اصول نیازسنجی
نیازسنجی مبنی بر یکسری اصول و مفروضات کلی است که فرایند جمع آوری اطلاعات و دستیابی به نتایج را هدایت می کند که مهمترین اصول زیربنای نیازسنجی بنا به نظرفتحی واجارگاه(۱۳۸۴) به شرح ذیل می باشد:
۱- اصل تداوم
۲- اصل جامعیت
۳- اصل مشارکت
۴- اصل عینیت
۵– اصل افزایشی بودن
۶– اصل سیالی نتایج
۷– اصل واقع گرایی
۸– اصل پویایی
۹– اصل تو جه نابرابر
۱۰– اصل تعهد
۱- اصل تداوم
نیازسنجی فرایندی مستمر است.مجموعه تغییر و تحولاتی که در مشاغل،وظایف،ایده آل ها و ارزشها و باورها به وجود می آید،ایجاب می کند که فرایند نیازسنجی به طور مداوم ومستمر انجام پذیرد.هنگامی با تحول در روش های انجام امور سازمانی،ظهورابزارها،و دستگاه های جدید و …دانش و مهارت کارکنان کهنه می شود و به این ترتیب نیازهای جدید به و جود می آید ،تغییرات اجتماعی و تحولات فرهنگی ،نیازهای کارآموزان را برای سازگاری با دنیای پویا و در حال تحول دگرگون می سازد.همه ای تحولات ایجاب می کند که نظام های آموزشی به طور مستمر،نیازهای آموزشی جامعه تحت پوشش را مورد سنجش قرار دهند.

