این روش برای حفر سوراخهای با قطر زیاد(تا۱۰سانتی متر)برای کسب نمونه های دست خورده وبررسی لایه ها درخاکهای دارای چسبندگی که گمانه نیاز به حایل ندارد،مورد استفاده قرار می گیرد.دراین حفاری با چرخاندن اوگردارای قطرزیاد خاک بریده شده وگمانه حفر می شودو روشی سریع بوده وبررسی شرایط خاک درزیر زمین از نزدیک را امکان پذیر می سازد.عمق حفاری توسط سطح ایستابی وشرایط سنگ محدود می شود.برای خاکهای بدون چسبندگی،رس های نرم وخاکهای آلی مناسب نیست.نمونه ها دست خورده است(۱۲).

۳-۲-۷-حفاری ضربه ای
تنها درحفاری چاه های آب بکار می رود.نمونه های شسته شده توسط گل کش خارج می شود،عمق تاسنگ بستر را مشخص می کند.دستگاه های حفاری ضربه ای دستگاه های ساده ای هستندکه برای پژوهش های آب یابی بسیارمناسب هستند.ازاین دستگاه ها بیشتربرای چاههایی که درداخل سنگهای مقاوم حفر می شود،استفاده می کنند.اصول کار حفاری ضربه ای خورد کردن سنگ هاست که این عمل به وسیله مته ای به نام مته حفاری یا ترپان انجام می گیرد.مته ها بطورمنظم ازارتفاع ثابتی روی سنگ فرود می آیند.دستگاه مجهز به یک خرک چهار قطبی ویا یک دکل است که مته های حفاری بوسیله یک قرقره برگشت روی آن آویزان می گردند.این مته ها دارای حرکت رفت وآمدی می باشندوبه منظوراجرای مانورهای پایین وبالا رفتن،ازدستگاه رفت وبرگشت جدا گردیده وبه یک وسیله ای به نام چرخ قرقره که برای جاگذاری لوله ها نیز بکار می رود،مربوط می باشند.خرک های جداشونده،چوبی ویا فلزی هستند.پایه ها روی دالهای سیمانی که قبل ازمونتاژ دستگاه تهیه می شوند،قرارمی گیرند.روش حفاری به این صورت است که سرمته سنگین بالا آورده شده ورها می شود تا مواد شکسته شده ویک مخلوطی ازخورده هاوآب ایجاد شودکه توسط گل کش باپمپ های ماسه کش خارج می شود.دیواره چاه توسط لوله جدار،پابرجا نگاه داشته می شود،این روش روشی نسبتا اقتصادی جهت تعبیه گمانه های باقطر زیاد (تا۶۰سانتی متر)درانواع مواد است.درخاکهای قوی وسنگ به کندی انجام می شود.اغتشاشات اطراف سرمته که ناشی از ضربات پر انرژی سرمته است،به شدت بر مقادیرSPT تاثیر می گذارد،مغزه گیری ونمونه UD سنگ امکان پذیر نیست(۱۲).
۳-۲-۸-مته چکشی
برای حفر چاه آّب وچاه های اکتشافی در داخل قطعه سنگ ها مناسب است.این روش مشابه حفاری ضربه ای است.مزیت این روش نفوذ نسبتا سریع درقطع سنگ ها وقلوه سنگ ها است.پیشروی به مراتب سریعتر از روش حفاری ضربه ای است(۱۲).
۳-۲-۹-مته ضربه ای بادی
این روش برای حفر گمانه برای آتشباری،دوغاب زنی ومهارسنگ است.روش سریع برای حفرچال های باقطرکم درسنگ سخت است.بهترین کاربرد را درسنگ های سخت توده ای دارد.نمونه ها منحصر به ذرات وترانشه های کوچک است.برای نمونه گیری به کار نمی رود.درسنگ های سست دارای شکستگی با لایه های رس یا شیل مرطوب ممکن است تمام لوله حفاری درسوراخ باقی بماند.روش حفاری به این صورت است که ضربات وچرخیدن سرمته،سنگ را خورد می کندوترانشه ها توسط فشار هوا خارج می شود(۱۲).
۳-۳-تأثیر عوامل زمین‌شناسی و تکتونیکی در حفاری
شناخت مشخصات ساختمان ظاهری لایه‌ها و سنگها می‌تواند کمک بزرگی در موفقیت اجرا پروژه‌های باشد. در اینجا به آن دسته از خصوصیات ساختمانی و زمین‌شناسی مرتبط با حفاری اشاره می‌گردد(۹).
- شیب و امتداد لایه‌ها
اکثر مواد رسوبی در محیط‌های آبی و یا خشکی دارای لایه‌بندی بوده که بعداً تحت تاثیر نیروهای تکتونیکی وارده دچار چین‌خوردگی می‌گردند. سطوح لایه‌ها بخش ضعیف آن می‌باشد و لایه‌های کم ضخامت به علت خردشدگی، راحت‌تر حفاری می‌گردند. لایه‌های ضخیم دارای یکنواختی بیشتری بوده و خردشدگی کمتری دارند بهمین دلیل حفاری آنها در مدت زمان بیشتری صورت می‌گیرد. تغییر وضعیت لایه‌ها ممکن است سبب انحراف چاه خصوصاً در روش‌های حفاری ضربه‌ای کابلی گردد. استفاده از استابلیزر در حفاری‌های دورانی از انحراف چاه جلوگیری می کند. حفاری در لایه‌های متناوب ضخیم و کم ضخامت چین خورده به علت امکان وجود شکستگی، خطر انحراف چاه و گیرافتادن مته ولوازم حفاری را افزایش می‌دهد.شیب بزرگترین زاویه بین سطح لایه با افق است و امتداد عمود بر شیب می‌باشد،شیب وامتدادلایه هادرپی سد حوضیان دارای زاویه کمتراز۴۵درجه وبه سمت بالادست است.(۹و۲).
- چین‌خوردگی
در نواحی چین‌خورده و در محل طاقدیس‌ها خصوصاً در محدوده محور آنهابه علت وجود بازشدگی و شکستگی و در نتیجه خردشدگی، عملیات حفاری مشکل آفرین است.همچنین در محل ناودیس‌ها نیز به علت تمایل لایه‌ها به لغزش روی یکدیگر و وجود قطعات خرد شده، حفاری مشکلات خاص خود را دارد. بطور کلی در مناطق چین خورده می‌باید اصول فنی و دقت در حفاری برای جلوگیری از انحراف چاه، ریزش و گیرافتادن ابزار و فرار سیال حفاری رعایت گردد(۹).
- گسل‌ها
گسل‌ها محل جدا شدن لایه‌ها و جابه‌جایی آنها در امتداد یک سطح می‌باشد. سنگها در مجاورت سطح گسل معمولاً خردشده و ضعیف می‌باشند و بعضاً ممکن است محل جریان آب بوده و خرده سنگهای اطراف را بتدریج وارد چاه نماید که در اینصورت باید مراقب ریزش و گیرافتادن لوازم بود.گاهی ممکن است در اثر گسل و جابجائی، دو لایه با جنس و سختی متفاوت روی هم قرار گرفته باشند. بطور کلی برای حفاری در سازندهای گسله و یا دارای درز و شکاف، روش حفاری دورانی با بهره گرفتن از گل بنتونیت برای جلوگیری از ریزش سنگها و فرار گل اولویت دارد. حفاری با سیستم ضربه‌ای – دورانی در این قبیل مناطق خطر گیرافتادن چکش و مته مربوطه را به دنبال خواهد داشت(۹).
- هوازدگی و فرسایش
تغییرات درجه حرارت و میزان رطوبت و بطور کلی عوامل جوی باعث فرسایش سنگها و کاهش مقاومت فشاری و سختی آنها می‌گردد. البته عمق نفوذی این پدیده چندان زیاد نمی‌تواند باشد. در زمان تصمیم گیری برای عقد قرارداد در مناطق کوهستانی و ناهموار، مطالعه وضعیت سلامت سنگها و تشخیص تاثیرات تکتونیکی بر آنها برای ارائه پیشنهاد قیمت بسیار مهم است. گاه ممکن است سنگهای بظاهر خرد شده و فرسایش یافته سطحی در عمق به سنگهای سالم و سخت با حفاری مشکل تبدیل شوند. این مسئله در مورد سنگهای آذرین بشدت صدق می‌کند.بطور کلی در انتخاب سیستم حفاری عوامل ذیل را باید در نظر گرفت:
نوع و جنس زمین، قطر و عمق چاه، برآورد اقتصادی، نوع و مدت زمان اجرا پروژه(۹).
