خصوص شهر محل انچام پایان نامه ها،شهر تهران در اولویت قرار دارد. همچنین بیشترین فراوانی پایان نامه های انجام شده از نظر نتایج آماری، از نوع کاربردی و نرم افزار رایج در تحلیل آمار پایان نامه ها، نرم افزار SPSS است.
رایجترین ابزار گردآوری داده ها در پایان نامه ها، نرم افزار بورس اوراق بهادار و بیشترین محتوای موضوعی پایان نامه ها، موضوع حسابداری است. از نظر هدف پژوهش نیز از بین 9 هدف بررسی شده، بیشترین هدف پایان نامه ها، هدف تحلیلی )تجربی-نیمه تجربی( بود.
واژ ههای کلیدی: پایان نامه کارشناسی ارشد، حسابداری، تحلیل محتوا.
1- مقدمه
یکی از مهمترین ابزارهای پژوهش که از نظر محتوای اطلاعاتی اهمیت زیادی دارد، پایان نامه است که از جمله منابع مهم پژوهشی محسوب می شود و با حمایت و پشتیبانی علمی و فنی پژوهشگران عرصه های گوناگون دانش و فناوری، نقش کلانی را در توسعه علمی هر کشور ایفا می کند. پایان نامه ،خروجی فعالیت پژوهشی در تحصیلات دوره های تکمیلی کارشناسی ارشد و دکتری است و انتظار می رود تحقیق به عنوان شالوده پژوهش علمی، در آن به دقت مراعات شده باشد )4( .
بررسی ها نشان میدهد دربسیاری از پایان نامه های دانشگاهی، دانشجویان در انتخاب موضوع بر اساس تمایلات شخصی،تجربه کاری و مسایل روز عمل می کنند که این مسئله در همه رشته ها از جمله رشته حسابداری به خوبی نمود پیدا کرده است به گونه ایی که معمولا دانشجویان این رشته موضوع پایان نامه خود را بر اساس محل کار و سهولت دسترسی به داده های مورد نیاز انتخاب می کنند و دقت نظر در خصوص اهمیت و محتوای موضوع انتخابی و ارتباط آن با مفاهیم بنیادی و مبانی نظری آن رشته در مراحل بعد مورد توجه قرار می گیرد.افزایش بی رویه انجام پایان نامه های دانشگاهی رشته حسابداری در بورس اوراق بهادار به دلیل سهولت دستیابی به اطلاعات اولیه که بعضا به موضوعات مدیریت مالی و اقتصاد و نه حسابداری پرداخته اند،خودگواهی بر این مدعاست .
بررسی تحلیل محتوای گرایش های پژوهشی در پایان نامه های دانشگاهی، از جمله روش های عمده مشاهده اسنادی است که به وسیله آن می توان ضمن بررسی ابعاد مختلف انجام شده در پایان نامه ،نقاط ضعف،کاستی ها همچنین نیازهای پژوهشی مربوط به رشته دانشگاهی را مورد ارزیابی قرار داد و با برنامه ریزی دقیق و با ارائه راهکارهای موثر در جهت عمق بخشیدن به پایان نامه های دانشجویی و نیز کاربردی تر نمودن آنها بیشتر گام برداشت.
بنابراین در این پژوهش سعی شد که ابعاد مختلف حوزه های موضوعی، قلمرو مکانی و اهداف ،روشها و ابزار پژوهش همچنین تفکیک جنسیتی در پایان نامه های حسابداری انجام شده توسط دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته
حسابداری در ایران شناسایی ، بررسی و تحلیل گردد تا بر این اساس بتوان در مورد مهمترین موضوعاتی که در حال حاضر مورد توجه بوده و موضوعاتی که به هر دلیل کمتر به آن ها پرداخته شده است ،قضاوت کرد. همچنین از این طریق می توان به نقاط ضعف موجود در پایان نامه های داخلی و خلأهای پژوهشی، تا حدودی پی برد و در نهایت در جهتارتقاء حوزه ی پژوهشهای حسابداری گامی نو و کاربردیبرداشت.
2- مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش
تحقیقات مشابه موضوع پژوهش حاضر ،در حوزه های مشابه نظیر حسابداری و مدیریت انجام گردیده که نشان دهنده اهمیت موضوع در حوزه دانشی است.
اولر و همکاران ( 0102 ) در پژوهشی با موضوع توصیف پژوهشهای حسابداری به بررسی مقالات منتشر شده در شش مجله حسابداری ا ز 1960 تا 2007 پرداخته اند .نتایج پژوهشهای آنها نشان می دهد که مجموعه ی در حال رشد تحقیقات حسابدار ی به طور فزاینده ای در رابطه با دو موضوع اقتصاد و امور مالی می باشد .موضوعات حسابداری مالی و روش های آرشیوی به صورت غالب تر از پیش مورد استفاده قرار میگیرند .البته این روند در مجله های مختلف متفاوت است .همچنین به گرایش محققان از دیدگاه هنجاری به رویکرد اثباتی اشاره میکنند.
هاپ وود)2117 ( با مقاله ای با عنوان “تحقیقات حسابداری کجایند؟ “بیان میکند که، بیان روند پیشروی تحقیقات حسابداری، با توجه به تغییرات اتفاق افتاده، بسیار سخت گردیده است .همچنین حسابداری مالی و مدیریتی باید با دنیای تجاری پیچیده حاضر، دست بگریبان شوند .چنین فرآیندی در تاریخچه حسابداری با وجود حاکمیت سرمایه داری، چیز جدیدی نیست اما در دهه های اخیر، حسابداری سعی در پاسخگویی به تغییر در نحوه عمل شاغلین در حرفه و شکل های پیچیده سازمانی، تغییر در ترکیب روابط متقابل سازمانی و حرکت به سوی دانش مبتنی بر اقتصاد، متناسب با جابجایی وتحولات شرکتها نموده است.
توتل و دیلارد)2117 ( در مقاله ای با عنوان“ فراسوی سبقت :به هم ریختگی ساختاری در تحقیقات حسابداری دانشگاهی “بیان میکند که، تنوع در موضوعات تحقیقات حسابداری به طور چشمگیری محدود گردیده است .به ویژه در دهه گذشته موضوعات حسابداری مالی محروم از ادغام با سایر موضوعات دیگر گردیده است.یافته های تحقیق نشان داد که بین سالهای 1926 تا 2006 نسبت مقاله های غیر مالی منتشره در مجله بررسی حسابداری آمریکا از بالای % 80 به یک سوم کاهش یافته و این روند در بیشتر مجلات تخصصی آمریکایی نیز مشاهده میگردد .رشته حسابداری نیازهای عملیاتی فراتر از حسابداری مالی دارد و بهتر است از مراجع قانونگذار مطالبه نماییم تا تنوع موضوعات حسابداری را ارتقا بخشند.
باکلی )1967( پژوهش های حسابداری را به دسته هایآرشیوی، تحلیلی، میدانی، موردی و نظری تقسیم میکند.
کارگان )1994( روش های تجربی، بازار سرمایه ای، رفتاری، تحلیلی و مدل سازی اقتصادی و تشریحی را به عنوان طبقه بندی پژوهش های حسابداری معرفی می نماید.
لوکا و کاسانن )1996( طبقه بندی پژوهش های حسابداری را به صورت آماری، تجربی و موردی معرفی می نمایند.
کوت سی و همکارش )2112( نمایه ای از تحقیقات حسابداری موجود در مجلات تخصصی حسابداری در شمال آفریقا در طی سالهای 2111 تا 2119 ایجاد نموده اند. روش بکار گرفته شده برای تجزیه و تحلیل مقاله های مربوط بر اساس مطالعات بین المللی متفاوتی است و نتایج تحقیق نشان میدهد که روش های متفاوت، دید گسترده ای نسبت به نمایه نمودن این تحقیقات ایجاد می نماید.
