پارکر و همکاران (۲۰۰۶) در پژوهشی تحت عنوان “مدلسازی دروندادهای رفتار پیش قدمانه در کار” به بررسی عوامل شکل دهنده رفتار پیش قدمانه در کار پرداخته اند. داده های این پژوهش که از ۲۸۲ نفر از کارگران سیم کش انگلیس جمع آوری شده است گواه آن است که شخصیت پیش قدم از طریق خودکارآمدی بسیط نقش و جهت گیری نقش قابل انعطاف بر رفتار پیش قدمانه اثر گذار است. ضمن اینکه استقلال کاری نیز از همین طریق اثر خود را می گذارد. همچنین اعتماد بین همکاران نیز تنها از طریق جهت گیری نقش انعطاف پذیر بر رفتار پیش قدمانه اثرگذار است.
دونالدسون و داویس (۱۹۹۱) در پژوهشی تحت عنوان “نظریه خادمیت یا نظریه عاملیت: سبک مدیریت مدیران عامل و بازده ی سهامداران” به دنبال مقایسه این دو دیدگاه مدیریتی و انگیزه مدیران عامل در شرکت هایی با ساختار مدیرعاملی و مدیریت مستقل بوده است. نتایج داده های حاصل از این پژوهش که از ۳۲۱ شرکت امریکایی حاصل شده است؛ بیان می کند که بازدهی سهامداران وقتی که ساختار مدیر عاملی حاکم است در ارجحیت قرار دارد.
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
در این فصل با توجه به پرسش های اصلی تحقیق و متناسب با آنها، نخست فلسفه حاکم بر تحقیق ارائه می شود و در ادامه رویکرد تحقیق، استراتژی تحقیق، جامعه و نمونه مورد بررسی، روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها مورد بررسی قرار می گیرد.
فلسفه تحقیق
هر پژوهشگری فعالیت­های پژوهشی خود را در سایه پیش­فرض­های فلسفی خاصی انجام می­دهد که در نهایت به طرح ادعای دانش^[۱۳۷] او منجر می­ شود (کرسول، ۲۰۰۳). هر ادعای دانشی در چارچوب یک پارادایم^[۱۳۸] می­گنجد (مرتن^[۱۳۹]، ۱۹۹۸). کرسول فلسفه هر تحقیق را در قالب چهارپارادایم فرا‏اثبات‏گرایی^[۱۴۰]، ساخت‎گرایی^[۱۴۱]، حمایتی/مشارکتی^[۱۴۲]، و عمل گرایی^[۱۴۳] تشریح می کند. فرا‏اثبات‏گرایی که موضوع “حقیقت مطلق” اثبات گرایی را نفی می کند، منعکس کننده فلسفه ای جبرگرایانه است که علت ها احتمالا معلول ها یا اثرات را مشخص می کند. بنابراین مطالعات انجام شده با این فلسفه نیاز به آزمون علت هایی که بر پیامدها اثر می گذارد را منعکس می کند لذا دانش توسعه یافته از طریق فرااثبات گرایی به مشاهدات دقیق و قابل اندازه گیری واقعیت عینی که در جهان وجود دارد، متکی است. در فلسفه ساخت‏گرایی، این طور بیان می شود که افراد جهان را همانطور که زندگی و کار می کنند، درک می کنند بدین صورت که آنها معانی ذهنی خود را از تجربیات شان می سازند و این معانی را به پدیده های خاصی نسبت می دهند. این معانی چندگانه و متغیر است که منجر می شود به اینکه محقق با پیچیدگی ای از نگاه ها به جای معانی سطحی مواجه شود. بنابراین هدف محقق آن است که تا آنجا که امکان دارد نگرش های مشارکت کنندگان را در شرایط مورد نظر مطالعه کند. در پارادایم حمایتی/ مشارکتی اظهار می شود که ساخت‏گرایی به اندازه کافی منصفانه برای دفاع از افراد در حاشیه عمل نمی کند. این محققان بر این باورند که پرسشگر باید با سیاست ها و عوامل سیاسی در هم بتابد لذا به دنبال اصلاح و تغییر و بلند کردن صدای افراد در حاشیه باشد. نهایتا در فلسفه عمل گرایی بیان می شود که کار و راه حل مسئله اهمیت دارد نه روش ها! لذا محققان می توانند از همه رویکردها برای درک مسائل استفاده می کند(کرسول، ۲۰۰۳). دغدغه اصلی عملگرایان کاربرد و نیز یافتن راه حل عملی برای مسائل و پاسخی مناسب برای سوال های پرسیده شده است. در پژوهش های مبتنی بر پارادایم عمل گرایی، روش ها رنگ می بازند و در عوض این مسائل هستند که پر رنگ می شوند؛ از این رو پژوهشگر عملگرا می کوشد، روش های مختلفی را برای فهم و حل مسأله پژوهش به کار بگیرد و از هر دو مأخذ کمّی و کیفی گردآوری داده بهره می گیرند (کرسول، ۲۰۰۳).

