این پژوهش به هدف بررسی رابطه میان مؤلفههای کیفیت زندگی کاری با رضایت و استرس شغلی کتابداران کتابخانههای عمومی شهر تهران انجام شده است. جامعهی مورد پژوهش کتابداران کتابخانههای عمومی وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی کشور و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بوده اند. پژوهش از نوع بررسی همبستگی بوده و با بهره گرفتن از روش تحقیق پیمایشی و استفاده از ابزار پرسشنامهی برخط پاسخهای 226 کتابدار کتابخانهی عمومی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. به منظور گردآوری داده ها از پرسشنامه های کیفیت زندگی کاری والتون، رضایت شغلی میرکمالی، و اچ.اس.ای استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی به انجام رسیده است.
طبق نتایج پژوهش، ارتباط میان مؤلفههای کیفیت زندگی کاری و میزان رضایت شغلی کتابداران هر دو سازمان با 99 درصد اطمینان معنادار است. همچنین، ارتباط میان هفت مؤلفه (از هشت مؤلفه) کیفیت زندگی کاری و استرس شغلی کتابداران هر دو سازمان با 99 درصد اطمینان معنادار و در جهت منفی است. به علاوه، تفاوت میان ضرایب همبستگی مؤلفههای کیفیت زندگی کاری با رضایت شغلی کتابداران در دو سازمان مورد مطالعه، تنها در مورد مؤلفه‌‌‌ی تأمین فرصت رشد و امنیت مداوم معنادار بودهاست و تنها تفاوت میان ضرایب همبستگی مربوط با مؤلفه‌‌‌ی توسعه قابلیت‌‌‌های انسانی با استرس شغلی کتابداران در دو سازمان مورد مطالعه معنادار است. همبستگی چندگانه سه مؤلفه کیفیت زندگی کاری کتابداران کتابخانههای عمومی وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی کشور و دو مؤلفه در کتابداران کتابخانههای عمومی وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با رضایت شغلی آن‌ها معنادار بودهاست. همچنین، مؤلفههای فضای کلی زندگی و توسعه‌‌‌ی قابلیت‌‌‌های انسانی به ترتیب قادرند 0.367 و 0.460 استرس شغلی کتابداران کتابخانههای عمومی وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی شهر تهران را پیش‌‌‌بینی کنند و در سازمان دیگر، مؤلفه‌‌‌ی یکپارچگی و انسجام اجتماعی می‌‌‌تواند نزدیک به 0.383 استرس شغلی این کتابداران را پیش‌‌‌بینی کند.
واژگان کلیدی: کیفیت زندگی کاری، رضایت شغلی، استرس شغلی، کتابداران، نهاد کتابخانه های عمومی کشور، سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران.
تقدیر و تشکر:
شکر و سپاس خداوند منان را که جز به لطف اراده و خواست او هیچ امری تحقق نمی‌یابد و تنها اوست که تنهای مطلق و بیهمتاست و انسان هر چه دارد از لطف و عنایت اوست. سپاس خداوند متعال که توفیق ورود به عرصه تحصیل را به من عطا نمود، به امید آنکه در تمام مراحل زندگی هم مشمول لطف و عنایت بیکران خود فرماید. اینک در سایه عنایت حضرت حق که کار تدوین و نگارش این اثر علمی به پایان رسیده است بر خود واجب می‌دانم از کلیه اساتید و سروران گرامی که به نحوی اینجانب را در جریان مراحل مختلف تحقیق یاری نمودند، صمیمانه تشکر نمایم.
این پژوهش مرهون راهنمایی‌ها و مساعدت‌های بی دریغ استاد ارجمندم آقای دکتر نادر نقشینه در سمت استاد راهنما میباشد که همواره مرا در کنکاش و تعمق بیشتر تشویق نمودند. از زحمات، همیاری بی شائبه و راهنماییهای ارزنده ایشان صمیمانه تشکر و قدردانی مینمایم. همچنین، از استاد گران‌قدر و عزیزم سرکار خانم دکتر فاطمه فهیمنیا که در مقام استاد مشاور بر غنای علمی این پژوهش افزودند کمال تشکر را دارم.
از اساتید داور این پایاننامه، جناب آقای دکتر محمدرضا وصفی و جناب آقای دکتر بهزاد دوران، به جهت بررسی و مطالعه دقیق این پایاننامه و ارائه نقدها و پیشنهادهای ارزشمند در راستای بهبود کیفیت هر چه بیشتر پایاننامه تشکر میکنم و توفیق روزافزون برای این دو عزیز را از درگاه حق تعالی آرزومندم.
در ادامه، وظیفهی خود می‌دانم که ابتدا از دستاندرکاران بخش پژوهش و نهاد کتابخانه های عمومی کشور، آقایان محمد خندان، سیامک محبوب، و مهدی شقاقی و همچنین از مدیر کل کتابخانه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران جناب آقای محمد دکامئی؛ سپس از تمامی کتابدارانی که در این پژوهش همکاری کردهاند و همچنین از کارمندان محترم ذیربط در هر دو سازمان مورد مطالعه این پژوهش قدردانی کنم. به علاوه، از آقایان محمود ذبیحزاده باغلویی، مجید نبوی، کوروش امرایی، صلاح ابراهیمی، شاهو لطفی، داود حاصلی، سیفالله اندایش، و تمامی دوستانی که در نگارش این پایاننامه به نوعی بنده را یاری نموده اند سپاسگزاری میکنم و آرزوی توفیق روزافزون برای این عزیزان دارم.
