پژوهش حاضر با هدف بررسی کارکردهای حزبی مراجع در ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی انجام شده است. سوال اصلی آن است که نهاد مرجعیت چگونه کارکردهای احزاب در بستر تاریخ تحولات سیاسی جامعه ایران را انجام داده است؟ برای پاسخ به این سوال کارکردهای احزاب در جوامع طرح و کارکردهای نهاد مرجعیت با آن تطبیق داده شد. پژوهش حاضر با روش تحلیل اسنادی انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در جامعه حزب‌گریز ایران، نهاد مرجعیت با تاسی به فرهنگ سیاسی تشیع و جایگاه خود در جامعه در نقش واسطه میان حکومت و مردم ظاهر شده و با ابزارهایی که در اختیار داشته به جامعه‌پذیری سیاسی مردم پرداخته و در سیاستگذاری و تصمیم‌سازی نظام حاکم نقشی اساسی است. نهاد مرجعیت در مواقعی که منافع اسلام یا مسلمین به خطر افتاده با ایجاد شبکه اجتماعی مجتهد – مقلد به اعتراض و انتقاد از حکومت پرداخته است. بنابراین می‌توان گفت که نهاد مرجعیت در ایران برخی از کارکردهای احزاب سیاسی را در دوره تاریخی از مشروطه تا انقلاب اسلامی انجام داده است.
واژگان کلیدی: نهاد مرجعیت، مشروطیت، تحزب، کارکردهای حزبی، تصمیم‌سازی، سیاستگذاری، انقلاب اسلامی ایران.
فهرست مطالب
عنوان. صفحه
فصل اول: کلیات طرح تحقیق 1
الف- بیان مسأله 2
ب- اهمیت و ضرورت تحقیق 5
پ-هدف های تحقیق 5
ت-سوال های تحقیق 6
ث-تعریف مفاهیم 7
ج-پیشینه تحقیق 7
چ- روش انجام تحقیق و ابزار گردآوری اطلاعات 12
ح-محدوده زمانی و مکانی 12
خ-فصول و سازمان دهی تحقیق 12
فصل دوم: مبانی نظری و تاریخچه مرجعیت 14
مقدمه 15
الف- تعریف و کارکردهای احزاب سیاسی 16
1- تعریف حزب سیاسی 16
1-1- کارکرد احزاب سیاسی 17
1-1-1- کارکردهای انتخاباتی 17
1-1-2- شکل دادن به افکار عمومی 18
1-1-3- گزینش نامزدها 18
1-1-4- کارکردهای آموزشی 18
1-1-5- تجمع منافع 19
1-1-6- جامعه‌پذیری سیاسی 19
1-1-7- بسیج رأی دهندگان 20
ب- نظریه‌هایی در مورد احزاب سیاسی 20
1- نظریه‌های مختلف در مورد کارکرد احزاب سیاسی 20
1-1- نظریه گابریل آلموند 20
1-2- نظریه پیتر مرکل 21
1-3- نظریه لاپالومبار و واینر 21
پ- تحزب در ایران و علل ناکارآمدی آن 22
1- ادوار تحزب در ایران 24
1-1- تحزب در دوره مشروطه و پهلوی اول 24
1-2- تحزب در دورۀ پهلوی دوم 25
2- علل ناکارآمدی احزاب سیاسی در ایران 28
2-1- علل سیاسی 29
2-1-1- ساختار استبدادی حاکم 29
2-1-2- عشیره‌ای بودن قدرت سیاسی 29
2-1-3- ضعف جامعه مدنی 30
2-1-4- نقش تشریفاتی احزاب موجود 31
2-1-5- وابستگی احزاب به بیگانگان 31
2-1-6- فقدان امنیت و وجود احساس ناامنی 32
2-2- علل فرهنگی 32
2-2-1- بدبینی و ناآگاهی عمومی نسبت به جایگاه احزاب 33
2-2-2- ضعف روحیه کار جمعی 33
2-2-3- فرهنگ سیاسی مبتنی بر انفعال 33
2-3- علل اجتماعی 34
2-3-1- فقدان تحولات بنیادین ساختاری 34
2-3-2- فقدان طبقات اجتماعی متمایز 35
2-3-3- وجود نهادهای رقیب سنتی 35
2-4- علل مذهبی 35
2-4-1- اعتقاد به مشروطیت دینی نظام حاکم 35
2-4-2- نهاد دین جایگزین احزاب 36
2-4-3- مرجعیت به مثابه یک نظام شبه حزبی 37
ت- جایگاه مرجعیت در فرهنگ سیاسی تشیع 38
1- فرهنگ سیاسی تشیع 38
2- تاریخچه مرجعیت 41
3- نقش مرجعیت در جامعه‌پذیری سیاسی 46
3-1- مفهوم جامعه پذیری سیاسی 47
3-2- بسترهای جامعه‌پذیری سیاسی مردم از طریق مراجع 49
3-2-1- مرجعیت دینی 49
3-2-2- رهبری سیاسی 50
3-2-3- نظام آموزشی 51
جمع بندی 52
فصل سوم: نقش مرجعیت به عنوان واسطه بین مردم و حکومت از مشروطه تا انقلاب اسلامی 54
مقدمه 55
الف- نقش ساختاری مرجعیت در اسلام به عنوان واسطه 56
1- مرجعیت و تقلید در اسلام 59
1-1- مفهوم اجتهاد 60
1-2- مرجعیت در قرآن 60
1-3- مرجعیت در سنت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) 61
2- نقش مرجعیت در ساختار اجتماعی جامعه 62
2-1- کارگزاران مراجع در جامعه 64
2-2- باز تولید قدرت مرجعیت از طریق وسایل ارتباطی در جامعه 65
2-3- تقلید پل ارتباطی مردم و مراجع 66
ب– دلایل واسطه بودن مرجعیت بین مردم و حکومت 67
1- ایدئولوژی و مکتب اسلام 68
2- تشکیلات و ساختار مرجعیت 70
2-1- حاکمیت دوگانه رسمی و غیر رسمی 71
3- استقلال مالی از دولت 71
4- شخصیت کاریزمایی مراجع 74
5- جایگاه مردمی مرجعیت در مقابل حکومت 75
5-1- مرجعیت شیعه ملجا مردم 77
جمع بندی 78
فصل چهارم: ابزارهای مرجعیت برای جامعه پذیری سیاسی مردم از مشروطه تا انقلاب اسلامی 80
مقدمه 81
الف- جامعه‌پذیری سیاسی مردم از طریق خطابه 82
1- نقش و مفهوم خطابه و منبر 83
2- نمونه‌هایی از خطابه‌هایی تاثیرگذار 84
2-1- سخنرانی امام در روز عاشورا 84
2-2- سخنرانی‌های آیت‌الله فلسفی به نمایندگی از آیت‌الله بروجردی 85
2-3- سخنرانی‌های علامه بهلول به درخواست آیت‌الله اصفهانی 86
ب-جامعه‌پذیری سیاسی مردم از طریق فتوا 86
1- مفهوم و نقش فتوا 86
2- بیان نمونه‌هایی از فتاوای تاثیرگذار 87
2-1- فتوای آخوند خراسانی در مورد وجوب آموزش نظامی 87
2-2- فتوای سیدمحمدکاظم طباطبایی در دفاع از ممالک اسلامی 88
2-3- فتوای امام خمینی (ره) در مورد حرمت تقیه 88
پ- جامعه‌پذیری سیاسی مردم از طریق بیانیه 89
1- مفهوم و نقش بیانیه 89
2- نمونه‌هایی از بیانیه‌های تاثیر گذار 90