از آنجا که پژوهش حاضر بر اساس رویکرد آمیخته انجام می شود؛ این رویکرد به ادعای دانش از نوع عمل گرایانه منجر می شود بگونه ای که محقق رویکردهای مختلف را برای جمع آوری و تحلیل داده بجای تمرکز مطلق بر یک روش بکار گرفته است تا درک بهتری از از مسئله تحقیق فراهم آورد.
رویکرد تحقیق
سه نوع رویکرد در انجام پژوهش می ­تواند سرلوحه کارپژوهشگر قرارگیرد که ماهیت پژوهش، محیط پژوهش محدودیت‏های احتمالی و پارادایم­های زیربنایی حاکم بر روند انجام پژوهش تعیین کننده یکی از آن سه است(دانائی فرد و مظفری،۱۳۸۷). این رویکردها عبارتند از رویکرد قیاسی، رویکرد استقرایی و رویکرد قیاسی-اسقرایی. رویکرد قیاسی(کمی) ماهیت حقیقت را مبتنی بر نظریه های موجود و از طریق آزمون فرضیه ­ها مشخص می­سازد، رویکرد استقرایی( کیفی) به دنبال توصیف متغیرها بر اساس داده های خام است و در نهایت رویکرد استقرایی- قیاسی(ترکیبی یا آمیخته) بسته به مرحله تحقیق از روش های کیفی و کمی بهره ­می­گیرد.
در تحقیق حاضر در گام نخست (مرحله کیفی تحقیق) رویکرد حاکم استقرائی است زیرا محقق با بهره‌گیری از مصاحبه به دنبال دست یابی به داده ها و طبقه بندی آنها می باشد و در گام دوم (مرحله کمی تحقیق) با تأکید بر رویکرد قیاسی براساس الگوی فرایندی و گزاره های حکمی بدست آمده از مرحله اول، فرضیه های تحقیق تدوین و در میان افراد جامعه آماری بصورت کمی آزمون می شود. بنابراین رویکرد تحقیق حاضر رویکرد استقرایی- قیاسی با رویکرد آمیخته می باشد. شکل ۳-۱ این مراحل را به تصویر کشیده است.
گام ۲ : ارائه فرضیات تحقیق
یافته‌های گام اول
ارائه فرضیات تحقیق
مطالعه ادبیات تحقیق
رویکرد قیاسی
گام ۳ : آزمون فرضیات و تبیین الگو
جمع‌ آوری داده از طریق پرسشنامه
تجزیه و تحلیل داده‌ها
آزمون فرضیات و تبیین الگو
گام ۱ : ارائه مدل تحقیق
جمع‌ آوری داده از مصاحبه‌ها
طبقه بندی و تحلیل داده‌ها
ارائه الگوی رفتار خادمانه
مطالعه مقدماتی ادبیات نظری
رویکرد استقرائی
رویکرد قیاسی – فرضیه‌ای
شکل ۳-۱: چرخه رویکرد استقرایی و قیاسی تحقیق
از میان طرح های آمیخته^[۱۴۴]، رویکرد آمیخته اکتشافی بر گردآوری، تحلیل و ترکیب توأمان داده های کیفی و کمی در مطالعه ای واحد یا مجموعه ای از مطالعه ها متمرکز است. در رویکرد آمیخته اکتشافی محقق اولویت گردآوری و تحلیل را به داده های کیفی اختصاص می دهد و در مرحله تفسیر، یافته های کیفی و نتایج کمی را با یکدیگر تلفیق می کند. هدف اصلی از این طرح، کاوش یک پدیده است (کرسول، ۲۰۰۳). به تعبیر مورگان^[۱۴۵] (۱۹۹۸)، استفاده از این رویکرد زمانی مناسب است که محقق به دنبال آزمون مؤلفه های نظریه ای نوظهور- بدست آمده از مرحله نخست تحقیق- است (کرسول، ۲۰۰۳). به زعم مورس^[۱۴۶] (۱۹۹۱)، یکی از اهداف بکارگیری این رویکرد، تعیین توزیع پدیده ای مشخص در جامعه ای معین است؛ بنابراین طرح اکتشافی معمولا بر دوگونه است: مدل ایجاد ابزار^[۱۴۷] و مدل تدوین طبقه بندی^[۱۴۸].
