۱) جهانگردی تفریحی؛ افراد یا دسته هایی را شامل می‌‌شود که با هدف تفریح، استراحت، گذراندن تعطیلات از سرزمین خود به سفر می‌‌روند.
۲) جهانگردی درمانی؛ شامل افرادی می‌‌شود که برای استفاده از تغییرات آب و هوا، با هدف پزشکی و درمانی و استفاده از آبهای معدنی، اقدام به مسافرت می‌‌کنند.

۳) جهانگردی فرهنگی؛ که در آن افراد برای آشنایی با فرهنگ و هنر و آداب و رسوم ملل مختلف، آثار تاریخی و مطالعۀ علمی، اقدام به سفر می‌‌کنند.
۴) جهانگردی مذهبی؛ هدف از این نوع جهانگردی زیارت اماکن مقدسه، بازدید از اماکن مذهبی مثل مساجد و کلیساها و معابد قدیمی، شرکت در مراسم عبادی و …
۵) جهانگردی ورزشی؛ که هر نوع مسافرتی را که به منظور فعالیتهای ورزشی انجام می‌‌گیرد، شامل می‌‌شود؛ مانند کوهنوردی، شکار، شرکت در مسابقات و تماشای مسابقات و…
۶) جهانگردی تجاری؛ مثل مسافرتهایی که افراد برای شرکت در بازارها و نمایشگاهای کالا و صنایع تأسیسات کارخانه‌ای و نظایر آن انجام می‌‌دهند.
۷) جهانگردی سیاسی؛ مسافرت به منظور شرکت در جشن های بین المللی و مراسم خاص و کنگره‌‌ها و کنفرانسها را جهانگردی سیاسی می‌‌گویند.(جعفری، ۱۳۹۱، ۱۷).
۲-۸ تاریخچه گردشگری
در این جا به توضیح تاریخچه گردشگری جهان– ایران- اروپا قبل از قرن بیستم و تاریخچه گردشگری در تمدن اسلامی می‌پردازیم:
۲-۸-۱ تاریخچه گردشگری جهان:
گذشته‌های دور مردم به منظور خرید، گشت و گذار، بازدید از اماکن تاریخی و شهرهای بزرگ، با ابتدایی‌ترین وسایل به سفر می‌رفتند. آنان اغلب در قالب کاروان و به طور دسته جمعی سفر می‌کردند. بسیاری از این کاروان‌ها راهنمایانی نیز داشتند. سفرهای فردی نادرو خطرناک بود. شاید بتوان سومریان را اولین قومی دانست که اقدام به سفرهای تجاری می‌کردند. در مصر حدود پنج هزار سال پیش سفرهای دریایی آغاز شد. پس از اختراع چرخ، چرخ و ارابه های چرخ دار را از هر راهی نمی توانستند عبور دهند. به همین منظور راه‌ها ساخته شدند. اورها، بابلیان، مصریان، ایرانیان و یونانیان در این زمینه پیشگام بودند. آتن از نیمه دوم قرن پنجم پیش از میلاد به شهری با جاذبه‌های فراوان برای گردشگری تبدیل شده بود. اما امپراطوری روم با ثروت و امکاناتی که برای مردمانش فراهم کرده بود و جاده‌ها و جاذبه‌های گردشگری و امکانات اقامت مسافران، جزء اولین کشورهایی بود که نوعی از گردشگری را پایه گذاری کرد که به سبک و سیاق گردشگری امروزی نزدیک است. رومی‌ها برای دیدن بناهای تاریخی مانند معابد مشهور در مدیترانه به ویژه اهرام و آثار تاریخی مصر سفر می‌کردند. یونان و آسیای صغیر محل بازی‌های المپیک، آب گرم‌های طبی، استراحتگاه‌های ساحلی، تماشاخانه‌ها، جشن‌ها و رقابت های پهلوانی از جاذبه های گردشگری آن دوران به شمار می‌آیید(الوانی وپیروزبخت، ۱۹،۱۳۸۵)
مارکوپولو جهانگردی که در قرن سیزدهم از ایتالیا به چین سفر کرد، بیش تر مسیر خود را از این طریق طی نمود او از کشورهایی مثل ایران، هند و چین عبور نمود. وی نخستین سیاحتگر غربی بود که با سفرنامه اش، تعداد بسیار زیادی از مردم را به جهانگردی علاقه مند ساخت.
تور بزرگ مسافرتی اروپا که تا سه سال هم طول می‌کشید توسط دیپلمات‌ها، بازرگانان و دانش پژوهانی که به سراسر اروپا، به ویژه شهرهای فرانسه و ایتالیا- سفر می‌کردند، پدید آمد. کاروان‌های مسافرتی دوره الیزابت پس از چندی «گراندتور» نامیده شد. این کاروان‌ها کار خود را در نیمه قرن هفدهم شروع کردند و تا نیمه قرن نوزدهم کماکان رواج داشتند (همایون، ۱۳۸۴، ۶۳).
سفر در میان مسلمانان نیز بسیار متداول بود. اصولاً بینش اسلامی بینش جهان گرایی و دنیاگرایی است. قرآن کریم در آیات بسیاری سفر را توصیه کرده است؛ «قل سیروا فی الارض ثم انظروا کیف کان عاقبه المکذبین (انعام: ۱۱ – نحل: ۳۶- نمل: ۶۹). در مجموعه سیزده آیه شریفه در قران کریم درباره سیر و سیاحت و زمین گردی و جهان گردی است. در پی همین تأکیدها و سفارش‌های قرآن مجید از پیغمبر (ص) و ائمه معصومین (ع) احادیث بسیاری راجع به سیر و سفر روایت شده است. پژوهش‌های دقیق و قابل توجهی از سوی جهانگردان مسلمان انجام شده است. در همین ارتباط به کتب مسالک می‌توان اشاره نمود که در خصوص راه‌ها و فاصله‌ها و مسافت‌های شهرها و منزلگاه‌ها و شهرهایی که سر این راه‌ها واقع گردیده‌اند گفتگو به میان می‌آورد (دریایی، ۱۳۸۴، ۲۴۲).
۲-۸-۲ تاریخچه سفر و سیاحت در ایران:
آثار باستانی مکشوفه در جای جای نقاط تاریخی فلات ایران شباهتهایی دارند که گویای وجود ارتباط میان این بخشهای مجزا از یکدیگر است، اگر این فرضیه مقرون به صحت باشد باید پذیرفت که هزاران سال پیش از میلاد مسیح (ع) اقوام ایرانی در فلات ایران مسافرت می‌‌کرده اند. مهمترین مسافرت دسته جمعی که با نوعی با تاریخ ایران پیوند خورده است را باید مهاجرت اقوام آریایی از روسیه به ایران دانست. مادها در اواخر هزاره دوم پیش از میلاد در ایران سکنی گزیدند. با به قدرت رسیدن کوروش کبیر و بنا نهادن امپراطوری هخامنشی (۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) به منظور تسهیل ارتباط بخشهای گوناگون امپراطوری به بهبود و توسعه راه‌‌ها اهتمام ورزیده شد. گزارش هرودوت در شرح لشکرکشی کوروش به لیدی نشان میدهد که برای نخستین بار در تاریخ به فرمان کوروش بر روی رودخانه‌‌ها پل زده شد. نخستین مراوده سیاسی- تجاری مهم ایران و چین به سفر نماینده خاقان چین به ایران در عهد اشک نهم (مهرداد دوم) ۱۲۴ تا ۸۶ پیش از میلاد باز می‌‌گردد. این مراوده را در واقع میتوان مبنای شکل گیری راه ابریشم دانست. در عهد ساسانیان راه‌‌ها به تراز پیشین بودند، در ضمن آن که ایشان نیز همانند اشکانیان برای تأمین هزینه نگهداری راه‌‌ها مالیان هایی از کالاهای بازرگانی اخذ می‌‌نمودند.
آغاز دوران اسلامی با رکود سفر و تجارت در ایران همراه بود. در زمان سلجوقیان و صدارت خواجه نظام الملک ایجاد راه های جدید و تأمین امنیت آنها طرف توجه دولت قرار گرفته که رونق تجارت را به دنبال داشت. پس از استیلای مغولان بر ایران و دوران نا امنی و غارت نخستین، اقداماتی به منظور ایمن کردن راه‌‌ها به عمل آمد که از آن جمله میتوان به احداث چاپار خانه هایی که در زبان مغولی به مخازن معروف بوده اشاره کرد.
علیرغم آشفتگی های اوایل دوران صفوی (قرن دهم هجری) که به تجارت لطمه بسیار زد، گاه و بیگاه مسافرانی با مقاصد تجاری- سیاسی از اروپا به ایران مسافرت می‌‌کردند. اما در دوران شاه عباسی اول امنیت عمومی و ثبات سیاسی مهمترین عامل توسعه اقتصادی کشور و رونق سفر در ایران به حساب می‌‌امد. در این دوران بود که شبکه راه های مهمی احداث گردید که هنوز نیز گاه به راه های شاه عباسی شهرت دارند. در این دوران بود که احداث راه‌هایی با جنبه گردشگری نیز مورد توجه قرار گرفت، از این جمله راه فرح آباد که به کمک آن امکان سفر به شمال کشور و بهره برداری از سواحل زیبای مازندران برای طبقات مرفه فراهم گردید. همچنین تاسیساتی ایجاد شد که در حکم پلاژها و ویلاها و کاخ های امروزی هستند.
افسانه ۹۹۹ کاروانسرای شاه عباس نیز حکایت از اهتمام این پادشاه در گسترش امکانات رفاهی برای مسافران است. سلطه ی افاغنه بر ایران در پایان عصر صفوی دیگر بار به رکود سفر و تجارت منجر گردید تا اینکه نادر شاه در قرن ۱۲ هجری بابیرون راندن افاغنه دیگر بار کشور آباد ساخت در دوران قاجار تا عصر صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر تحولی جدید در گسترش امکانات سفر پدید نیامد لیکن امیرکبیر کوشید تا میراث هخامنشی در تاسیس چاپار خانه و امنیت راه‌‌ها را باز زنده سازد و تا جایی که به عنوان مثال در کتابچه مخصوصی چاپارخانه‌‌ها و مسافت میان آنها نوشته شده و منتشر گردید. نخستین کالسکه‌‌ها احتمالاً در دوران قاجاریه در کشور و در مسیرهایی نظیر تهران- تبریز به راه افتادند.
در سال ۱۲۹۹ هجری مهندس فرانسوی به نام برآتال امتیاز ساخت راه آهن حضرت عبدالعظیم را از دولت ایران تحصیل نمود و با مشارکت بلژیکی‌‌ها ساختمان این خط آغاز گشت.
این خط در سال ۱۳۰۱ بدست ناصر الدین شاه قاجار افتتاح گردید. مظفرالدین شاه در سفر نخست فرنگ خود به سال ۱۳۱۷ هجری شمسی در بروکسل یک دستگاه اتومبیل که با زغال سنگ کار می‌‌کرد خریداری نمود، تا دهه دوم قرن چهارده هجری ۲۴۰۰ کیلومتر راه شوسه در کشور وجود داشت که فقط ۵۰ کیلومتر آن آسفالت شده بود.
نخستین راه آهن ایران میان جلفا و تبریز بطول ۱۴۶ کیلومتر در سال ۱۲۹۴ هجری شمسی احداث گردید. اما احداث راه آهن سراسری از سال ۳۰۶ آغاز گردید و در سال ۱۳۱۷ به انجام رسید. هزینه ساخت این راه آهن از طریق عوارض ایران بر قند و چای تأمین گردید.
در سال ۱۳۰۱ شمسی سازمان هواپیمایی ایران بنیان نهاده شده و چهار تن از جوانان برای آموزش خلبانی به روسیه اعزام شدند. در اردیبهشت ۱۳۰۳ شمسی با ورود پنج فروند هواپیما به تهران، فرودگاه قلعه مرغی افتتاح شد و در سال ۱۳۰۶ نخستین سرویس مسافربری هوایی افتتاح شد که تا پس از جنگ جهانی دوم ادامه داشت. نخستین فرودگاه کشوری در ۲۶ اردیبهشت ۱۳۲۱ در تهران گشایش یافت. در سال ۱۳۲۳ نخستین شرکت هواپیمایی ایران تأسیس شد و سابقه تأسیس هواپیمایی ملی ایران (هما) نیز به سال ۱۳۴۰ باز می‌‌گردد. به این ترتیب داستان سفر با ورود هواپیما به این صنعت در کشور به موقعیتی می‌رسد که اکنون در آن قرار داریم. (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۹۳، ۳۹-۳۵)
۲-۹ اهمیت گردشگری