۳-۴- عملیات تزریق درسدمخزنی حوضیان
هدف ازتزریق پرنمودن درزه هاوشکاف هاوحفره های ایجاد شده در روباره ها وسنگ ها ازطریق حفاری وتزریق بافشار جهت آب بندی پی است.چون حدودعملیات تزریق پرده آب بند تقریبی بوده،بنابراین هرقسمت ازعملیات حفاری وتزریق رابرحسب شرایط طرح،افزایش یا کاهش می دهند.عملیات آب بندی پی شامل حفاری وتزریق به منظور اجرای پرده آب بنددرروبارهاوسنگ ها است.پرده آب بندنفوذپذیری رابطورقابل ملاحظه ای کاهش می دهدوبرای اینکه بتواندروی شبکه خطوط پتانسیل وجریان،زه موثرباشدبایدبه اندازه کافی عریض طراحی شود.انتهای آن ترجیحا بایدبه لایه های بانفوذپذیری کمتربرسدتابتواندجریان وشیب زه خروجی را شدیداکاهش دهد.دیواره آب بند درسنگهای ضعیف یا رسوبات آبرفتی اجرا می شود(۲۰و۵).
۳-۴-۱- تعاریف و اصلاحات
-آزمایش آب تحت فشار: این آزمایش شامل تزریق آب تحت فشار در یک قطعه از گمانه و به منظور تعیین آب خوری سنگ است.
-آزمایش لوژن: آزمایش اندازه‌گیری آب خوری در سنگ است. میزان آب خوری در سنگ با واحد لوژن (lu) بیان می‌شود.
-آزمایش لوفران: آزمایش تعیین نفوذپذیری در روباره‌ها و مصالح آبرفتی است. نفوذپذیری خاک‌ها و رسوبات آبرفتی به وسیله ضریب دارسی برحسب سانتی‌متر برثانیه بیان می‌شود.
-تزریق آب‌بندی: نوعی از تزریق است که به منظور بستن درز و شکاف سنگ و حفره‌های درون روباره‌ها و مصالح آبرفتی برای ایجاد یک پرده‌آب بند مناسب پیشنهاد می‌شود.
-تزریق آزمایشی: هدف از این آزمایش تعیین روش حفاری، تعیین نفوذپذیری، بررسی تجهیزات در ارتباط با انجام تزریق پرده آب‌بند، بررسی روش‌های مختلف تزریق، انتخاب فشار و کیفیت مخلوط تزریق است. محل آزمایش تزریق می‌تواند بر روی خط پرده تزریق یا در قسمتی از محل سازه‌های دیگر و یا محلی کاملاً جدا از محل سازه‌ها باشد.
-حفاری با نمونه‌گیری: شامل حفاری دورانی توأم با نمونه‌گیری توسط نمونه‌گیر یک جداره یا دوجداره است.
-حفاری مجدد: شامل حفاری مجدد قطعه‌ای از گمانه است که قبلاً تزریق شده باشد.
-دوغاب تزریق: ترکیبی از آب و موادی چون سیمان، سیمان و خاک، ماسه یا مواد شیمیایی است که با نسبت‌های کنترل شده به درون درز و شکاف سنگ‌ها و یا به درون حفره‌های روباره آبرفتی از طریق گمانه‌های حفاری پمپ می‌شود(۵و۲).
-شستشو: شامل عملیاتی است که مصالح باقیمانده در انتهای گمانه و یا مصالحی که از دیواره‌های گمانه به داخل آن ریزش نموده را با تزریق آب خارج می کند(۵و۲).
-شستشو برای تزریق: شامل شستشو و تمیز کردن گمانه قبل از شروع تزریق است(۵و۲).
-قطعه: قسمتی از طول کلی یک گمانه است که در آن آزمایش فشار آب انجام گرفته و یا در آن عمل تزریق انجام می‌شود.طول مقطع حداکثر ۵ متر است(۵و۲).
-گمانه‌های اولیه: شامل اولین سری گمانه‌های تزریق است که بیشترین فاصله را از یکدیگر دارند (در امتداد خط پرده تزریق)(۵و۲).
-گمانه‌های سری دوم و سوم … : شامل گمانه‌هایی است که بین هر دو گمانه سری‌های قبلی حفر و تزریق می‌شود. این روش به نام روش نیمه کردن معروف است(۵و۲).
-لوژن: واحدی است قراردادی و عبارت است از عبور یک لیتر آب در یک دقیقه از طول یک متر گمانه (با قطر بین ۶۶ تا ۱۳۳ میلیمتر) در فشار یک مگا پاسکال، پی با آب‌خوری یک لوژن تقریباً آب‌بند است و به تزریق و پرده آب بند نیاز ندارد. پی با آب خوری بیش از ۳ واحد مستلزم تزریق سیمان برای آب‌بندی است(۵).
۳-۴-۲- تزریق تماسی و تحکیمی
«تزریق تماسی » عبارت است از فرایند پر نمودن شکاف بین سازه و شالوده آن . این شکاف می‌تواند در سطح شالوده یک سد بتنی وزنی یا یک سد قوسی و یا بین پوشش بتنی تونل و سنگهای در برگیرنده آن باشد . هدف از انجام این تزریق برداشتن فاصله بین سازه بتنی و سنگها ی اطراف آن می باشد . به نحوی که این دو بتوانند به صورت یک واحد ساختمانی عمل نمایند . در تزریق تماسی تنها درزه ها مد نظر هستند که در ضخامتی از سنگ بین۵ /۰ تا یک متر وجود دارند(۳).
در« تزریق تحکیمی » ضخامت بیشتری از منطقه سنگی نسبت به تزریق تماسی مورد توجه می باشد که این منطقه سنگی در زیر شالوده سازه های بتنی بزرگ یا اطراف پوشش تونل و یا گود برداریهای وسیع زیرزمینی واقع باشد . هدف از تزریق تحکیمی بهبود بخشیدن و یکنواخت نمودن خواص دگر‌شکلی سنگهایی است که در زیر شالوده واقع بوده و بر اثر انفجارهایی که به منظور گود برداری انجام شده سست گردیده است . عمق تزریق تحکیمی به خواص سنگ ، ابعاد سازه و فشاری که به وسیله سازه به آن وارد می‌شود ، بستگی دارد(۴).
- تزریق تماسی
محدوده عرض درز و شکافهایی که در تزریق تماسی مورد تزریق واقع می شود در حدود چند دهم میلیمتر تا ۱۰ سانتیمتر و یا بیشتر است . از این رو می توان برای تزریق از سوسپانسیون غلیظ سیمان استفاده نمود که ترجیحاً به صورت مخلوط پایدار بوده و هنگام گیرش آب خود را از دست نداد و به این ترتیب آب و سیمان از هم تفکیک نمی شود. گمانه‌های تزریق را به عمق ۵ / ۰ تا یک متر در سنگ در شبکه ای با فاصله های مساوی ۵ /۱ تا ۳ متر حفر می‌نمایند(۳) . فاصله صحیح گمانه‌ها را می توان با انجام تزریقهای آزمایشی تعیین نمود‌. برای تزریق در محل تماس پوشش بتنی تونل با دیواره ، همان الگوی فاصله های مساوی در شبکه گمانه‌ها مناسب می‌باشد‌. بهتر است که سازماندهی کار به صورت پیوسته و ۲۴ ساعته باشد . فشار تزریق در تزریق تماسی به نوع سنگ و فشار روبار شالوده دارد فشار تزریق را باید در شروع کار با انجام تزریق آزمایشی سنجید، فشار بین ۲ تا ۱۰ اتمسفر کافی خواهد بود . فشار بیشتر سبب تحکیم بیشتر و مقاومت زیادتر ماده تزریق می‌شود(۵).
