مهمترین هزینه اتخاذ رویکرد محافظهکارانه در گزارشگری مالی را کاهش انتظارات بازار سرمایه از عملکرد آتی واحد تجاری و در نتیجه کاهش نرخ بازده مورد انتظار بیان کرده است. رایان (2006) بیشتر بودن شتاب استهلاک حسابداری از استهلاک اقتصادی را مصداق وجود رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک عنوان کرده است. به این دلیل که استهلاک اقتصادی با کاهش توان دارایی در کسب وجوه نقد عملیاتی همراه است، لذا در این صورت انتظار میرود ارتباط بین استهلاک حسابداری و جریانهای نقدی آتی منفی باشد.
در این پژوهش ارتباط بین قلم تعهدی استهلاک با جریانهای نقدی جاری و آتی و نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک بر روی عواملی چون بازدهی بازار سهام، وجود فرصتهای رشد آتی، رابطه ارزشی سود و پایداری سود بررسی شده است. برای این منظور از اطلاعات شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران در سالهای 1380تا 1389 و برای تفکیک استهلاک به دو بخش اختیاری و غیر اختیاری هم از مدلهای میانه صنعت، جونر و لئو استفاده شده است. مدلهای مورد استفاده در آزمون فرضیه های تحقیق نیز مدل رگرسیونی چند متغیره میباشد.
نتایج حاصل از آزمون فرضیه های تحقیق نشان داد که ارتباط بین بخشهای استهلاک با جریانهای نقدی جاری بیمعنا، اما با جریانهای نقدی آتی در دو مدل جونز و لئو مثبت و معنادار میباشد. این موضوع نشاندهنده وجود رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک در بورس تهران میباشد. علاوه بر این، یافته های تحقیق بیانگر این بود که واحدهایی که در گزارشگری استهلاک رویکرد محافظه کارانه اتخاذ می کنند، بازدهی بازار بیشتری نسبت به سایرین دارند اما برخلاف انتظار، اتخاذ رویکرد محافظه کارانه در گزارشدهی استهلاک نشاندهندهی وجود فرصتهای رشد آتی بالاتر نیست. همچنین ارزش سود شرکتهایی که رویکرد محافظه کارانه اتخاذ می کنند، بالاتر از سایرین نیست. نهایتا اتخاذ رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک، منجر به کاهش پایداری سود میشود.
واژگان کلیدی: وجوه نقد حاصل از فعالیتهای عملیاتی، استهلاک، رابطه ارزشی سود، بازدهی بازار سهام
فهرست مطالب
عنوان
شماره صفحه
فصل اول : کلیات تحقیق
1-1- مقدمه. 2
1-2-تشریح و بیان موضوع. 3
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. 5
1-4- نتایج مورد انتظار و اهداف اساسی پژوهش 5
1-5- استفادهکنندگان از نتایج پایان نامه 5
1-6- فرضیه های تحقیق 5
1-7- روش تحقیق، جامعه آماری و نمونه آماری 6
1-8- مدلهای تحقیق. 8
1-9-تعریف واژگان کلیدی11
1-10- خلاصه فصل 12
1-11- چارچوب فصول بعد12
فصل دوم : مبانی نظری و ادبیات تحقیق
2-1- مقدمه. 15
2-2- مفهوم محافظهکاری 15
2-2-1- دیدگاههای محافظهکاری. 18
2-2-1-1- دیدگاه قراردادی.19
2-2-1-2- دیدگاه دعاوی حقوقی. 20
2-2-1-3- دیدگاه مقرراتگذاری20
2-2-1-4- دیدگاه مالیات 21
عنوان
شماره صفحه
2-2-1-5- دیدگاه هزینه های سیاسی.22
2-2-1-6- دیدگاه رقابت در بازار 23
2-2-2- انواع محافظهکاری. 23
2-2-2-1- محافظهکاری نامشروط23
2-2-2-2- محافظهکاری مشروط. 24
2-2-3- محافظهکاری و اقلام تعهدی. 25
2-2-4- محافظهکاری و عدم تقارن اطلاعاتی26
2-2-5- محافظهکاری و اصل تطابق27
2-3- روشهای اندازه گیری محافظهکاری 28
2-3-1- معیارهای محافظهکاری مبتنی بر اقلام تعهدی 28
2-3-2- معیار های محافظهکاری مبتنی بر ارزشهای بازار30
2-3-3- معیار عدمتقارن زمانی در شناسایی سود و زیان 30
2-3-4- معیار چولگی منفی توزیع سود و جریانهای نقدی 32
2-3-5- سایر روشهای اندازه گیری محافظهکاری.33
2-4- بررسی ارتباط بین قلم تعهدی استهلاک و جریانهای نقد جاری 33
2-5- بررسی ارتباط بین قلم تعهدی استهلاک و جریانهای نقدی آتی 34
2-6- بررسی ارتباط گزارشگری محافظه کارانه استهلاک با بازده سهام 35