صنعت جهانگردی، دنیای مربوط به خود را دارد و به لحاظ شکل و محتوای کار، چشم انداز‌‌ها و امتیازات، برتری هایی نسبت به مشاغل دیگر دارد. در صنعت جهانگردی و مشاغل وابسته به آن می‌‌توان شاهد به کارگیری افراد متخصص تا رده های پایین شغلی بود در این راستا افراد جوان امکان جذب بیشتری در این بخش دارند (کریمی، محبوب فر، ۱۳۹۰، ۳۵).
گسترش گردشگری را نه تنها باید موجب رونق اقتصادی بلکه باید موجب گسترش روابط بین المللی، همزیستی مسالمت آمیز، استحکام دوستی‌‌ها و گسترش صلح و امنیت جهانی دانست(پاپلی یزدی، سقایی، ۵،۱۳۸۸).
بنابر آمار بانک جهانی، درسال ۲۰۰۰ تعداد گردش گران درسرتاسر جهان بالغ بر۷۰۱ میلیون نفر بوده و از این جریان گردش گری مبلغی حدود ۴۷۵ میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است(بانک جهانی، ۲۰۰۲). البته برخی منابع درآمد گردش گری را درسال ۲۰۰۰ حدود ۳۲۱ میلیارد دلار دانسته اند و آن را در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۲۰ به ترتیب ۱۵۵۰ و ۲۰۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده اند(میرطالبیان، ۱۳۸۰، ۱۲۹).
۲-۱۰ اثرات اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی توریسم
۲-۱۰-۱ اثرات مثبت و مطلوب
۲-۱۰-۱-۱ اثرات اقتصادی توریسم:
در طول یکصد سال اخیر، بخصوص بعد از جنگ جهانی دوم صنعت توریسم پا به مرحله‌ای گذاشت و به چنان اهمیت و اعتباری دست یافته که به جرات میتوان این صنعت را در قرن بیست و یکم اگر نه بزرگترین بلکه به عنوان کلیدی ترین صنعت در جهان برشمرد.
رشد صنعت توریسم در برخی از کشورها رشد اقتصادی این کشورها را به دنبال داشته منتهی این رشد در برخی از کشورها کمتر در برخی دیگر بیشتر بوده، در این میان سهم کشورهای پیشرفته صنعتی به مراتب بالاتر از کشورهای در حال توسعه میباشد آثار اقتصادی توریسم چند گانه است مهمترین اثر توسعه‌ای این صنعت ایجاد اشتغال و درآمد است. توسعه جهانگردی در افزایش درآمدهای مالیاتی نیز تاثیر مستقیم دارد. بخشی از درآمدهای مالیانی ازمالیات بر شرکتها و مالیات بر فروش اخذ میشود. وقتی تعداد گردشگر زیاد شود میزان فروش و به تبع آن درآمدهای مالیاتی نیز افزای می یابد توریسم همچنین در تأمین ارز بهبود تراز پرداختها نقش موثری دارد به گونه‌ای که باورود گردشگر به منطقه‌ای‌ تقاضا برای کالاهای بومی و تولیدی داخلی افزایش می‌‌یابد چون گردشگر به طور مستقیم به بازار داخلی وار می‌شود در نتیجه کالا خریداری کرده ارز وارد می‌کند و باعث می‌شود اقتضا کشور میزبان از درآمدهای فراوان مردم کشورهای غنی سود ببرد. جهانگردی علاوه بر مزایای ذکر شده هم سبب رونق و درآمد بیشتر برای اکثر مردم از نظر کسب و کار فروش فرآورده های کشاورزی و صنعتی شده و هم برای کشورهایی که دارای زیبایی های طبیعی و میراث فرهنگی غنی و اماکن تاریخی هستند موجب توجه هر چه بیشتر جهانگردان قرار گرفته و صلحب میلیونها دلار درآمد ملی از طریق جهانگردی می‌‌گردند. اشیاء و لوازمی که جهانگردان در مدت اقامت خود در کشوری خریداری میکنند و وجوهی که جهت استفاده از خدمات می‌‌پردازند همان اثراتی را در اقتصاد یک کشور دارد که صدور کالا را موازنه بازرگانی و تراز پرداختهای بین المللی ایفا می‌‌کند.
- افزایش رقابت در خدمات رسانی
- افزایش درآمد
- ایجاد اشتغال
- افزایش تقاضا برای صنایع دستی
- بهبود خدمات و تسهیلات شهری
- افزایش ضریب تکاثری(عباس نژاد و همکاران ، ۱۳۸۷، ۲۶)
۲-۱۰-۱-۲ اثرات اجتماعی- فرهنگی:
اگرچه توسعه جهانگردی در بین انبوه مردم ممکن است ابزاری جهت ارتقاء سطح آگاهی، صلح طلبی کاهش نابرابریهای اجتماعی، عرضه کردن فرهنگ و هویت ملی و قومی، به نظر میرسد لیکن برخی دیگر نیز بر این باورند که نگرش‌‌ها و باورهای مردمی در مواجه با جهانگردان تغییر می‌‌کند، پیوندها و مناسبات مردمی با رهنگف اخلاق، مذهب و اعتقادات خویش سست شود و حتی برخی آنرا وسیله‌ای برای انعطاف اخلاقی می‌دانند. (تاثیر جهانگردی و جهانگردان بر ارزش‌‌ها و رویه های سنتی یک واقعیت است ولی نباید همه چیز را به آن نسبت داد. به سخن دیگر، جهانگردی صرفاً عالی است که به توسعه آنچه از قبل در راه است سرعت می‌‌بخشد. جهانگردی همواره به صورت یک کاتالیزور عمل می‌‌کند بعضی در کل اجتماع، در همان مسیری تاثیر می‌‌گذارد که تاریخ حرکت می‌‌کند.
برخی از اثرات مثبت اجتماعی، فرهنگی عبارتند از:
- افزایش حمایت از فرهنگ سنتی، به نمایش گذاران هویت ملی و قومی، تجدید حیات هنرهای سنتی و جشنها و…
- از بین رفتن نمودهای منفی در اثر تماس مستقیم جهانگردان و اهالی.
- ایجاد فرصتهای جدید اجتماعی کاهش نابرابریهای اجتماعی از طریق تغییر در مشاغل و تغییر در نقشهای اجتماعی.
- افزایش محلهای گردش و تفریح با توسعه تشکیلات جهانگردی
- تاسیس مراکز بهداشتی و درمانی و بهبود کیفیت زندگی از طریق افزایش جمعیت ناشی از توسعه امور جهانگردی
- ایجاد فرصت های جدید اجتماعی
- بهبود در کیفیت زندگی