- تزریق تحکیمی
چون هدف اصلی از تزریق تحکیمی ، کاهش تغییرشکل پذیری سنگ است‌، باید کلیه درزه‌ها، شکافها و حفره های موجود با ماده تزریق دارای مقاومت و فشار بالا، پر شود . در اکثر موارد ضروری است که مواد داخل درزه ها تخلیه و تمیز گردد . هنگامی که تزریق تحکیمی در زیر شالوده ها انجام میشود، فشار تزریق با فشار کم روبار محدود می‌شود‌. بنابراین برای افزایش روانی و نفوذپذیری یک سوسپانسیون سیمان با درصد آب کم ، به مواد مضاف احتیاج می باشد . برای این منظور می توان از مواد افزودنی مورد استفاده در بتن حجیم بهره گرفت. گمانه های تزریق در شبکه ای با فواصل مساوی و به صورتی که در مورد تزریق تماسی ذکر گردید حفر می‌شود. معمولاً عمق گمانه ها را بیشتر در نظر می‌گیرند. هنگام تزریق مقاطع عمیقتر با اعمال فشار بیشتر، بهتر است که گمانه ها از بالا به پایین تزریق شود تا لایه های بالایی را آب بند نموده و مانع نشت ماده تزریق به سطح زمین گردد .فشار تزریق به سیستم درز و شکاف سنگ بستگی دارد . فشار تزریق باید حتی‌الامکان زیاد باشد تا سوسپانسیون تزریقی به خوبی تحکیم یابد . از طرف دیگر فشار تزریق توسط عواملی مانند فشار روبار، امکان نشت سطحی و بالا آمدن سطح گودبرداری شده به علت شکست هیدرولیکی ، محدود می گردد‌. برای کنترل بالا آمدن سطح زمین، نقاط نشانه ً انگپایه َ برای پیمایش ژئودتیک نصب می‌شود و یا از دیگر سیستمهای هشدار دهنده نوری و صوتی می توان استفاده نمود . هنگامی که بالا آمدن سطحی شروع شد، باید فشار را کاهش داد .
برای تزریق منطقه بالاتر سنگها که در اثر انفجار سست شده اند باید از سوسپانسیونهای تزریق و فشار تزریق نسبتاً کم استفاده نمود . برای انجام تحکیم در چینه های سنگی عمیقتر و دست نخورده، استفاده از سوسپانسیونهای با نفوذپذیری زیاد و همچنین فشار تزریق بالا ضروری می باشد قبل از انجام عملیات تزریق باید درز و شکافها ی پر شده با مواد سست را شستشو نموده و تمیز نمایند، زیرا سوسپانسیون سیمان نمی تواند در پر شدگی سست درزه ها نفوذ نماید و تأ ثیر آن روی تغییر‌شکل‌پذیری به صورت موضعی است . قبل از عملیات باید مواد سست پرکننده را شستشو داده و تمیز نمود و این کار با تزریق متناوب دومین گمانه از یک سری و شستشوی دیگر گمانه‌ها با هوا یا آب تحت فشار انجام پذیر است‌. ابتدا یک سری از گمانه‌ها، مورد تزریق واقع می شوند و این کار ادامه می یابد تا آب زلال به گمانه‌های مجاور رسوخ نماید سپس توالی شستشو معکوس می شود . تلاطم زیاد آب موجب خالی شدن درز و شکافها از مواد سست می گردد . در صورت ضرورت می توان پس از گذشت زمانی اندک، این روش را تکرار نمود . هنگامی که کار شستشوی یک قطعه ۳ تا ۵ متری گمانه‌های یک سری خاتمه پذیرفت، گمانه‌های دوم به خط تزریق متصل شده و عملیات ادامه داده می شود تا آمیزه به تدریج در دیگر گمانه ها ظاهر شود، سپس این گمانه ها به خط تزریق متصل و عملیات ادامه می یابد . تزریق در هر چاه موقعی تلقی می گردد که معیار اشباع پیش بینی شده در طراحی ( فشار و دبی ) حاصل شده باشد . این فرایند در قطعه بعدی و عمیقتر گمانه‌ها با شستشو و تزریق تکرار می شود تا اینکه در عمق مورد نظر کلیه گمانه‌ها عملیات انجام گردد . پس از آن یک دسته چاه دیگر به همین روش تزریق می گردد تا تمامی حجم سنگ پیش بینی شده در طرح، تحکیم یابد.سیستم تزریق مشابه روشی است که قبلاً و در مورد تزریق تحکیمی شالوده سازه ها شرح آن گذشت. تزریق در قطعات ۳ تا ۵ متری و به صورت پیوسته مانند آنچه در تزریق تماسی ذکر شد انجام می گردد.درسدحوضیان ازاین روش درقطعات۵متری استفاده شده است(۵) .
۳-۴-۳- روش های تزریق
-روش بالابه پایین: زمانی که عمق گمانه های حفاری شده تاحدود۳مترباشدازاین روش استفاده می شود(۵).

*منطقه شمال آناتولی (منطقه دریای سیاه)به صورت کمربندی در بالای سرزمین ترکیه قرار گرفته و مساحتی حدود ۶/۱%کل مساحت آن کشور را شامل می گردد .
*منطقه مرمره شامل دریای مرمره و قسمت اروپایی ترکیه می باشد .
*منطقه اژه از سواحل دریای اژه تا قسمتهای غربی آناتولی ادامه دارد .
*منطقه مدیترانه که در قسمت جنوب ترکیه واقع شده است .
*منطقه آناتولی مرکزی که در مرکز ترکیه قرار گرفته است .
*منطقه آناتولی شرقی مرتفع ترین و بلندترین منطقه ترکیه می باشد .
*منطقه جنوب شرقی آناتولی متشکل از ارتفاعات مرتفع می باشد .
(دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی :۱۳۸۸،۴)
۳-۲-۲) سواحل ترکیه
ترکیه از سه طرف توسط دریای سیاه در شمال ، دریای مدیتر انه در جنوب و دریای اژه در غرب احاطه شده است . در شمال غربی دریای داخلی مهمی به نام دریای مرمره وجود دارد که این دریا از سمت شمال به وسیله تنگه بسفر به دریای سیاه و از طریق تنگه داردانل به دریای اژه متصل می گردد . این دو تنگه دریای سیاه را به دریای آزاد متصل می نمایند . دریای مرمره منطقه ای در حدود ۱۱۳۵۰ کیلومتر مربع را در بر می گیرند .
در دریاهای مرمره و اژه جزایر متعددی وجود دارند که متعلق به ترکیه می باشند و عبارت است از: جزایر مرمره در دریای مرمره و ایمبرس در دریای اژه ،ازمیر ، ادرمیت ، ایمروز ، گوگجه ،اوزون ، بزجه ، علی بن و توکلی . مهمترین خلیجهای ترکیه عبارت است از :اسکندرون (آدالیا آالکساندر ) و کرمه . (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی :۱۳۸۸،۴-۵)
۳-۲-۳) رودها
بیشتر رودخانه های ترکیه به دریاهای پیرامون آن کشور می ریزند . در سراسر ترکیه رودهای متعددی جریان دارند که مهمترین آن عبارتند از:
-مارتیزا در تراس واقع در نزدیکی مرکز ترکیه و یونان به طول ۴۹۰ کیلومتر که ۱۷۲ کیلومتر آن در خاک ترکیه جریان دارد .
- رودهای سوزورلوق به طول ۲۶۰ کیلومتر ، گدیز به طول ۳۵۰ کیلومتر ، مندرس بزرگ با ۲۱۵ کیلومتر و مندرس کوچک به طول ۱۴۰ کیلومتر در مغرب آناتولی واقع به دریای اژه می ریزند .
- رودهای دالامان ، کویرو ، گوق سو ، سیحان و جیحان و آزی نهر که همگی به دریای مدیترانه می رود .
- رودهای چوروه به طول ۳۶۸ کیلومتر ، یشیل ایرماق به طول ۴۱۶ کیلومتر ، قزل ایرماق به طول ۱۱۵۱ کیلومتر ، یورسوق ، آنکارا چای ، چبق چای ، آلاداغ که به دریای سیاه می ریزند .
- دو رود بزرگ دجله و فرات به طول ۴۵۲ کیلومتر و ۹۵۳ کیلومتر نیز از کوههای ترکیه سرچشمه و بعد از مشروب کردن قسمتی از خاک ترکیه به سوریه و عراق و نهایتاً به دریای خلیج فارس می ریزند .
در شرق ترکیه رودهای قره سو و ارس به طول ۹۲۰ کیلومتر جریان دارند که اولی به دریاچه وان و دومی پس از تشکیل قسمتی از مرز ایران و کشورهای ارمنستان و جمهوری آذربایجان به دریای مازندران می ریزند (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی :۱۳۸۸،۵).
جدول ۳-۲:رودخانه های مهم ترکیه

بیان نقاط ضعف و قوت به شکل منطقی و عادلانه نه تنها کسی را نمی آشوبد، بلکه راهکارهای مناسب در جهت تغییر رفتار و رعایت اصل یادگیری محسوب میشود. سنجش مناسب و عادلانه منجر به تشویق و ترغیب کارکنان واحدها و ارتقاء سطح کیفی کار (بهره وری) شده و چه بسا که تشویق به عنوان تقویت کننده انگیزههای تضعیف شده برای انجام بهتر وظایف تلقی شود. لذا با چنین رویکردی، رفتار کارکنان در راستای افزایش کارآئی سوق پیدا میکند در حالی که ارزیابی نامناسب و ناعادلانه نه تنها موجبات رشد را فراهم نمی کند، بلکه باعث استرس، اضطراب، کاهش اعتمادبه نفس و درگیری روانی افراد می شود.