2-7- بررسی نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت و وجود فرصتهای رشد آتی.36
2-8- بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و رابطه ارزشی سود36
2-9- بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و پایداری سود.37
2-10- پیشینه تحقیق. 37
عنوان
شماره صفحه
2-10-1- تحقیقات خارجی37
2-10-2- تحقیقات داخلی. 40
2-11- خلاصه فصل 45
فصل سوم : روش تحقیق
3-1- مقدمه. 47
3-2- روش تحقیق. 47
3-3- جامعه آماری 47
3-4- نمونه آماری. 48
3-5- فرضیه های تحقیق و مبانی نظری آنها 49
3-5-1- بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک و جریانهای نقد جاری. 49
3-5-2- بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک و جریانهای نقدی آتی 51
3-5-3- بررسی ارتباط گزارشگری محافظه کارانه استهلاک با بازده سهام. 52
3-5-4- نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت و وجود فرصتهای رشد آتی 52
3-5-5- بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و رابطه ارزشی سود53
3-5-6- بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و پایداری سود 54
3-6- مدلهای آزمون فرضیات و تعریف عملیاتی متغیرهای هر یک از مدلها. 54
3-6-1- بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک با جریانهای نقدی جاری54
عنوان
شماره صفحه
3-6-2- بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک با جریانهای نقدی آتی 57
3-6-3- بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و بازدهی سهام 58
3-6-4- نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت در رابطه با وجود فرصتهای رشدآتی بالاتر.59
3-6-5- بررسی ارتباط بین 
گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و رابطه ارزشی سود60
3-6-6- بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و پایداری سود 61
3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها 61
3-8- روش گردآوری داده ها. 62
3-9- روشهای آماری مورد استفاده.62
3-10- خلاصه فصل.62
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- مقدمه. 64
4-2- آمار توصیفی 64
4-3- همبستگی بین متغیرهای اصلی تحقیق 65
4-4- نتایج آزمون فرضیه ها 66
4-4-1- آزمون فرضیه بخش اول: بررسی ارتباط بین اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک با جریانهای نقدی جاری 67
4-4-2- آزمون فرضیه بخش دوم: بررسی ارتباط بین اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک با جریانهای نقدی آتی. 69
عنوان
شماره صفحه
4-4-3- آزمون فرضیه بخش سوم: بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و بازدهی بازار سهام. 72
4-4-4- آزمون فرضیه بخش چهارم: نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت در رابطه با فرصتهای رشد آتی 74
4-4-5- آزمون فرضیه بخش پنجم: بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و رابطه ارزشی سود. 77
4-4-6- آزمون فرضیه بخش ششم: بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و پایداری سود 78
4-5- بررسی فروض کلاسیک خطی 79
4-6- خلاصه فصل 80
فصل پنجم : خلاصه و نتیجهگیری
5-1- مقدمه.82
5-2- خلاصه و نتیجهگیری82
5-3- محدودیتهای تحقیق. 86
5-4- پیشنهادات کاربردی تحقیق. 87
5-5- پیشنهادات برای تحقیقات آتی 88
منابع و ماخذ89
مقدمه
گزارشگری مالی ابزاری برای انتقال اطلاعات از تهیهکنندگان اطلاعات به استفادهکنندگان اطلاعات مالی میباشد. هدف از گزارشگری مالی تهیه اطلاعات مفید و بهموقع برای استفادهکنندگان مالی است. اطلاعاتی مفید خواهند بود که خصوصیات کیفی لازم را داشته باشند. از خصوصیات مهم کیفی اطلاعات مالی، قابلاتکا بودن اطلاعات مالی میباشد و از اجزای این خصوصیات کیفی، رعایت اصل محافظهکاری میباشد که از آن به عنوان اصل احتیاط یاد شده است[1].
