حیاتبخش ادعیه مفاتیح در حیطه تعلیم و تربیت برای مقابله با چالشهای موجود نیازمند است، اما متأسفانه تحقیقات منسجم و هدفمندی در جهت دستیابی به این مهم وجود ندارد. این تحقیق در تلاش است تا با بررسی برخی ویژگی­های خدا، انسان، دنیا و مرگ در ادعیه مفاتیح، آموزه­های تربیتی مربوط به هر­کدام را استخراج نماید تا افقی تازه به سوی محقّقین تربیت اسلامی گشوده گردد. در این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. به این طریق که اطّلاعات از طریق کتابخانه جمع­آوری گردیده، و پردازش آنها بوسیله استدلال و استنتاج انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می­ دهند که متن ادعیه مفاتیح سرشار از معارفی است که در صدد شناساندن خدا، انسان، دنیا و مرگ به خوانندگان است. بدست آوردن بینش دربارۀ ویژگی­های این مبانی، آموزه­های تربیتی ذیقیمتی را به نظام آموزش و پرورش اسلامی ارائه خواهد داد.

 

واژگان کلیدی: آموزه، ادعیه، مفاتیح، خدا، انسان، دنیا و مرگ.

 

فهرست مطالب:

 

فصل اول: طرح مسئله

 

مقدّمه      1

 

بیان مسئله       7

 

هدف­های تحقیق     11

 

اهمّیّت و ضرورت انجام تحقیق       12

 

سؤال­های تحقیق     14

 

تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالات تحقیق  .   14

 

الف- تربیت       14

 

ب- آموزه­های تربیتی      15

 

ج- مفاتیح الجنان     15

 

د- دعا    .    16

 

پیشینه نظری و تجربی         16

 

الف- پیشینه نظری       16

 

پیشینه تجربی    .    20

 

ب- چکیده تحقیقات انجام شده در ایران   .    20

 

ج- چکیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران    .    22

 

روش اجرای تحقیق    .  22

 

الف- نوع تحقیق بر اساس طرح تحقیق و اهداف آن     .  22

 

ب- ابزار و روش جمع آوری داده ها       23

 

ج- منابع اطلاعاتی         23

 

د- روش تجزیه و تحلیل داده ها یا اطلاعات   .   23

 

فصل دوم: مبانی خداشناسی در مفاتیح و آموزه های تربیتی آن

 

مقدّمه    .  24

 

خداوند، مهربان است.    .  26

 

آموزه­های تربیتی     40

 

خداوند، حکیم است.        56

 

آموزه­های تربیتی          60

 

خداوند، پوشاننده خطاست.   .       77

 

آموزه­های تربیتی            79

 

خداوند، هدایت کننده است.    .        86

 

هدایت عمومی یا تکوینی .          86
 

هدایت تشریعی           86
 

هدایت توفیقی            86
 

هدایت در آخرت به سوی بهشت و وصول به مطلوب .       86
آموزه­های تربیتی         88

 

فصل سوم: مبانی انسان شناسی در مفاتیح و آموزه­های تربیتی آن

 

مقدّمه         91

 

انسان، حریص است.    .     94

 

آموزه­های تربیتی      .     102

 

انسان، ممکن الخطاست.        111

 

آموزه­های تربیتی        119

 

انسان، ضعیف است.    .   121

 

آموزه­های تربیتی       122

 

فصل چهارم: مبانی دنیا شناسی در مفاتیح و آموزه­های تربیتی آن

 

مقدّمه    .   125

 

دنیا، آفریدۀ خداست.        128

 

آموزه­های تربیتی       141

 

دنیا، فریبکار است.    .     147

 

آموزه­های تربیتی   .    149

 

دنیا، زودگذر است.   . 154

 

آموزه­های تربیتی    159

 

دنیا، محل سختی­هاست.      164

 

آموزه­های تربیتی    170

 

فصل پنجم: مبانی مرگ شناسی در مفاتیح و آموزه های تربیتی آن

 

مقدّمه     .  174

 

مرگ، حقیقت است.      177

 

آموزه­های تربیتی    .   184

 

نحوۀ مرگ، عین نحوۀ زندگی است.       189

 

آموزه­های تربیتی       195

 

فصل ششم: نتیجه­گیری     198

 

محدودیّت­های محقّق .   201

 

محدودیتّ­های تحقیق    202

 

پیشنهادات  .  202

 

فهرست منابع  .   203

 

منابع فارسی    .  203

 

منابع عربی   .   213

 

 فصل اول

 

طرح مسئله

 

مقدّمه:

 

«هم دعـــــــا از تو اجابت هــم ز تو ایمــنی از تو مهـــــابت هــم ز تو

 

جز تو پیش کی بر آرد بنده دســـت  هم دعا و هم اجابت از تـــوسـت»

 

                                    (مولوی، 1388)

 

انسان در اعماق وجود خویش در می یابد که نیازمند تضرّع و ناله به سوی قدرتی نامتناهی است تا به زبان فطرت خود، خالق خویش را بخواند و نیاز خود را به سوی بی نیاز مطلق بیاورد و از او استمداد طلبد. خلجی مترجم صحیفه سجّادیه (1380) در این باره می­گوید: «دعا، به معنای خواندن خداوند و خواستن از او، یکی از امور قطعی و دستورهای حتمی در ادیان توحیدی است» (ص 14). امام سجّاد علیه السلام (1380) می فرمایند: «و باز فرمودی: «مرا بخوانید شما را پاسخ می­گویم، آنان که از بندگی من سر برتابند، خوار به دوزخ درآیند»[1]. پس خواندن خود را عبادت، و ترکَش را کبرورزی نامیدی، و بر ترک آن به درآمدن به دوزخ، همراه با خواری تهدید کردی» (دعای 45 صحیفه سجادیه). «فَإِنَّکَ أَمَرْتَنِی بِالدُّعَاءِ وَ تَکَفَّلْتَ لِی بِالْإِجَابَهِ، زیرا تو خود دستور دعایم دادی و اجابت آن را نیز برایم به عهده گرفتی » (اعمال مخصوص شب اول ماه رمضان، ص779).

 

 در آیه شریفه 60 سوره مبارکه مؤمن (غافر) در قسمت اوّل خداوند انسان را دعوت به دعا می نماید و در ادامه می فرماید کسانی که از «عبادت» من سر برتابند.؛ از این آیه می­توان استدلال نمود که مغز و جان عبادت و پرستش، دعاست.[2] یعنی کسی که عزم رسیدن به هدف اصلی آفرینش خود «عبودیت» را دارد، «دعا» از مهمترین و بلکه تنها راه «عبد شدن» است. دعا اکسیری گرانبها در اعماق جان آدمی است که با فطرت او سرشته گردیده است. «انسان دعایی غریزی و درخواستی فطری دارد که با زبان فطرتش از پروردگارش حاجت می خواهد» (موسوی همدانی، 1387 الف، ص 47). فقر ذاتی انسان، او را به دعا وا می دارد و بهترین دلیل بر عرضه حاجت به سوی وجود مطلق، همان احساس عجز و ناتوانی در برابر قدرت کامل است.