۴. تعارض نقش
تعارض نقش به معنای عدم تطابق شخصیت با شغل میباشد. تفاوتهای فردی، نقش مهمی در رفتار اجتماعی و موفقیتهای علمی و یا شغلی دارد. اگر کارکنان واحدها، احساس کنند استعداد و توانائی انجام کاری را که به آنها تفویض شده است را دارند هم در محیط کار سازگار نشان میدهند و هم در جامعه و خانواده مورد رضایت و احترام خواهند بود و برعکس اگر اشتغال فرد با بخشی از توانمندی و شخصیت وی سازگاری نداشته باشد در این صورت قسمتی از قابلیت‌های وی معطل میماند و این امر موجب بروز اختلال روانی شده و کارکنان واحد در مسیرهائی فعال میشوند که با هدف سازمانی مغایرت دارد. تعارض نقش در واحدهای سازمانی، زیانبار خواهد بود به همین دلیل بسیار مناسب است که در بخش ستادی هر سازمان، واحدی استقرار یابد تا با شناسائی افرادی که با عدم رضایت قلبی، عشق و علاقه در واحدها به کار گمارده می شوند.
اولاً در زمره مستخدمان در نیایند و ثانیاً در صورت حدوث چنین امری با بررسی، آموزش و ارائه طریق در فعال کردن چنین کارکنانی در جهت تحقق اهداف سازمانی گام بردارند. بنابراین مدیران واحد باید در پی آن باشند تا با شناخت تفاوت های فردی بپردازند، چه بسا که شناخت تفاوت های فردی می تواند آنها را در حل بسیاری از معضلات شغلی و سازمانی افراد کمک کند.بهترین شیوه هدایت تعارض های سازمانی، داشتن روابط اخلاقی و احترام آمیز با کارکنان در عین تعهد به قوانینی و مقررات است. صداقت در گفتار، متانت در کردار و احترام و تواضع در برابر سایر کارکنان همراه با رعایت قوانینی؛ حس اعتماد آنها را نسبت به مدیر افزایش داده و زمینه اطلاعت از رهنمودهای او را فراهم می آورد. در هر حال چنین رویکردی باعث می شود تا اهداف سازمانی تحقق یابد و افراد در ایفای نقش فردی و اجتماعی خود موفق تر بوده و در نتیجه سازگاری با محیط کار و خانواده و رضایت مندی شغلی حاصل آید(عابدی،۱۳۸۱،ص۴۵).
۲- پیشینه تحقیق
الف) پژوهش های انجام شده در داخل کشور
احسانی و همکاران. (۱۳۹۱). در پژوهشی با عنوان “بررسی رابطه سبک رهبری سرپرستان با میزان رضایت شغلی کارکنان در تنکابن” پرداخته اند و نتیجه نشان داد که اکثریت واحدهای دارای رضایت شغلی بالا، افرادی بودند که سرپرستاران آنها از سبک رهبری متقاعد کننده استفاده می کردند و بر عکس اکثریت افراد دارای رضایت شغلی پایین پرستارانی بودند که سرپرستارانشان از سبک رهبری تفویضی برای سرپرستی بخش استفاده میکردند. در سازمانهایی که مدیران علاوه بر بعد وظیفه مداری به بعد رابطه مداری هم توجه بالایی دارند و با ایجاد محیط مشاوره ای سعی می کنند کارکنان را در تصمیمات مشارکت دهند میزان رضایت شغلی بالا می رود که این خود منجر به افزایش تعهد سازمانی در کارکنان، افزایش کیفیت ارائه خدمات و در نهایت بالا رفتن رضایت در بیماران می شود.
نکوئی مقدم و همکاران(۱۳۹۰). درپژوهشی با عنوان ” به بررسی رابطه سبک رهبری مدیران و رضایت شغلی کارکنان شبکه های بهداشت و درمان دانشگاه علوم پزشکی کرمان” پرداخته اند و اکثر مدیران از سبک بینابینی رابطه مدار و وظیفه گرا استفاده می کنند و رضایت بیشتر کارکنان در حد متوسط است. میانگین نمره رضایت سبک انسانمدار به طور معنی داری از سبکهای تلفیقی و
وظیفهمدار بیشتر بود. همچنین نتایج بررسی رابطه سبک رهبری و رضایت شغلی نشان داد که رابطه
معنی داری میان این دو وجود دارد.
حسینی (۱۳۸۸). در پژوهشی با عنوان “ به بررسی راهکارهای کاهش فشار شغلی و افزایش انگیزش در میان کارکنان سازمان زندان ها” پرداخته است که نتیجه بدست آمده نشان داد راهکارهای فشارهای شغلی می تواند از طریق مدیریت سازمان یافته کاهش یابد.
پرداختچی و همکاران(۱۳۸۸). در پژوهشی با عنوان “به بررسی رابطه بین کیفیت زندگی کاری و فرسودگی شغلی مدیران و معلمان مدارس شهرستان تاکستان “ پرداخته است نتیجه حاکی ازآن است که کیفیت زندکی و فرسودگی شغلی معلمان یک نوع رابطه معناداری بینشان وجود دارد.
عابدی (۱۳۸۱). در پژوهشی با عنوان” بررسی و مقایسه اثربخشی روش های مشاوره شغلی به سبک نظریه یادگیری اجتماعی، سازگاری شغلی و مدل شناختی، رفتاری شادمانی فودایس بر کاهش فرسودگی مشاوران آموزش و پرورش شهر اصفهان” پرداخته که نتیجه نشان داد روش های مشاوره شغلی به سبک نظریه یادگیری می تواند فرسودگی شغلی را کاهش و نشاط در بین معلمان را افزایش دهد.
ب) پژوهش های انجام شده در خارج از کشور
براچ (۲۰۰۹). در پژوهشی با عنوان “بررسی رویکردهای مختلف در زمینه رضایت شغلی کارکنان از طریق فعالیتهای رهبری هدفدار” پرداخته و این رویکردها را بر اساس دوبعد: انصاف و اعتقاد مورد تحلیل قرار داده و بر این اساس، ۴ نوع نگرش نسبت به رهبری هدفدار را شناسایی وتبیین نموده است.
دنیس وادوارد(۲۰۰۷). در پژوهشی با عنوان “بررسی رابطه میان فشارهای شغلی و میزان توانمندسازی کارکنان” پرداخته است وبه بررسی رابطه عوامل زمینه ای شامل: رابطه با مافوق، روابط عمومی با شرکت، تیم کاری و تمایل به عملکردها با توانمندسازی پرداختند. نتیجه مطالعه آنها به این صورت است که عوامل: رابطه با مافوق و روابط عمومی با شرکت به طور معناداری با جنبه های معنادار بودن شغلی، تاثیر وخود تعیینی مرتبطاند ولی با شایستگی ارتباطی پیدا نکردند.
رناتان(۲۰۰۵). درپژوهشی با عنوان" بررسی اثرات محیط بر فشارهای شغلی بوجود آمده توسط مدیران در بین کارکنان بانکی لندن” پرداخته اند و نیجه نشان داد که محیط میتواند فشارهای شغلی ثابت و غیر پایدار بر کارکنان ایجاد نماید.
سواراندی(۲۰۰۳). در پژوهشی با عنوان" بررسی عوامل موثر بر فشارهای شغلی کارکنان در افریقا جنوبی” پرداخته و نتیجه نشان داد که در این قاره فشارهای شغلی کارکنان از مدیریت در بین سطوح مختلف تابع شرایط اثرگذاری محیط می باشد.
پلگرینی و دونالدی (۲۰۰۱). درپژوهشی با عنوان" بررسی اثرات فشارهای شغلی و روانی دربین زنان ” پرداخته اند و نتیجه نشان داد که اثرات فشارهای شغلی در بین زنان با توجه به نوع فعالیتشان بسیار متفاوت می باشد.
مورلز^۱ (۲۰۰۱). در پژوهشی با عنوان” «ارزیابی فشارهای روانی و شغلی در بین زنان و مادران در کشور ترکیه»” پرداخته است نتیجه به دست آمده نشان داد که فشارهای روانی و شغلی در این کشور تابع اقتصاد و شرایط اجتماعی و فرهنگی حاکم در سطح جامعه است.
