۱۹-۱- ارزیابی نحوه اجرای تدابیر، دستورالعمل ها، طرح ها و برنامه ها:
تدابیر، سیاست ها و خط مشی های کلی مدیریت عالی سازمان برای بهبود وضعیت عملکرد و سرعت بیشتر انجام فعالیت ها، وظایف و مأموریت ها هستند که بنا به اقتضاء و شرایط اتخاذ می گردند یگان های ستادی دستورالعمل ها را به عنوان راهنمای چگونگی انجام وظائف در رابطه با یک مأموریت و موضوع، اهداف، تکالیف مجریان و روابط بین آنها را تهیه و ابلاغ می نمایند.

لذا تدابیر و دستورالعمل ها طرح ها و یا برنامه ها نقش مهمی در موفقیت و پیشبرد اهداف سازمانی دارند و چون منابع قابل توجهی برای اجرای آن صرف می گردد باید به دقت و جدیت مورد اجراء، ارزیابی قرار گیرند..
اصولا ًوظیفه ارزیابی یک دستورالعمل و یا طرح برعهده رده صادرکننده می باشد و چون دستورالعمل و یا طرح در جهت تکمیل وظایف ذاتی و یا انجام یک وظیفه خاص است بنابراین ابلاغ، آموزش مجریان، اجرا و بازخوردگیری از آن وظیفه رده صادرکننده می باشد و این فرهنگ باید در ناجا نهادینه گردد و صرفاً بازرسی نقش کلی در بحث ارزیابی عالیه و یا اطمینان از ارزیابی و یا انجام وظیفه ارزیابی توسط یگان صادرکننده دستورالعمل دارد که تا چه میزان بر حُسن اجرای امور محوله ارزیابی بعمل آورد ولی برخی از مواقع بنا به تدبیر سلسله مراتب و یا ضرورت های دیگر و یا به عنوان یک برنامه کلان ارزیابی عملکرد یگانها در مورد اجرای یک طرح و یا دستورالعمل به بازرسی محول می گردد. که با توجه به اهمیت موضوع فرایند ارزیابی اجرای دستور العمل و یا طرح ها به شرح زیر براساس نقش یگانهای صادرکننده و بازرسی تعیین گردیده است و بازرسی یگانها باید طبق همین فرایند بر دستورالعمل ها نظارت نمایند لازم به ذکر است که ارزیابی تدابیر هم به مثابه ی دستورالعمل ها می باشد و یگانهای مسئول موظف به پیگیری نتایج اجرائی تدابیر هستند و بازرسی ارزیابی کلی را خواهد داشت و یا اینکه بصورت موردی و یا ویژه ارزیابی خواهد کرد..
گام اول
بومی سازی تدابیر، دستورالعمل ها، طرح ها و یابرنامه ها
تهیه و تدوین چک لیست ارزیابی از سوی رده صادر کننده
توجیه و آموزش رده های مجری طرح و یا دستورالعمل
بومی سازی طرح یا دستورالعمل واصله براساس شرایط استان یا یگان و ابلاغ آن به رده های ذیربط
گام دوم
ارزیابی صحت و سقم اقدامات رده های مجری توسط یگان صادر کننده یا رده ستادی وابسته در استن.
ارائه گزارش خود اظهاری توسط رده مجری در مورد چگونگی و میزان پیشرفت تدابیر، طرح ها، دستورالعمل ها و نتایج برابر چگ لیست های مربوطه به رده پیگیر.
گزارش گیری از نحوه
اجرای تدابیر، دستورالعمل و طرح و یا برنامه
انعکاس نتایج میزان اجرا و پیشرفت تدابیر ، دستورالعمل یا طرح به همراه میزان تحقق اهداف و تجزیه و تحلیل مربوط به رده یا یگان صادر کننده
گزارش اعلام نتایج کلی کیفیت اجرای تدابیر، دستورالعمل و طرح از سوی رده ستادی مربوط به بازرسی استان ویا یگان.
پیگیری هدفمند و جدی رده ستادی در مورد رفع معایب و نواقص و فرایند اجرای تدابیر، دستورالعمل و طرح تا حصول نتیجه نهایی
گام سوم
ارزیابی نحوه اجرای تدابیر، دستورالعمل ها و طرح ها با نظارت و کنترل لازم و تغییر میزان درصد اجرا و اثربخشی آن در تحقق اهداف پیش بینی شده
ارزیابی صحت و سقم اقدامات انجام شده در مورد اجرای تدابیر ، دستورالعمل و یا طرح توسط رده مجری بصورت میدانی از سوی بازرسی یگان
گزارش نتایج اقدامات انجام شده و میزان پیشرفت کمی و کیفی تدابیر و دستورالعمل به سلسله مراتب فرماندهی و تخصصی
گام چهارم
انعکاس نقاط ضعف، معایب و نواقص احتمالی در رابطه با اجرای ناقص تدابیر و دستورالعمل ها و… به یگان مجری از سوی بازرسی یگان
انعکاس گزارش نتایج نهایی و یا هر مرحله از اجرای تدابیر و یا دستورالعمل به سلسله مراتب فرماندهی و تخصصی یا مرجع پیگیری با ذکر میزان تحقق اهداف
پیگیری به موقع نتایج رفع نقاط ضعف و موانع در اجرای تدابیر، دستورالعمل ها و طرح ها
نمودار۱-۱ ) روند نمای فرایند ارزیابی نحوه اجرای تدابیر، دستورالعمل ها ،طرح ها و برنامه ها
۲۰-۱- الگوی فعلی ارزیابی عملکرد در ناجا با توجه به دستورالعمل نظارت و بازرسی از یگانها:
با توجه به دستورالعمل نظارت و بازرسی از یگان ها و روابط بین ورودی ها، خروجی ها، مدل فعلی ارزیابی عملکرد یگان ها در ناجا به شرح زیر ترسیم می شود:
خروجی ۱
ورودی ۱
ورودی ۲
خروجی ۲
خروجی ۳
ورودی ۳
ورودی ۵
خروجی ۵
خروجی ۴
ورودی ۴
شکل۲-۱ ) الگوی موجود ارزیابی عملکرد در ناجا
فصل دوم
مبانی نظری تحقیق
مقدمه:
در عصرکنونی، محیط ناپایدار و پیچیده، رقابت فزاینده، تغییر و تحولات سریع و توسعه روزافزون ارتباطات. از سویی و تحولات شگرف دانش مدیریت از سوی دیگر، وجود نظام ارزیابی را اجتناب‌ناپذیر نموده است (شیخ‌زاده، ۱۳۸۸: ۲۰).
وجود ارزیابی عملکرد در ابعاد مختلف سازمان اعم از ارزیابی استفاده از منابع و امکانات، کارکنان، اهداف و راهبرد‎ها، به عنوان یکی از علائم پویایی، استمرار و سازگاری سازمان قلمداد می‎شود. هر سازمان به منظور آگاهی از عملکرد خود بالاخص در محیط‎های پیچیده پویا، نیاز مبرم به نظام ارزیابی دارد (آلن^[۱۵]،۲۰۰۴: ۱۵۴). از سوی دیگر فقدان وجود نظام ارزیابی در یک سیستم به معنای عدم برقراری ارتباط با محیط درون و برون سازمانی تلقی می‎گردد که مشکلات زیادی را برای سازمان بوجود خواهد آورد. بنابراین، همه ی سازمان ها به نوعی درگیر مقوله ارزیابی عملکرد سازمانی هستند، اماعدم توافق ها بر سر چارچوب ها، روش ها و فرایندهاست (لوستائوس،آدرین و آندرسون^[۱۶]، ۲۰۰۶ : ۲۱۰).