 

 دعا، هم یک نیاز ذاتی است و هم راهی برای برآورده شدن نیازها، و هم طریقی برای محو فلاکتهاست. دعای غریزی و فطری را همه موجودات عالم فریاد می کنند: «یَسْأَلُهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأنٍ[3]» (رحمن: 29)؛ «همه کسانی که در آسمانها و زمینند از او درخواست می‏کنند، و او همه روزه مشغول کاری نو است‏» (تفسیر المیزان، ج19، ص154) و انسان که اشرف مخلوقات است به نحو برتر، دعا را با زبان فطرت خود بیان می نماید و به حضرت باریتعالی عرض حاجت می کند: «اللّهم . فَإِلَیْکَ عَجَّتِ الْأَصْوَاتُ بِصُنُوفِ اللُّغَات، خدایا . صداها با انواع مختلف لغاتشان (و هر کس به زبانی ناله اش) بسوی تو بلند است» (دعای عرفه،ص875). خداوند اجابت دعا را بی­قید و شرط قرار داده (بقره: 186) به شرط آنکه دعا، دعای حقیقی باشد و دعا کننده از زبان فطرت خود ـ که هیچگاه دروغ نمی گوید ـ دعا کند. ارکان اصلی دعا از نظر علامه طباطبایی (ره) (1387الف) اخلاص در دعا، مطابقت قلب و زبان، بریدگی از اسباب ظاهری و توسّل به خدای تعالی است و آدابی از قبیل خوف و طمع، رغبت و رهبت، خشوع و تضرّع، اصرار، ذکر، عمل صالح، ایمان و ادب حضور باعث می شودکه دعا، نیایش حقیقی شود و بی قید و شرط به استجابت برسد و این آداب و مقدمات وسایلی برای پرورش و تربیت روح انسان است. دعا به صورت دعای فطری و دعای زبانی صورت می گیرد. دعای فطری نیازی به تعلیم ندارد؛ چون پروردگار عالم آن را با سرشت آدمی تنیده است. «زبان دعا زبان مشترک آدمیان است و منشأ فطری دارد و می تواند محور وحدت انسان ها و بستر گفتگوی تمدنها و ادیان قرار گیرد» (سلمانپور، 1384، ص 38). هر انسانی نیز، می تواند به هر زبان و لهجه ای و با هر محتوایی که مطابق با دعای فطری اوست، به زبان، «دعا» گوید.

 

 ائمه طاهرین علیهم السلام به عنوان انسان هایی که به کمال رسیده اند، در این زمینه دعاهایی را به انسان ها تعلیم فرمودند که نه تنها با زبان غریزه آنها هم­نواست، بلکه متون آموزشی متقنی را برای انسان به ارمغان آورده اند. « نکته بارزی که با کمی تدبّر در ادعیه اسلامی موجود در کتب دعا . جلوه می کند این است که دعاهای ائمه علیهم السلام تنها دعا نیست بل متن درس اسلام­شناسی است، متن درس برای عقاید اسلامی، احکام، اخلاق و درس زندگی و آداب معاشرت، آداب جهاد و . می باشد و چه نیکو درسهایی که معلمان آنها ائمه سلام الله علیهم اجمعین باشد» (برازش، 1368، ص48). با توجه به نکات ذکر شده ـ که «الدّعاءُ مُخُّ العِبادهِ» (مجلسی،1404ق ب، ص 300) « دعا مغز و جان‏ عبادت است» (غفاری ساروی، 1375، ص334) ـ و اینکه هدف نهایی آفرینش انسان «عبودیت» (باقری، 1387) و «هدایت متربی به سیر الی الله و قرب به خداست» (صاحبدل، 1388)؛ و با توجه به اینکه ائمه اطهار علیهم السلام منابع اصیلی از معارف الهی را به انسان تعلیم فرموده اند، پس می توان اینگونه نتیجه­گیری کرد که بررسی ادعیه ائمه اطهار علیهم السلام و تعمّق در آن، می تواند نکات ظریف و دقیقی را در طریق تربیت انسان و «عبودیت» به بشر تعلیم دهد.

 

در فرهنگ تشیع، اهمیت بسیار به مسئله نیایش داده شده است و شرط لازم و ضروری رسیدن به کمال واقعی انسان، دعا معرفی شده است (کلباسی، 1362). از سوی دیگر رسیدن به کمال مطلوب انسانیت، جز با پرورش قوای فطری و درونی او امکان­پذیر نخواهد بود و «عبودیت» جز از راه «تربیت» میسّر نمی­ شود. از همه اینها این نتیجه را می توان اخذ نمود که از مضامین ادعیه در جهت تربیت انسان سود بسیاری می توان جُست و تعمّق در ادعیه باعث دریافت معارف ارزشمندی در باب تربیت خواهد گردید.

 

در طول تاریخ، انسان به عنوان موجودی دارای اندیشه، همواره در پی کشف مجهولات ذهنی خود بوده است. او در ورای زندگی مادی خویش، با سؤالاتی روبرو می شود که پاسخ به آنها برای او حیاتی به نظر می رسد. پاسخ صحیح به سؤالات ذهن او، باعث ترجیح و تعیین گزینه های خاص در زندگی و جهت­گیری او در مسیری معین می گردد. موجود چند ساحتی «انسان» برای پرورش ابعاد گوناگون وجود خود نظیر جسم، عقل، عاطفه، اخلاق، معنویت و . باید چارچوبی در ذهن خود بسازد و از فلسفه ای پیروی نماید. «می توان فلسفه را نوعی دانش جامع و ژرف قلمداد کرد که آدمی می تواند نسبت به اشیا و امور و نحوه انجام کارها به دست آورد، به طوری که اینچنین دانشی می تواند سبب گردد انسان امور عالم را آنگونه که هستند ببیند و کارها را آن گونه که باید انجام دهد» (علوی، 1386، ص 17). نگاه جامع و ژرف به همه جوانب زندگی سبب می شود که بصیرتی در فرد ایجاد گردد و کارها را آنگونه که باید، انجام بدهد. در قرآن کریم، خداوند متعال به کَرّات انسان را به فیلسوفانه نگریستن دعوت می نماید (نساء: 86) و از پیروی کورکورانه از روشها منع می نماید (مائده: 104). مفاتیح الجنان تألیفی از ادعیه و زیارات منقول از ائمه­اطهار علیهم السلام می باشد که معارف زلال وحی را به نسل امروز منتقل می نماید. در صورتی که «تدبّر» به جای سطحی نگریستن به ادعیه و زیارات قرار گیرد، مسلمین به گنجی عظیم دست خواهند یافت که هر چه بیشتر استخراج گردد، معادن جدیدتری کشف خواهد شد.

 

 شریعتی (1387) یکی از عناصری که دعای اسلامی را تشکیل می دهند را عنصر فکری می­داند: «عنصر فکری یعنی این که تمام متن دعای اسلامی از اول تا آخر . درباره خداشناسی، انسان شناسی، اصول اخلاقی و اصول اجتماعی و حقوق افراد نسبت به هم و طبقات نسبت به هم و بیان ایده­آل های بشری و همچنین بیان ترس و گریز از خطرها و پستی های اجتماعی و فردی و اخلاقی است» (ص83).