فوگارتی و همکارش) 2116 ( در تحقیقی، دستاویزی از یک سری موضوعات ویژه فراهم نمودند تا حسابداری را به عنوان یک رشته علمی تاسیس نماید .نتایج تحقیق نشان دهنده افزایش موضوعات حسابداری مالی و کاهش چشمگیر سایر موضوعات میباشد.
اولر) 2111( روش های آرشیوی، تجربی، میدانی،مروری، میدانی، نظری و هنجاری را به عنوان روش های مورد استفاده در پژوهش های حسابداری برمیشمارد.
سالتریو) 2111( پژوهش های حسابداری را به بخش های آرشیوی، تجربی، تحلیلی، موردی و میدانی تقسیم می نماید.
الالیری) 2111( روش شناسی پژوهش های حسابداری را به 4 بخش هدف پژوهش، مبانی نظری پژوهش، استراتژی پژوهش و روش پژوهش تقسیم مینماید .
درایران نیز اعتمادی،حصارزاده و بذر افشان)1391(در پژوهشی با عنوان پیمایش پژوهشهای حسابداری مدیریت ایران و استرالیا به این نتیجه رسیدند که علی رغم همبستگی معنا داری که بین رویکردهای تحقیقاتی ایران و استرالیا در حوزه های مورد بررسی وجود دارد،لکن میزان تنوع زیر طبقات حوزه های مزبور در ایران کمتر بوده و زمینه هایی وجود دارد که تا کنون کمتر مورد توجه پژوهشگران کشور قرار گرفته است.
نتیجه پژوهش نیکومرام،رهنمای رودپشتی و بیات) 1388( با عنوان بررسی دلایل کمبودپژوهشهای تجربی انجام شده در حوزه حسابداری مدیریت این بود که باید بدانیم چه تئوری و کدام سیستم با چه ویژگی هایی بکاربرده شود.همچنین الزام به کاربرد تئوری مختص امور مالی احساس می شود.
نتیجه پژوهش رهنمای رودپشتی،بنی طالبی دهکردی وکاویان)1391( با عنوان تحلیل محتوای نشریات دارای رتبهعلمی-پژوهشی حسابداری در ایران ،این بود که نشریات تا حد زیادی در حال انحراف از مسیر درج مقالات مرتبط با اهداف موضوعی مشخص شده ازسوی آنها میباشند و به جای انتشار مقالات با موضوع حسابداری حرکت چاپ مقالات به سمت موضوعات مالی است.اگرچه نسبت انحراف در همه مجلات بررسی شده یکسان نبود.
پایان نامه آذر پادیار در سال 1381 با موضوع بررسی پراکندگی پایان نامه های تحصیلی حسابداری با تاکید بر الگوهای موجود و کاربرد روش پژوهش در آن ها نیز به بررسی گرایش پایان نامه های حسابداری از طریق رویکردی موسوم به نسبی گرایی پرداخته است در قالب این رویکرد از طریق عناصری چون نمونه، موضوع، تئوری و روش پژوهش ،6 حوزه شناسایی شد . بر اسا س نمونه انتخاب شده از پایان نامه ها نشان داد که حدود 95 % از پایان نامه های موجود از روش های پژوهشی غیرتجربی استفاده نموده اند.
اعتمادی و فخاری ) 1383 ( در پژوهشی با موضوع تبیین نیازها و اولویتهای پژوهش هایی حسابداری به ارائه الگویی جهت هم سویی پژوهش های، آموزش و عمل می- پردازند .
نتایج پژوهش های آن ها نشان میدهد که شکاف زیادی بین دیدگاه های نمایندگان طیف تئوریکی و عملی راجع به اولویت بندی های پژوهش هایی وجود دارد.