بهروز رسولی
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش 2
1-1. مقدمه 2
1-1-1. هدف از انجام پژوهش 3
1-2. بیان مسئله 4
1-3. سؤالات پژوهش 5
1-3-1. سؤالات کلی 5
1-3-2. سؤالات جزئی 6
1-4. اهمیت و ضرورت انجام پژوهش 8
1-5. قلمرو پژوهش 8
1-6. فرضیه‌های پژوهش 8
1-7. متغیرهای مستقل و وابسته 8
1-8. روش پژوهش 9
1-9. تعاریف عملیاتی 9
1-10. چارچوب پایاننامه 10
1-11. جمع‌بندی فصل 10
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش 13
2-1. چارچوب نظری 13
2-2. کیفیت زندگی کاری 14
2-2-1. مروری تاریخی بر مفهوم کیفیت زندگی کاری 14
2-2-2. تعریف و توصیف مفهوم کیفیت زندگی کاری 17
2-2-3. نقش و اهمیت کیفیت زندگی کاری 21
2-2-4. برنامه‌های کیفیت زندگی کاری 23
2-2-5. الگوهای ارائه‌شده در مورد کیفیت زندگی کاری 25
2-2-5. اندازه‌گیری کیفیت زندگی کاری 27
2-2-6. مؤلفههای کیفیت زندگی کاری 28
2-3. رضایت شغلی 34
2-3-1. مروری تاریخی بر رضایت شغلی 34
2-3-2. تبیین مفهوم رضایت شغلی 37
2-3-3. نظریه‌های رضایت شغلی 38
2-3-4. سطوح ماکرو و میکرو رضایت شغلی 41
2-3-5. عوامل مؤثر بر رضایت شغلی 42
2-3-6. اندازه‌گیری و مقیاس‌های رضایت شغلی 44
2-4. استرس شغلی 46
2-4-1. توصیف و تشریح استرس 46
2-4-1-1. ریشه‌های فیزیولوژیکی مفهوم استرس 46
2-4-1-2. تعاریف استرس 47
2-4-1-3. منابع و عوامل استرس 48
2-4-1-4. اندازه‌گیری استرس 49
2-4-1-6. مدل‌های استرس 49
2-4-2. استرس شغلی 51
2-4-2-1. تعریف استرس شغلی 51
2-4-2-2. مدل‌های استرس شغلی 52
2-4-2-3. عوامل ایجاد استرس شغلی 53
2-4-2-4. استرس شغلی در کتابداران 55
2-5. پیشینه پژوهش 56
2-5-1. روش جستجوی پیشینه‌ها 56
2-5-2. نتایج حاصل از جستجوی پیشینه‌ها 59
2-5-3. پیشینه در داخل 60
2-5-4. پیشینه در خارج 64
2-6. جمع‌بندی فصل 71
فصل سوم: روش پژوهش 73
3-1. مقدمه 73
3-2. روش پژوهش 73
3-3. جامعه و نمونه آماری 74
3-4. نمونه‌گیری 74
3-5. ابزارهای گردآوری اطلاعات 74
3-5-1. پرسشنامه کیفیت زندگی کاری (QWL) 75
3-5-2. پرسشنامه رضایت شغلی 76
3-5-3. پرسشنامه استرس شغلی 77
3-6. روایی و پایایی ابزارهای پژوهش 77
3-6-1. روایی ابزار پژوهش 78
3-6-2. پایایی ابزار پژوهش 78
3-7. توزیع پرسشنامه 79
3-7-1. کتابخانههای وابسته به سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران 80
3-7-2. کتابخانههای وابسته به نهاد کتابخانههای عمومی کشور 80
3-7-3. پرسشنامه‌های تکمیل‌نشده و نسبت پاسخ‌ها 80
3-8. ابزار پرسشنامه برخط 81
3-8-1. مزایای استفاده از پرسشنامه‌های برخط 81
3-8-2. معایب استفاده از پرسشنامه‌های برخط 81
3-8-3. ارزیابی و انتخاب ابزار پرسشنامه برخط 82
3-9. ملاحظات اخلاقی 83
3-10. روش‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات 83
3-11. جمع‌بندی فصل 84
فصل چهارم: یافته‌های پژوهش 86
4-1. مقدمه 86
4-2. اطلاعات جمعیت‌شناختی 86
4-2-1. اطلاعات جمعیت‌شناختی: وابستگی سازمانی 86
4-2-2. اطلاعات جمعیت‌شناختی: جنسیت 87
4-2-3. اطلاعات جمعیت‌شناختی: رشته تحصیلی 88
4-2-4. اطلاعات جمعیت‌شناختی: سطح تحصیلات 89
4-2-5. اطلاعات جمعیت‌شناختی: تجربه یا سابقه کاری 89
4-2-6. اطلاعات جمعیت‌شناختی: بخش یا محل خدمت 91
4-3. آمار توصیفی 92
4-3-1. اطلاعات توصیفی مرتبط با کیفیت زندگی کاری کتابداران 93