 

قرآن و اهل بیت دو ثقل مهم دین الهی اسلام می باشند که هر کدام با دیگری تفسیر می گردد و هر دو با هم اصول اعتقادی و عملی انسان را ترسیم می نمایند و غفلت

 

چکیده

 

پژوهش حاضر با  انتخاب داستانهایی از متون ادب فارسی  اقدام به طراحی وارائه الگو جهت آموزش فلسفه به کودکان نموده است .تحقیق با روش تحلیل محتوی کیفی  از نوع تأملی یا فکری به انجام رسیده ودر این جهت  سوابق نظری و پژوهشی برنامه فلسفه به کودکان بررسی گردید و با عنایت به دیدگاه صاحب نظران  و نویسندگان ادبیات کودک ونوجوان ،بیست داستان ازبین متون ادب فارسی شامل “شاهنامه ،گلستان و بوستان ،الهی نامه و منطق الطیر ،مثنوی ،کشکول ” انتخاب گردیدو جهت هر نمونه داستان  الگویی بر اساس اهداف ،محتوی ،روش وشیوه ارزشیابی برنامه  مذکور  طراحی شد ، سپس چگونگی استفاده از  اهداف برنامه آموزش فلسفه به  کودکان شامل :” استدلال ،کاوشگری ،قضاوت و ارزشیابی ،تفکر ومنش تفکر “در داستانهای مذکور مورد تحلیل قرار گرفت، در این راستا یافته های پژوهش دلالت دارد بر آنکه نقش داستان در برنامه حائز  اهمیت است و کودکان از این طریق به تفکر و سؤال کردن تشویق می شوندولیکن صاحب نظران در کشورهای مختلف براستفاده از داستانهایی از فرهنگ ملی  تأکید دارند و دیگر آنکه  با عنایت به دیدگاه اندیشمندان معاصر ،حکماء الهی در این متون با  تسلط کامل بر علوم عقلی ونقلی، تؤامان حکمت نظری وعملی  وبه عبارتی هم اندیشه وعمل  را ،در  داستان وحکایات  ،جهت تکامل وتعالی انسان  برمبنای خدامحوری بکار گرفته اند. ضمن تحلیل محتوای داستانها محرز گردید، استفاده از آنها  درحوزه اهداف فلسفه به کودکان میسر   بوده وچه بسا الگوی مطروحه راهگشای ورود همه کودکان جهان به حکت متعالیه اسلام  باشد .انشاءالله .

 

کلمات کلیدی:

 

داستان ، آموزش فلسفه به کودکان،متون ادب فارسی

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                    صفحه

 

فصل اول :کلیات تحقیق 1

 

مقدمه 2

 

1-1بیان مساله  . 3

 

1-2اهمیت وضرورت تحقیق 6

 

1-2-1 فواید نظری تحقیق 6

 

1-2-2 فواید کاربردی تحقیق. 6

 

1-3 اهداف تحقیق 6

 

1-3-1هدف کلی . 6

 

1-3-2اهداف جزیی . 6

 

1-4سوالات تحقیق . 6

 

1-4-1سوالات اصلی . 6

 

1-5تعریف اصطلاحات تحقیق . 6

 

1-5-1 داستان . 6

 

1-5-2 متون ادب فارسی . 7

 

1-5-3 آموزش فلسفه به کودکان . 7

 

فصل دوم تحقیق : مطالعات نظری 8

 

2-1 مبانی نظری تحقیق 8

 

2-1-1 فلسفه وحکمت 9

 

الف)فلسفه درآموزش فلسفه به کودکان 10

 

ب)حکمت الهی در متون ادب فارسی 12

 

2-1-2 فلسفه تعلیم وتربیت 22

 

الف) فلسفه تعلیم وتربیت غرب . 23

 

  ب) فلسفه تعلیم وتربیت اسلام. 27

 

2-1-3داستان. 32

 

الف)داستان در آموزش فلسفه به کودکان 32

 

 ب)داستان در متون ادب فارسی 37

 

2-2پیشینه تحقیق . 63

 

1-1-2پژوهشهای داخلی. 63

 

2-2-2پژوهشهای خارجی 64

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق(متدولوژی) 67

 

3-1نوع تحقیق . 68

 

3-2روش تحقیق    68

 

3-3جمع آوری اطلاعات  . 69

 

3-4تجزیه وتحلیل سوالات 69

 

3-5جامعه متنی 70

 

3-6نمونه تحقیق 70

 

فصل چهارم: تجزیه وتحلیل یافته‌های تحقیق 71

 

مقدمه 72

 

 4-1داستان در برنامه آموزش فلسفه به کودکان 72

 

 4-2استخراج داستانهای متون ادب فارسی  وتنظیم وطراحی جهت آموزش فلسفه به کودکان 76

 

  4-2-1مثنوی معنوی 84

 

4-2-1-1 داستان خروروباه و شیر 84

 

4-2-1-2 داستان شیر بی دم وشکم. 89

 

4-2-1-3داستان رومیان وچینیان 94

 

4-2-1-4فیل و تاریکی 98

 

4 -2-2گلستان وبوستان سعدی. 103

 

4-2-2-1 چاق ولاغر. 103

 

4-2-2-2درخت بی مرگی . 108

 

4-2-2-3بیماری عجیب . 112

 

4-2-2-4سنگ انتقام 117

 

  4-2-3منطق الطیر  و الهی نامه عطار نیشابوری . 121

 

4-2-3-1سی مرغ وسیمرغ. 121

 

4-2-3-2شیخ صنعان 126

 

4-2-3-3اسب سواری مرد دیوانه. 132

 

4-2-3-4گنجشک وشکارچی 137

 

  4-2-4کشکول شیخ بهایی. 143

 

4-2-4-1پیرزن وخدا 143

 

4-2-4-2شهادت کبک 147

 

4-2-4-3زنون حکیم. 152

 

4-2-4-4عنوان بصری وامام صادق. 157

 

4-2-5شاهنامه فردوسی. 165

 

4-2-5-1ضحاک مار دوش. 165

 

4-2-5-2رستم وسهراب . 169

 

4-2-5-3سام وزال وسیمرغ 174

 

4-2-5-4هفت خوان رستم 179

 

فصل پنجم: نتیجه گیری وپیشنهادات 186

 

5-1 نتیجه گیری . 187

 

5-2تحلیل داستان 192

 

5-2-1      تحلیل داستانهای مثنوی معنوی 192

 

5-2-1-1 تحلیل داستان خروروباه و شیر. 192

 

5-2-1-2 تحلیل داستان شیر بی دم وشکم . 193

 

5-2-1-3 تحلیل داستان رومیان وچینیان. 195

 

5-2-1-4 تحلیل داستان فیل و تاریکی   . 196

 

 5-2-2   تحلیل داستانهای گلستان وبوستان سعدی. 198

 

5-2-2-1 تحلیل چاق ولاغر 198

 

5-2-2-2 تحلیل درخت بی مرگی 200

 

5-2-2-3 تحلیل داستان تحلیل بیماری عجیب . 203

 

5-2-2-4 تحلیل داستان سنگ انتقام . 204

 