یکی از رویدادهای مهم مالی که در گزارشهای مالی نیز باید شناسایی شود، استهلاک داراییها میباشد. استهلاک از جمله اقلام تعهدی سود میباشد که ذاتا اثر منفی بر سود حسابداری دارد. اقلام تعهدی به دو بخش بلندمدت و کوتاهمدت تقسیم میشوند که استهلاک از اقلام تعهدی بلندمدت محسوب میشود. علاوه بر این، اقلام تعهدی از نظر قابلیت اعمال قضاوت ذهنی به دو بخش اختیاری و غیراختیاری تفکیک میشوند. محافظهکاری از جمله سیاستهای مالی محسوب میشود که بر اساس قضاوت ذهنی در گزارشگری مالی اعمال میشود. بنابراین سیاست محافظهکاری باید بیشتر بر روی استهلاک اختیاری اعمال شود. اتخاذ رویکرد محافظه کارانه دارای منافعی است که کاهش تمایل جانبدارانه مدیریت، کاهش یا به تعویق انداختن مالیات پرداختنی، کاهش دعاوی حقوقی، انعقاد قراردادهای کارا، کاهش فشارها و تهدیدات رقابتی، کاهش هزینه های سیاسی و افزایش کیفیت اطلاعات مالی از مهمترین آنها محسوب میشوند (واتس[2] 2003، داروغ[3] 1993 ، احمد و همکاران[4]، 2002، فلسام[5] 2009، کردلر و شهریاری 1388، غفارلو 1390 و سازمان حسابرسی 1386).
در قبال همه این منافع، محافظهکاری هزینههایی نیز دارد که غفارلو (1390) مهمترین آن را کاهش انتظارات از عملکرد آتی واحدهای تجاری میداند. باتوجه به مطالب بیان شده، این سوال مطرح میشود که با وجود این مزایا و معایب برای محافظهکاری، در گزارشگری استهلاک این رویکرد اتخاذ میشود یا خیر؟ و در صورت اتخاذ این رویکرد اثرات آن به چه شکل خواهد بود؟
1-2-تشریح و بیان موضوع
این پژوهش به بررسی رویکرد اتخاذی در گزارشگری استهلاک از اجزای اقلام تعهدی سود و اثرات اتخاذ رویکرد محافظه کارانه یا جسورانه بر متغیرهایی چون بازدهی بازار، وجود فرصتهای رشد آتی، رابطه ارزشی سود و پایداری سود می پردازد. اتخاذ رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری مالی، به مزایا و منافع آن واحد تجاری بستگی دارد. محافظهکاری مزایای متنوعی دارد که از مهمترین آنها افزایش قابلیت اتکای صورتهای مالی، کاهش تمایل جانبدارانه مدیریت در ارائه اطلاعات جانبدارنه، کاهش یا به تعویق انداختن مالیات، افزایش رابطه ارزشی سود وکاهش فشارها و تهدیدات رقابتی را میتوان نام برد.
در مقابل همه این منافع، محافظهکاری هزینههایی نیز دارد که مهمترین آن کاهش انتظارات از عملکرد آتی واحدهای تجاری میباشد (غفارلو،1390). حال این سوال مطرح میشود که با وجود این مزایا و هزینه های اتخاذ رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک، رویکرد محافظه کارانه اتخاذ میشود یاخیر؟
از طرف دیگر استانداردهای حسابداری، تهیهکنندگان صورتهای مالی را به رعایت خصوصیات کیفی اطلاعات مالی ملزم می کنند که از جمله مهمترین این خصوصیات کیفی، قابلیت اتکای صورتهای مالی میباشد. از اجزای خصوصیات کیفی قابل اتکا بودن، رعایت اصل محافظهکاری میباشد. از جمله مواردی که رعایت اصل محافظهکاری توصیه شده است، گزارشگری استهلاک میباشد. رایان[6] (2006) بیان می کند که محافظهکاری در گزارشگری استهلاک یعنی بیشتر بودن شتاب استهلاک حسابداری از استهلاک اقتصادی. اما در استاندارد حسابداری داراییهای بلندمدت بیان شده است که در شناسایی استهلاک روشی باید اتخاذ شود که استهلاک حسابداری متناسب با الگوی کسب انتفاع از داراییها باشد. به عبارت دیگر استهلاک حسابداری باید با استهلاک اقتصادی برابر باشد. با این توضیحات، همچنین این سوال مطرح میشود که در عمل و از دیدگاه عملی تئوری حسابدری، رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک وجود دارد یا خیر؟ با توجه به بیشتر بودن منافع اتخاذ سیاست محافظه کارانه، انتظار میرود در گزارشگری استهلاک نیز رویکرد محافظه کارانه اتخاذ شود.