نتیجه پژوهش رهنمای رودپشتی،بنی طالبی دهکردی و کاویان)1393( با عنوان تحلیل محتوای نشریات دارای رتبه علمی-پژوهشی حوزه مالی در ایران و مقایسه با نشریه finance آمریکا ،این بود که روند پرداختن به موضوع مدیریت مالی در مجلات تخصصی علوم مالی ایران و آمریکا در صدر مقالات منتشره در این نشریات بوده است. اما در کنار آن تنوع انتخاب مقالات در مجلات تخصصی حوزه مالی نیز وجود دارد.
دیانتی دیلمی و شاهینی) 1392 ( در پژوهشی با عنوان غفلت از تئوری حسابداری: مقایسه تطبیقی مقالات حسابداری در مجلات معتبر داخل و خارج از ایران تغییر گرایش تحقیقات حسابداری دانشگاهی را در 2 مجله بررسیهای حسابداری و حسابرسی در ایران از سال 1371 الی 1391 و مجله بررسی حسابداری در آمریکا از سال 1993تا 2112 ، مورد بررسی قرار دادند.
یافته های این تحقیق نشان میدهد که پرداختن به تئوری حسابداری در مقالات ایرانی نسبت به مقالات خارجی،کمتر است. همچنین استفاده از روش آرشیوی تجربی و نفوذ علوم اقتصاد و مالی ،که هر دو از عوامل کاهنده ارائه تئوری حسابداری می باشند، در مقالات ایرانی نسبت به مقالاتخارجی بیشتر و پرداختن به موضوعات حسابداری مالی، کمتر است که دلیل آن افزایش فزاینده ی مقالات با ساختار و داده های بازار سرمایه میباشد.
نتیجه پژوهش رهنمای رودپشتی،بنی طالبی دهکردی و کاویان)1393( با عنوان تحلیل محتوای نشریات دارای رتبه علمی-پژوهشی حوزه مالی در ایران و مقایسه با نشریه finance آمریکا ،این بود که روند پرداختن به موضوع مدیریت مالی در مجلات تخصصی علوم مالی ایران و آمریکا در صدر مقالات منتشره در این نشریات بوده است. اما در کنار آن تنوع انتخاب مقالات در مجلات تخصصی حوزه مالی نیز وجود دارد.
دیانتی دیلمی و بردبار) 1392( در پژوهشی دیگر با عنوان مطالعه ی تطبیقی روش شناسی مقالات حسابداری در مجلات معتبر داخل و خارج از ایران به مطالعه ی تطبیقی روش شناسی مقالات حسابداری در مجلات معتبر داخل و خارج از کشور پرداختند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که، تنوع در بخشهای مختلف روش شناسی مقالات خارجی نظیر روش های تبیینی،اکتشافی، کیفی، تجربی، طولی، غیر موردی، تاریخی، قوم نگاری، علی، تحلیل محتوا و میدانی بیشتر از مقالات داخلی است.
3- روش شناسی پژوهش و روش اجرای آن
این پژوهش از نظر تئوری، در حیطه پژوهش های اثباتی حسابداری قرار می گیرد . پژوهش اثباتی شامل مجموعه روشهایی است که علاوه بر بیان مشاهدات، به بررسی روابط بین متغیرهای مورد مشاهده نیز می پردازد . همچنین، این پژوهش از لحاظ طبقه بندی بر مبنای هدف از نوع پژوهش های توصیفی است. از نظر نوع زمان انجام پژوهش، این پژوهش پس رویدادی است. در پژوهش پس رویدادی محقق به دنبال کشف و بررسی روابط بین عوامل و شرایط خاصی میباشد که قبلا وجود داشته یا رخ داده است . بنابراین، متغیر وابسته و مستقل هر دو در گذشته رخ داده اند و بر همین مبنا این نوع پژوهش را غیرتجربی یا پس از وقوع )پس رویدادی( می نامند )7(.