5-2-3 تحلیل داستانهای منطق الطیروالهی نامه عطار نیشابوری 206

 

5-2-3-1 تحلیل داستان سی مرغ وسیمرغ 206

 

5-2-3-2 تحلیل داستان شیخ صنعان 209

 

5-2-3-3 تحلیل داستان اسب سواری مرد دیوانه 214

 

5-2-3-4 تحلیل داستان گنجشک وشکارچی 215

 

5-2-4تحلیل داستانهای کشکول شیخ بهایی 216

 

5-2-4-1 تحلیل داستان پیرزن وخدا . 216

 

5-2-4-2 تحلیل داستان شهادت کبک . 220

 

5-2-4-3 تحلیل داستان زنون حکیم 221

 

5-2-4-4 تحلیل داستان عنوان بصری وامام صادق 226

 

5-2-5تحلیل داستانهای شاهنامه فردوس. 230

 

5-2-5-1 تحلیل داستان ضحاک مار دوش 230

 

5-2-5-2 تحلیل داستان رستم وسهراب 232

 

5-2-5-3 تحلیل داستان سام وزال وسیمرغ. 235

 

5-2-5-4 تحلیل داستان هفت خوان رستم 238

 

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

 

 

 

 

 

چکیده

 

هدف از این پژوهش  که به روش توصیفی-پیمایشی انجام شده “بررسی اثربخشی دوره های کوتاه مدت آموزش ضمن خدمت آموزگاران شهرستان طارم در سال های 88-90” از نظر آموزگاران، دانش آموزان و مدیران مدارس بود که با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای یا سهمیه ای در مجموع 125 نفر از آموزگاران  ، 30 نفر مدیر و تعداد 220 نفر از دانش آموزان پایه های پنجم و ششم در سطح شهرستان طارم (واقع در استان زنجان)به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات از روش مطالعه کتابخانه ای، پرسش نامه و چک لیست محقق ساخته استفاده شده که در پنج نوع مجزا متناسب با اهداف دوره های برگزار شده ساخته شد که روایی آن به تأیید پنج تن از اساتید برنامه ریزی درسی رسیده و پایایی آن به کمک آزمون آلفای کرونباخ بین 73-87% به دست آمد. چک لیست مشاهدات نیز بر اساس اهداف عینی دوره های تخصصی “تربیت بدنی ” و “مهارت های آزمایشگاهی علوم تجربی”تهیه و تدوین گردید.روش آماری مورد استفاده شامل T تک گروهی و تحلیل واریانس بود. نتایج بدست آمده نشان داد که از نظر آموزگاران کلیه ی دوره ها از اثربخشی بالایی برخوردار بوده اند( با اطمینان 95% ) ،از نظرمدیران کلیه دوره هایی که آموزگاران گذرانده اند (با اطمینان 95%) اثربخش ارزیابی شد و دانش آموزان نیز این دوره ها را دارای اثربخشی بالایی (با اطمینان 95%) دانسته اند. یافته ها نشان داد که  میان میزان اثربخشیدوره ها با سابقهی خدمت ، میزان تحصیلات (مدرک تحصیلی) و جنسیت آموزگاران تفاوت  معناداری وجود ندارد.

 

لید واژه: اثر بخشی آموزشی، آموزش ضمن خدمت، دوره های تخصصی آموزش ضمن خدمت، اهداف آموزش، آموزگاران

 

فهرست مطالب

 

مقدمه.1

 

پیشگفتار.2

 

فصل اول: کلیات 3

 

1-1- مقدمه 4

 

1-2- بیان مساله 5

 

1-3- اهداف پژوهش 7

 

1-4- سوالهای پژوهش 8

 

1-5- ضرورت انجام پژوهش 9

 

1-6- تعریف اصطلاحات 11

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق 14

 

2-1- مقدمه 15

 

2-2- آموزش 15

 

2-2-1- اهمیت آموزش 17

 

2-3- آموزش کارکنان 18

 

2-3-1- ضرورت های آموزش سازمانی 19

 

2-3-2- فواید آموزش کارکنان 21

 

2-3-3- انواع آموزش کارکنان 24

 

2-4- آموزش  ضمن خدمت و اهمیت آن در ایران 25

 

2-4-1- تاریخچه آموزش ضمن خدمت 27

 

2-4-2- تاریخچه آموزشهای ضمن خدمت در آموزش و پرورش 27

 

2-4-3- تعاریف آموزش ضمن خدمت 33

 

2-4-4- اهداف آموزش ضمن خدمت 34

 

2-4-5- اصول آموزش ضمن خدمت: 36

 

2-4-6- انواع آموزش‌های ضمن خدمت 37

 

2-4-7- مراحل برنامه ریزی آموزشهای ضمن خدمت 44

 

2-5- مفهوم اثربخشی و اثربخشی آموزشی 47

 

2-5-1- ارزیابی اثر بخشی آموزش 49

 

2-5-2- ضرورت ارزیابی اثربخشی آموزشی 49

 

2-5-3- اهداف سنجش اثربخشی آموزشی: 51

 

2-5-4- شاخص های ارزشیابی اثربخشی آموزش 52

 

2-5-5- عوامل مؤثر بر اثر بخشی برنامه های آموزشی : 56

 

2-6- تشریح دوره های ضمن خدمت کوتاه مدت آموزگاران شهرستان طارم طی سال های 88-90 58

 

2-7- پیشینه ی پژوهش: 61

 

2-7-1- تحقیقات انجام گرفته در داخل کشور: 61

 

2-7-2- سابقه پژوهش های خارجی: 65

 

2-8- جمع بندی فصل دوم: 67

 

فصل سوم: روش تحقیق 69

 

3-1- مقدمه 70

 

3-2- روش جمع آوری داده ها: 70

 

3-3- طراحی پرسشنامه و چک لیست: 71

 

3-4- روایی و پایایی: 73

 

3-5- جامعه ی آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری: 74

 

3-6- روش های آماری 75

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق 77

 

4-1- مقدمه 78

 

4-2- آمار توصیفی 79

 

4-2-1- شاخصه های توصیفی مدیران و آموزگاران 79

 

4-2-2- شاخصه های توصیفی مولفه های جمعیت شناختی دانش آموزان 85

 

4-2-3- توزیع فراوانی و درصدجواب به گویههای پرسشنامهپژوهش به تفکیک مولفههای مورد بررسی 88

 

4-3- تحلیل استنباطی سوالات پژوهش: 94

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها 119

 

5-1- مقدمه 120

 

5-2- بررسی یافته های پژوهش 120

 

5-3- محدودیت های تحقیق: 130

 

5-4- پیشنهادها و راهکارهای بهبود اثربخشی دورههایضمنخدمت 130

 

5-4-1- پیشنهادهای کاربردی 131

 

5-4-2- پیشنهادها ی پژوهشی 132

 

منابع 134

 

پیوست‌ها 144

 

  مقدمه

 

در حال حاضر بسیاری از سازمان‌ها صرف‌نظر از نوع و میزان تحصیلات رسمی کارکنان خود و با توجه به پویایی‌های موجود در علوم و همچنین نیازمندی‌های شغلی،دوره‌های آموزشی متنوع و مداومی را برای توسعه کارکنان خود  تدارک‌ می‌بینند.سازمان‌ها به وسیلهء آموزش،دانش و مهارت‌های حرفه‌ای کارکنان خود را ارتقا می‌بخشند و عملکرد شغلی آنها را با اهداف موردنظر هماهنگ می‌کنند.