۲- اصل جامعیت
این اصل ایجاب می کند در بررسی نیازهای یک نظام یا جامعه ،تمام ابعاد و ارکان آن نظام و جامعه مورد جستجو قرار گیرد و اطلاعات مربوط به کاستیها ،موانع ،خواستها وضرورت های گوناگون با بهره گرفتن از روش های مختلف جمع آوری و تحلیل گردد. این اصل التزام دارد که نیازسنجی را به مثابه فرایند پژوهش وتحقیق در نظر گرفته شود و در بررسی نیازهای جامعه تحت پوشش،نمونه ای را مورد تفحص قرار دهیم که معرف جامعه مورد باشد.
۳- اصل مشارکت
به موجب این اصل تمام گروه های ذینفع؛به ویژه آنهایی که نیازسنجی و تدوین و اجرای برنامه ها بر وضعیت آنها تاثیر می گذارد ؛باید در نیازسنجی شرکت کنند و نقش گروه نیازسنجی ؛نه تعیین نیازها ؛بلکه بلکه تنها ایجاد هماهنگی و مدیریت جمع آوری اطلاعات از گروه ها ومنابع اطلاعاتی مختلف و سازماندهی آنهاست . مشارکت بودن نیازسنجی با کثرت گرایی در فرایند بر نامه ریزی ؛ ارتباط تنگا تنگ دارد. در کثرت گرایی تمامی گروه ها ذینفع در تمام سطوح در قدرت تصمیم گیری دخیل هستند.
۴- اصل عینیت
این اصل بر قابلیت اعتماد و عینی بودن نیازسنجی تاکید دارد.عینیت در نیازسنجی به زعم (پاک وود،بارو،۱۹۸۸-۱۹۹۰)با مقوله داده های نیازسنجی ارتباط بسیار نزدیکی دارد . به طور کلی در فرایند نیازسنجی حداقل سه دسته از داده ها را می توان از هم متمایز کرد :
الف- داده های هنجاری: این داده ها عمدتا ریشه در ارزشها دارد
ب- داده های کمی: به صورت اعداد و ارقام بیان می شود .
ج- داده های کیفی: که وضعیت فرد یا گروهی از افراد را مشخص می کند و بیشتر ذهنی بوده ؛ مستلزم تعبیر و تفسیرند.
۵- اصل افزایشی بودن نیازسنجی^[۲۱]
به موجب این اصل ؛ نیازسنجی ها در سطوح مختلف تصمیم گیری از لحاظ میزان و درجه تعین و تشخیص با یکدیگر تفاوت دارند .به این دلیل هر قدر که از سطح وسیع تر به سمت سطوح محدودتر حرکت کنیم نیازها ئیوسته افزایش می یابد و با محدودتر شدن قلمرو نیازسنجی ؛ نیازهای خاص آن قلمرو بر داده های نیازسنجی افزود ه خواهد شد(اسمیت،۱۹۹۹.ص۶)
۶- اصل سیالی نتایج نیازسنجی
این اصل تاکید دارد که در نیازسنجی با پدیده ای به نام “نایایداری نتایج” مواجه هستیم و اینکه داده ها ی حاصل از نیازسنجی در بلند مدت قابل اتکا و اعتماد نیستند.
۷-اصل توجه نابرابر^[۲۲]
اصل توجه نابرابر در نیازسنجی به این امر اشاره دارد که در فرایند سنجش نیازها میزان تاکید بر هریک از منابع اطلاعاتی تابعی است از میزان اطلاعات موجود در هریک از آنها ‘ سطح تصمیم گیری ؛قابلیت احصاء اطلاعتا ؛مراحل نیازسنجی و متغیرهای دیگزر می باشد
۸- اصل واقع گرایی
این اصل تاکید دارد بر این امر که نیازسنجی باید اطلاعاتی را فراهم کند که برای تدوین و اجرا ی برنامه ها مورد استفاده قرار گیرد (عملی بودن) اطلاعات فراهم شده باید مربوط و مناسب باشد(سودمندی)و در عین حال از دقت و کفایت لازم برخوردار باشد و تصویر روشنی از واقعیات موجود ارائه نماید(سویل،۱۹۹۶)
۹- اصل پویایی
به موجب این اصل برنامه ریزی اساسا فرایندی پویا و جامع و دربرگیرنده مولفه های طراحی ؛اجرا و ارزشیابی است.
۱۰- اصل تعهد
در این اصل تاکید بر این امر است که قبل از مطالات نیازسنجی باید تعهد درونی لالزم را در کلیه افرا دخیل نسبت به نیازسنجی به وجو د آورد.
انواع نیاز سنجی
علاو ه برطبقه بندی که در ابتدا نیازها صورت گرفته ست انواع نیازسنجی بر طبقه بندی ویژه ای ارائه شده است اگر چه طبقه بندی انواع نیاز سنجی تا حد زیادی تابع نیاز سنجی است.(فتحی واجارگاه،۱۳۷۶)
راجرز کافمن با توجه به موارد کاربرد نیازسنجی آموزشی از شش نوع نیازسنجی نام می برد که عبارتند از :
۱- نیازسنجی آلفا^[۲۳]
دراین نیازسنجی اقدامات و فعالیتها با آنچه که باید باشد مرتبط است و برسی معایب و مسائل وضع موجود در درجه اول اهمیت قرار ندارد.هدف اصلی ممکن است تغییر اهداف و مقاصد فعلی باشد و این امر ممکن است به طرح اهداف و مقاصد جدید و تدوین برنامه های نو منجر شود.
۲- بتا^[۲۴]
در این نیازسنجی،اهداف و مقاصد وسیاستهای آموزشی یا غیرآموزشی درست فرض می شود.مقصد نیازسنجی ،شناسایی فاصله یا شکاف بین عملکرد فعلی(وضع موجود)مطلوب است.
۳- گاما^[۲۵]
این نوع نیازسنجی عمدتا ناظر بر اولویت بندی اهداف و مقاصد است وکمیت و کیفیت آنها مد نظر قرار نمی گیرد.
۴- دلتا^[۲۶]
نیاز سنجی دلتا در پی بررسی شقوق مختلف عمل با هدف مشخص کردن شیوه انجام بهینه یک کار یا وظیفه است.
۱- اپسیلون^[۲۷]
در این نوع نیازسنجی ،شکاف بین نتایج حاصل و اهداف تعیین شده تعیین و به نوعی تحلیل می شود.نتیجه نیاز سنجی اپسیلون در گامهای بعدی برنامه ریزی مورد استفاده و مبنای تغییر یا اصلاح برنامه قرار می گیرد.
۶- زتا^[۲۸]

• G3: ژرانیوم (۱۰ سی سی در ۶۰۰ سی سی آب مقطر)