نتیجه گیری
فشار روانی وتأثیر آن بر کارکنان در محیط کاری در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. فشار روانی معمولاً وقتی ایجاد می گردد که فرد با چالش، تهدید و یا تحولی مواجه گردد، به عبارت دیگر بین توان فرد برای انجام کار و کار خواسته شده از وی توازن وجود نداشته باشد. فشار روانی در حالات خاص و با تعامل فرد ومحیط کاریش افزایش می یابد چرا که درک بهتر فشار روانی شناخت چگونگی ایجاد انگیزش فرایند چرخشی آن است چرخه انگیزش معمولاً از بروز و ظهور یک نیاز آغاز می گردد. فرد می خواهد کار را انجام دهد (انگیزه) و نتیجتاً آن کار را انجام میدهد. کاری را که انجام می دهد او را به هدف مورد نظرش نزدیک کند درآن موقع احساس رضایت میکند و در صورتی که ناموفق باشد احساس نارضایتی کرده و ممکن است با افزایش فشار روربرو گردد.این چرخه پایان نمیپذیرد و فرد آماده می گردد تا کار جدیدی برای دستیابی به هدف جدیدی انجام دهد.از انجائیکه سیکل فشار روانی در زندگی انسان، امر اجتناب‌ناپذیری است وگاهی نیزمفید است ولی اگر از حد خارج شود. برای سلامتی انسان مشکلات جدی ایجاد می‌کند. چون ترکیبات عوامل زیست‌شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی که در کنترل فشار روانی وحفظ یک سبک سالم زندگی نقش مهمی دارند به خطر میافتند. فشار روانی، نشان عصر ما است. به هر سو که بنگریم، آدم‌هایی را می‌بینیم که می‌خواهند با بالا و پایین پریدن و ورزش‌کردن، رفتن به باشگاه‌های ورزشی و رعایت رژیم‌های غذایی خاص، تأثیرات تنش‌های شدید زندگی را کم کنند. حتی برخی شرکت‌ها، برنامه‌های مفصلی برای مدیریت فشار روانی به منظور یاددان روش های کنار آمدن با موقعیت های پر فشارزندگی به کارکنان خود، تدوین کرده‌اند زیرا
فهمیده اند اختلالات مرتبط با فشار روانی چقدر تولید راپایین می آورند و چقدر هزینه برند.در این بین نقش و جایگاه معلمان به عنوان متولیان امر توسعه و آموزش بر اساس رویکردهای ایجاد شده فشارهای روانی دو چندان شده است چرا که در این بین توجه سازمان به ابعاد فشارهای شغلی و روانی معلمان باعث می شود تا آنان به تناسب انرزی خود در کارهایی فعالیت داشته باشند که خود یا دوست دارند یا دوست ندارند.در این فصل به بررسی تعاریف مفاهیم فشارهای شغلی و نقش و جایگاه آن در بین معلمان پرداخته است. سپس پژوهشهای انجام شده در داخل و خارج از کشور و یافته های هریک مورد توجه قرار گرفته است و در پایان جمع بندی مطالب صورت گرفته است.
فصل سوم
روش شناسی پژ‍وهش
مقدمه
منظور از روش تحقیق آن است که محقق مشخص نماید چه شیوه و روشی را انتخاب نماید تا پژوهشگر آسانتر و ارزانتر و همچنین دقیق تر به پاسخ پرسشهای موردنظر برساند. در این فصل محقق بر آن است که پس از توضیح روش تحقیق در مورد جامعه آماری، شیوه های نمونه گیری، شیوه گرد آوری اطلاعات، روایی و پایایی پرسشنامه و روش های آماری مورد استفاده را مورد بررسی قرار دهد.
نوع پژوهش
این پژوهش بر حسب هدف کاربردی است. از آنجائی که محقق در این پژوهش به دنبال بررسی تاثیر فشارهای شغلی برعملکرد معلمان زن مقطع متوسطه دوم شهر بهشهرمی باشد، گردآوری داده ها به روش توصیفی از نوع پیمایشی به صورت زمینهیابی انجام گرفته است.
جامعه آماری
جامعه مورد مطالعه پژوهش، کلیه معلمان زن شهر بهشهر میباشند که طبق آمار بدست آمده از واحد اطلاعات و آمار آموزش وپرورش تعداد ۲۸۵ نفر می باشد.
نمونه و روش نمونه گیری
نمونه آماری مورد پژوهش با بهره گرفتن از جدول تعیین حجم نمونه مورگان^[۱] با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ساده گردآوری شده است که ۱۶۲ نفر می باشند.
ابزار پژوهش
در این تحقیق از پرسشنامه فشارهای شغلی محقق ساخته استفاده شده است که ۳ بعد را مورد بررسی قرار داده که این پرسشنامه شاخصهای فشارهای شغلی معلمان زن را در ابعاد مسئولیت پذیری، شخصیت اجتماعی و وضعیت روحی و روانی مورد بررسی قرار داده است.
روایی و پایایی
روایی و پایایی این پرسشنامه در پژوهش های مختلف مورد بررسی قرارگرفته است،به صورتی که پایایی پرسشنامه فشارهای شغلی بر حسب ضریب آلفای کرونباخ در بسیاری از پژوهش در سطح مطلوب بود، که میتوان چنین نتیجه گرفت که پرسشنامه فشارشغلی از پایایی لازم و رضایت بخشی برخوردار است.
یکی از روش های آزمون اعتبار ساختاری، مقایسه یافته های پژوهش با نتایج پژوهشهای های مشابه است. اگر نتایج به دست آمده به هم نزدیک باشد، اعتبار ساختاری ابزار اندازه گیری تایید می شود. روایی محتوایی پرسشنامه فشارشغلی با توجه به استفاده آن در پژوهش های مختلف داخلی (شمس طینت۱۳۹۱، قربانیان۱۳۸۹، خیاطان۱۳۹۱ و غیره) و پژوهش های خارجی (پلگرینی۲۰۰۵، رناتان و گاردنر۲۰۰۱، مولر و پلوک ۲۰۰۶) از روایی محتوایی مناسبی برخوردار است و این تاکیدی برای استفاده از این پرسشنامه می باشد.
در این پژوهش پژوهشگر برای تعیین روایی صوری و محتوایی پرسشنامه با توجه به نظر استاد راهنما و استاد مشاور پرسشنامه مورد بازبینی و تایید قرار گرفته است وبرای مشخص شدن پایایی با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ اقدام نمود،در این پژوهش پژوهشگر برای مشخص پایایی پرسشنامه استاندارد فشار شغلی نسبت به محاسبه ضریب آلفای کرونباخ افدام نمود.به این ترتیب که پس از اجرای مقدماتی طرح بر روی ۳۰ نفر از پاسخگویان داده ها با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS پردازش شد. جدول (۳-۱) بالاترین ضریب پایایی برای مولفه رهبری مشارکتی وفعال۸۰/۰و کمترین به رهبری مداری۷۵/۰ می باشد و ضریب پایایی کل پرسشنامه ۸۳/۰ به دست آمد.نتایج نشان دهنده ضریب پایایی مناسبی برای اجرای پرسشنامه می باشد.
جدول(۳-۱) مقادیر ضریب آلفای کرونباخ برای مولفه ها

۴ - قرارداد راجع به حمایت افراد کشوری در زمان جنگ.
‌که در تاریخ هفدهم آذر ماه یک هزار و سیصد و بیست و هشت مطابق هشتم دسامبر یک هزار و نهصد و چهل و نه در ژنو امضاء شده است تصویب‌می کند.
‌این قانون که مشتمل بر ماده واحده و متن قراردادهای ضمیمه است در جلسه پنجشنبه سی‌ام آذر ماه یک هزار و سیصد و سی و چهار به تصویب‌مجلس شورای ملی رسید. ‌قانون بالا در جلسه روز سه‌شنبه ۸ آذر ماه ۱۳۳۳ به تصویب مجلس سنا رسیده است.