 

اگرچه، آموزش و تعلیم و تربیت برای همه اصناف بشر ضروری است اما آموزش معلمان به دلیل نقش و تاثیری که این قشر در پیشرفت کشور دارند امری مهم تر تلقی می گردد. بر همین اساس،در حال حاضر به منظور ایجاد و گسترش مهارت‌های‌ مورد نیاز در معلمان برنامه‌های مختلفی اجرا می‌شود.آموزش‌های‌ کوتاه‌مدت از جمله تدابیری هستند که هم‌اکنون به منظور رفع بخش مهمی از نیازهای آموزشی معلمان مورد استفاده قرار می‌گیرند. در جهان امروز، تعلیم و تربیت معلمان از نظر منافع ملی جزء منافع سطح اول محسوب می شود (سرکار آرانی، 1389 ) به طوری که سرمایه گذاری در جهت آموزش معلمان از نوع سودمندترین سرمایه گذار یها محسوب می شود، زیرا معلمان توانمند نقطه آغاز هر تحول آموزشی هستند. وقتی معلمان از اثر گذاری بالا برخوردار شوند، دانش آموزان آنها هم به سطوح بالایی از دانش آکادمیک، انگیزه ، استقلال و اعتماد به نفس دست خواهند یافت (کین و گورل، 2002 ). ازآنجایی که معلمان از یک سو در آماده نمودن دانش آموزان برای زندگی در جوامع و فرهنگهای مختلف نقش زیادی دارند و از سوی دیگر در همه کشورها منابع قابل توجهی صرف بهبود نظام آموزش معلمان می شود، موضوع تربیت معلمان مورد بحث سیاستمداران کشورهای مختلف است و با توجه به اینکه معلمان نقطه آغاز و عنصر اصلی هرگونه تحول در نظام آموزش و پرورش محسوب می شوند؛ پس برای اینکه بتوانند وظایف حرفه ای، تخصصی و تربیتی خود را بهتر انجام دهند، لازم است پیوسته امکان بهره مندی آنها از آموز شهای جدید و مهارت های تازه فراهم گردد. این مهم از طریق طراحی و اجرای نظام ضمن خدمت معلمان، به نحوی که زمینهارتقای علمی و تخصصی و به روز نمودن اطلاعات و کسب مهارت های جدید را امکا نپذیر نماید، میسر می شود. به دلیل اهمیت نظام تعلیم و تربیت در پیشرفت کشور، موضوع آموزش نیروی انسانی در آموزش و پرورش و به ویژه آموزش معلمان نسبت به سایر حوزه ها از اهمیت و حساسیت بیشتری برخوردار است. بنابر این بررسی نظام ضمن خدمت معلمان و آگاهی از میزان اثربخشی دوره های آموزشی و بازدهی حاصل از آنها بسیار حائزاهمیت است به طوری که مدیران همواره چنین پرسشهایی را مطرح می کنند: دوره های آموزشی برگزار شده چقدر ما را در تحقق اهدافمان کمک کرده است؟ کاستـــی ها و قوت های برنامه های آموزشی کدامند؟

 

بنابراین در این پژوهش هدف اصلی بررسی میزان اثربخشی دوره های ضمن خدمت آموزگاران در تحقق اهداف دوره های اجرا شده در سال های 88-90 است.

 

پیشگفتار
 

با پذیرفتن این اصل که هدف از اجرای برنامه های آموزشی بالا بردن سطح معلومات تخصصی و افزایش میزان کارایی کارمندان و آماده کردن آنان برای قبول مسئولیت های بیشتر و بالاتر است، این مسأله مطرح می شود که برنامه های آموزشی باید واجد چنان خصایصی باشند که بتوانند شرکت کنندگان در دوره ها را در نیل به هدف های فوق یاری دهند. در غیر این صورت اجرای دوره های آموزشی به جز اتلاف هزینه و کوشش های سازمان اثر دیگری را به دنبال نخواهد داشت. پی بردن به وجود این ویژگی ها در برنامه های آموزشی تنها از طریق ارزیابی مستمر و صحیح از برنامه های مذکور امکان پذیر می باشد. به عبارت دیگر ارزیابی دوره های آموزشی ضمن خدمت کوتاه مدت به ما کمک خواهد کرد تا پی ببریم دانش ها و مهارت هایی که کارآموز در طی دوره کسب کرده است تا چه حد در انجام وظایف شغلی او مؤثر بوده است و یا اینکه هیچ گونه تغییراتی در وی بوجود نیامده است؟

 

بدیهی است به علت محدودیت های خاص به ویژه عدم دقت لازم در هنگام پاسخگویی به سؤالات تحقیق نتایج حاصله از ارزیابی نمی تواند از دقت و صحت مطلق برخوردار باشد و اعتبار آن مانند سایر ابزارها نسبی است. لذا در هر حال نمی توان انکار کرد که با ارزیابی اثربخشی دوره ها می توان میزان اثربخشی یا تحقق هدف دوره ها را بررسی کرد و هم چنین کاستی ها و نارسائی های دوره ها را بررسی نمود. لذا پژوهش حاضر تحت عنوان” بررسی اثربخشی دوره های کوتاه مدت آموزش ضمن خدمت آموزگاران شهرستان طارم در سال های 88-90 ” انجام شد که گزارش آن به شرح پیوست ارائه می گردد.

 

همچنین، در اینجا بر خود واجب می دانم از استاد ارجمند جناب آقای دکتر محمد یمنی دوزی سرخابی به خاطر راهنمایی های بی وقفه و استاد گرامی سرکارخانم دکتر محبوبه عارفی به جهت مشاورت های مستمرشان تشکر و قدردانی نمایم. و نیز صبر و شکیبایی  همسر مهربانم را قدر بدانم.

 

معصومه محمدی

 

تیرماه1392

 

مقدمه
” آموزش نیروی انسانی در سازمان ها تا پیش از پیدایش مکتب مدیریت علمی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، به صورت منظم و علمی مورد توجه نبود. اهتمام به این مسأله با جهانی شدن آموزش و رشد فزاینده ی فناوری اطلاعات، ارتباطات و تغییرات سریع در دانش و مهارت ها شدت بیشتری یافت . سرمایه های انسانی در این دوره به عنوان مهمترین عامل توسعه ی سازمانی شناخته شده و آموزش بهترین ابزار پاسخ به این نیاز تلقی می گردد” (ایوانسیویچ[1]،2001 و آدامز [2]2000).