الف.۱) مدل ایجاد ابزار: از این مدل برای ایجاد ابزاری جهت سنجش کمی پدیده مورد بررسی در مرحله نخست استفاده می شود. در این مرحله پس از آنکه پدیده مورد بررسی کاوش و ابعاد گوناگون آن شناسایی گردید؛ گویه های مختلفی نشانگر هریک از مؤلفه های آن پدیده در قالب ابزار سنجشی کمی تدوین می گردند. در مرحله دوم، ابزار بصورت کمی جهت آزمون مورد استفاده قرار می گیرد. در این مدل تأکید بر بعد کمی تحقیق است (کرسول، ۲۰۰۳).
الف.۲) مدل تدوین طبقه بندی: از این مدل زمانی استفاده می شود که هدف از اجرای نخستین مرحله از تحقیق، شناسایی متغیرهایی مهم و اصلی، تدوبن نظامی برای دسته بندی یا طبقه شناسی ، یا خلق نظریه ای بدیع و نوظهور و نیز هدف از اجرای مرحله دوم آزمون یا بررسی دقیق تر این یافته ها است. دراین مدل، از تحلیل داده های کیفی، مقوله ها یا روابط خاصی ایجاد می شوند که خود زمینه ساز طرح سوال ها و فرضیه هایی جهت آزمون در مرحله دوم می گردند. در این مدل تأکید بر بعد کیفی تحقیق است (کرسول، ۲۰۰۳).
با توجه به اینکه هدف نهایی این تحقیق الگوی رفتار خادمانه کارکنان در سازمان های مذهبی است، استفاده از طرح اکتشافی- مدل تدوین طبقه بندی- مناسب است؛ چرا که در مرحله نخست محقق به اتکای داده های کیفی گردآوری شده از متن و مشارکت کنندگان، به شناسایی مؤلفه های رفتار خادمانه و عوامل مؤثر بر آن در سازمان های مذهبی می پردازد و سپس براساس الگوی فرایندی و گزاره های حکمی بدست آمده از مرحله اول، فرضیه های تحقیق به تفضیل تدوین و روابط و شدت تأثیر گذاری را بصورت کمی در میان افراد جامعه آماری مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد. بنابراین از آنجا که تأکید اصلی تحقیق حاضر بر شناسایی عوامل موثر و ابعاد رفتار خادمانه در روش کیفی است، لذا با رویکرد تدوین طبقه بندی انطباق بیشتری دارد.
استفاده از طرح اکتشافی نقاط قوت بارزی دارد؛ اولا از آنجا که این طرح در دو مرحله مجزا انجام می شود، هر مرحله به صورت مستقل اجرا می شود وگزارشی مخصوص به خود دارد؛ دوم اینکه علارغم تأکیدی که در این طرح بر بعد کیفی تحقیق می شود؛ مرحله کمی آن را برای مخاطبان کمی گرا پذیرفتنی می سازد؛ و درنهایت اینکه می توان براحتی از این طرح برای مطالعات پژوهشی چندمرحله ای استفاده کرد. هرچند باید توجه داشت که استفاده از این طرح به سبب دو مرحله ای بودن، زمانبر است.