در بیشتر سازمان های متوسط و عظیم، ارزیابی برنامه های استرتژیک، صرفاً یک وظیفه ذهنی نیست. در واقع بیشتر موسسات به ندرت به ارزیابی استراتژی رسمی و مشخص می پردازند. حال آنکه، ارزیابی عملکرد برنامه های استراتژیک موجود یک فرایند مستمر است و به سختی می توان آن را از برنامه ریزی، گزارش دهی، کنترل و نظام های پرداخت مستمر مؤسسه تفکیک کرد. از این نقطه نظر، ارزیابی برنامه های استراتژیک، بیشتر یک فرایند سازمانی است تا یک عمل ذهنی (براین، مینتز برگ، جیمز، ۱۹۹۷: ۵۴).
لازمه ی بهبود عملکرد سازمان ها، ارزیابی مستمر و منظم فعالیت های آنها است. ارزیابی عملکرد این امکان را فراهم می سازد تا سازمان ها بتوانند به صورت شفاف، نقاط قوت و زمینه های بهبود خود را شناسایی نمایند، سپس برنامه هایی برای بهبود در عملکرد خود تدوین نمایند و از این طریق برای پیشرفت و ترقی سازمان گام بردارند (رحمانی، ۱۳۸۴: ۱۲).
در بسیاری از سازمان ها رویکرد نظام مندی برای طراحی و پیاده سازی سیستم های ارزیابی عملکرد وجود ندارد. در نتیجه موفقیت یا شکست بسیاری از برنامه های مدیریت، بدرستی قابل ارزیابی نیست. فقدان یا نادرستی کارکرد یک سیستم ارزیابی در یک سیستم به مفهوم عدم امکان ارتباط مناسب با محیط و درون سازمان بوده ودر دنیای امروز که تغییرات وسیعی در محیط رخ می دهد به معنای مرگ سازمان است. بنابراین ارزیابی عملکرد پایه و اساس تمامی نظام های مدیریت شناخته شده است (دراکر، ۱۹۹۵: ۱۷۸).
طبیعی است که مشارکت همه ذینفعان سازمان در فرایند ارزیابی عملکرد ضروری می باشد. باید توجه نمود که ارزیابی عملکرد صرفاً جمع آوری داده نیست بلکه اندازه گیری و تحلیل نظام مند همه جنبه های یک سازمان می باشد و ‏در این صورت است که نتایج ارزیابی در شناخت بهتر، کنترل مؤثرتر و بهبود سازمان مؤثر می باشد (لوتانز، ۲۰۰۴: ۳۱۰).
‏بطور کلاسیک شاخص های ارزیابی عملکرد می تواند در یک سازمان شامل شاخص های اثر بخشی، کارایی، کیفیت، بهره وری و… باشد. شاخص های ایده آل، تعادل بین نیاز، انتظارات و ترجیهات ذینفعان سازمان را معلوم می کند و پایه و اساس اصول مورد توافق برای تصمیم گیری را معین می کند این شاخص ها باید با قابلیت بکار گیری گسترده، سازگاری با ابزارهای اندازه گیری، امکان فهم ساده و در عین حال دقیق را داشته و منعکس کننده جنبه های گوناگون یک سازمان باشد (آدرین^[۱۷]، ۲۰۰۲: ۱۴۰).

تصویر­۳۰ – ۳٫ قرارگیری حروف عمودی و کمربند افقی حروف، در وسط کتیبه با تقسیم ­بندی قاب کتیبه به­دو قسمت مساوی و ایجاد ترکیب­بندی متقاطع در کتیبه ۱۲۱
تصویر ۳۱ – ۳٫ قرارگیری حروف اریب و تقسیم قاب کتیبه، ایجاد تباین جهت و ترکیب­بندی اریب در کتیبه ۱۲۱
تصویر ۳۲ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه کمربندی به­خط ثلث، داخل ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، ۱۲۷۴ ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۲۲
تصویر ۳۳ – ۳٫ ترکیب­بندی عمودی با بهره گرفتن از آهنگ بصری در افراشته­ها و ایجاد ترکیب­بندی متقاطع با قرارگیری حروف عمودی و کمربند افقی حروف ۱۲۲
تصویر ۳۴ – ۳٫ ترکیب­بندی اریب با مورب شدن حروف در بخشی از قاب کتیبه ۱۲۲
تصویر ۳۵ – ۳٫ نمونه ­ای الواح ترنجی، خط رقاع آمیخته به­ثلث، ایوان طلای صحن نو، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۲۳
تصویر ۳۶ – ۳٫ ترکیب­بندی متقاطع با چیدمان حروف عمودی و کمربند حروف مورب ………… ۱۲۳
تصویر ۳۷– ۳٫ ترکیب­بندی دایره در قسمت بالا، وسط و پایین لوح ترنجی و ایجاد ترکیب مثلث در وسط دایره با توجه به­توالی حروف ۱۲۳
تصویر ۳۸ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه قاب­بندی به­خط نستعلیق، ازاره بیرونی صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، رقم محمد الموسوی، ۱۳۱۷ق، مأخذ­تصویر: نگارنده آبان ۱۳۹۳ ۱۲۴
تصویر ۳۹– ۳٫ ترکیب­بندی مثلث با توالی و رابطه نقاط با یکدیگر ۱۲۴
تصویر ۴۰ – ۳٫ نمونه ­ای الواح ترنجی به­خط نستعلیق، رواق منتهی به­پیش­روی مبارک، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده مهر ۱۳۹۳ ۱۲۴
تصویر ۴۱– ۳٫ ترکیب­بندی منحنی با ایجاد توالی در حروف عمودی کتیبه ۱۲۵
تصویر ۴۲– ۳٫ ترکیب­بندی مثلث با ایجاد توالی بین نقاط ۱۲۵
تصویر ۴۳– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط کوفی بنایی ساده، صحن هدایت، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، دوره معاصر، مأخذ­تصویر: نگارنده مهر ۱۳۹۳ ۱۲۷
تصویر۴۴ – ۳ ایجاد تناسبات­طلایی با بهره­ گیری از خطوط ریاضی­وار، ترسیم خط کوفی بنایی در قاب مربع و دایره و ایجاد ماندالا ۱۲۷
تصویر­۴۵– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه کمربندی به­خط ثلث و کوفی تربیعی، ایوان مقصوره، مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، رقم بایسنغر، دوره تیموری، مأخذ­تصویر: صحراگرد، ۱۳۹۱: ۵۶ ۱۲۷
تصویر ۴۶– ۳٫ تقسیم قاب کتیبه به­سه قسمت، با توجه به­قرارگیری خط جلی و خفی، همچنین قرارگیری کمربند کشیده یاء ۱۲۸
تصویر ۴۷– ۳٫ نحوه کاربرد تناسبات در تزیینات کوچک حروف کتیبه در کمربند کشیده یاء ۱۲۸
تصویر ۴۸ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه طوماری مادر و بچه به­خط ثلث و کوفی، داخل نقاره­خانه صحن عتیق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۲۸
تصویر ۴۹– ۳٫ رعایت تناسبات در قرارگیری افراشته­ها در کتیبه و تقسیم قاب آن جهت قرارگیری خط فرعی در بالای خط جلی ۱۲۸
تصویر ۵۰– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه کمربندی به­خط ثلث، نقاره­خانه صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۳۲
تصویر ۵۱– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با بهره گرفتن از افراشته­ها در کتیبه ۱۳۲
تصویر ۵۲– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با بهره گرفتن از گرد اندام­ها در کتیبه ۱۳۲
تصویر ۵۳– ۳٫ ایجاد توالی در ترکیب کتیبه با بهره گرفتن از نوک تیز حروف ۱۳۲
تصویر­۵۴– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط ثلث آمیخته به رقاع، رواق توحیدخانه مبارک، مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، دوره قاجار، مأخذ­تصویر: نگارنده آبان ۱۳۹۳ ۱۳۳
تصویر ۵۵– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با بهره گرفتن از افراشته­ها در کتیبه ۱۳۳
تصویر ۵۶– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با بهره گرفتن از گرد اندام­ها در کتیبه ۱۳۳
تصویر ۵۷– ۳٫ ایجاد توالی در ترکیب کتیبه با بهره گرفتن از نوک تیز حروف ۱۳۳
تصویر ۵۸ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط ثلث­، ایوان طلای صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، دوره قاجار، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۳۴