 

امروزه اکثر سازمان ها دوره های آموزشی متعددی را در مراکز آموزشی خود و یا مراکز آموزشی موجود در داخل یا خارج از کشور برای توسعه ی کارکنان خود برگزار می کنند و اجرای هر دوره متضمن سرمایه گذاری هنگفت و صرف زمان خدمتی نیروی انسانی فعال است. لذا آگاهی از میزان اثربخشی دوره های آموزشی و بازدهی حاصل از آن ها برای مدیران بسیار حائز اهمیت است به طوری که همواره چنین پرسش هایی را مطرح می کنند: سهم آموزش در بهبود محصول/خدمات تولید شده سازمان چقدر است؟ دوره های آموزشی برگزار شده چقدر ما را در تحقق اهدافمان کمک کرده است؟ کاستی ها و قوت های برنامه های آموزشی کدامند؟

 

در حوزه ی آموزش و پرورش نیز به منظور ادامه ی حیات، پویایی، سودمندی سازمان و ایجاد و افزایش رضایت از حرفه و با هدف افزایش کارایی و اثربخشی معلمان، روزآمد کردن معلومات و توانمندی های معلمان متناسب با توسعه ی دانش و فناوری و همچنین رشد فضایل اخلاقی، فرهنگ سازمانی و بهبود روابط انسانی، همه ساله هزینه های قابل توجهی را برای آموزش نیروی انسانی تحت پوشش خود تخصیص می دهد(ثامنه، 1388). ” این وضعیتی است که اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان نیز از آن مستثنی نیست. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد بوده است تا اثربخشی دوره های آموزش ضمن خدمت آموزگاران در آموزش و پرورش شهرستان طارم را در میزان دستیابی به اهداف تعیین شده مورد مطالعه قرار دهد.

 

بیان مساله
تربیت نیروی انسانی، متناسب با نیازهای شغلی و تحولات ایجاد شده در مشاغل در جهت پاسخگویی به نیازهای رشد و توسعه از ضرورت های اجتناب ناپذیر تلقی می گردد. لذا اکثر سازمان ها در جهت آموزش نیروی انسانی متناسب با اهداف و وظایف خود برنامه هایی را طراحی و اجرا می نمایند. یکی از انواع آموزش ها، آموزش ضمن خدمت کارکنان است، که چنانچه با برنامه ریزی صحیح و اجرای دقیق صورت گیرد، نقش بسزایی در ارتقاء اهداف سازمان دارد. به اعتقاد “براد فورد[3] “،”

 

آموزان پسر مقطع متوسطه شهرستان لردگان بود و نمونه شامل 34 نفر از دانش آموزان متوسطه دوم است، که از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای در دوگروه کنترل وآزمایش قرار گرفتند. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه بهزیستی ذهنی مولوی وهمکاران(1387) وپرسشنامه رضایت از زندگی دینر(1993) است. داده ها با بهره گرفتن از آزمون تحلیل کوواریانس مورد تجزیه وتحلیل آماری قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان دادکه میانگین نمرات بهزیستی ذهنی 63/0h=، 01/0P<، 53)=31و1F(و رضایت از زندگی28/0h=،01/0P<،45/12)=31و1F(در گروه آزمایش نسبت به گروه گواه افزایش یافته است. همچنین میانگین نمرات عاطفه منفی در گروه آزمایش نسبت به گروه گواه کاهش یافته است)05/0( P<.ولیکن درمیانگین نمرات عاطفه مثبت تغییری ایجاد نشده است)05/0(P>.با توجه به یافته های پژوهش،آموزش رویکرد  لازاروس در افزایش بهزیستی ذهنی ورضایت از زندگی دانش آموزان موثر است وپیشنهاد می شود مراکز مشاوره وروان درمانی از این روش استفاده کنند.

 

واژگان کلیدی: بهزیستی ذهنی، رویکرد  لازاروس، رضایت از زندگی، مشاورۀ گروهی

 

 

 

فهرست مطالب

 

فصل اول: زمینه تحقیق 1

 

1-1 مقدمه 2

 

1-2 بیان مسئله .5

 

1-3 اهمیت و ضرورت 8

 

1-4 اهداف پژوهش 10

 

1-5 فرضیه های پژوهش 11

 

1-5-1 بهزیستی ذهنی11

 

1-5-2 رویکرد چندلازاروس11

 

1-5-3 رضایت از زندگی 12

 

1-5-4 عاطفه منفی .12

 

1-5-5 عاطفه مثبت .12

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیقاتی14

 

2-1  بهزیستی ذهنی15

 

2-1-1 نگاهی کلی بر بهزیستی ذهنی15

 

2-1-2 مفهوم بهزیستی18

 

2-1-3 نظریه ها و رویکردهای بهزیستی19

 

2-1-3-1 نظریه های بهزیستی ذهنی .19

 

2-1-3-2 رویکردهای بهزیستی ذهنی .23

 

2-1-4 مدل سه مؤلفه ای دینر.25

 

2-1-5 تعاریف بهزیستی ذهنی (SWB).25

 

2-1-6 عوامل مؤثر بر بهزیستی ذهنی28

 

2-1-7 ویژگی افراد دارای بهزیستی.30

 

2-1-8 درمان و ارتقاء بهزیستی31

 

2-1-8-1 آثارونتایج مطلوب بهزیستی ذهنی ورضایت از زندگی .32

 

2-1-9 عناصر و مؤلفه های بهزیستی ذهنی متغیرها33

 

2-1-9-1 ارتباط بین مؤلفه های بهزیستی ذهنی.34

 

2-1-9-2 شخصیت وارتباط ویژگی های شخصیتی با بهزیستی ذهنی35

 

2-1-9-3 متغیر های موثر در بهزیستی ذهنی37

 

2-1-10 بهزیستی در تفکر ونظریات روان شناسان.37

 

2-2 رضایت از زندگی38

 

2-2-1 نگاهی کلی بررضایت از زندگی38

 

2-2-2رویکردهای رضایت از زندگی40

 

2-2-2-1 رضایت از زندگی به مثابه یک سازه .40

 

2-2-2-2 رضایت از زندگی به مثابه یک متغیر بسیط.41

 

2-2-3 دیدگاه سلیگمن ومازلو درباره رضایت از زندگی .41

 

2-2-4 عوامل موثر بررضایت از زندگی42

 

2-2-5 ساختارهای رضایت از زندگی43

 

2-2-6 روش های افزایش رضایت از زندگی 44

 

2-3 نظریه چند وجهی .46

 

2-3-1تاریخچه نظریه چند وجهی .46

 

2-3-1-1 درمان .48

 

2-3-2 هدف و روند تکامل درمان 49

 

2-3-3شخصیت در نظریه چند وجهی 51

 

2-3-4راهبردها .52

 

2-3-4-1 راهبردهای سنجش .52

 

2-3-4-2 راهبردهای خاص ارزشیابی .53

 

2-3-5 محدودیت ها ومحاسن روش چند وجهی 54

 

2-3-5-1 محدودیت های روش چند وجهی 54

 

2-3-5-2مزایا ومحاسن نظام چند وجهی .54

 

2-3-6 تاریخچه تحول شیوه درمانگری (چند وجهی)لازاروس .55

 

2-3-6-1 افراد تاثیر گذار برشکل گیری نظریه لازاروس .56

 

2-3-7 نظریه شخصیت لازاروس .56

 

2-3-7-1 اصل برابری .56

 

2-3-7-2 ابعاد هفت گانه شخصیت .57

 

