی به دیون و مطالبات نیز تسری می‌یابد، هر چند که مصادیق اموال موضوع رهن دریایی به موارد خاص کشتی، کرایه حمل و محموله بارگیری شده در کشتی، محدود می‌گردد.

 

 وجود این تفاوت‌های اساسی از یک سو و خروج صریح رهن دریایی از شمول مقررات عام قانون مدنی بموجب حکم ماده 42 قانون دریایی از سوی دیگر این اندیشه را در ذهن قوت می‌بخشد که قانون دریایی نهادی ایجاد کرده که ماهیت آن با آنچه که بعنوان رهن در قانون مدنی آمده متفاوت بوده و باید آن را به عنوان یک عقد معین و مستقل که در قانون دریایی معرفی شده است، در نظر گرفت. خصوصا اینکه در حقوق سایر کشورها و کنوانسیون‌های بین المللی نیز مقررات خاصی برای رهن در حوزه حقوق دریایی بویژه رهن کشتی پیش‌بینی شده است و تلاش‌های بسیاری شده که از جایگاه و موقعیت رهن در حوزه حقوق دریایی حمایت شود.

 

مباحثی که در این پژوهش با بهره‌گیری از متون حقوقی در دو حوزه حقوق مدنی و دریایی مطرح می‌گردد تحلیلی حقوقی از رهن دریایی به عنوان یک قرارداد مستقل و خاص است تا علاوه بر شناسایی کامل ماهیت، ارکان و آثار این عقد، نقاط اشتراک و افتراق آن با رهن مدنی نیز آشکار گردد.

 

واژگان کلیدی: رهن مدنی، رهن دریایی، اموال دریایی، کشتی.

 

 فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                               صفحه

 

مقدمه

 

الف) بیان مسأله1

 

ب) اهمیت و ضرورت تحقیق3

 

ج) اهداف تحقیق4

 

د) سوالات تحقیق.4

 

ه‍) مبانی نظری5

 

و) پیشینه تحقیق…6

 

ز) ابزار تحقیق.9

 

ح) شیوه انجام تحقیق.9

 

ط) شیوه تحلیل داده‌های تحقیق…9

 

ی) ساختار و سازماندهی فصول تحقیق…9

 

بخش اول: تبیین مفهوم، پیشینه و ماهیت رهن دریایی

 

طرح بحث12

 

فصل اول: بررسی مفهوم و پیشینه رهن دریایی.13

 

مبحث اول: تبیین مفاهیم 13

 

گفتار اول: تبیین مفهوم رهن.13

 

الف) مفهوم لغوی.13

 

ب) مفهوم اصطلاحی.14

 

گفتار دوم: تبیین مفهوم رهن دریایی17

 

مبحث دوم: زمینه‌های پیدایش رهن دریایی و پیشینه تقنینی آن.25

 

گفتار اول: زمینه‌های پیدایش و توسعه رهن دریایی.25

 

گفتار دوم: ورود رهن دریایی در قوانین کشورها28

 

گفتار سوم: بررسی روند شکل‌گیری و مقررات بین المللی در خصوص رهن دریایی.33

 

فصل دوم: تبیین اوصاف و ماهیت حقوقی رهن دریایی37

 

مبحث اول: تبیین اوصاف رهن دریایی .38

 

گفتار اول: اوصاف عمومی رهن دریایی.39

 

الف) رهن دریایی یک عقد تبعی است.39

 

ب) رهن دریایی از سوی راهن لازم و از سوی مرتهن جایز است42

 

ج) تجزیه ناپذیر بودن رهن دریایی44

 

گفتار دوم: اوصاف اختصاصی رهن دریایی45

 

الف) عدم شرطیت قبض در رهن دریایی.45

 

ب) عدم لزوم عین بودن مورد رهن و امکان رهن دین و منفعت در رهن دریایی.49

 

ج) رهن دریایی یک عقد تشریفاتی است.50

 

مبحث دوم: تبیین ماهیت رهن دریایی و تفکیک آن از نهادهای حقوقی مشابه.51

 

گفتار اول: ماهیت حقوقی رهن دریایی51

 

گفتار دوم: تفکیک رهن دریایی از نهادهای حقوقی مشابه.57

 