تصویر ۵۹– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با بهره گرفتن از گرد اندام­ها در کتیبه ۱۳۴
تصویر ۶۰– ۳٫ ایجاد فضای پدید آمده در بین فضای منفی حروف ۱۳۴
تصویر ۶۱ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط ثلث­، داخل نقاره­خانه صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۳۵
تصویر ۶۲– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با کاربرد افراشته­ها در کتیبه ۱۳۵
تصویر ۶۳– ۳٫ استفاده از کمربند کشیده «یاء» و تقسیم قاب کتیبه به­دو فضای مساوی ۱۳۵
تصویر ۶۴– ۳٫ ایجاد توالی در ترکیب کتیبه با بهره گرفتن از نوک تیز حروف ۱۳۵
تصویر ۶۵– ۳٫ ایجاد فضای پدید آمده بین فضای منفی حروف ۱۳۵
تصویر ۶۶– ۳٫ ایجاد فضای پدید آمده بین فضای منفی حروف و شباهت آن با هم ۱۳۶
تصویر­۶۷ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط نستعلیق، ورودی ایوان طلا به­طرف دارالسعاده، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۱۳۶
تصویر ۶۸– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با قرار­گیری حروف ب در کتیبه ۱۳۶
تصویر ۶۹ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط نستعلیق، ازاره­های صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، رقم محمد الموسوی، ۱۳۲۰ق، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۱۳۷
تصویر­۷۰– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با قرارگیری حروف عمودی در کتیبه ۱۳۷
تصویر ۷۱– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با قرار­گیری گرد اندام­ها در کتیبه ۱۳۷
تصویر ۷۲– ۳٫ ایجاد توالی در ترکیب کتیبه با بهره گرفتن از نوک تیز حروف ۱۳۷
تصویر ۷۳ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه مادر و بچه به­خط کوفی، آبخوری صحن جمهوری اسلامی، مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، دوره معاصر، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۱۳۸
تصویر ۷۴– ۳٫ ایجاد آهنگ بصری با قرارگیری افراشته­ها در کتیبه ۱۳۸
تصویر ۷۵– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط کوفی بنایی ساده، صحن هدایت، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، دوره معاصر، مأخذ­تصویر: نگارنده مهر ۱۳۹۳ ۱۳۸
تصویر ۷۶– ۳٫ ارتباط حروف و ایجاد چرخش در کتیبه بنایی ۱۳۸
تصویر ۷۷ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه طوماری مادر و بچه به­خط ثلث و کوفی، داخل نقاره­خانه صحن عتیق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۳۹

بیات مفهوم طبقه متوسط فقیر را در مورد وقایع تونس و مصر و دیگر قیامهای مردمی در جهان عرب به کار می برد؛فقیران شهرنشینی که فضاهای عمومی را برای سکونت غیر قانونی یا دستفروشی در اختیار دارند،بیکارانی که در اقتصاد غیررسمی مشغولند،زنان خانه داری که به خدمات اجتماعی یا محلی غیر رسمی می پردازند،جوانانی که به رغم مخالفت مقامات حکومتی در آرزوی دستیابی به زندگی حداقلی و طبیعی هستند و مانند اینها…کنشگران منفردی هستند که کنش های جمعی را به وجود می آورند.بنابراین،طبقه متوسط جدید به شکلی مطلق و نسبی،از سریعترین رشد در بین طبقات اجتماعی دیگر برخورداد است.

به نظر می رسد افزایش طبیعی جمعیت(که در درجه اول ناشی ازتهی دستی است)و بخصوص الگوی متعارف مهاجرت روستا به شهر(که ناشی از بد توزیع شدن زمین،بیکاریهای روستایی،فجایع طبیعی و حاصل دست بشر،تمایلات شهرنشینی و توسعه صنعتی محدود است)دلایل اصلی رشد این طبقات و بیکاری در شهرها است.بنابراین،بخش اعظمی از نیروهای تحصیل کرده وآنهایی که برای بار نخست دنبال شغل هستند بیکار می مانند.(بیات،۱۳۷۹: ۴۷)
نمودار زیر توزیع مشاغل و درآمد را در بین مهاجران و شهروندان شهری نشان می دهد:
نمودار شماره ۵-نحوه توزیع درآمد در بین شهروندان و مهاجران

همانطور که مشاهده می شود مهاجران در طبقات پایین و متوسط جامعه قرار داشته و به مشاغل این طبقات همچون دستفروشی و کارهای خیابانی روی می آورند.از طرف دیگر،تعداد شهروندان تحصیلکرده خصوصاً در دو کشور تونس و مصر که نسبت به کشورهای عربی در رتبه بالاتری قرار دارند،روز به روز در حال افزایش است.از این رو باید گفت که تلاش نخبگان حاکم در جلوگیری از مشارکت سیاسی دموکراتیک جامعه روز به روز شکاف میان حکومت و تحصیل کردگان را عمیق تر می کند،تحصیل کردگانی که اکثرا مخالف حکومتهای دیکتاتوری خویش بودند.بیات از این تحصیل کردگان که در شهرها به دستفروشی می پرداختندو بو عزیزی نمونه بارز آن می باشداز عنوان «دستفروشی سیاسی»نام می برد که تنها بخش کوچکی از تعداد انبوه دستفروشان را در بر می گیرد.این دستفروشان گاه کالاهای فرهنگی چون کتاب،روزنامه و فیلمها را به مشتریان عرضه می کنند. اما در این جنبش ها مهمترین ها، همان دستفروشان معمولی بودند که نگرانی اصلی شان تامین زندگی بود.به نظر بیات تظاهرات عمدتاً از سوی دستفروشان سیاسی در یک مکان سازماندهی می شود.
اما از دیگر پیامدها و ویژگی های بارز مهاجرت و شهرنشینی در این کشورها،به وجود آمدن یک کلانشهربسیار بزرگ است که از نظر جمعیتی،سیاسی واقتصادی بر روستاها و شهرهای دیگر کشور سیطره دارد.این کلان شهر نه تنها در تونس ومصر بلکه در دیگر کشورهای عربی نیز پایتخت است.البته معمولا پایتخت های اکثر کشورهای جهان اصلی ترینو در بسیاری از مواقعبزرگترین شهر آن کشورند،اما شرایط این پایتخت ها در تونس و مصر،از نظر وسعت و نقش سیاسی، اقتصادیبا دیگر نقاط جهان بسیار متفاوت است.برای مثال،در بسیاری از کشورها همچون:آمریکا،آلمان،هند و ترکیه … از یک سوپایتخت سیاسی بزرگترین شهر کشور نیست و از سوی دیگر در کنار پایتخت شهرهای بزرگ دیگری نیز در آنها وجود دارند که از نظر مساحت و جمعیت با پایتخت برابری می کنند.
پدیده شهرهای غول پیکر را می توان با برخی از روش های کاربردی جامعه شناسی شهری مطالعه و بررسی کرد.یکی از معروفترین این روشها قاعده اندازه-مرتبه است که مقیاس کمّی از توازن شهری هر جامعه را نشان می دهد.محتوای این قاعده این است که بزرگترین شهر هر کشور نباید بیش از دو برابر شهر دوم آن جمعیت داشته باشد.
به همین منوال،جمعیت شهر دوم نیز … . زیرا در غیر این صورت به علت اختلال در ساختار جمعیتی بار سنگینی از نظر اقتصادی،اجتماعی و سیاسی بر جامعه وارد خواهد شد.
جدول شماره ۳-شاخص تعادل جمعیت شهری مصر در دهه هشتاد بر طبق قاعده اندازه-مرتبه

منبع:المجتمع و الدوله فی الوطن العربی،سعدالدین،۱۳۹۰: ۳۲۸

داشتند که پاکستان با داشتن متخصصین اتمی و در سایه همکاری با فرانسه، مانند هند به بمب دست یابد و با توجه به روابط نزدیک و دوستانه این کشور با اعراب، این بمب را در شرایط خاص احتمالا به اعراب منتقل کند^[۶۹] .
