موضوع مورد تحقیق در این رساله «تقیّه و جایگاه آن در فقه سیاسی» است. و مسأله آن این است که حقیقت تقیه چیست؟ و جایگاه و ابعاد تقیّه حکومتی در فقه سیاسی چگونه است؟

 

مباحث این تحقیق در یک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده است و بعد از ذکر مطالب مقدماتی در فصل اول مفهوم، فلسفه تقیّه و مبانی مشروعیّت آن تبیین و تشریح شده و در فصل دوم انواع تقیّه و کارکردهای آن در ابعاد سیاسی و اجتماعی بیان گردیده و در فصل سوم تقیّه حکومتی و جایگاه و ابعاد آن در فقه سیاسی مورد بررسی و تبیین قرار گرفته و فصل پایانی اختصاص به قلمرو تقیّه و دامنه آن در عرصه فقه سیاسی دارد.

 

تقیّه در بعد سیاسی یک نوع پوشش امنیتی و یک نوع تاکتیک خردمندانه‌ای ،برای صیانت ذات و حفظ اهداف در رسیدن به آرمان‌های بلند اجتماعی و دینی است. تقیّه از جایگاه رفیعی در منابع دینی برخوردار، و دارای مبنا و پایگاه شرعی است، که خداوند آن را در قرآن تشریع نموده و روایات فراوانی از اهل بیت عصمت و طهارت ♣ دراین زمینه وارد شده است. وضعیت تقیّه در ادوار مختلف جریان یکنواختی نداشته است بلکه همواره بر اساس اقتضائات و شرایط، شکل و فرم متناسب به خود گرفته است. ولذا احکام آن نیز متفاوت شده.

 

و از آن‌جا که ابتلای امامان معصوم ♣ و شیعیان به حکومت‌های جائر و ضرورت رابطه با حاکمان جور در طول تاریخ مطرح بوده به این مسأله از زوایای گوناگون توجه شده و راه کارهای راهبردی توسط پیشوایان دینی ارائه گردیده است و یکی از مؤثرترین شیوه‌های برخورد با حاکمان جور تقیّه بوده که شیعه توانست در چارچوب آن به حیات سیاسی و اجتماعی و مذهبی خود ادامه دهد.

 

کلید واژه‌های این تحقیق، عبارتند از: «تقیّه، فقه، سیاست، فقه سیاسی»

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

تقدیر و تشکر.

 

اهداء

 

چکیده.

 

مقدمه 1

 

الف) تبیین موضوع 1

 

ب) ضرورت بحث 1

 

ج) اهداف تحقیق 2

 

د) سابقه پژوهش( پیشینه تقیّه پژوهی) 3

 

ھ) روش تحقیق و گرد آوری اطلاعات 5

 

و) سوال اصلی تحقیق 5

 

ز) سوال‌های فرعی تحقیق 5

 

ح) فرضیه‌های تحقیق 6

 

ط) تعریف واژه های کلیدی 6

 

1- تقیّه. 6

 

2- فقه. 7

 

3- سیاست 7

 

4- فقه سیاسی. 7

 

 

 

فصل اول مفاهیم و کلیات

 

الف) مفاهیم تقیّه 9

 

1- تعریف لغوی تقیّه 9

 

2- بررسی مفهوم تقیّه. 10

 

3- جمع‌بندی 10

 

4- تعریف اصطلاحی تقیّه 11

 

4-1 تعریف اصطلاحی تقیّه« از دیدگاه امامیّه». 11

 

4-2 تعریف اصطلاحی تقیّه از منظر اهل سنّت 12

 

4-3 نقد و بررسی دیدگاه‌های شیعه و عامه در تعریف تقیّه. 13

 

4-4 جمع‌بندی تعاریف 14

 

ب) فلسفه تقیّه 15

 

فلسفه وجود تقیّه در دین. 15

 

ج) تمایز تقیّه با نفاق و دورغگویی 17

 

تعریف نفاق. 19

 

معنای تقیّه. 20

 

تفاوت تقیّه با دروغ. 21

 

حکم اوّلی و ثانوی 21

 

د) تمایز تقیّه با تساهل و تسامح 25

 

تاریخچه تقیّه 26

 

الف: تقیّه پیش از اسلام 26

 

1- تقیّه شیث 26

 

2- تقیّه حضرت ابراهیم 27

 

3- تقیّه یوسف 28

 

4- تقیّه اصحاب کهف 28

 

5- مؤمن آل فرعون. 29

 

ب) تقیّه بعد از اسلام 30

 

1- تقیّه سیاسی پیامبر اکرم ☺. 30

 

2- تقیّه ابوطالب 30

 

3- عمّار یاسر. 30

 

4- تقیّه سیاسی حضرت علی ☻. 31

 

مبانی مشروعیّت تقیّه 32

 

مشروعیّت تقیّه سیاسی در قرآن. 32

 

تقیّه سازنده 38

 

مبانی مشروعیّت تقیّه در روایات اهل‌بیت ♣ 39

 

الف) روایاتی که مشروعیّت و رجحان تقیّه را بیان می‌کند 39

 

ب) روایاتی که دلالت بر وجوب تقیّه دارد 40

 

چند نکته در رابطه با روایات تقیّه. 41

 

مشروعیّت تقیّه از نظر عقل 42

 

1- دفع ضرر. 42

 

2- تقدیم اهم بر مهم 43

 

4- سیره متشرعه. 44

 

مشروعیّت تقیّه از نظر علمای امامیّه و اهل سنّت 44

 

الف) مشروعیّت تقیّه از نظر علمای امامیّه. 44

 

ب) تقیّه از دیدگاه علمای اهل سنّت 47

 

جمع‌بندی 48

 

 

 

فصل دوم: انواع تقیّه و کارکردهای آن در ابعاد سیاسی و اجتماعی

 

اقسام تقیّه 53

 

الف- تقیّه خوفی 54

 

در تقیّه، خوف شخصی ملاک است یا خوف نوعی. 55

 

تقیّه در سیره‌ی انبیاء. 57

 

حفظ دین. 57

 

حفظ جان خود و دیگران. 59

 

حفظ مال. 63

 

حفظ آبرو. 65

 

تعارض تقیّه با امر به معروف و نهی از منکر. 66

 

ب- تقیّه مداراتی 68

 

دیدگاه امام خمینی ◙ درباره تقیّه مداراتی. 70

 

فلسفه تقیّه مداراتی. 70

 

مبانی فقهی تقیّه مداراتی. 71

 

حفظ وحدت و یکپارچگی مسلمان. 73

 

ایجاد توسعه سیاسی برای شیعیان. 76

 

حفظ آبروی مذهب تشیّع. 80

 

ادای حقوق مسلمانان و هم‌زیستی مسالمت آمیز. 81

 

تأمین امنیّت 83

 

ج- تقیّه کتمانی 87

 

کتمان اسرار و حفظ مکتب تشیّع. 92

 

تقویت مبارزه پنهانی. 97

 

عدم آگاه شدن دشمن از امکانات و توانمندی‌های جبهه‌ی مخالف 100

 

آمادگی جهت یک مبارزه پایدار. 103

 

نفوذ در دشمن و پی بردن به اسرار آن. 105

 

زمینه‌سازی جهت حکومت مشروع. 108