از طرفی با توجه به استفاده از نمونه ای از جامعه جهت اجرای روشها و آزمونهای پژوهش و تعمیم نتایج حاصله به کل جامعه، این پژوهش از لحاظ نوع استدلال جهت نتیجه گیری ،جزء پژوهش های استقرایی قرار می گیرد .
همچنین از آن جهت کیفی است که بیش از آنکه به شمارش و کمی سازی پرداخته شود ،به شناسایی مولفه ها توجه شده است. همچنین تحلیل استقرایی است چون قبل از بررسی محتوای این صفحات، هیچ قالب یا چارچوب از پیشتعیین شده ای در ذهن نداشته و صرفا به شناسایی مؤلفه هایموجود پرداخته است .
این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی بوده و از نظر تحلیل ،تحلیلی- توصیفی است. با توجه به هدف تحقیق، از روش تجزیه و تحلیل آماری استفاده شده است.
داده های مربوط به پایان نامه ها از طریق سامانه ایران داک و منابع موجود در کتابخانه دانشگاههای مورد نظر گردآوری شده است. از آنجا که بعضی از عناوین و موضوعات دارای اشتراک هستند، تلاش شد در حد امکان، مجموعه انتخابی برحسب موضوعات غالب، تفکیک و طبقه بندی شود .
بنابراین، طبقه بندی انجام شده مطلق نیست و برحسب نوع دیدگاه افراد ممکن است، تغییراتی در آن ها ایجاد شود.
در این پژوهش 611 نسخه پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد رشته حسابداری ) از هر دانشگاه 121 پایان نامه ( از دانشگاه های تهران،شهید چمران اهواز، شیراز و دانشگاههای آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران و تهران مرکز طی سالهای 91- 1386 به صورت هدفمند انتخاب شد و نتایج به دست آمده با بهره گرفتن از آمار توصیفی مورد ارزیابی قرار گرفت.
علت انتخاب دانشگاههای ذکرشده به دلیل سابقه طولانی مدت این دانشگاهها در پذیرش دانشجوی مقاطع تحصیلات تکمیلی رشته حسابداری؛ همچنین اساتید برجسته و با سابقه و مطرح موجود در این دانشگاهها می باشد که با مرتبه استاد تمام و دانشیار و استادیاری به امر هدایت پایان نامه های دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد رشته حسابداری می پردازند .
3-1- پرسش های پژوهش
مهم ترین پرسش هایی که دراین مطالعه مورد توجه بوده است، عبارتند از:
توزیع فراوانی نسبت جنسیتی پدیدآورندگان در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی نسبت جنسیتی استادان راهنما در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی قلمرو مکانی تحقیقات از نظر سازمانی در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟ توزیع فراوانی قلمرو مکانی تحقیقات از نظر شهری در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی مقوله های موضوعی و زیرگروههای آنها در پایان نامه های حسابداری در دانشگاههای ایران چگونه است؟
توزیع فراوانی نتایج آماری در پایان نامه های موردبررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی نرم افزار مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی ابزار جمع آوری داده ها در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی از لحاظ هدف ،در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
توزیع فراوانی نوع دانشگاه از نظر دولتی یا آزاد در پایان نامه های مورد بررسی چگونه است؟
4- متغیرهای پژوهش
متغیرهای مورد بررسی در این پژوهش شامل 11 متغیر زیر است:
1( جنسیت دانشجویان ) زن یا مرد ( هر سال 5 دانشجوی زن و 15 دانشجوی مرد در هر دانشگاه بررسی شده است.
2( جنسیت استاد)ان(راهنما ، )زن یا مرد(
3( توزیع مکان انجام پایان نامه ، که موضوع هر پایان نامه بر اساس فراوانی در 4 مکان بورس اوراق بهادار-سازمان حسابرسی-بانک وسایر دستگاه ها تقسیم بندی شد.