کسینجردراواخر۱۹۷۶به پاکستان مسافرت نمودومجدانه سعی کردکه این قرارداد رابه هم بزندواشاره کردکه ممکن است که آمریکایی ها کمکهای نظامی خودرابه پاکستان متوقف کند . کسینجر پس ازناکامی درمتقاعد کردن بوتو به فرانسه رفت تابتوانداین معاهده رالغونمایدولی فرانسه هم به نوبه خوداعلام کردکه دوکشور فرانسه وپاکستان مستقل بوده ومعاهده ای رابین خودامضانموده واکنون به آن پایبند می باشندوکشورثالثی حق دخالت دراین موضوع رانمی دهندو ازاینجا روابط آمریکاوپاکستان تیره شد . طرفداران بوتواین موضوع رامهمترین علت پشتیبانی آمریکااز براندازی بوتومی دانند . البته دراین رابطه_ دخالت آمریکاعلیه بوتو_ نظریات دیگری هم وجوددارد . ازقبیل این که باروی کارآمدن موراجی دسای درهندوتمایل زیاداوبه آمریکا، روابط شوروی وهندرو به سردی گراییدوشوروی هادرتلاش یافتن دوست دیگری درمنطقه بودندکه پاکستان به رهبری بوتو باتوجه به تیرگی روابطش باآمریکا بهترین انتخاب بود . اضافه براین،بوتوبرای حل مشکلات اقتصادی، وارد کردن کارخانه ذوب آهن وحل اختلاف قدیمی کشورش باافغانستان بر سرمسئله ایالت سر حد شمال غربی، به شوروی ها محتاج بود و متقابلاً شوروی با انتخاب بوتو می توانست هند را مضطرب کرده و به این کشورفشارآورد.

دراین دوران مطبوعات آمریکانسبت به بوتو عموما لحن انتقادآمیزی داشتندخصوصا نیوزیک گزارش مفصل کشته شدنها، زخمی شدنها و وحشیگری های پلیس پاکستان را در بیشتر شماره های خود همراه با عکس درج می کرد ازطرف دیگر دراین دوران «تاس» خبرگزاری شوروی ومطبوعات این کشوراز بوتو جانبداری ودفاع می کردند^[۷۰].
رحجان بوتودرگزینش سوسیالیسم اسلامی،پیوندهای تقویت یافته اش باچین،تلاش جهت نزدیکی بامسکو، به دست گیری پرچم دفاع ازآرمان های مسلمانان، بویژه فلسطین وبیت المقدس، جانبداری سرسختانه ازتقاضاهای جهان سوم،وبدون تردیدمهم ترازهمه؛ابراز وی درتولید «بمب اسلامی» و نیز انتقاد وی از سیاست های ایالت متحده، جملگی در حکم دلایلی بودکه گواهی می داد بوتو دوست آمریکا نیست .
واشنگتن باتوجه به شرایط وقراین چنین نتیجه گرفت که بوتومی تواندسیاست خارجی پاکستان راتغییرجهت
دهدودرراستای نزدیکی بیشتربابلوک سوسیالیست قدم بردارد
به زعم بوتو کودتای۱۹۷۷که در پی انتخابات در همان سال واقع گردید، بنا به تحریک آمریکا صورت می‌گرفت . بوتو در تحلیل خود به این نتیجه رسیدکه واشنگتن عزم کرده ازافول وی بهره برداری برد^۲.
۳-۱-۶-جنگ شوروی درافغانستان
درروز۲۷دسامبرسال۱۹۷۹میلادی نیروهای ارتش شوروی به خاک افغانستان حمله می کنند. افکارعمومی
جهان درآن هنگام به دلیل تعطیلات کریسمس وسال نوچندان به این حمله واکنش نشان نداد .
درپی کشته شدن نورمحمدتره کی،عامل کودتای کمونیستی درافغانستان به دست حفیظ الله امین،شوروی دریافت که امین فردمناسبی برای حفظ منافع این کشوردرافغانستان نیست . بنابراین ارتش شوروی به دستور لئونیدبرژنف، رهبرودبیرکل حزب کمونیست اتحادجماهیرشوروی وبه این بهانه که دولت قانونی افغانستان از آنهاکمک خواسته است به آنهاحمله می کند.
حفیظ الله امین که کمترازچهل روزقدرت رابدست داشت به قتل می رسد .
ببرک کارمل،عامل شوروی هابه مقام ریاست جمهوری افغانستان منصوب می شود .
با دخالت مستقیم نیروهای نظامی شوروی درافغانستان مبارزه مجاهدین افغانی بارژِم کمونیستی این کشورکه از زمان کودتای نورمحمدتره کی علیه دولت داوودخان آغازشده بود،ابعادگسترده ای می گیرد و به یک جنگ تمام عیارمبدل می شود .
دراواسط سالهای دهه۱۹۸۰میلادی نیروهای رژیم کمونیستی افغانستان وحدوددویست هزارنظامی شوروی کنترل شهرهاوراههای ارتباطی اصلی رادردست داشتند،اماقادربه شکست دادن مجاهدین افغانی نبودند .
احمدشاه مسعود، برجسته ترین فرمانده مجاهدین محسوب می شد که لقب شیرپنج شیر را داشت و علی رغم بمباران های سنگین هوایی وتجهیزات مدرن ارتش شوروی هرگزاجازه ندادآنها بردره پنج شیرمسلط شوند .
سرانجام دردوران میخاییل گورباچف دولت شوروی به این نتیجه رسیدکه دریک باتلاق گرفتارشده است . ببرک کارمل استعفاداد و نجیب الله جانشین اوشد .
درروز ۱۵ آوریل سال۱۹۸۸براساس توافق های ژنو که میان شوروی، آمریکا، افغانستان وپاکستان امضاشد، اشغال افغانستان توسط شوروی خاتمه یافت .
نیروهای شوروی درروز ۱۵ فوریه سال۱۹۸۹میلادی ازخاک افغانستان عقب نشینی کردند .
به این ترتیب،درروز۲۷دسامبرسال۱۹۷۹میلادی نیروهای ارتش شوروی به خاک افغانستان حمله کردند . در این جنگ ده ساله دست کم یک میلیون افغانی کشته شدندوپنج میلیون نفربه کشورهای ایران وپاکستان پناهنده شدند .
بیش ازپانزده هزارنظامی شوروی به قتل رسیدندوهزاران سرباز دیگر معلول شدند .
با خروج نیروهای شوروی از افغانستان دوره تاریکی که از کودتای نور محمد تره‌کی آغاز شده بود به پایان رسید .
اماافسوس که دوره تاریک دیگری برای کشوروملت مظلوم افغانستان درراه بودکه تابه امروزادامه دارد .
آن دسته ازسربازان ارتش سرخ شوروی سابق که درافغانستان جنگیده اندبه مجاهدین افغانی یعنی دشمن سرسخت خودلقب »دوخی«راداده بودند که در زبان روسی به معنی ارواح است.
ولی هنگامی که درفوریه۱۹۷۹آخرین تانک شوروی ازرودخانه آمو عبورکردوبه شوروی بازگشت،سربازان روسی نیز،ارواح خوشان رادر افغانستان باقی گذاشتند .