2-3-7-3 تشریح رویکرد چند وجهی 57

 

2-3-8 مراحل مشاوره گروهی ودرمان به روش چند وجهی لازاروس 58

 

2-2-8-1 مصاحبۀ اولیه 58

 

2-3-8-2 پرسش نامه چند الگویی تاریخچه زندگی60

 

2-3-8-3 تهیۀ نیمرخ الگویی (ابعادی) 60

 

2-3-8-4 تهیه نیمرخ ساختاری 60

 

2-3-8-5 تنظیم ثانویه ابعاد :BASIC_ID 61

 

2-3-8-6 پیگیری .61

 

2-4 ضرورت مشاورۀ گروهی .61

 

2-4-1.تعاریف وتوصیف ها مشاوره وراهنمایی گروهی .62

 

2-4-1-1 راهنمایی گروهی .63

 

2-4-1-2 مشاورۀگروهی 63

 

2-4-1-3 گروه درمانی . 63

 

2-4-2 فرایند گروه وپویایی های گروه . 63

 

2-5 مروری بر تحقیقات انجام شده . 64

 

2-5-1 تحقیقات انجام شده درارتباط با بهزیستی ذهنی در داخل کشور 64

 

2-5-2 تحقیقات انجام شده درارتباط با بهزیستی ذهنی در خارج کشور 66

 

2-5-3 تحقیقات انجام شده درارتباط بارضایت از زندگی در داخل کشور 68

 

2-5-4 تحقیقات انجام شده درارتباط بارضایت از زندگی در خارج از کشور 69

 

2-5-5 تحقیقات انجام شده درارتباط با رویکرد  لازاروس در داخل کشور 71

 

2-5-6 تحقیقات انجام شده درارتباط با رویکرد  لازاروس در خارج کشور .72

 

2-6 خلاصه وجمع بندی .74

 

فصل سوم: روش شناسی .76

 

3-1 روش وطرح پژوهش.77

 

3-2 جامعه آماری.77

 

3-3  نمونه و روش نمونه گیری77

 

3-4 متغیرهای تحقیق . 78

 

3-4-1 متغیر مستقل 78

 

3-4-2 متغیر وابسته .78

 

3-4-3 متغیرهای کنترل شده 78

 

3-4-4 متغیرهای غیر قابل کنترل .78

 

3-5 ابزار گردآوری داده ها .79

 

3-5-1 پرسشنامه بهزیستی ذهنی (عاطفه مثبت و عاطفه منفی) . 79

 

3-5-2پرسش نامه رضایت از زندگی دینر وپوت(SWLS) . .80

 

3-6 روش اجرای پژوهش . 81

 

3-7 روش های آماری تجزیه وتحلیل داده ها . 83

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 84

 

4-1 توصیف آماری متغیرها وشاخص ها درگروه ها 85

 

4-1-1بهزیستی ذهنی . 85

 

4-1-2 رضایت از زندگی 86

 

4-2 تحلیل  آماری فرضیه های پژوهش . 86

 

4-2-1 استقلال مشاهدات . 87

 

4-2-2  نرمال بودن .87

 

4-2-3 همگنی واریانس ها . .87

 

این پژوهش به هدف بررسی رابطه میان مؤلفه­های کیفیت زندگی کاری با رضایت و استرس شغلی کتابداران کتابخانه­های عمومی شهر تهران انجام شده است. جامعه­ی مورد پژوهش کتابداران کتابخانه­های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه­های عمومی کشور و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بوده ­اند. پژوهش از نوع بررسی همبستگی بوده و با بهره گرفتن از روش تحقیق پیمایشی و استفاده از ابزار پرسشنامه­ی برخط پاسخ­های 226 کتابدار کتابخانه­ی عمومی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. به منظور گردآوری داده­ ها از پرسشنامه ­های کیفیت زندگی کاری والتون، رضایت شغلی میرکمالی، و اچ.اس.ای استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ­ها در دو سطح توصیفی و استنباطی به انجام رسیده است.

 

طبق نتایج پژوهش، ارتباط میان مؤلفه‌های کیفیت زندگی کاری و میزان رضایت شغلی کتابداران هر دو سازمان با 99 درصد اطمینان معنادار است. همچنین، ارتباط میان هفت مؤلفه (از هشت مؤلفه) کیفیت زندگی کاری و استرس شغلی کتابداران هر دو سازمان با 99 درصد اطمینان معنادار و در جهت منفی است. به علاوه، تفاوت میان ضرایب همبستگی مؤلفه‌‌‌های کیفیت زندگی کاری با رضایت شغلی کتابداران در دو سازمان مورد مطالعه، تنها در مورد مؤلفه‌‌‌ی تأمین فرصت رشد و امنیت مداوم معنادار بوده‌است و تنها تفاوت میان ضرایب همبستگی مربوط با مؤلفه‌‌‌ی توسعه قابلیت‌‌‌های انسانی با استرس شغلی کتابداران در دو سازمان مورد مطالعه معنادار است. همبستگی چندگانه سه مؤلفه کیفیت زندگی کاری کتابداران کتابخانه‌‌‌های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه‌‌‌های عمومی کشور و دو مؤلفه در کتابداران کتابخانه‌‌‌های عمومی وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با رضایت شغلی آن‌ها معنادار بوده‌‌‌است. همچنین، مؤلفه‌‌‌های فضای کلی زندگی و توسعه‌‌‌ی قابلیت‌‌‌های انسانی به ترتیب قادرند 0.367 و 0.460 استرس شغلی کتابداران کتابخانه‌‌‌های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه‌‌‌های عمومی شهر تهران را پیش‌‌‌بینی کنند و در سازمان دیگر، مؤلفه‌‌‌ی یکپارچگی و انسجام اجتماعی می‌‌‌تواند نزدیک به 0.383 استرس شغلی این کتابداران را پیش‌‌‌بینی کند.

 

واژگان کلیدی: کیفیت زندگی کاری، رضایت شغلی، استرس شغلی، کتابداران، نهاد کتابخانه ­های عمومی کشور، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران.

 

 تقدیر و تشکر:

 

شکر و سپاس خداوند منان را که جز به لطف اراده و خواست او هیچ امری تحقق نمی‌یابد و تنها اوست که تنهای مطلق و بی‏همتاست و انسان هر چه دارد از لطف و عنایت اوست. سپاس خداوند متعال که توفیق ورود به عرصه تحصیل را به من عطا نمود، به امید آنکه در تمام مراحل زندگی هم مشمول لطف و عنایت بی‏کران خود فرماید. اینک در سایه عنایت حضرت حق که کار تدوین و نگارش این اثر علمی به پایان رسیده است بر خود واجب می‌دانم از کلیه اساتید و سروران گرامی که به نحوی اینجانب را در جریان مراحل مختلف تحقیق یاری نمودند، صمیمانه تشکر نمایم.