در این پژوهش اثرات اتخاذ رویکرد محافظه کارانه بر بازدهی بازار سهام نیز مورد بررسی قرار گرفته است. محافظهکاری یکی از معیارهای کیفی اطلاعات مالی است که با رعایت آن، کیفیت اطلاعات مالی نیز بیشتر میشود، زیرا تمایل مدیران در ارائه اطلاعات جانبدارانه و بیشتر نشان دادن سود و داراییها خنثی میشود. علاوه بر این، مالیات را کاهش داده یا به تعویق میاندازد (واتس،2003) و فشارها و تهدیدات رقابتی را کاهش میدهد (غفارلو،1390). بنابراین از این بعد باعث افزایش بازدهی بازار شرکت میشود، زیرا ریسک اطلاعاتی واحد تجاری را کاهش میدهد. اما از بعد دیگر، انتظارات از عملکرد آتی را کاهش میدهد و سپس بازدهی بازار سهام شرکت را کاهش میدهد (غفارلو،1390 و فلسام، 2009). حال این سوال مطرح میشود که اتخاذ رویکرد محافظه کارانه باعث افزایش بازدهی بازار میشود یا کاهش آن؟ با توجه به متنوع و بیشتر بودن مزایای محافظهکاری نسبت به هزینه آن، انتظار میرود واحدهای تجاری که در گزارشگری خود رویکرد محافظه کارانه اتخاذ می کنند، بازدهی بازار بیشتری داشته باشند.
در ادامه نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت مورد ارزیابی قرارگرفته است. در این قسمت به دنبال بررسی این موضوع هستیم که گزارشگری محافظه کارانه استهلاک نشاندهندهی وجود فرصتهای رشد آتی بالاتر میباشد یا خیر؟ فلسام(2009) اظهار میدارد شرکتهایی اقدام به اتخاذ رویکرد محافظه کارانه می کنند که عملکرد آتی برتری داشته باشد زیرا محافظهکاری هزینههایی دارد که مهمترین آن کاهش انتظارات از عملکرد آتی میباشد (غفارلو،1390) و در صورتی که واحد تجاری همزمان با عملکرد آتی برتر، رویکرد محافظه کارانه نیز اتخاذ نماید، در این صورت هزینه اتخاذ رویکرد محافظه کارانه حداقل خواهد بود. انتظار این است که ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و معیار فرصتهای رشد آتی مثبت باشد.