دربلندی های شمال افغانستان هنوزمردانی باپوست رنگ پریده دیده می شوندکه باهم به زبان روسی حرف می زنند. تاسال۱۹۸۱نصرت الله یک سربازارتش سرخ بودکه نیکلای خوانده می شد. او و دو روس دیگر که اکنون رحمت الله وامین الله نامیده می شوند،تنهاسرباز زنده باقی مانده ازپنج سرباز روسی‌اند که گفته می‌شود پس ازدستگیری به دین اسلام گرویده بودند . این عده پس ازمسلمان شدن درکنارمجاهدین یعنی دشمنان سابق خودبه جنگ باسربازان شوروی پرداختند . سرنوشت محتوم ماجراجویی های شوروی درافغانستان غالبا با سرنوشت آمریکادرجنگ ویتنام مقایسه می شود . روسیه می گویددرفاصله سالهای۱۹۷۹ تا۱۹۸۹قریب به سیزده هزار سرباز روس کشته شدند . نزدیک به یک میلیون وسیصدهزارافغان که عمدتاغیرنظامی بودند،در این درگیری ها جان خودراازدست دادند .
۳-۱-۷- ظهورضیاءالحق (۱۹۷۷ تا۱۹۸۷ )
ازآنجاکه ضیاءالحق فاقدهرگونه برنامه خط مشی سیاست خارجی ازآن خودبود،لذابه دنباله روی ازبوتو پرداخت . وی توانست تاثیرخوبی ازخوددرآمریکابرجای گذارد . ترفندی که برای به دست گرفتن قدرت به کار گرفت، بی تفاوتی که از خود نشان داد، جانب داری متعصبانه ازاسلام، در کل سبب شد که وی نتواند دوستانی برای خود در داخل یاخارج ازدولت آمریکا فراهم آورد. جرایدآمریکا ارزش های مرتاضانه ضیاء را در کانون توجه قرارداد وبویژه به اسرار وی دراعمال مجازات های تعیین شده دراسلام برای جرایم اجتماعی توجه داشتند. ازآن گذشته دولت کارتر به دهلی نو متمایل بود . در دوران حکومت کارتر،آمریکایک کمک چهارصد میلیون دلاری به پاکستان پیشنهادکردولی ضیاءالحق به دلایل گوناگون ازجمله ناچیزبودن آن،کمک را رد نمود .
اما وقوع دو حادثه در منطقه در او آخر دهه هفتاد باعث توجه بیش از پیش آمریکا نسبت به پاکستان گردید که نتیجه آن توسعه روبه رشدروابط دوجانبه بود .
رویداداول مربوط به کودتای کمونیستی در۲۷آوریل۱۹۷۸درافغانستان ویورش بعدی قوای کمونیستی شوروی به این کشوربودکه موجب شدتاشوروی برای دستیابی به آبهای گرم وایجاداختلال درجریان نفت بسوی غرب، یک قدم نزدیکترشود . بدین ترتیب موقعیت پاکستان برای غرب بعنوان آخرین سدبرای جلوگیری ازنفوذ شوروی، پیش از هر زمان حساس ترشد.بخصوص این که دراین مقطع پاکستان به مثابه معبری برای تجهیزجناح های مبارز درمیان افغانهامی توانست مورداستفاده قرارگیرد . نتیجه ای که ازدوران اشغال افغانستان می توان گرفت این است که ازبعضی جنبه ها بحران افغانستان کمک کردتانفوذ صوری وساختاری آمریکاروی پاکستان بالا گیردکه تمایل پاکستان برای عمل کردن بعنوان یک کانال تهیه تسلیحات برای مبارزین افغانی که ازآنهابود .در واقع در همین دوران بار دیگر با کم رنگ شده تنش زدایی و خارج شدن دو قطب از حالت تبانی و سرعت پیدا کردن تردمیل بار دیگر آمریکا مجبور بود برای کنترل سرعت و مقابله با افزایش قدرت رقیب خود به دوستان سابق خود متوسل شود و از این رو بار دیگر پاکستان دارای ارزش استراتژیک شد.حمله شوروی به افغانستان و انقلاب ایران دو اتفاق تسریع کننده این گرایش امریکا بودند.
حضور شوروی در مرزهای پاکستان سبب می شد تا این کشور روابط نظامی و سیاسی خود را با واشنگتن تقویت نماید .
حادثه دوم که درفوریه۱۹۷۹رویداد،پیروزی انقلاب اسلامی درایران بودکه به سقوط شاه از اریکه قدرت انجامید و باعث شد تا تکیه گاه ونقطه ثقل قابل اعتماد آمریکادر منطقه که تاپیش ازاین بعنوان ژاندارم منطقه ایفای نقش نمود،مضمحل شده وخلأیی ازلحاظ نظامی به زیان غرب وآمریکا بوجود آید و لذا با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی وکثرت جمعیت پاکستانی،آمریکابرای واگذاری پاسداری ازقسمتی ازمنافع مطلوب خود درمنطقه،متوجه پاکستان گردید^[۷۱] .
شکست کارتراز رونالدریگان درانتخابات نوامبر۱۹۸۰،به این توالی از رویدادهای نگران کننده درمناسبات اسلام آباد_ واشنگتن خاتمه دادو ریگان هیچ یک از دل مشغولی های سلف خودرانداشت . افزون برآن دولت جدید مشتاق بود تا به چالش سیاست شوروی رود، بویژه درافغانستان که مردمش آماده بودند هرگونه خطری را برای دفاع ازمیهن به جان بخرند . ریگان هم چنین دیدگاه مثبتی ازنقش ضیاءالحق درامورپاکستان داشت و شخصا با نظامیان سیاستمدار شده احساس آسودگی خاطر می کرد. دولت ریگان برای ارسال جنگ افزار پیشرفته اولویت قائل شده واذعان نمود که بعد از مختصر توجه اولیه در دوران حکومت جرالدفورد، ارتش پاکستان در دوران کارتر مورد بی مهری قرار گرفت و لذا با حرارت از اعاده قدرت نظامی پاکستان پشتیبانی نمود .
دولت ریگان،شکاف ها را از بین دوکشوربرداشت وپاکستان بیشترین میزان کمکهای نظامی رادرتاریخ روابطش باآمریکادریافت نمودوضیاءنیزبه نوبه خودموافقت نمودکشورش رادرگرما گرم مبارزه افغانستان وارد نماید^[۷۲] .
ازاین زمان بودکه حجم کمکهای مالی ونظامی آمریکابه این کشوربه طور بی سابقه ای افزایش یافت . برای نمونه درسال۱۹۸۳مبلغ یکصدوسی میلیون دلارازجانب آن کشوربه پاکستان کمک اقتصادی شد^[۷۳]. درسال۸۴نیزآمریکامتعهد گردید تا در طی برنامه پنج ساله ۳/۲میلیارد دلار به پاکستان کمک نمایددراین اولین مرحله ازآن ۴۵۸ میلیون دلاربه پاکستان پرداخت نمود^[۷۴] . به دنبال آن ودرهمان سال پاکستان ۳۱ میلیون دلاردیگرازآمریکادریافت کرد^[۷۵] . درزمینه تسلیحاتی نیزانواع تسلیحات مدرن نظامی به پاکستان فروخته شدکه ازآن جمله فروش شش فروندهواپیمای اف-۱۶درسال ۱۹۸۲^[۷۶] و تحویل۱۰فروند هلیکوپتر از نوع کبری درسال ۸۴ و^[۷۷] ارسال ۴ فروند دیگر از هواپیماهای اف-۱۶ درسال ۸۶ به پاکستان بود^[۷۸] .
جرج شولتز وزیرامورخارجه آمریکادرسال ۱۹۸۳ برای شرکت درکمیسیون مشترک آمریکا_ پاکستان وارد اسلام آباد شد . موضوعات اصلی گفتگو،مسئله افغانستان وجنگ عراق برعلیه ایران بود . درهمین سال یک هیئت ازکنگره آمریکا به ریاست «کلارنس دی لانگ»^[۷۹] نماینده دموکرات ایالات مریلندورییس کمیته فرعی اقدامات خارجی مجلس نمایندگان ازپاکستان دیدن کرد . این هیئت برای برآورداحتیاجات نظامی واقتصادی پاکستان به این کشور سفر کرد ودرعین حال مسئله وضعیت امنیتی منطقه جنوب آسیادر برابر شوروی سابق نیزاز انگیزه های این سفربود . سرپرست هیئت آمریکایی دراین سفردردیدار با ضیاءالحق،رییس حکومت نظامی پاکستان وصاحب زاده یعقوب خان،وزیرامورخارجه طی سخنانی تصریح نمودکه باتوجه به وضعیت موجود بین شرق وغرب کشورپاکستان ازاهمیت بسزایی برای آمریکابرخورداراست^[۸۰] . دراین سال تظاهراتی در ایالت سند برگزار شد که طی آن ضمن اعتراض به حمایت واشنگتن ازحکومت نظامی پاکستان، آدمک‌های ریگان و پرچم آمریکابه اعتزاز کشیده شد. هیئت حاکمه آمریکادراین سالها، سالانه ۲/۳میلیارد دلار کمک در اختیار پاکستان قرار داد.