بحث و نتیجه گیری
خلاصه فصول
در تحقیق حاضر با عنوان « بررسی وضعیت حقوقی مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه» در پنج فصل تدوین شده است. فصل اول با عنوان کلیات تحقیق شامل بیان مسئله و هدف از انجام تحقیق حاضر بیان شده است . در واقع حقوق بشردوستانه حقوق مربوط به اسرا جنگی مجروحان زنان و کودکان حقوق مربوط به غیر نظامیان حقوق قربانیان جنگ و.. می باشد. پس حقوق بشردوستانه با جنگ ارتباط تنگاتنگ دارد و حقوق در جنگ می باشد در صورت وقوع جنگ به هر صورت و شکلی بین دو کشور یا در یک کشور به صورت جنگ داخلی این قواعد از سوی هر دو طرف متخاصم باید رعایت شود. حقوق جنگ همواره موجب یک جدال عقیدتی بین صاحبنظران بوده و هست. اختلاف نظر در این باب بعضا به حدی است که حتی موجودیت واقعی آن را مورد سوال قرار می دهد. برخی از دانشمندان، حقوق جنگ را قبول ندارند و ضرورت وجود آن را مورد انکار قرار می دهند. از سوی دیگر، همیشه این اعتراض وجود داشته و دارد که قوانین جنگ نقض شده و خواهد شد. یکی از این قوانین قراردادها و عهد نامه های مربوط به حقوق مجروحان و بیماران در مخاصمات مسلحانه است. همچنین به بررسی انواع عهدنامه های مربوط با عنوان تحقیق پرداخته می شود.
در فصل دوم به بررسی حقوق بین الملل بشردوستانه و خصوصیات آن پرداخته شده است و شامل مباحثی از جمله وجوه افتراق و اشتراک حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه بین المللی، حالت جنگی، تساوی بین طرفین درگیر نظامی در اجرای مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه، ختم اجرای مقررات حقوق بین الملل بشر دوستانه می باشد
فصل سوم به بررسی حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در اسناد بین المللی پرداخته شده و شامل انواع عهدنامه و کنوانسیون ها است که عبارتند از:
۱-کنوانسیونهای چهار گانه ژنو ۱۹۴۹
۱-۱- عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران نیروهای مسلح هنگام اردوکشی
۱-۲- عهدنامه مربوط به بهبود سرنوشت مجروحان و بیماران و نیروهای مسلح دریاها
۱-۳- عهدنامه مربوط به طرز رفتار با اسیران جنگی
۱-۴- عهدنامه مربوط به حمایت از افراد غیر نظامی در زمان جنگ
۲-پروتکلهای الحاقی ۱۹۷۷
و در فصل چهارم ضمانت اجراها آورده شده است که به دو قسمت ضمانت اجرای کیفری و ضمانت اجرای مدنی بین المللی تقسیم شده است.
فصل آخر تحقیق به حقوق ایران در خصوص حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه تخصیص داده شده است، تاریخچه حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در متون ایران و حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مقررات حقوقی ایران در آن آورده شده است.
نتیجه گیری
مصون و دورنگاه داشتن افراد غیرنظامی, مجروحان و بیماران از آسیب ها و تبعات جنگ و منازعات مسلحانه از جمله دغدغه های حقوق مخاصمات مسلحانه و بشر دوستانه از بدو پیدایش آن بوده است. این حقوق با وضع مقررات و قواعد لازم سعی کرده است که جنگ را به جبهه های جنگ و نظامیان محدود کند و از توسعه آن به اماکن غیرنظامی و افرادی که هیچ مشارکتی در جنگ ندارند پیشگیری نماید. اسناد و مقرراتی که در این زمینه تدوین و منعقد شده است سلسله تعهداتی را برای دولت های درگیر در مخاصمات مسلحانه مقرر کرده که ملزم به رعایت آن هستند.

از آنجا که جنگ در دنیای معاصر جنگ تمام عیار است و حتی یک نبرد چریکی و یا مخاصمه داخلی را نیز شامل می شود، بنابراین حمایت از افراد غیر نظامی امری بسیار ضروری و در عین حال مشکل است، زیرا قربانیان جنگی در روزگار ما بیشتر غیر نظامیان هستند تا اعضای نیروهای مبارز.
امار و ارقام این امر را به خوبی نشان می دهد : در زمره کل قربانیان جنگی در طی جنگ جهانی اول ، افرادغیر نظامی ۵% ، در جنگ جهانی دوم ۵۰% ، در جنگ کره ۶۰% و بالاخره در جنگ ویتنام ۷۰% بوده اند. این افزایش روز افزون در واقع ناشی از اتلاط و ائتلاف میان افراد غیر نظامی ومبارزان است . در نتیجه تعریف « غیر نظامی» و حمایت از او مشکل می شود.
می توان گفت در کنار کسانی که در جنگ حضور ندارند و غیر نظامی تلقی می شوند، زخمیان و کشتی شکستگان و بیماران و کارکنان بهداری و مذهبی در حکم غیر نظامی بوده و مورد احترام و حمایت کنوانسیون های چهارگانه ژنو می باشند.
عهدنامه سوم ژنو هر چند تضمیناتی به افراد غیر نظامی اعطا می کند ،اما محدودیت های دو گانه ای بر ان وارد می سازد:
۱)مقررات عهد نامه جهت حمایت از افراد غیر نظامی در مقابل سلاحهای هوایی یا سلاحهای انهدام فراگیر که خصیصه ویژه ی انها غیر متمایز بودن انهاست و بدون تفاوت غیر نظامیان و نظامیان را در مناطق شهری که تمرکز جمعیت در انها زیاد است ، مورد اصابت و صدمه قرار می دهد و قربانیان اصلی انها فراد غیر نظامی هستند ، نا کافی است و مشکل اجرایی به همراه دارد.
۲)طبق ماده ۴« افرادی تحت حمایت این عهدنامه قرار می گیرند که در هر زمان و در هر صورت در وضعیت مخاصمه بوده و در دست کشور طرف مخاصمه گرفتار باشند و یا نیروهای اشغالگر اتباع ان کشورها نباشند»
بنابر این اصولا حمایت از افراد غیر نظامی در برابر اراده بی قید و شرط دشمنی که انان را در اختیار گرفته ، اعمال می شود . به جز موارد استثنایی حمایت مقرر در عنوان دوم اتباع کشورهای متعاهد را در برابر سوء استفاده های ممکنه از جانب کشور متبوعشان در بر نمی گیرد. با این حال ،مقررات عهد نامه سوم ژنو با عنوان چهارم ( مواد ۴۸ تا ۷۹ ) پروتکل شماره یک تکمیل شده گام موثری در جهت رفع محدودیتهای مذکور برداشته است.
کنوانسیون ژنو حتی اگر در حمایت از غیر نظامیان منبعی جامع و مانع نباشد، اما این امر بدیهی است که تعهد واجرای این کنوانسیون همین گونه که هست، توسط دول متخاصم و نیروهای حامی خود مهمترین عامل در راستای ارتقای حقوق غیر نظامیان در مخاصمات مسلحانه خواهد بود تا جایی که اگر بگوییم کنوانسیون های ژنو ایجاد کننده رشته ای در علم حقوق به نام “حمایت از غیر نظامیان ” بوده است ، سخن به بیراهه نبرده ایم.
حمایت از غیر نظامیان در وهله اول به نظر می رسد که در دوره ” حین جنگ “در طبقه بندی دوره های روابط دول از حیث مخاصمات مسلحانه قرار دارد اما نمی توان پیش بینی مقررات پیش گیرانه در حمایت از غیرنظامیان در دوره « قبل از جنگ » را نادیده گرفت.
به طور کلی، در جریان مخاصمات مسلحانه، دوطرف درگیر دو نوع تعهد اساسی را در قبال غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی بر عهده گرفته اند که عبارت انداز: تعهدات ایجابی و سلبی.