استراتژی تحقیق
هومن(۱۳۸۵) در یک دسته بندی، نظریه بنیادین، تحلیل روایت، مشاهده مشارکتی، مطالعه موردی و تحلیل محتوا را از انواع گوناگون استراتژی ها در تحقیقات کیفی بر می شمرد. روش تحلیل محتوا^[۱۴۹] از راهبردهای تفسیری تحلیل داده های کیفی محسوب می شود. از تحلیل محتوا تعاریف گوناگونی به عمل آمده است. کریپنیدورف تحلیل محتوا را تکنیکی پژوهشی معرفی می کند که به منظور استنباط تکرارپذیر و معتبر از داده ها در مورد متن آن ها به کار می رود. او هدف این تحلیل را همانند سایر تکنیکهای پژوهشی فراهم آوردن شناخت، بینشی نو، تصویر واقعیت و راهنمای عمل می داند (کریپندروف، ۱۳۷۳) در یکی از جدیدترین تقسیم بندی های تحلیل محتوا، دوگونه ی تحلیل محتوای کمی و تحلیل محتوای کیفی ذکر می شود. روش کیفی تحلیل محتوا که گاهی استنباط نتایج بر اساس بودن یا نبودن ویژگی هایی که در پیام تعریف شده است، می باشد، غالباً برای اجرای بهتر مسایل در علوم اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. حامیان فنون کیفی این فرض را مورد تردید قرار داده اند که برای نتیجه گیری، فراوانی شاخص ها لزوما نشانه اهمیت آنها می باشد. از نظر این گروه، ممکن است وجود یا حذف یک واحد در اسناد، از فراوانی نسبی خصوصیات دیگر اهمیت بیشتری داشته باشد(هولستی، ۱۳۷۳). موضوع تحلیل محتوای کیفی می تواند تمامی انواع ارتباط ثبت شده در دست نوشته های مصاحبه ها، گفتمان ها، قواعد مشاهدات ، نوارهای ویدئو، مستندات و… باشد.
بر این اساس به منظور کشف ویژگی های رفتارخادمانه و عوامل مؤثر بر آن در پاسخ به سوالات اول و دوم تحقیق از استراتژی تحلیل محتوا استفاده شده است و در مرحله دوم تحقیق که جهت گیری کمی به خود می گیرد، استراتژی تحقیق پیمایشی - تحلیلی خواهد بود که از طریق آن به دنبال سنجش الگوی استخراج شده در میان اعضای جامعه هدف می باشد.
جامعه تحقیق
بطور کلی خادمان سازمان حج و زیارت در سه گروه طبقه بندی می شوند؛ خادمان اعزامی به عتبات عالیات، خادمان عمره مفرده و خادمان حج تمتع. خادمان عتبات بیشتر وظیفه ستادی دارند و کمتر در تعامل مستقیم با زائرین قراردارند. خادمان حج تمتع هم معمولا با گروه محدودی از زائران و در زمان محدودی در تعامل هستند و وقتی زائران از هتل خارج می شوند، دیگر خدمتی از سوی خادمان حج و زیارت دریافت نمی کنند. اما از بین این گروه ها، خادمان عمره مفرده با تنوع زیادتری از زائران و در زمان طولانی تر در تعامل هستند، بنابراین طیف گسترده تری از رفتارها را در برخورد با زائر ارائه می دهند. بر این اساس جامعه تحقیق حاضر در بخش کیفی، کلیه کارگزاران خادم اعزامی سازمان حج و زیارت از شهر تهران به اماکن مقدس مکه و مدینه در عمره مفرده است که از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ حداقل سه بار اعزام شده باشند و حداقل سه بار نمره ارزیابی الف۱ دریافت کرده باشند که آمار این افراد در حدود ۱۴۰ نفر می باشد و خزانه خادمان خبره تحقیق حاضر را تشکیل می دهند. مبنای این انتخاب در قسمت روش نمونه گیری توضیح داده شده است. همچنین جامعه آماری تحقیق در بخش کمی نیز کلیه کارگزاران خادم اعزامی سازمان حج و زیارت از شهر تهران به اماکن مقدس مکه و مدینه در عمره مفرده می باشد که اسامی آنها در سازمان حج و زیارت حدود ۶۴۰۰۰ نفر به ثبت رسیده است.