نیمی از این مقدار بصورت کمک های اقتصادی ونیمی دیگربه صورت ارسال تسلیحات نظامی بود درسال ۱۹۸۴ جرج بوش«پدر» معاون رییس جمهورآمریکادیداری ازپاکستان به عمل آورد . وی درتوجیه ارسال سلاحهای آمریکایی به پاکستان گفت که مادرامنیت پاکستان منافع حیاتی داریم و روابط پاکستان وآمریکا بسیارخوب می باشد . واین روابط برترازنگرانی های استراتژیک آمریکادرمنطقه درپی تهاجم شوروی به افغانستان است^[۸۱] . طبیعی بوداین حجم ازکمکهای تسلیحاتی به پاکستان ناخوشنودی ونگرانی مقامات هندی را برانگیزد . مقامات هندی درملاقات هایی که بامقامات آمریکایی نمودندخواستارقطع این کمکهاکه برهم زننده توازن قوادرمنطقه بودگردیدند^[۸۲]. آمریکانیزبرای جوگیری ازآثارنامطلوب این کمکهاکه ممکن بودهند رابیش ازپیش به شوروی متمایل سازد،مسئله قطع فعالیت های مربوط به برپایی تاسیسات اتمی درپاکستان را شرط استمراراین کمکها اعلام نمود^[۸۳]وحتی این کشور را به قطع کمک هایش تهدیدکرد . بااین حال باتوجه به حساسیت نقش پاکستان درمنطقه،این کمکهااگرچه برای جلب ناخشنودی هند،گاهی باوقفه روبروشده ویا
تاحدی محدودگردیده بوداماراهی دیگرجزاستمرارآنهابرای آمریکانبود .
درمقابل،ضیاءالحق،رییس جمهورپاکستان درمقابل این تهدیدات ومحدودیت ها،همراهی پاکستان باغرب و ایفای کامل نقش درمنطقه رامنوط به کمک بی قیدوشرط ازجانب آمریکامی دانست^[۸۴] وقطع این کمکهارا موجب نتیجه شومی درهدف های مشترک آمریکاوپاکستان،تلقی می نمود^[۸۵].
باوجوداستمرارنسبی جریان اسلحه وکمک های مالی ازجانب آمریکا،پاکستان برای جلوگیری ازتحریک بیشترشوروی وباتوجه به انواع فشارهاازجانب شوروی وازجمله بمب گذاری های متعدددرشهرهای عمده این کشورتوسط عوامل شوروی،سعی نمودبرای آنکه حساسیت بیشترشوروی رابرنگیزاند،ارسال سلاح از طریق خاک پاکستان توسط آمریکابرای تجهیزجناح های راست افغانی که علیه نیروهای شوروی درافغانستان می جنگیدند را تاحدزیادی محدودنمایدکه ازجمله این محدودیت هاانتقال موشک های»استینگر« به علت ملاحظات امنیتی دربرابراقدامات تلافی جویانه شوروی بود . درسال۱۹۸۷خبرگذاری هاازخریدواجاره هواپیماهای آواکس آمریکاتوسط پاکستان گزارش دادندکه این مسئله نشانگر نزدیکی بیش ازهمیشه روابط دو کشوربود . این امربه انتقادشدیدجناح های مخالف دولت پاکستان مواجه شد . ازآن جمله فرمانده نیروی هوایی این کشورخریداین نوع هواپیماهاراازلحاظ اقتصادی_ سیاسی به زیان پاکستان ارزیابی کردواجاره آنهاتحت شرایط آمریکارابرای حاکمیت واستقلال پاکستان مضرتلقی نمود.^[۸۶]
۳-۱-۸- از۱۹۸۸ ) ظهوربی نظیربوتو ( تا۱۹۹۱
باانفجارهواپیماهای نظامی ضیاءالحق وپایان دوره حکومت یازده ساله وی،دردسامبر۱۹۸۸بی نظیربوتو روی کارآمد . علی رغم فشارهای درون حزبی،او علنی اظهارداشت که ایالات متحده مهره اصلی درامنیت و توسعه پاکستان به شمار می آیدوقصددارد همان راهی رادرپیش گیردکه توسط اسلاف وی،منجمله محمد ضیاءالحق ترسیم شده بود . خانم بوتودستخوش درامی نشده بودکه برای پدرش حکم انگیزه رایافته بود . تمامی بیانات بوتو، اظهاراتی سنجیده شده وعاری ازاحساسات به شمارمی آمد . درسال۱۹۸۸واشنگتن مبلغ ۵۷۶میلیون دلار کمک نظامی و اقتصادی برای پاکستان در نظر گرفت ودولت بوش پدر نیز خواستار تصویب مبلغ ۶۲۱ میلیون دلاردیگردرسال۱۹۹۰گردید .بی نظیربوتو دردیدارازآمریکادرژوئن۱۹۸۹به مسئله اساسی که تهدیدبود برآینده روابط آمریکا،اشاره مبسوط نمودودرمقام زدودن نگرانی های آمریکاازتولیدسلاح های هسته ای توسط اسلام آباد،اظهارداشت که دولت وی پیوسته ازاین سیاست دیرپای پاکستان تبعیت کرده که وارد مسابقه تسلیحاتی نشودویگانه هدف وی عبارت است ازارتقاءاستفاده صلح آمیزازانرژی اتمی . ظهور بی نظیر بوتوبعنوان نخست وزیرپاکستان بااستقبال وتمجیدمقامات آمریکاوآزادی خواهان به منزله یک پیروزی برای دموکراسی مواجه گردید . بعنوان نخستین زن رهبر دریک کشوراسلامی،بی نظیرجوان،توانست توجه ونظر مطلوب بخش وسیعی ازجامعه آمریکارابه خودجلب کند . اعلامیه های وی دراشاره به یک پاکستان دموکراتیک تاثیرخودرابرمقامات آمریکابرجای گذاشت . تضمین های خانم بوتو دایربه این که کشورش سلاح اتمی تولید نمی کند گرچه باگزارش های دریافتی از»ویلیام وبستر«، رییس سازمان مرکز اطلاعات،» سیا« فحوایی مخالف داشت وچندقانع کننده نبود،ولی درکل ازجهت نزاکت درواشنگتن پذیرفته شدو قرارداد تسلیحاتی آمریکادرکوتاه مدت به قوت خودباقی ماند^[۸۷] .
باخروج نیروهای شوروی ازافغانستان،فشارآمریکابرپاکستان برای ترک برنامه هسته ای اش بالا گرفت و دولت بوش دراکتبر۱۹۹۰یک ارتباط بین کمک های نظامی وعدم گشترش سلاح های هسته ای درجنوب آسیا ایجادکرد . وازاین روعدم تمایل رییس جمهوربرای تصدیق کردن این مطلب که_ آن گونه که لایحه پرسلردر موردکمکهای خارجی مقررکرده بود_ پاکستان دارای تسلیحات هسته ای نیست،باعث به تعویق افتادن کمک های نظامی واقتصادی به ارزش۶۰۰ میلیون دلاربرای سال مالی-۹۲-۱۹۹۱ به پاکستان شد.