منظور از تعهدات ایجابی این است که دولت های درگیر در منازعات مسلحانه ملزم هستند با اتخاذ یک سلسله تدابیر و اقدامات از توسعه جنگ به غیرنظامیان و اماکن غیر نظامی جلوگیری کنند. شالوده این تعهد به طورجالبی در پروتکل اول ضمیمه کنوانسیون های چهارگانه ژنو مقرر شده است. طبق این پروتکل ، دو طرف (دولت های ) درگیری های مسلحانه بین المللی باید حرمت غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی را از راه اتخاذ اقدامات احتیاطی و تفکیک اهداف نظامی از غیرنظامی رعایت و از توسعه جنگ به آنها جلوگیری کنند. این پروتکل تصریح کرده است که در جریان مخاصمه، به محض این که ثابت شود حملات انجام شده علیه اهداف دشمن اهداف نظامی نبوده یا ماهیت حملات طوری بوده است که خسارات و آسیب هایی را به غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی وارد کرده است درحدی که میزان خسارات و آسیب ها ، بیش از فواید نظامی آن عملیات باشد، باید متوقف شود. طبق این پروتکل، دوطرف مخاصمه هم چنین متعهد هستند که سایر اقدامات احتیاطی لازم را نیز اتخاذ کنند تا جمعیت غیرنظامی را از اثرات جنگ دور نگه دارند. تعهد دیگر دو طرف مخاصمه در قبال غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی تعهد از نوع سلبی است، یعنی دو طرف مخاصمه نمی توانند علیه غیرنظامیان و اماکن غیرنظامی به اقداماتی متوسل شوند که حقوق مخاصمات مسلحانه و بشر دوستانه آنها را نهی و منع کرده است. پروتکل ضمیمه به کنوانسیون های ژنو (پروتکل اول) به منزله یک قاعده کلی مقرر داشته است که حمله به اهداف غیرنظامی ممنوع است و حملات متخاصمان تنها باید علیه اهداف نظامی انجامی شود. در صورتی که دو طرف درباره نظامی بودن یا نبودن هدفی تردید داشته باشند، باید آن را هدف غیرنظامی در نظر بگیرند و از حمله به آن خودداری کنند، پروتکل به صراحت، هم چنین دوطرف درگیر منازعات مسلحانه را از حمله به اماکن مذهبی و فرهنگی، سدها و نیروگاه های هسته ای منع کرده است و از آنها خواسته که در جریان جنگ به روش ها و اقداماتی متوسل نشوند که موجب آلودگی یا تخریب محیط زیست شود. امروزه، تقریباً تمامی مقررات راجع به حمایت از غیرنظامیان در مخاصمات مسلحانه جنبه عرفی دارد؛ بنابراینِ، برای دولت هایی که اسناد مربوط به آن مقررات را تصویب نکرده اند نیز، الزام آوراست.
مشابه تعرضاتی که دولت عراق در طول هشت سال جنگ تحمیلی به مقررات حقوق مخاصمات مسلحانه و بشر دوستانه نمود، چند سال بعد، در نقاط دیگری از جهان نیز اتفاق افتاد، اما این بار، شورای امنیت سیاست سکوت و بی تفاوتی را کنار گذاشت و سریعاً دست به کار شد و محاکم خاصی (یوگسلاوی و رواندا) را ایجاد کرد و متعرضان به مقررات آن حقوق را به پای میز محاکمه کشاند. شدت جنایت هایی که دولت عراق در طول هشت سال جنگ تحمیلی مرتکب شد، به هیچ وجه از جنایت هایی که چند سال بعد در یوگسلاوی و رواندا اتفاق افتاد، کم تر نبود، اما همان طور که گفته شد شورای امنیت هیچ گاه درصدد برنیامد که به طور جدی، اقدام موثری برای پیشگیری از تکرار جنایت های عراق و محاکمه و مجازات عاملان آنها به عمل آورد. البته، از این شورا چنین انتظاری نیز می رفت؛ شورایی که تهاجم آشکار و گسترده عراق به جمهوری اسلامی ایران و هشت سال تداوم جنگ را تنها وضعیت بین دو دولت تلقی کرد و حتی حاضر نشد حمله مسلحانه عراقی ها با آن وسعت و گستردگی را به ایران، که خود مقامات عراقی نیز آن را تأیید کرده بودند، تأیید کند. هر چند ممکن است که سکوت شورا در قبال حمله مسلحانه عراق به ایران و نقض پی درپی اصول و مقررات جنگ از سوی این دولت، در چارچوب معادلات سیاسی آن دوره اعضای شورا توجیه پذیر باشد، اما، از دیدگاه مقررات حقوقی ، اخلاقی و وجدان سالم بشریت، این اقدامات به هیچ وجه توجیه پذیر نیست و حافظه بشریت همچنان جنایت های عراق و سکوت های عامدانه شورای امنیت را به منزله بخشی از عملکرد تاریک آن سازمان در زمینه حفظ صلح و امنیت بین المللی، در خاطر خود حفظ خواهد کرد.
منابع و مآخد
الف) منابع فارسی
۱.حسین نژاد، کتایون، برگزیده‌ای از کتاب «خدمت و حمایت»، حقوق بشر دوستانه در عملکرد حرفه‌ای پلیس، تهران، نشر سیر سپهر، سال ۱۳۸۳.
۲.حسینی، ابراهیم؛ اصل منع توسل به زور و موارد استثنای آن در اسلام و حقوق بین الملل معاصر؛ تهران: دفتر نشر معارف؛ ۱۳۸۲.
۳.رستمی، هاجر، مجموعه حقوق بین الملل بشردوستانه، پاسخ به سوالات شما، به کوشش کمیته بین المللی حقوق بشردوستانه، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۱.

4. 4. شارل روسو، حقوق مخاصمات مسلحانه، جلد۲، ترجمه سید علی هنجنی، دفتر خدمات حقوقی بین المللی، ۱۳۶۹.

۵.ضیائی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بشر حوق بشر،دوستانه، حقوق بین الملل بشر، مجموعه مقالات نخستین همایش حقوق بشردوستانه بین الملل، تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
۶.عمید زنجانى، عبّاسعلى، فقه سیاسى، جلد۵، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۷.
۷.کمیته ملی حقوق بشردوستانه ایران، آشنایی با حقوق بشردوستانه بین المللی به انضمام قراردادهای چهارگانه ژنو و پروتکل الحاقی ۱۹۷۷، تهران، لیتوگرافی باختر، تابستان ۱۳۸۱.
۸.کنعانی، محمدطاهر ؛ حسین نژاد، کتایون، دادرسی عادلانه در حقوق بشر و بشردوستانه، روزنامه شرق، شماره ۷۹۷ مورخ ۱۱/۴/۸۵ ، ص ۵.
۹.مجلسى، محمّدباقر ، بحارالانوار، جلد۹۷، بیروت، دار احیاءالتراث العربى، ۱۹۸۳.
۱۰.محلاتی، حمید، انسانیت در ادب پارسی ،‌مجله الانسانی ، بخش فارسی ،‌کمیته بین المللی صلیب سرخ ، بهار ۲۰۰۴ میلادی
۱۱.مسائلی، محمود و ارفعی، عالیه، جنگ و صلح از دیدگاه حقوق و روابط بین‌الملل، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، تهران، چاپ دوم ۱۳۷۳.
۱۲.مصفا، نسرین و دیگران ، مفهوم تجاوز در حقوق بین‌الملل، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، ۱۳۶۵ ه‍ . ش، ص ۸ ـ ۱۳۷.
۱۳.ملک محمدی نوری، حمیدرضا، مفاهیم تعلیق مخاصمات و حالت نه جنگ و نه صلح در حقوق بین‌الملل، تهران: و زارت امور خارجه، ۱۳۷۲.
۱۴.نجفى، محمّدحسن، جواهر الکلام، جلد۲۱، بیروت، داراحیاء التراث العربى.
ب) منابع لاتین

1. A.Biad , Droit international humanitaire , Ellipses, Paris , 1999, p.92.

سعدی از زبان سعدی
بی تردید، یکی از بزرگ ترین شعرای زبان فارسی، سعدی شیرازی است، که پس از گذشت هفت قرن هنوز ابهام هایی در باب زندگی و سرگذشت او باقی است و رفع آن ها تاکنون ممکن نشده است.
امروزه پژوهشگران برای استخراج شرح حال بزرگان و سخنوران، بیش تر به آثار خود آنان مراجعه می کنند. هر کدام از شاعران و بزرگان ادب به بهانه های مختلف، به صورت صریح و گاهی با کنایه و غیر مستقیم، به اوضاع و احوال زندگی خود اشاره کرده اند.

خوش بختانه یکی از کسانی که به عناوین مختلف، بخش هایی از زندگی خود، از کودکی تا پیری، دوران جوانی، سفرها، استادان،… را بیان کرده، شیخ اجل سعدی شیرازی است. هم چنین اشاراتی به پدر، برادر، مادر، دوستان و حاکمان سیاسی زمان خود می نماید. آن چه مسلّم است سعدی نه تنها جلوه هایی از زندگی خویش را بیان کرده، بلکه شرایط سخت زندگانی مردم ایران و زادگاهش شیراز را، در اشعارش، به تصویر کشیده است. امروز وقتی اشعار این استاد سخن را پس از گذشت قرن ها می خوانیم، گویا زنده است و با ما سخن می گوید و از سختی های زندگی، برایمان درد دل می کند. در این فصل به اطّلاعاتی پرداخته می شود که سعدی در آثارش، درباره ی خود بیان کرده است.