ضابطه: محدودیت گردش‌به‌چپ در یک تقاطع باید به‌دقت مورد بررسی قرار گیرد. زیرا این محدودیت باعث انحراف بخشی از ترافیک به دیگر خیابان‌های محلی می‌شود. به‌طور کلی تحلیل‌گر باید مطمئن شود که محدودیت گردش بخشی از یک برنامه‌ریزی برای شناسایی علت اصلی مشکل گردش‌به‌چپ است. دلایل این مشکل عبارتند از: ظرفیت ناکافی گردش به ‌چپ در تقاطع‌های چراغ‌دار مجاور، انباره ناکافی گردش‌ به ‌چپ در تقاطع موردنظر، کم بودن سرعت حرکت در مسیر اصلی (که موجب انحراف ترافیک به معابر فرعی‌تر از طریق گردش به ‌چپ می‌شود). ضابطه‌های زیر به توجیه ممنوعیت گردش به چپ کمک می‌کند:

• • تأخیر،تداخل ویاتصادفات ناشی از گردش به چپ به حد غیرقابل قبولی افزایش یافته باشد،

• • یک مسیر جایگزین برای وسایل‌نقلیه‌ای که نیاز به‌ گردش به‌ چپ دارند وجود دارد،

• • زمان سفر وسایل‌نقلیه در مسیر جایگزین بیش از چند دقیقه افزایش نخواهد یافت،

• • تقاطع در ناحیه‌شهری یا حومه‌شهری قرار دارد (در ناحیه حومه‌ شهری معمولاً از ممنوعیت گردش استفاده نمی‌شود مگر آن‌که جزیی از یک برنامه ناحیه‌ای باشد).