الف) تفکیک رهن دریایی از حقوق ممتازه دریایی57

 

ب) تفکیک رهن دریایی از رهن تجاری66

 

بخش دوم: انعقاد رهن دریایی

 

طرح بحث.72

 

فصل اول: بررسی شرایط و تشریفات انعقاد رهن دریایی.73

 

مبحث اول: شرایط انعقاد رهن دریایی73

 

گفتار اول: بررسی شرایط اساسی صحت معاملات در رهن دریایی.74

 

الف) قصد و رضای طرفین و لزوم ایجاب و قبول در رهن دریایی.74

 

ب) اهلیت طرفین75

 

ج) موضوع معین که مورد معامله باشد.75

 

د) مشروعیت جهت معامله76

 

گفتار دوم: جایگاه طرفین عقد در رهن دریایی.77

 

الف) جایگاه مرتهن در رهن دریایی.78

 

ب) جایگاه راهن در رهن دریایی78

 

1- مالک کشتی78

 

2- جایگاه فرمانده کشتی در انعقاد رهن دریایی83

 

مبحث دوم: تشریفات انعقاد رهن دریایی93

 

 فصل دوم: بررسی ماهیت اموال موضوع رهن دریایی.100

 

مبحث اول: کشتی و شرایط و وضعیت‌های آن.100

 

گفتار اول: کشتی.101

 

الف) مفهوم کشتی101

 

ب) لزوم به ثبت رسیدن کشتی جهت امکان به رهن دادن آن105

 

گفتار دوم: متعلقات و توابع کشتی در رهن دریایی107

 

گفتار سوم: کشتی در حال ساختمان.114

 

مبحث دوم: محموله و کرایه حمل.116

 

گفتار اول: محموله117

 

گفتار دوم: کرایه حمل121

 

بخش سوم: آثار و نحوه اجرای رهن دریایی

 

طرح بحث..127

 

فصل اول: آثار رهن دریایی128

 

مبحث اول: آثار رهن دریایی نسبت به راهن128

 

گفتار اول: حقوق راهن در رهن دریایی.131

 

الف) مالکیت عین و منافع مورد رهن132

 

ب) بهره‌برداری از کشتی و وضعیت سفرهای دریایی آن.133

 

ج) امکان به اجاره دادن کشتی.135

 

1- وضع قراردادهای اجاره‌ای که پس از رهن کشتی منعقد می‌شود135

 

2- وضع قراردادهای کشتی که پیش از رهن کشتی منعقد شده است135

 

د) حق فروش کشتی135

 

ه‍) امکان رهن مکرر.137

 

گفتار دوم: تکالیف راهن در رهن دریایی.140

 

الف) تکلیف راهن به حفظ ارزش مرهونه141

 

ب) تعهد به بیمه نمودن مورد رهن142

 

ج) تعهد راهن به آگاه کردن مرتهن از رهن‌ها و تعهداتی که سابقاً نسبت به کشتی ایجاد شده است144

 

د) تعهد راهن به تأمین و تضمین حقوق مرتهنین در صورت فروش کشتی145

 

مبحث دوم: آثار رهن دریایی نسبت به مرتهن.146

 

گفتار اول: حقوق مرتهن147

 

الف) حق استیفای اصل و بهره طلب از مال مرهونه147

 

ب) حق مرتهن نسبت به نظارت بر مورد رهن و حفظ ارزش آن147

 

ج) حق تقدم و رجحان طلب مرتهن بر سایر طلبکاران150

 

د) حق تعقیب نسبت به مال مرهونه.153

 

گفتار دوم: تکالیف مرتهن.154

 

فصل دوم: نحوه اجرای رهن دریایی.156

 

مبحث اول: نحوه اجرا و کیفیت استیفای حقوق ناشی از رهن دریایی157

 

مبحث دوم: صلاحیت محاکم و نحوه طرح دعوی.160

 

نتیجه‌گیری.167

 

فهرست منابع و مراجع.170

 

) بیان مساله

 

 حمل ونقل دریایی همواره از حیث سرعت و سهولت در جابجایی و صرفه اقتصادی بر شیوه‌های حمل و نقل زمینی و هوایی برتری داشته است. در عصر حاضر رواج بیش