 

این پژوهش مرهون راهنمایی‌ها و مساعدت‌های بی دریغ استاد ارجمندم آقای دکتر نادر نقشینه در سمت استاد راهنما می‏باشد که همواره مرا در کنکاش و تعمق بیشتر تشویق نمودند. از زحمات، همیاری بی شائبه و راهنمایی‏های ارزنده ایشان صمیمانه تشکر و قدردانی می‏نمایم. همچنین، از استاد گران‌قدر و عزیزم سرکار خانم دکتر فاطمه فهیم­نیا که در مقام استاد مشاور بر غنای علمی این پژوهش افزودند کمال تشکر را دارم.

 

از اساتید داور این پایان­نامه، جناب آقای دکتر محمدرضا وصفی و جناب آقای دکتر بهزاد دوران، به جهت بررسی و مطالعه دقیق این پایان­نامه و ارائه نقدها و پیشنهادهای ارزشمند در راستای بهبود کیفیت هر چه بیشتر پایان­نامه تشکر می­کنم و توفیق روزافزون برای این دو عزیز را از درگاه حق تعالی آرزومندم.

 

در ادامه، وظیفه‏ی خود می‏دانم که ابتدا از دست­اندرکاران بخش پژوهش و نهاد کتابخانه  ­های عمومی کشور، آقایان محمد خندان، سیامک محبوب، و مهدی شقاقی و همچنین از مدیر کل کتابخانه­ های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران جناب آقای محمد دکامئی؛ سپس از تمامی کتابدارانی که در این پژوهش همکاری کرده­اند و همچنین از کارمندان محترم ذی­ربط در هر دو سازمان مورد مطالعه این پژوهش قدردانی کنم. به علاوه، از آقایان محمود ذبیح­زاده باغلویی، مجید نبوی، کوروش امرایی، صلاح ابراهیمی، شاهو لطفی، داود حاصلی، سیف­الله اندایش، و تمامی دوستانی که در نگارش این پایان­نامه به نوعی بنده را یاری نموده ­اند سپاسگزاری می­کنم و آرزوی توفیق روزافزون برای این عزیزان دارم.

 

بهروز رسولی

 

فهرست مطالب

 

فصل اول: کلیات پژوهش   2

 

1-1. مقدمه   2

 

1-1-1.‌ هدف از انجام پژوهش   3

 

1-2. بیان مسئله   4

 

1-3. سؤالات پژوهش   5

 

1-3-1. سؤالات کلی   5

 

1-3-2. سؤالات جزئی   6

 

1-4. اهمیت و ضرورت انجام پژوهش   8

 

1-5. قلمرو پژوهش   8

 

1-6. فرضیه‌های پژوهش   8

 

1-7. متغیرهای مستقل و وابسته   8

 

1-8. روش پژوهش   9

 

1-9. تعاریف عملیاتی   9

 

1-10. چارچوب پایان‌نامه   10

 

1-11. جمع‌بندی فصل   10

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش   13

 

2-1. چارچوب نظری   13

 

2-2. کیفیت زندگی کاری   14

 

2-2-1. مروری تاریخی بر مفهوم کیفیت زندگی کاری   14

 

2-2-2. تعریف و توصیف مفهوم کیفیت زندگی کاری   17

 

2-2-3. نقش و اهمیت کیفیت زندگی کاری   21

 

2-2-4. برنامه‌های کیفیت زندگی کاری   23

 

2-2-5. الگوهای ارائه‌شده در مورد کیفیت زندگی کاری   25

 

2-2-5. اندازه‌گیری کیفیت زندگی کاری   27

 

2-2-6. مؤلفه‌های کیفیت زندگی کاری   28

 

2-3. رضایت شغلی   34

 

2-3-1. مروری تاریخی بر رضایت شغلی   34

 

2-3-2. تبیین مفهوم رضایت شغلی   37

 

2-3-3. نظریه‌های رضایت شغلی   38

 

2-3-4. سطوح ماکرو و میکرو رضایت شغلی   41

 

2-3-5. عوامل مؤثر بر رضایت شغلی   42

 

2-3-6. اندازه‌گیری و مقیاس‌های رضایت شغلی   44

 

2-4. استرس شغلی   46

 

2-4-1. توصیف و تشریح استرس   46

 

2-4-1-1. ریشه‌های فیزیولوژیکی مفهوم استرس   46

 

2-4-1-2. تعاریف استرس   47

 

2-4-1-3. منابع و عوامل استرس   48

 

2-4-1-4. اندازه‌گیری استرس   49

 

2-4-1-6. مدل‌های استرس   49

 

2-4-2. استرس شغلی   51

 

2-4-2-1. تعریف استرس شغلی   51

 

2-4-2-2. مدل‌های استرس شغلی   52

 

2-4-2-3. عوامل ایجاد استرس شغلی   53

 

2-4-2-4. استرس شغلی در کتابداران   55

 

2-5. پیشینه پژوهش   56

 

2-5-1. روش جستجوی پیشینه‌ها   56

 

2-5-2. نتایج حاصل از جستجوی پیشینه‌ها   59

 

2-5-3. پیشینه در داخل   60

 

2-5-4. پیشینه در خارج   64

 

2-6. جمع‌بندی فصل   71

 

فصل سوم: روش پژوهش   73

 

3-1. مقدمه   73

 

3-2. روش پژوهش   73

 

3-3. جامعه و نمونه آماری   74

 

3-4. نمونه‌گیری   74

 

3-5. ابزارهای گردآوری اطلاعات   74

 

3-5-1. پرسشنامه کیفیت زندگی کاری (QWL)   75

 

3-5-2. پرسشنامه رضایت شغلی   76

 

3-5-3. پرسشنامه استرس شغلی   77

 

3-6. روایی و پایایی ابزارهای پژوهش   77

 

3-6-1. روایی ابزار پژوهش   78

 

3-6-2. پایایی ابزار پژوهش   78

 

3-7. توزیع پرسشنامه   79

 

3-7-1. کتابخانه‌های وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران   80

 

3-7-2. کتابخانه‌های وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور   80

 

3-7-3. پرسشنامه‌های تکمیل‌نشده و نسبت پاسخ‌ها   80

 

3-8. ابزار پرسشنامه برخط   81

 

3-8-1. مزایای استفاده از پرسشنامه‌های برخط   81

 

3-8-2. معایب استفاده از پرسشنامه‌های برخط   81

 

3-8-3. ارزیابی و انتخاب ابزار پرسشنامه برخط   82

 

3-9. ملاحظات اخلاقی   83

 

3-10. روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات   83

 

3-11. جمع‌بندی فصل   84

 

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش   86

 

4-1. مقدمه   86

 

4-2. اطلاعات جمعیت‌شناختی   86

 

4-2-1. اطلاعات جمعیت‌شناختی: وابستگی سازمانی   86

 

4-2-2. اطلاعات جمعیت‌شناختی: جنسیت   87

 

4-2-3. اطلاعات جمعیت‌شناختی: رشته تحصیلی   88

 

4-2-4. اطلاعات جمعیت‌شناختی: سطح تحصیلات   89

 

4-2-5. اطلاعات جمعیت‌شناختی: تجربه یا سابقه کاری   89

 

4-2-6. اطلاعات جمعیت‌شناختی: بخش یا محل خدمت   91

 

4-3. آمار توصیفی   92

 

4-3-1. اطلاعات توصیفی مرتبط با کیفیت زندگی کاری کتابداران   93