درصورتی که مشکلات عملکردی فقط در ساعات اوج به وجود می‌آیند ممنوعیت گردش ‌به ‌چپ در این ساعت به عنوان یک گزینه ممکن ارزیابی می‌شود و اگر مشکلات عملکردی در تمام روز وجود دارند و امکان فراهم کردن یک پهلوگاه گردش‌ به ‌چپ وجود ندارد ممنوعیت گردش‌ به ‌چپ در تمام مدت روز به عنوان یک گزینه ممکن مطرح خواهد‌شد. بدون توجه به مدت ممنوعیت کلیه معیارهای ذکر شده باید ارضا شده باشند تا بتوان این گزینه را مورد ارزیابی قرار داد.
کاربرد: به منظور ارزیابی ضابطه‌های ارائه شده در بند قبل لازم است سه دسته اطلاعات جمع‌ آوری شوند (این اطلاعات در ساعت اوج صبح، ساعت اوج عصر و یک ساعت غیر اوج از روزهای عادی برداشت می‌شود):
۱- تأخیر ناشی از صف وسایل‌نقلیه در خط حرکت مستقیم، به‌دلیل عدم ‌وجود یا عدم‌کفایت انباره یا پهلوگاه
۲- تداخل‌های ناشی از گردش ‌به ‌چپ (یا سابقه تصادفات ناشی از گردش‌ به ‌چپ در سال گذشته)
۳- زمان سفر برای مسیرهای جایگزین احتمالی
تأخیر،تداخل و اطلاعات تصادفات ناشی از گردش ‌به ‌چپ باید برای تعیین نیاز به ممنوعیت گردش‌ به ‌چپ و مدت آن مورد استفاده قرار گیرند. هنگامی‌که محدودیت گردش در ساعت‌های خاصی از روز اعمال می‌شود باید آن را به‌وسیله روش‌های زیر به رانندگان نشان داد:
۱- تابلوی با پیغام متغیر (تابلوی متغیر خبری)
۲- تابلوی دارای روشنایی داخلی که فقط در ساعات ممنوعیت گردش دیده می‌شود
۳- تابلوی دائم یا نوشته‌ای که ساعات ممنوعیت را نشان می‌دهد
اگر ممنوعیت گردش در تمام ساعات روز اعمال می‌شود، بهتر است از جداول جداکننده برای بستن مسیر گردش استفاده شود.
افزودن پهلوگاه گردش‌ به ‌راست در راه ‌اصلی: فراهم کردن پهلوگاه گردش ‌به ‌راست برای راه ‌اصلی در تقاطع با کنترل توقف در دو جهت، ایمنی و عملکرد تقاطع را به‌طور قابل ملاحظه‌ای بهبود می‌بخشد. پهلوگاه گردش ‌به ‌راست، به‌طور مؤثری وسایل‌نقلیه‌ای را که به منظور گردش کاهش سرعت داده و یا متوقف شده‌اند. از وسایل‌نقلیه‌ای که در خط مستقیم حرکت می‌کنند جدا می‌سازد. این جداسازی تصادفات ناشی از گردش (مثل تصادف از گوشه‌ها، عقب و پهلو ‌به ‌پهلو) و تأخیر وارد بر وسایل‌نقلیه مستقیم‌ را به حداقل می‌رساند.
یکی از معایب افزودن پهلوگاه به رویکرد راه‌اصلی، نیاز آن به‌تغییر وضعیت روسازی موجود و یا تعریض مقطع عرضی رویکرد است. گاهی اوقات مقطع عرضی راه موجود فضای کافی برای تعریض روسازی و افزودن خط جدید را در خود دارد. اما در نواحی‌شهری تخصیص فضای لازم احتمالاً با خراب‌ کردن جداول و محل‌های پارک حاشیه خیابان همراه بوده و بر وضعیت کاربری‌های تجاری مجاور تأثیر قابل ‌توجهی خواهد داشت. در اغلب موارد تعریض مقطع عرضی به‌منظور احداث پهلوگاه گردش، ضروری است. اگر بتوان عرض لازم را از طریق حریم ‌راه موجود تأمین نمود هزینه‌ها محدود به‌هزینه احداث خواهد شد. اما اگر نیاز به تملک زمین مجاور باشد هزینه‌ها به‌شدت افزایش خواهند یافت.
ضابطه: ضابطه‌های این بند براساس ارزیابی و مقایسه هزینه‌های عملکردی و هزینه تصادفات مربوط به حرکات گردش ‌به ‌راست، با هزینه احداث پهلوگاه گردش به راست، ارائه شده‌اند. هزینه عملکردی شامل هزینه تأخیر و سوخت کاربران ‌راه است.
کاربرد: کاربرد ضابطه‌های بند قبل نیازمند جمع‌ آوری اطلاعات زیر است:
۱- حجم حرکات گردشی در ساعت اوج یک روز عادی در راه ‌اصلی
۲- سرعت ۸۵ درصد در راه ‌اصلی (سرعت نصب شده در روی تابلو را می‌توان در صورتی که اطلاعات کافی موجود نباشد مورد استفاده قرار داد).
افزایش شعاع گردش‌ به ‌راست: شعاع مسیر گردش ‌به ‌راست در ایمنی و عملکرد تقاطع مؤثر است.
شعاع بزرگ‌تر دارای مزایای زیر است:

• • در رویکرد راه ‌اصلی، موجب افزایش سرعت گردش و در نتیجه کاهش تأخیر وسایل‌نقلیه مستقیم‌ روی پشت‌سر می‌شود،

• • در رویکرد راه‌ فرعی، گلوگاه رویکرد را تعریض کرده و به‌طور موثری شبیه به پهلوگاه گردش‌ به ‌راست عمل می‌کند،

• • موجب تسهیل گردش اتوبوس‌ها و کامیون شده و از ورود آن‌ها به خطوط مجاور یا لبه پیاده‌رو جلوگیری می‌کند،

• • اما برخی از معایب افزایش شعاع گردش به شرح زیر است:

• • نیاز به حریم راه بزرگتری دارد،

• • به‌دلیل افزایش سرعت گردش و طول پیاده‌روی، باعث کاهش ایمنی پیاده‌ها می‌شود.

به‌منظور کاهش تأثیر منفی افزایش شعاع گردش ‌به ‌راست بر ایمنی عابران، می‌توان از یک جزیره جداکننده مثلثی شکل در قسمت بیرونی مسیر گردش‌ به ‌راست استفاده کرد تا به‌عنوان پناه‌گاهی در اواسط خیابان توسط عابران پیاده مورد استفاده قرار گیرد.
ضابطه: حداقل شعاع گردش در تقاطع‌های ‌شهری و حومه ‌شهری در جدول ۲-۶ ارائه شده است. هنگامی‌که حریم راه کافی و حجم عابران پیاده کم است، باید از شعاع‌های بزرگ‌تر استفاده شود. هنگامی‌که محدودیت حریم راه استفاده از شعاع‌های بزرگ‌تر را با مشکل مواجه می‌کند، استفاده از شعاع قوس ساده و یک لچکی یا یک قوس سه مرکزی، باعث افزایش شعاع موثر قوس می‌شود، بدون آن ‌که مانند قوس ساده فضای زیادی را اشغال کند. درصورتی‌که استفاده از شعاع‌های بزرگ‌تر به‌دلیل حجم قابل توجه عابران پیاده، دچار محدودیت شده است. می‌توان با بهره گرفتن از جزیره‌های جداکننده، این محدودیت را کاهش داد.
جدول ۲-۶: نحوه تعیین شعاع قوس ساده گردش‌به‌راست

تو امیـد منـــی در پـــــای مــــیزان

به لطف خویش بخشی جرم و عصیان^[۲۵۰]

مولانا نیز در اشعارش بدون واسطه از خداوند نیازها وخواسته‌هایش را می‌خواهد. برای نمونه در ابیات زیر عفو وگذشت را خواهان است

عـفو کن ای خــوب روی خوب کار

آنـچه گــفتم از جنـون انـدر گـذار^[۲۵۱]

دسـت گیـــر از دست ما، ما را بخــر

پـرده را بردار و پرده مـــا را مـــدر^[۲۵۲]