بطورکلی می توان گفت که سیاست عمده آمریکادرطی دهه های۵۰و۶۰درجنوب شرقی وجنوب آسیا، ممانعت وجلوگیری ازتوسعه نفوذکمونیسم بود . آمریکابرای نیل به این هدف همواره سعی داشت تاحضورنظامی خودرادرمنطقه حفظ نمایدتاازاین طریق بتواندبعنوان پلیس بین الملل ازنظم مطابق با الگوها و خواسته های غرب دفاع نمایدودراین میان روابط باپاکستان نیزازاین جنبه موردبررسی قرارمی گرفته وسعی می‌شد تا این کشور وارد حلقه تدافعی غرب گردد . پاکستان نیز بخاطر مواجه بودن بامسائل امنیتی،مالی و اقتصادی خاص خودکه کمک گرفت از یک ابرقدرت رابه زعم رهبران وقت این کشورایجاب می نمود،وارد پیمان های نظامی وامنیتی باآمریکاو متحدینش درمنطقه گردید .
بعدازتجربه تلخ آمریکادرجنگ ویتنام وبروزانتقادات جدی نسبت به درگیری مستقیم آمریکادرآسیا،این رویه مورد تجدیدنظر قرارگرفت وآمریکادر دهه هفتادسعی نموددفاع ازامنیت کشورهای متحدخود را تا حدودی به عهده خودشان بگذارد . این تاکتیک جدیددرسیاست خارجی آمریکایعنی جنگ توسط دیگران وبه هزینه آنهابعنوان «دکترین نیکسون» شناخته شده است . تغییری که دراین مرحله ازسیاست خارجی آمریکابه وقوع پیوست،بروزاختلاف بین چین و شوروی وکوشش آمریکا در بهره برداری از این اختلافات وقرار دادن چین به عنوان یک نیروی توازن بخش درمقابل هندوشوروی بود .
دراین زمان آمریکابه این نتیجه رسیده بودکه بیشترین تهدیدنسبت به منافع آسیایی آمریکاتوسط شوروی خواهد بود و نه چین؛ زیرا که شوروی از نظر اقتصادی و نظامی بسیار قوی و همتر از آمریکا گشته بود و در افغانستان، هند،بنگلادش وویتنام دارای نفوذقابل ملاحظه‌ای شده بود .‌هندنیزپس ازتجزیه پاکستان به بهبودوپیشرفت چشمگیری درزمینه قدرت نظامی واستراتژیکی نائل شده بود .‌نیروهای مسلح هندپس ازارسال تجهیزات نظامی شوروی که ازنوامبر۷۱ شروع شده بود،دارای قدرت بزرگی ازلحاظ نظامی شده بود ازآگوست۱۹۷۱نیز شوروی به شب قاره،نامش به قاره هنداطلاق کردکه به معنی بالابردن هندبه عنوان قدرت مسلط درمنطقه بودو نیزبه حمایت بی دریغ ازهنددرفراینداختلافات مرزی چین وهندپرداخت تاازاین رهگذرنسبت به برهم زدن توازن قوادرآسیابه نفع شوروی وهنداقدام کند .‌لذا قلمدادنمودن چین بعنوان رقیب متخاصم برای آمریکا،از این به بعداشتباه وبی مناسبت بود . بنابراین چین بعنوان یک قدرت منطقه ای که ضمنا دارای اختلافاتی، هم با هند هم با شوروی بود،درمرکزتوجه آمریکا بعنوان یک نیروی توازن بخش قرارگرفت ودرواقع معادله قدیمی آمریکاکه مبتنی برتوازن هنددرمقابل چین بود،بصورت قراردادن چین درمقابل هندوشوروی تغییریافت . در اینجاملاحظات توازن قوا،فوق تقسیمات وملاحظات ایدئولوژیک قرارگرفت ودنیاشاهدپدیده جدیدی گشت که عبارت بودازهمکاری کاپیتالیسم باکمونیسم . این همکاری وتشریک مساعی ازنوع جدید،دراعلامیه شانگهای سال ۱۹۷۲ بااعلام مخالفت چین وآمریکادرمقابل اقدامات هرکشور یا گروهی ازکشورهابرای برقراری تسلط وتفوق درآسیاواقیانوس آرام،شکل رسمی وتاییدشده به خودگرفت .
آنچه که دراین رابطه جدیدمطرح نبود، این بود که هندیک کشور دموکراتیک است که از الگوهای دموکراسی نوع غربی پیروی می کند، بلکه مهم این بودکه اومتحدشوروی است و در مسائل مهم بین المللی مطروحه بین دو ابرقدرت، مشکل می توان در کنارآمریکا قرار گرفت .
اماجایگاه پاکستان دراین معادله جدیدچه بوده است؟ حفظ پاکستان، نشانه علایق ومنافع مکمل باچین در شبه قاره هند و جزء منافع آمریکا تلقی می شد زیرا که ضعیف شدن یاازدست رفتن پاکستان توسط هند یا شوروی، نیروهای مخالف سرمایه داری آمریکاراغلبه بخشنده،نقش توانبخش آن را در آسیا به مخاطره می‌انداخت.
لذا در طی دوره بعدازسال ۷۱ سیاست آمریکادرقبال باقیماندن پاکستان،مبتنی برحمایت کامل ازاستقلال وتمامیت ارزی پاکستان بود. اما در این مرحله آمریکا هیچگونه اقدام نظامی برای کمک به پاکستان انجام نداد و اصولا قصد نداشت که نیروهایش را دردفاع ازپاکستان درمقابل هندبکارببرد . هرچندازنقش هندتحت حمایت شوروی درتجزیه پاکستان رنجیده خاطربود . پاکستان دراین رابطه حتی نمی توانست منتظردریافت میزان وسیعی ازسلاح های آمریکایی بصورت های مختلف باشد . چراکه عده ای ازاعضای کنگره آمریکا طرفدار بلامنازعه بودند و دررابطه بافروش اسلحه به پاکستان مخالفت ورزیده وازتصویب آن جلوگیری می‌کردند .

۱-۹-۳- شکل دادن
در مقیاس کوچک آزمایشگاهی و راکتورهایی با بستر ثابت از الک هایی با مش^[۳۹] ۳۰–۶۰ جهت دانه بندی کاتالیزور استفاده می شود. از ذرات ریز تر به این دلیل که باعث افت فشار می شوند استفاده نمی گردد. اگر لازم باشد که کاتالیزور به شکل هندسی در آید، به کمک دستگاه قرص و یا اکسترودر^[۴۰] و همچنین با اضافه کردن یک ماده چسبنده برای استحکام، و ماده نرم کننده برای سهولت در عمل شکل دادن به پودر کاتالیزور این کار انجام می گیرد.

۱-۹-۴- کلسینه^[۴۱] و فعال نمودن
عمل کلسینه کردن برای حذف لیگاند های زاید، افزایش پراکندگی (ذرات فلز) و تثبیت کاتالیزور انجام می گیرد. از نظر عملیاتی کلسینه و خشک کردن فرایند هایی مشابه می باشند با این تفاوت که خشک کردن در دما های پایین تری انجام می گیرد. خشک کردن معمولاً در دماهایی در حدود  ۱۰۰ انجام می گیرد، در حالی که کلسینه کردن در دماهای بالاتر از  ۲۰۰ و حتی در مواردی بالای  ۱۲۰۰ انجام می شود. کلسینه را میتوان در یک کوره الکتریکی یا درون یک راکتور در جریان هوا یا گاز بی اثر انجام داد.
۱-۱۰- تهیه کاتالیزور های جامد با روش های فشار بالا و هیدروترمال
روش های فشار بالا و هیدروترمال کاربرد های عملی زیادی در علم مواد و در شیمی حالت جامد دارد. در این روش ها هم از لحاظ عملی و هم از نظر تکنولوژی برای رشد بلور ها و سنتز مواد جدید با خواص مفید حائز اهمیت اند. در بیشتر روش های فشار بالا، نمونه به طور مستقیم فشرده می شود. روش های هیدروترمال از این جهت فرق دارند که درون ظرف واکنش، آب تحت فشار وجود دارد[۱۱].