بخش بعدی این تحقیق به بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و رابطه ارزشی سود اختصاص یافته است. مفاهیم نظری گزارشگری مالی بیان می کنند که محافظهکاری از جمله اجزای قابلیت اتکای صورتهای مالی و از جمله مهمترین خصوصیات کیفی اطلاعات مالی به شمار میرود. لذا با رعایت این اصل، کیفیت اطلاعات مالی افزایش یافته و ارزش اطلاعات مالی بیشتر میشود. به عبارت دیگر اتخاذ رویکرد محافظه کارانه و رعایت اصل احتیاط، ارزش اطلاعات مالی را بهبود میبخشد. بنابراین این سوال مطرح میشود که آیا با اتخاذ رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک، ارزش اطلاعات مالی بیشتر میشود یا خیر؟
آخرین بخش پژوهش نیز به بررسی ارتباط بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و پایداری سود می پردازد. واتس (2003) اظهار میدارد که مهمترین دلیل تقاضا برای اتخاذ رویکرد محافظه کارانه از سوی ذینفعان، کاهش تمایلات جانبدارانه مدیریت در ارائه اطلاعات یکجانبه میباشد. به عبارت دیگر محافظهکاری، مدیریت سود را کاهش میدهد. بنابراین این سوال مطرح میشود که آیا اتخاذ رویکرد محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک، پایداری سود را کاهش میدهد یاخیر؟
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
با توجه به وجود منافع و مزایای متفاوت در اتخاذ رویکرد محافظه کارانه، این سوال مطرح میشود که آیا در گزارشگری استهلاک، رویکرد محافظه کارانه وجود دارد یاخیر؟ و اثر سیاست گزارشگری استهلاک بر روی عواملی چون بازدهی بازار سهام، نقش سیاست اتخاذ شده در گزارش استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت یا وجود فرصت های رشد آتی، نقش سیاست اتخاذ شده در رابطه ارزشی اطلاعات مالی، و پایداری سود چگونه خواهد بود؟
1-4- نتایج مورد انتظار و اهداف اساسی پژوهش
انتظار میرود با توجه به بالابودن منافع اتخاذ سیاست محافظه کارانه نسبت به هزینه های آن، در گزارشگری استهلاک نیز سیاست محافظه کارانه اتخاذ شود و با توجه به این که محافظهکاری منجر به افزایش خصوصیات کیفی اطلاعات مالی میشود، انتظار میرود بازدهی بازار سهام نیز با اتخاذ سیاست محافظه کارانه در گزارشگری استهلاک بیشتر شود و با توجه به این که واحدهای تجاریای اقدام به اتخاذ سیاست محافظه کارانه می کنند که عملکرد آتی بالاتری داشته باشند، لذا انتظار میرود شرکتهایی که در گزارشگری استهلاک رویکرد محافظه کارانه اتخاذ می کنند، فرصتهای رشد آتی بالاتری نیز داشته باشد. علاوه بر این، اتخاذ رویکرد محافظه کارانه با افزایش کیفیت اطلاعات مالی، رابطه ارزشی اطلاعات مالی را نیز بیشتر می کند اما انتظار میرود با کاهش تمایلات جانبدارانه مدیریت در ارائه اطلاعات یکجانبه، پایداری سود نیز کاهش یابد.
1-5- استفادهکنندگان از نتایج پایان نامه
نتایج این تحقیق می تواند مدیران و تصمیمگیران واحدهای تجاری را در اتخاذ سیاست مناسب برای گزارشگری استهلاک یاری دهد. علاوه بر این می تواند تأثیر اتخاذ سیاست محافظه کارانه یا جسورانه را در عواملی چون بازدهی بازار سهام شرکت، ارائه اطلاعات محرمانه و وجود فرصتهای رشد آتی، رابطه ارزشی اطلاعات مالی و پایداری سود را برای فعالان بازارهای مالی، سهامداران، سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و تحلیلگران مشخص سازد.
1-6- فرضیه های تحقیق
این تحقیق از شش بخش تشکیل شده است. بخشها و فرضیه های مرتبط با هر یک از آنها در ادامه آورده شده است.
1-6-1- بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک و جریانهای نقد جاری
فرضیه اول: “در بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود، بین استهلاک حسابداری و جریانهای نقدی جاری ارتباط منفی و معنادار وجود دارد.”
1-6-2- بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود از جمله قلم تعهدی استهلاک و جریانهای نقدی آتی
فرضیه دوم: “در بررسی ارتباط بین اجزای اقلام تعهدی سود، بین استهلاک حسابداری و جریانهای نقدی آتی ارتباط منفی و معنادار وجود دارد.”
1-6-3 – بررسی ارتباط گزارشگری محافظه کارانه استهلاک با بازده سهام
فرضیه سوم: ” شرکتهایی که در گزارشگری استهلاک، رویکرد محافظه کارانه اتخاذ می کنند، بازده بازار سهام بیشتری نیز دارند.”
1-6-4- نقش گزارشگری محافظه کارانه استهلاک در ارائه اطلاعات محرمانه مدیریت و وجود فرصتهای رشد آتی
فرضیه چهارم: “بین گزارشگری محافظه کارانه استهلاک و فرصتهای رشد آتی ارتباط مثبت و معنادار وجود دارد.”