و بسیاری دیگر از ابیاتی که شاعران در مناجات‌های خود سروده‌اند، خواسته‌های خود را بی‎واسطه از حق خواسته‌اند.؛ ولی تعداد آنها در مقایسه با اشعاری که ذکر شد، بسیار کمتر است. آنها در اشعاری که در ستایش و نعت پیامبر سروده‌اند به شفیع‌بودن پیامبر اقرار داشته‌اند
۱-۸-۷-۱٫ شکرگزاری در ادعیه شیعه
شکر در اصطلاح شناختن نعمت از منعم و خوشحال شدن و مصرف‌کردن آن در راهی که نعمت دهنده به آن خشنود است. یکی دیگر از انواع دعا شکرگزاری است. این شکرگزاری در بیشتر ادعیه شیعه دیده می‌شود. انسان وقتی در خلوت با خود می‌اندیشد، درمی‌یابد که آفرینش او لطف پروردگار بوده و اگر اراده خداوند محقق نمی‌شد، او به وجود نمی‌آمد. همچنین نعمت‌های فراوانی که خداوند برای ادامه حیات به او بخشیده و او را در لطف و مرحمت خویش قرار داده است، یکی دیگر از دلایلی است که موجب شکرگزاری بشر در برابر معبود می‌شود و آدمی با تأمل و تفکر متوجه می‌شود که خود فقیر محض است و خداوند غنی مطلق، و هر چه دارد از اوست؛ بنابراین باید از او سپاسگزار باشد و در همه حال و همه وقت او را عبادت کند و به خاطر نعمت‌هایش او را شاکر باشد.
نتیجه آنکه انسان در مناجات و رازونیاز خود خدا را شکر می‌کند و او را سپاس می‌گوید. در کتاب نیایش عارفان آمده است که «ادب عبودیت اقتضا می‌کند به هنگام نیایش، نعمت‌های گوناگون الهی را به یاد آوریم و برشماریم و خداوند را شکر گوییم، اما عبد با معرفت نیک در خواهد یافت که نعمت‌های حق بی‌شمار است و او ناتوان از شکر. اقرار به این ناتوانی خود از آداب بندگی است.»^[۲۵۳]
امامان معصوم نیز در دعاهای خود همواره از خدا سپاسگزاری می‌کردند و لحظه‌ای از شکرگزاری فروگزار نکرده‌اند. امام علی برترین عبادت را عبادتی می‌داند که برای شکرگزاری باشد: «گروهی از ترس دوزخ خدا را عبادت می‌کنند و این عبادت بزرگان است؛ جمعی به امید بهشت خدا را عبادت می‌کنند، این عبادت بازرگانان است و عده‌ای برای سپاسگزاری خدا را می‌پرستند و این عبادت آزادگان است.»^[۲۵۴]
در دعاهای شیعه می‌توانیم این نوع از مناجات را مشاهده کنیم. امام سجاد در مناجات الشاکرین ابتدا عجز خود را از اقامه شکر پروردگار اقرار می‌کند و از نعمت‌های بی‌شمار خدا یاد می‌کند و ناسپاسی خود را از وجود این لطف و نعمت بیان کرده و اعتراف می‌کند از ادراک نعمت‌ها ناتوان است، چه برسد به شمارش آنها و سپاس و شکرگزاری: «لک الحمد علی حسن بلائک و سبوغ نعمائک: برای توست سپاس بر حسن آزمایشت و فراوانی نعمت‌هایت.»^[۲۵۵]
در مناجات الشاکرین این مطلب را که هر شکری خود شکر دیگری می‌طلبد، این چنین بیان می‎کند: «فکیف لی بتحصیل الشکر و شکری ایاک یفتقر الی شکر: پس چگونه می‌توانم شکرگزارم و در هر شکری احتیاج به شکر دیگری دارد.»^[۲۵۶]
بخش‌هایی از دعای ابوحمزه ثمالی با شکرگزاری خدا آغاز می‌شود و این نشان‌دهنده بهترین نوع عبادت در دعاست که انسان با فروتنی تمام از خدای خویش سپاسگزاری می‌کند، به خاطر نعمت‌های بی‌پایانی که برایش خلق کرده و هرگاه از او چیزی خواسته فروگذار نکرده است: «الحمدلله الذی انادیه کلما شئت لحاجتی: سپاس خدای را که هرگاه حاجتی خواهم او را ندا کنم.»^[۲۵۷]
امام عارفان خدا را شکر می‌گوید، چون هرگاه بخواهد با او بدون واسطه گفتگو می‌کند و مهم‌تر اینکه خدا از دوستی ما بی‌نیاز است و به ما مهر می‌ورزد: «الحمدالله الذی تحبب الی و هو غنی: ستایش خدای را که با من دوستی کند، با اینکه او از من بی‌نیاز است.»^[۲۵۸] امام حسین در دعای عرفه خداوند را شکر می‌فرماید و پس از برشمردن نعمت‌های خداوند به سپاس و حمد او می‌پردازد. نعمت‌هایی چون روزی‌رساندن به او در کودکی، رسوا نکردن خطاها، نعمت در بزرگسالی،‌ هدایت و راهنمایی، دادن مأوی،‌ پوشاندن، عافیت… و سپس می‌فرماید: «لک الحمد دائما و لک الشکر واصبا ابدا: پس حمد همیشه برای توست و از آن توست شکر ثابت و ابدی.»^[۲۵۹]
۱-۸-۷-۲٫ شکرگزاری در مناجات‌های شاعران
عارفان در اشعار خود در برابر حق و نعمت‌هایش شکرگزاری کرده‌ و به آن اقرار کرده‌اند که زبان از حد شکرگزاری و سپاس ذات باری‌تعالی عاجز است:

چــــگونه شـکر تو گویــــد زبـانم

که نیست آن حد دل یا حــد زبـانم^[۲۶۰]

سعدی می‌گوید:

یکی از مهمترین شاخصهای رضایت مشتری از کیفیت کالاها و خدمات عرضه شده که با بهره گرفتن از مدل های علی – معلولی و پیامدها توسعه یافته اند، شاخص رضایت مشتری آمریکا ACSI می باشد.این مدل علاوه بر ارائه مقادیر پارامترهای میانگین و پراکندگی برای متغیر رضایت مشتری و علل آن برای یک سازمان ، به ارزیابی تاثیر متغیرها بر یکدیگر نیز می پردازد.مدل ACSI شامل تعدادی متغیر پنهان میباشد که به وسیله چند شاخص قابل اندازه گیری و از طریق نظرسنجی مشتریان محاسبه می شود. اعتبار این شاخص به دلیل محاسبه درون سنجی از روابط علی و معلولی ارتقا می یابد. در این مدل رضایت مشتری از جمله متغیرهایی است که با بهره گرفتن از چند شاخص قابل اندازه گیری محاسبه میشود. این رویکرد چند شاخصه است و شاخصهای مورد نظر شامل رضایتمندی کل ، تلقی مشتری از کیفیت محصول یا خدمت در قیاس با انتطارات او و کیفیت محصول یا خدمت دریافتی در قیاس با محصول یا خدمت ایده آل مشتری می باشند(ملکی ودارابی،۱۳۸۷،۳۰). متغیرهای شش گانه پنهان مستقیما قابل اندازه گیری نیستند، بلکه هریک از آنها به کمک معیارهای متعدد که در شکل ۲-۴ مشخص شده است، ارزیابی می شوند.

