در مجموع میتوان گفت، رضایت تحصیلی به معنای ادراک دانشجویان از تجربیات زندگی دانشگاهی است که تعیین کننده نگرش مثبت یا منفی آنها از دانشگاه خواهد بود. محققان و صاحبنظران، علل و عوامل چندی را برای رضایت تحصیلی دانشجویان برشمردهاند که چگونگی هر یک از این عوامل، بر میزان رضایتمندی آنها مؤثر میباشد. لذا در ادامه به برخی از ابعاد و عناصر ذکر شده توسط محققان و پژوهشگران پرداخته شده است.
۲ ـ ۱ ـ ۳ـ ۲ ـ ابعاد رضایت تحصیلی
پیرامون ماهیت ابعاد مورد استفاده در ارزیابی رضایت تحصیلی بین صاحبنظران اختلاف نظر وجود دارد (بتز، کلایناسمیت و مننه[۱۲۱]، ۱۹۷۰). صاحبنظران و پژوهشگران ابعاد و عناصر متعددی را برای رضایت دانشجویان برشمردهاند (آرشینو[۱۲۲]، ۲۰۰۷؛ ساهین[۱۲۳]، ۲۰۰۷؛ بولیگر و مارتین داله[۱۲۴]، ۲۰۰۴) که از این جمله میتوان به عناصری مانند میزان تعاملات، اعتماد به نفس و میزان یادگیری خودتنظیمی دانشجویان اشاره کرد (بری، اُکی و دلاگوش[۱۲۵] ، ۲۰۰۸؛ چجلکی[۱۲۶]، ۲۰۰۶). بر اساس نظر آستین[۱۲۷] (۱۹۹۳ ب) و وتزل[۱۲۸] و همکاران (۱۹۹۹) متغیرهایی مانند پیشرفت علمی و سلامت روانی (مانند عزت نفس، رتبهی علمی و جنسیت)، کیفیت تناسب بین محیط دانشگاه و ویژگیهای شخصی افراد، اعتبار و شهرت علمی دانشگاه و میزان توانایی دانشگاه برای پیشرفت از طریق برنامه های علمی از جمله عناصر مؤثر بر رضایت تحصیلی دانشجویان محسوب میشوند. بنا به نظر لچر[۱۲۹] (۲۰۱۰) نیز هشت عامل مؤثر بر رضایت تحصیلی دانشجویان عبارتند از:
اعتماد به نفس
رضایت از برنامه های درسی، آموزشی و کلاسها
رضایت از کیفیت تدریس و مواد درسی
رضایت از فعالیتهای فوقبرنامه و فرصتهای شغلی
رضایت از مشارکت
کیفیت تدریس و ارائه بازخورد توسط اساتید
رضایت ازمیزان تسهیلات
رضایت از کیفیت و تعاملات دانشجویان.
لازم به ذکر است، مطابق با گزارش پژوهشی لچر (۲۰۱۰)، دو بُعد رضایت از کیفیت محتوای درسی و مشارکت دانشجویان دارای کمترین تأثیر و اعتماد به نفس، فعالیتهای فوقبرنامه، فرصتهای شغلی و کیفیت تدریس دارای بیشترین تأثیر بر رضایت تحصیلی دانشجویان میباشند. طبق نظر جانسون (۱۹۹۵) نیز رضایت بالای دانشجویان نوعی بیمه کردن آنان در برابر اشتباهات احتمالی دانشگاه محسوب می‌شود. زیرا به دلیل تجربیات رضایت بخش قبلی، با دیدن اشتباهات اندک و موردی از دانشگاه، سریعاً به سمت رقبا نمی روند.
پتروزلی[۱۳۰] و همکاران (۲۰۰۶) شاخص های رضایت تحصیلی در محیطهای دانشگاهی را به شرح زیر بیان کردند:
بایدها[۱۳۱]: شامل ادراک دانشجویان از کیفیت یاددهنده، خدمات اداری، برقراری ارتباط با کارکنان و اساتید، تجهیزات یاددهی ـ یادگیری، تالار سخنرانی و آزمایشگاه.
بهترینها[۱۳۲]: شامل ادراک دانشجویان نسبت به پژوهش، دوره کارآموزش، تلاش های آموزشی، میزان دسترسی به اینترنت و سالن غذاخوری.
شادکنندهها (لذتبخشها/ انرژیدهندهها)[۱۳۳]: شامل ادراک دانشجویان از کاریابی شغلی، زمان استراحت، ارتباطات بین المللی، دوره های زبان آموزی و ثبتنام اینترنتی.[۱۳۴].