اندازه و روش نمونه گیری
الف) نمونه بخش کیفی
به منظور انجام نمونه گیری در مرحله کیفی تحقیق از نمونه گیری غیراحتمالی هدفمند استفاده شده است. در این راستا ملاک های انتخاب برای مشارکت کنندگان مطلع در پژوهش، مبتنی بر نظام نامه ارزیابی عملکرد خادمان حج و زیارت است که بر اساس نظام نامه ارزیابی عملکرد، کارگزاران خادم اعزامی به اماکن مقدسه مکه و مدینه در عمره مفرده در ۱۰ امتیاز الف۱، الف ۲، الف ۳، ب۱ تا ج ۴ ارزیابی می شود. شاخص های این ارزیابی عبارتند از:
اجرای درست دستورالعمل ها و وظایف محوله
رسیدگی و پاسخگویی به مشکلات و در خواست های زائرین
تعامل و همکاری با عوامل ستادی، اجرایی و همچنین همکاران سازمان
برخورداری از نظم و انضباط
توانمندی، تخصص و مهارت
توجه به مسائل فرهنگی، معنوی و آموزشی حجاج
رعایت آداب، اخلاق و احکام اسلامی در طول سفر
اهمیت قائل شدن به بهداشت فردی و جمعی و نیز مسائل پزشکی
با توجه به اینکه این ارزیابی ها از سال ۱۳۸۸ صورت گرفته است و در بازه ۵ ساله ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ در اختیار محقق قرار گرفته است، لذا خزانه اولیه خبرگان تحقیق را این افراد که حدود ۸۰۰۰ نفر هستند، تشکیل دادند. در مرحله دوم نمونه گیری، افرادی انتخاب شدند که دراین مدت ۵ ساله حداقل سه بار اعزام شده باشند و حداقل سه بار نمره ارزیابی الف۱ دریافت کرده باشند که آمار این افراد در حدود ۱۴۰ نفر، بدست آمد. در مرحله سوم نمونه گیری، باتوجه به اینکه در این تحقیق “محوریت خدمت به زائرین” مبنای اصلی رفتارخادمانه درنظر گرفته شده است، لذا براساس شاخص دوم ارزیابی عملکرد یعنی"نحوه رسیدگی و پاسخگویی به مشکلات و در خواست های زائرین” از بین ۱۴۰ نفر افرادی انتخاب شدند که در این مورد نمره الف۱ کسب کرده باشند که تعداد آنها ۲۵ نفر است. بنابراین فرایند مصاحبه ها با انتخاب این ۲۵ نفر به جریان افتاد و با مصاحبه ای که با هجدهمین نفر از خادمین صورت گرفت پس از آنکه داده های مفید دیگری بدست نیامد، اشباع نظری داده ها و کفایت نمونه گیری به تأیید محقق رسید.
ب) نمونه بخش کمی
در مرحله کمی تحقیق با توجه به عدم دسترسی به کل جامعه آماری تحقیق، محقق با بهره گرفتن از روش نمونه گیری غیراحتمالی آسان یا دردسترس از طریق حضور در مجامع، همایش ها و هیئاتی که تعداد قابل توجهی از خادمین حضور داشتند، اقدام به جمع آوری داده های مورد نیاز خود کرده است.
برای تعیین حجم نمونه با توجه به معلوم بودن حدود تعداد جامعه آماری از فرمول حجم نمونه میانگین جامعه نامحدود استفاده شده است که بر اساس نمونه گیری مقدماتی به حجم ۳۰ نفر، میزان واریانس ۱۲۷/۰ بدست آمده است. بنابراین در سطح تشخیص ۰.۰۵ و خطای ۵ درصد حجم نمونه تحقیق به صورت زیر محاسبه شد.
محاسبه حجم نمونه :
پارامترهای موجود در فرمول به صورت زیر می باشد:
: مقدار متغیر نرمال واحد متناظر با سطح اطمینان در نظر گرفته شده می باشد. در این تحقیق سطح اطمینان ۹۵% درنظر گرفته شده است. در اینصورت Z متناظر با ۹۵%، ۹۶/۱ می باشد.