Hirschman
منبع: (ملکی ودارابی،۳۰،۱۳۸۳)
شکل۲-۵- مدل شاخص رضایت مشتری در آمریکا
شکایت به مدیران
شکایت به کارکنان
وفاداری مشتری
تمایل برای خرید مجدد
فاصله با ایده آل
تحمل در برابر افزایش قیمت
شکایات مشتری
مقایسه با انتظارات
انطباق
قابلیت اطمینان
انطباق
قابلیت اطمینان
کیفیت درک شده
انتظارات مشتری
ارزش درک شده
کیفیت در برابر قیمت
رضایت مشتری
جدول ۲-۵شاخص های مدل ACSI را که برای اندازه گیری متغیرهای پنهان مورد استفاده قرار می گیرند، نشان می دهد.با بهره گرفتن از نظرات مشتریان سازمان در خصوص هر یک از معیارها، وضعیت آن متغیرها مشخص می شود وبا استفاده از داده های جمع آوری شده مقدار شاخص رضایت مشتری محاسبه میشود.
جدول ۲-۵- شاخص های مدل ACSI

۳۷۴۰/۱۸۸
چرا انسان دل به این دنیایی ببندد که مانند کاروان سرایی است که یاران از آن جا رفتند و ما هم منتظر رفتن هستیم.

چرا دل بر این کاروانگه نهیم؟

که یاران برفتند و ما بر رهیم

۳۷۴۴/۱۸۸
دل به این دنیای دل فریب مبند که به کسی وفا نمی‌کند و ناپایدار و بی ثبات است.

دل اندر دلارام دنیا مبند

که ننشست با کس که دل برنکند

۳۷۴۶/۱۸۹
فصل سوم
پیوند انسان با هم نوعان
۳-۱- درآمد
سعدی در بوستان انسانی است که برای پیوند هم نوع، با انسانیت آدم دست به هر فرابینی و تلاشی می زند تا راهی روشن را فرا راه پیوندهای انسانی و خدایی برای نسل بشریت قرار دهد.

سعدی جامعه شناسی است که جامعه‌ی زمان خود را به خوبی شناخته و برای تغییر این جامعه روابط بین تک تک اعضای جامعه‌ی بشری را درک کرده و تضادّ و تعارض‌های این جامعه را موشکافانه تحلیل و بررسی کرده تا بتواند آنچه را می‌گوید و برای آیندگان به یادگار می‌گذارد از سر صدق و راستی باشد و پیامبری باشد که آرمان اندیشه‌های خود را چون ستارگانی روشن در کهکشان پیوندهای خدایی برای زندگی بهتر و زیستنی فراتر از زندگانی دنیوی در آسمان بوستان خود می نگارد.
او برای نگاشتن اندیشه‌های فرابینشی خود دنبال جایگاهی می‌گردد که آغازی نیرومند و توانا داشته باشد پالایش این اندیشه‌ها را باید از جایی شروع کند که مورد پالایش خود تسلطی بر اندیشه‌های دیگر داشته باشد و آن کسی نیست جز حاکم یک کشور.
۳-۲- پیوند سلطان با مردم
اگر بوستان را به دست تحلیل بسپاریم به وضوح می‌بینیم که یک طرف خطاب سعدی پادشاه است گویا آگاهانه می‌داند که رفتار و کردار پادشاه زیر ذره بین زیر دستان و رعیت اوست، از این جاست که سعی می‌کند تمام القای اندیشه‌های خود را بر وجود پادشاه ببیند تا به دنبال آن جامعه‌ای پاک و عاری از فساد بوجود آید.
در جامعه‌ای که پادشاه حاکم بر کشوری است که زیر دستان از طبقات مختلف مردم هستند پادشاه باید چگونگی پیوند بین اعضای یک جامعه را به خوبی بشناسد و آگاه از روابط اجتماعی اعضای جامعه باشد و نوع برخورد با هر قشری از جامعه را بشناسد، خواه درویش، خواه ثروتمند، خواه مسافر، خواه غریب و…
پیش از سعدی، نویسندگانی از قبیل (غزالی، ۱۳۸۰: ۱۳۱-۸۱ ) و (خواجه نظام الملک، ۱۳۷۸: ۱۱) پادشاهان را «سایه خدا بر روی زمین» دانسته‌اند این نویسندگان معتقد بودند که پادشاه را خدای تعالی به مقام حکم رانی دنیا منصوب کرده است تا بر اساس حکمت بر مردم حکومت ‌کنند و رعایا باید از آنان اطاعت کنند و مخالفت با آنان به معنی مخالفت با خداست. پادشاه نیز باید فرمان‌های خداوند را صادقانه انجام بدهد، زیرا اجرای دستورات خداوند انسان را به سعادت می‌رساند پس پادشاه دو وظیفه دارد: یکی در برابر خدا و دیگری در برابر مردم.
سعدی نیز مانند نویسندگان قبل از خود شکی ندارد که برای اداره‌ی کشور و حفظ امنیت و آرامش آن وجود پادشاهان ضروری است و حضور آن‌ها به منزله‌ی رحمت خدا بر مردم است:

ضرورت است که آحاد را سری باشد

وگرنه ملک نگیرد به هیچ روی نظام

به شرط آن که بداند سر اکابر قوم

که بی وجود رعیت سری ست بی اندام