روش های هیدروترمال از آب تحت فشار و در دمای بالای نقطه جوش معمولی استفاده می شود، که وسیله ای برای سرعت بخشیدن به واکنش بین جامدات به شمار می آید. آب دارای دو نقش است. به صورت مایع یا بخار که مانند محیط انتقال فشار عمل می کند، و به عنوان حلال بعضی یا تمام مواد اولیه تحت فشار تا اندازه ای محلول در آب هستند و بدین وسیله واکنش ها را ممکن می سازد تا به وسیله و یا با کمک فاز مایع یا بخار انجام گیرند. تحت این شرایط واکنش می تواند در غیاب آب فقط در دماهای بالا انجام گیرد. پس، این روش به خصوص برای سنتز فاز هایی که در دمای بالا ناپایدارند مناسب است و همچنین تکنیکی مفید برای روش تک بلور ها است.
با تنظیم شیب دمای مناسب در ظرف واکنش، انحلال مواد اولیه در قسمت گرم ظرف و رسوب در قسمت سرد تر آن انجام می گیرد. چون واکنش های هیدروترمال باید در ظرف بسته انجام شوند روابط فشار- دمای آب در حجم ثابت حائز اهمیت اند، طرح تجهیزات هیدروترمال اساساً عبارت است از یک لوله، معمولاً از جنس فولاد که یک سر آن بسته است و سر دیگرش دارای درپوش پیچی با یک واشر نرم مسی برای درزبندی لوله است. این بمب را می توان مستقیماً به یک منبع فشار مستقل متصل کرد که به نام روش بسته سرد شناخته شده است. مخلوط واکنش و مقدار مناسبی آب درون بمب قرار داده می شود و پس از مسدود کردن آن داخل کوره ای با دمای معینی قرار داده می شود. روش های هیدروترمال برای سنتز بسیاری از مواد مورد استفاده قرار می گیرند. یک مثال کلسیم سیلیکات هیدراته که بسیاری از آن ها اجزای مهم سیمان و بتون اند. به طور نمونه آهک CaO و کوارتز SiO₂  را در مجاورت آب در دمای  ۱۵۰ تا  ۵۰۰ و فشارKb 1/0 تا ۲ حرارت می دهند. هر کلسیم سیلیکات هیدراته دارای شرایط سنتزی بهینه ای از ترکیب مخلوط اولیه، دما، فشار و زمان است. مثلاً زنوتلیت^[۴۲] Ca _۶ Si _۶ O₁₇ (OH)₂با حرارت مخلوط های CaO، SiO₂  در فشار بخار آب اشباع در دمای  ۱۵۰ تا  ۲۵۰ تهیه می شود.
۱-۱۱- جذب سطحی
فرایند جذب سطحی گاز شامل گذشتن جریان گاز از میان مواد جامد متخلخل که در بستر جذب سطحی تعبیه شده است، می باشد. سطح ماده ی جاذب، مواد مورد واکنش را جذب کرده و روش جذب می تواند به صورت فیزیکی و یا شیمیایی باشد. مقدار جذب سطحی به پارامتر های مختلفی مانند مساحت در واحد جرم، دما، فشار محیط و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی جذب شونده، بستگی دارد. افزایش سطح، افزایش فشار و کاهش دما می تواند باعث افزایش جذب گردد.
۱-۱۱-۱- جذب فیزیکی
میعان گاز ها و بخارات روی اجسام جامد در دمای بالاتر از نقطه شبنم آن ها، بستگی به نیرو های جذب مولکولی (نیروی واندروالس) دارد. مقدار گاز جذب شده، بستگی به سهولت میعان گاز، بالا بودن نقطه جوش و مقدار بیشتر گاز جذب شده دارد.
گرچه جذب فیزیکی معمولاً به طور مستقیم متناسب با سطح جسم است، به یک لایه مولکولی محدود نشده و می تواند چندین لایه مولکولی را روی سطح تشکیل دهد. جذب فیزیکی با میعان کشش لوله مویین در حفره ها اتفاق می افتد که این عمل باعث افزایش مقدار گاز جذب شده می گردد. مقدار کمی حرارت در جریان جذب فیزیکی آزاد شده و فرایند نسبتاً سریع بوده و به آسانی برگشت پذیر می باشد. با کاهش فشار یا افزایش دما، گاز جذب شده، اگر جذب شیمیایی نشده باشد، آزاد می شود. مقدار حرارت آزاد شده حدود ۵/۰ تا ۵ کیلو کالری بر مول می باشد. جذب فیزیکی نمی تواند فعالیت کاتالیزوری جامدات را برای واکنش های پایدار بین مولکولی توضیح دهد. این جذب ارتباطی به کیفیت سطح نداشته، اما نسبت مستقیم با مقدار سطح فیزیکی دارد. کمکی که جذب فیزیکی می کند، این است که در زمینه تعیین و تشخیص خواص فیزیکی کاتالیزور های جامد با روش های گوناگون می توان سطح تماس و اندازه منافذ را محاسبه نمود.
۱-۱۱-۲- جذب شیمیایی
در جذب شیمیایی، مولکول های گاز با ماده ی جاذب تشکیل پیوند داده و با نیرو های والانسی در سطح نگه داشته می شوند. جذب شیمیایی نسبت به جذب فیزیکی بسیار کند تر است چرا که جا به جایی اتم ها و مولکول ها رخ می دهد. جذب شیمیایی همچنین مقدار زیادی گرما آزاد کرده و انرژی بیشتری در فرایند لازم دارد. در حقیقت در دماهای پایین، جذب سطحی شیمیایی ممکن است خیلی کند انجام شود و اندازه گیری آن مشکل باشد.
نتایج جذب شیمیایی نشان می دهد که لایه مولکولی منفرد روی سطح تشکیل شده و فرایند معمولاً برگشت ناپذیر است. مقدار گاز جذب شده در جذب شیمیایی هم تابع فشار و دما می باشد. این نوع جذب به جذب شیمیایی فعال شده و فعال نشده تقسیم می شود. در حالت فعال شده سرعت جذب با درجه حرارت با یک انرژی فعال سازی محدود در معادله ی آرنیوس تغییر میکند و در حالت غیر فعال شده جذب شیمیایی به سرعت رخ داده و انرژی فعال سازی نزدیک به صفر است.
این نوع جذب اکثراً به صورت تک لایه ای بوده که این محدودیت به خاطر وجود نیروهای والانسی می باشد، که این نیرو ها مولکول ها را به سطح می چسبانند و با افزایش فاصله به سرعت از کار می افتند. این نیرو ها زمانی که حد فاصل از طول یک پیوند بیشتر می شود، به قدری کاهش می یابند که قادر نخواهند بود یک ترکیب را جذب نمایند. جذب شیمیایی در به دست آوردن معادلات سرعت در واکنش های کاتالیزوری، جهت برآورد میزان جذب مورد نیاز می باشد.

۱-۱۱-۳- اختلاف جذب فیزیکی و شیمیایی
اختلافات بین دو جذب فیزیکی و شیمیایی در جدول (۱-۲) آمده است. همان طور که از جدول پیداست، برای مشخص کردن سطح مرکز فعال و توضیح واکنش سطحی نیاز به اطلاعات جذب شیمیایی می باشد.
جدول ۱-۲- تفاوت های بین جذب فیزیکی و جذب شیمیایی روی جامدات

پارامتر	جذب فیزیکی	جذب شیمیایی
جاذب	تمام جامدات	بعضی جامدات
ماده ی جذب شده	تمام گاز های زیر دمای بخار	بعضی گاز ها با خاصیت فعال شیمیایی
محدوده درجه حرارت	دمای پایین	دمای بالا
حرارت جذب	پایین (در حدود   میعان)	بالا (در حدود گرمای واکنش)
سرعت	خیلی سریع	نسبتاً کم
انرژی فعال سازی	پایین	فعال E بالا، غیر فعال E کم