۳-۱- ویژگی های فردی
شیخ شیراز، در آثارش به بیان پاره ای از ویژگی های زندگی خود از قبیل تولّد، کودکی، آثار، سفرها، اساتید، علائق، و دیگر شرایط زندگی خود، اشاراتی داشته که در این مقوله به آن ها پرداخته می شود.
۳-۱-۱- تولّد سعدی
در باره ی تولّد سعدی اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد و در تذکره ها و شرح حال او این اختلاف در مواردی به سی سال می رسد. آن چه مسلّم است همه ی کسانی که به بیان تاریخ تولّد سعدی پرداخته اند، به مواردی از آثارخود سعدی اشاره کرده اند، و آن ها را دلیل این ادعا می دانند.
تذکره نویسان و کسانی که در احوال شیخ تحقیق نموده اند، سال های متفاوتی از قبیل:
۵۷۵، ۵۸۰، ۵۸۹، ۶۰۱، ۶۰۴، ۶۰۵، ۶۰۶ را سال تولّد سعدی دانسته اند. در آثار شیخ نشانه هایی از تاریخ تولّد او وجود ندارد، بلکه با توجّه به آثارش می توان نظریّات متفاوتی را عنوان نمود که به قرار زیر است:
۳-۱-۱-۱- سعدی پنجاه ساله
در مقدّمه ی گلستان می خوانیم: ((یک شب که تأمّل ایّام گذشته می کردم و بر عمر تلف کرده تأسّف می خوردم و سنگ سراچه ی دل به الماس دیده می سفتم و این بیت ها مناسب حال خود می گفتم:
هر دم از عمر می رود نفسی چون نگه می کنم نماند بسی
ای که پنجاه رفت و در خوابی! مگر این پنج روزه در یابی)) (سعدی ،۱۳۸۴،۱۰)
او در همین مقدّمه به تاریخ تألیف گلستان این چنین اشاره کرده است:
در این مدت که ما را وقت خوش بود ز هجرت شش صد و پنجاه و شش بود (همان،۱۴)
پس اگر کتاب گلستان چنان که سعدی خود گفته در سال۶۵۶( ه.ق) تألیف شده باشد که نص صریح اوست و از آن طرف« ای که پنجاه رفت و درخوابی » را خطاب النفس بدانیم و این دو را در کنار هم بگذاریم، نتیجه ای که حاصل می شود این است که سعدی در سال ۶۰۶ متولّد شده باشد .
اشاره به پنجاه سالگی، در چند مورد دیگر در آثار سعدی به کار رفته ولی به استناد آن گفته ها نمی توان به تاریخ تولّد شاعر پی برد از جمله:
بسی نماند که پنجاه ساله عاقل را به پنج روز به دیوانگی برآید نام (همان ،۴۵۳)
چون تاریخ سرودن این بیت معلوم نیست، نمی توان قاطعانه گفت که منظور از عاقل پنجاه ساله، شخص سعدی است. بنابراین امکان دریافت سال تولّد سعدی از این بیت وجود ندارد.
در بوستان که یک سال قبل از گلستان یعنی سال ۶۵۵ نوشته شد، بیتی وجود دارد که درآن بیت به پنجاه سالگی اشاره می کند و باز هم معلوم نیست که خطاب النفس است یا به
صورت عمومی به کار رفته است. اگر مخاطب این بیت را سعدی بدانیم، تولّد سعدی سال ۶۰۵ خواهد بود که به شکلی با سال۶۰۶ که به استناد بیت مقدمه ی گلستان، سال تولّد سعدی است، تا حدودی البتّه به تقریب هم خوانی دارد. سعدی در باب اول بوستان گفته است:
بسا نام نیکوی پنجاه سال که یک نام زشتش کند پایمال (سعدی، ۱۳۸۴، ۱۷۱)
می دانیم که بوستان در سال ۶۵۵ سروده شده است و این بیت در همین سال سروده شده است.
۳-۱-۱-۲- سعدی هفتاد ساله
یکی از گونه های شعری که بر خلاف قصیده و غزل، احوال شخصی شاعر را بهتر بیان می کند قطعه است. سعدی در یکی از این قطعه ها که گونه ای سؤال و جواب است، به هفتاد سالگی خود اشاره کرده است که:
گفتم چه کرده ام که نگاهم نمی کنی و آن دوستی که داشتی اول چرا کم است؟
گفتا به جرم آن که به هفتاد سالگی سودای سور می پزی و جای ماتم است؟(همان،۵۶۹)
متأسّفانه هم چون موارد دیگر، تاریخ سرایش این قطعه معلوم نیست. بنابراین جز این که بگوییم سعدی به هفتاد سالگی خود اشاره کرده، چیز دیگری از آن استنباط نمی شود. ولی در باب نهم بوستان، یک بار دیگر باز هم به صورت مبهم به هفتاد سالگی اشاره می کند.
این ابهام از آن جا بیش تر می شود که در پایان همین قطعه، از پنجاه سالگی هم سخن گفته است.
بیا ای که عمرت به هفتاد رفت مگر خفته بودی که بر باد رفت
همه برگ بودن همی ساختی به تدبیر رفتن نپرداختی
ز پنجه درم پنج اگر کم شود دلت ریش و سر پنجه غم شود
چو پنجاه سالت برون شد ز دست غنیمت شمر پنج روزی که هست (همان، ۲۹۶)
۳-۱-۲- کودکی سعدی
از کودکی سعدی اطلاع چندانی در دست نیست. امّا در آثارش اشاراتی در مورد دوره ی کودکی وجود دارد، که بیش تر اساس آن ها مسائل تربیتی است که آموخته است. سعدی می گوید:
به طفلی درم رغبت روزه خواست ندانستمی چپ کدام است و راست
یکی عابد از پارسایان کوی همی شستن آموختم دست و روی (سعدی،۱۳۸۴ ،۲۷۴)
سعدی در گلستان نیز اشاراتی به عبادت و انجام مسایل دینی دارد. او در حکایت هفتم، از باب دوم گلستان می گوید:
((یاد دارم که در ایّام طفولیّت، متعبّد بودمی و شب خیز و مولع زهد و پرهیز. شبی در خدمت پدر (رحمه الله علیه)نشسته بودم، همه شب دیده بر هم نبسته و مصحف عزیز بر کنار گرفته و طایفه ای گرد ما خفته؛ پدر را گفتم: از اینان یکی سر بر نمی دارد که دو گانه ای بگزارد، چنان خواب غفلت برده اند که گویی ـ ‌نخفته اند که ـ مرده اند!
گفت: جان پدر! تو نیز اگر بخفتی بِِه از آن که در پوستین خلق اُفتی.)) (همان، ۴۶)
سعدی از کودکی با انجام فرایض دینی از قبیل نماز و قرآن خواندن، روزه گرفتن ، پرهیز از غیبت دیگران آشناست و علاقه مندی خود به یادگیری و انجام امور دینی را یادآوری می کند. بنابراین سعدی آن چه را لازمه ی یک زندگی سالم است در خانواده می آموزد. امر به معروف می شود و در کنار انجام امور مذهبی، از پرداختن به کارهای زشت نهی می شود.
۳-۱-۳- وضعیت جسمانی سعدی
۳-۱-۳-۱- بدن ضعیف سعدی
اگر بخواهیم سعدی را از میان اشعارش بشناسیم، کار بسیار دشواری پیش رو داریم به گونه ای که امکان ترسیم تصویری از شاعر، برای ما مشکل است. زیرا نمی توان اطمینان حاصل کرد که آن چه می خوانیم درباره ی شخص سعدی باشد. در ابیات زیر به وضعیّت جسمانی ضعیف او اشاره شده است.
گویی بدن ضعیف سعدی نقشی است گرفته از میانت(سعدی ،۱۳۸۴ ،۳۷۹)
گر پیرهن بدر کنم از شخص ناتوان بینی که زیر جامه خیالی است یا تنم (همان،۴۷۲)
یعلم الله که خیالی ز تنم بیش نماند بلکه آن نیز خیالی است که می پندارند (همان،۴۰۶)
نه چنان ز دست رفته است وجود ناتوانم که معالجت توان کرد به پند،یا به بندش(همان ،۴۳۹)
ای که صبر از من طمع داری و هوش بار سنگین می نهی بر لاغری (همان،۵۲۳)
نور ستارگان ستد روی چو آفتاب تو دست نمای خلق شده قامت چون هلال من(همان،۴۹۴)
باد اگر در من اوفتد ببرد که نماندست زیر جامه تنی (همان،۵۴۵)
بعد از حبیب بر من نگذشت جز خیالش و از پیکر ضعیفم نگذاشت جز خیالی(همان،۵۴۱)