از نظر برخی از صاحبنظران، بین رضایت تحصیلی با تناسب محیط علمی، فیزیکی و اجتماعی دانشگاه رابطه وجود دارد (هچر[۱۳۵] و همکاران، ۱۹۹۲؛ اُکن و همکاران، ۱۹۸۶؛ اُرپن، ۱۹۹۰). در این راستا، اُکن و همکاران (۱۹۸۶) گزارش کردند که رابطه مثبت و معناداری بین محیط علمی و رضایت تحصیلی وجود دارد. هچر و همکاران (۱۹۹۲) نیز گزارش کردند، در حالیکه بین بعد سرمایه گذاری بر روی منابع انسانی (دانشجویان) و رضایت تحصیلی آنان رابطه مثبتی وجود دارد، بین خدمات دانشگاهی مانند هزینه های مالی با رضایت تحصیلی دانشجویان ارتباط معکوسی وجود دارد. لذا میتوان گفت، به دلیل وجود ارتباطی پویا و منعطف بین محیط دانشگاه و رضایت تحصیلی دانشجویان، (جیمز[۱۳۶]، ۲۰۰۱)، توجه به نیازها و خواسته های دانشجویان به عنوان مخاطبان اصلی دانشگاه حائز اهمیت میباشد (پنینگتن، وانکویک و ویلسون[۱۳۷]، ۱۹۸۹).
گلچینفر و بختایی (۱۳۸۸) نیز عوامل موثر بر رضایت تحصیلی را به شرح زیر طبقه بندی کردند:
کیفیت تدریس: شامل نحوه ارزیابی از دانشجویان، به روز بودن مطالب ارائه شده، کاربردی بودن مطالب، توانایی یاددهنده در امر تدریس، وجود نظم و انسجام در بیان مطالب، نظم و وقتشناسی در شروع و خاتمهی کلاس، پاسخگویی مناسب به سوالات و شهرت یاددهنده.
طراحی دوره: شامل به روز بودن مطالب، کاربردی بودن مطالب، تناسب سرفصلها با اهداف دوره و مدت زمان دوره تحصیلی.
تجهیزات فیزیکی: شامل محل جغرافیایی سازمان، ابزار و تجهیزات کمک آموزشی، کیفیت لوازم و تجهیزات، نور و دما، کیفیت جزوات ارائه شده، چیدمان کلاس، وضعیت پارکینک، کتابخانه و سلف سرویس.
کیفیت خدمات ارائه شده توسط مجریان آموزشی: شامل تشکیل به موقع کلاسها، اطلاعرسانی منظم و اعلان تغییرات احتمالی، ارائه به موقع و مناسب جزوات درسی و رفتار مسئولانه کارکنان با دانشجویان.
الیوت و شاین[۱۳۸] (۲۰۰۲) نیز مهمترین عوامل موثر بر رضایت تحصیلی دانشجویان را به شرح زیر گزارش نمودند:
کسب برتری آموزشی[۱۳۹]
توانایی جهت دستیابی به درس مورد نظر[۱۴۰]
داشتن مشاور مطلع و باهوش[۱۴۱]
وجود اساتید آگاه، زیرک و باهوش[۱۴۲]
سطح کلی کیفیت آموزش[۱۴۳]
در نظر گرفتن شهریه به عنوان نوعی سرمایه گذاری ارزشمند[۱۴۴]
دارا بودن راهنما و مشاور در دسترس[۱۴۵]
احساس امنیت و اطمینان در محیط دانشگاه[۱۴۶]
فراهم بودن شرایط مناسب تحصیل برای اکثریت دانشجویان[۱۴۷]
وفور امکان دسترسی به مشاوره و راهنمایی[۱۴۸]
آزمایشگاههای کامپیوتر مناسب[۱۴۹]
وجود اساتید منصف و بیغرض[۱۵۰]
امکان دسترسی به اطلاعات[۱۵۱]
اوم، ون و آشیل[۱۵۲] (۲۰۰۶) نیز با بهره گرفتن از روش تحلیل مسیر، ارتباط بین رضایت تحصیلی با شش عامل را به شرح زیر را گزارش کردند:
خودانگیزشی دانشجویان[۱۵۳]
سبک یادگیری دانشجویان[۱۵۴]
دانش تخصصی اساتید[۱۵۵]
ارائه بازخورد به دانشجویان توسط اساتید[۱۵۶]
تعامل دانشجویان با همدیگر[۱۵۷]
ساختار دوره تحصیلی[۱۵۸]
از نظر آویز و روپوسو[۱۵۹] (۲۰۰۷) نیز ارتباط معناداری بین رضایت تحصیلی با موارد زیر وجود دارد:
تصویر دانشگاه[۱۶۰]
بررسی رابطه ی نوع ساختار سازمانی دانشگاه و سرمایه ی اجتماعی بخش ها با رضایت تحصیلی دانشجویان دانشگاه شیراز ـ مدل معادله ساختاری- قسمت ۱۱