4( توزیع شهری که پایان نامه در آن انجام شده و جامعه آماری در آن شهر است، که نتایج به 2 گروه شهر تهران و سایر شهرها تقسیم شده است.
5( نتایج آماری: هر پایان نامه از نظر نتایج حاصله در یکی از
3 گروه کاربردی-بنیادی-توسعه ای طبقه بندی شد.
6( نرم افزار مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده های پایان
-CLEMENTINE-EVIEWS- SPSS نامه ، که در 4 گروه .تقسیم گردیدند MATLAB
7( ابزار گردآوری، ابزار جمع آوری داده ها در هر پایان نامه به یکی از 3 مورد پرسشنامه، مصاحبه و نرم افزار داده های بورس تقسیم شد.
8( محتوای پایان نامه ، از لحاظ محتوا ،پایان نامه ها به 5 گروه زیر تقسیم شدند: حسابداری، حسابرسی،مدیریت مالی، مدیریتی و سایرموضوعات مرتبط نظیر اقتصاد و.
9( هدف پایان نامه :از لحاظ هدف ،پایان نامه ها به موارد زیر دسته بندی شدند: پیمایشی- پیمایشی- توصیفی-تحلیلی1 تجربی- نیمه تجربی(- توصیفی-تحلیلی-توصیفی- کتابخانه ای-تحلیل محتوا-مدلسازی-بنیادی
11( نوع دانشگاه : دانشگاههایی که پایان نامه های آنها موردبررسی قرار گرفت به دو گروه دانشگاههای دولتی ودانشگاههای آزاد اسلامی تقسیم شدند.
11( در این تحقیق پس از بررسی هر پایان نامه از لحاظ 11
متغیر مطرح شده در فوق ،داده ها گردآوری شد. پس از استخراج و دسته بندی پایان نامه های مورد بررسی از نظر 11 متغیر مورد نظر ،جداول و درصد مربوط به هر موضوع در هر دانشگاه طی دوره زمانی مورد بررسی استخراج گردید.
نتایج پژوهش
5-1- نتایج تحلیل توصیفی داده ها
1- جامعه مکانی پژوهش مورد نظر ، 5 دانشگاه آزاد تهران مرکز، دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران، دانشگاه تهران، دانشگاه چمران اهواز و دانشگاه شیراز ودر هر دانشگاه جمعا 121 پایان نامه در طی مدت 6 سال مورد ارزیابی قرار گرفت.نتایج این تحلیل در جدول 1 نشان داده شده است.
جدول شماره 1 نام دانشگاه
درصد
فراوانی
%21
121
دانشگاه آزاد تهران مرکز
%21
121
دانشگاه آزاد علوم تحقیقات تهران
%21
121
دانشگاه تهران
%21
121
دانشگاه چمران اهواز
%21
121
دانشگاه شیراز
%111
611
کل
2- این پژوهش به بررسی و تحلیل محتوای پایان نامه های مقطع کارشناسی ارشد رشته حسابداری طی بازه زمانی 91-1386 می پردازد که نتایج آن در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول شماره 2 سال مورد بررسی
درصد
فراوانی
سال
1667
111
86
1667
111
87
1667
111
88
1667
111
89
1667
111
91
1667
111
91
درصد
فراوانی
سال
1667
111
86
1667
111
87
1667
111
88
1667
111
89
1667
111
91
1667
111
91
%111
611
کل
3- اولین متغیر مورد بررسی جنسیت دانشجویانی است که پایان نامه های مقطع کارشناسی ارشد آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج حاصل از این بررسی در جدول 3 نشان داده شده است.
جدول شماره 3 جنسیت دانشجویان
درصد
فراوانی
25
151
زن
75
451
مرد
111
611
کل
4- دومین متغیر مورد بررسی جنسیت استاد راهنمایی است که هدایت پایان نامه های مقطع کارشناسی ارشد حسابداری را برعهده داشته است .نتایج حاصل از این