۳-۵- اندازه گیری صفات
۳-۵-۱- عمر گلجایی
طول عمر گلجایی به فاصله شروع تیمار تا زمان پیری گل که همراه با پژمردگی گلبرگ ها می باشد تعریف و به صورت روز بیان شد. میانگین عمر گل­های هر پلات به عنوان عمر گلجایی آن پلات در نظر گرفته شد (شکل ۳-۲ و ۳-۳).
شکل ۳-۲- روز اول عمر گلجایی شکل ۳-۳- پایان عمر گلجایی
۳-۵-۲- افزایش وزن تر
با توجه به میزان وزن نهایی گل، وزن باز برش­ها، وزن ریزش­ها و وزن نهایی، افزایش وزن تر برحسب گرم به ازای هر شاخه گل طبق رابطه زیر محاسبه شد:
وزن تر اولیه - (وزن ریزش ها+ وزن بازبرش ها+ وزن نهایی) = افزایش وزن تر
۳-۵-۳- درصد ماده خشک
پس از پایان عمر گلجایی هر گل، وزن تر آن اندازه گیری شد و در دمای ۷۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲۴ ساعت قرار داده شد. پس از اطمینان از خشک شدن کامل گل ها، با ترازوی دیجیتال توزین شد. درصد ماده خشک از رابطه زیر محاسبه شد:
۱۰۰× (وزن تر گل ها در روز آخر÷ وزن خشک)= درصد ماده خشک
۳-۵-۴- جذب آب
با توجه به حجم اولیه محلول گلجایی (۶۰۰ سی سی) و میزان تبخیر اتاق و کاهش حجم محلول گلجایی، جذب آب از فرمول زیر محاسبه شد.
میانگین وزن تر گل ها ÷ (میانگین تبخیر اتاق + محلول باقیمانده در پایان عمر گلجایی)-۶۰۰ = (ml g^-1FW) جذب آّب
۳-۵-۵- محتوای پروتئین گلبرگ
بدین منظور در روز پنجم عمر گلجایی یک شاخه گل از هر پلات خارج شد و توسط دستگاه آون به مدت ۲۴ ساعت خشک شد. سپس مقدار پروتئین موجود در گلبرگ ها به روش بردفورد (۱۹۷۶) اندازه گیری شد (شکل ۳-۴).

شکل ۳-۴- نحوه اندازه گیری پروتئین
۳-۵-۶- افزایش درجه بریکس (درصد ساکارز موجود در ساقه)
برای اندازه گیری این فاکتور از رفرکتومتر دستی استفاده شد. بدین صورت که بعد از باز برش های انتهای ساقه در ابتدا و انتهای عمر گلجایی، یک قطره از آب موجود در برش ها (ریکات ها) بر روی صفحه شیشه ای رفرکتومتر دستی (مدل N-1α ساخت شرکت ATAGO کشور ژاپن) ریخته و درجه بریکس آن هر ۲ روز یک بار خوانده شد. تفاضل بین اعداد به دست آمده از اندازه گیری میانگین بریکس روز دوم و میانگین بریکس روز آخر عمر گلجایی به عنوان درجه بریکس آن شاخه گل در نظر گرفته شد (شکل ۳-۵).

شکل ۳-۵- اندازه گیری درجه بریکس
۳-۵-۷- رنگیزه کاروتنویید گلبرگ
بدین منظور در روز پنجم عمر گلجایی یک شاخه از هر پلات خارج شد و رنگیزه کاروتنویید از روش مزمودهار و مجومدار (۲۰۰۳) اندازه گیری شد.

۳-۵-۸- کلروفیل a، b و کل برگ
به منظور اندازه گیری مقدار کلروفیل، در روز پنجم آزمایش یک شاخه گل از هر پلات جهت اندازه گیری کلروفیل خارج شد. مقدار کلروفیل a، b و کل به روش مزمودار و مجومدار (۲۰۰۳) اندازه گیری شد (شکل ۳-۶).

شکل ۳-۶- استخراج کلروفیل
۳-۵-۹- شاخص کاهش قطر گل
از بزرگترین قطر گل و قطر عمود بر آن به وسیله کولیس دیجیتال یک روز در میان تا آخرین روز عمر گلجایی، میانگین گرفته شد و از فرمول زیر شاخص کاهش قطر گل محاسبه شد:
FOI= (Dn+2/Dn+Dn+4/Dn+2+Dn+6/Dn+4)/3
۳-۵-۱۰- شمارش باکتری ساقه و محلول گلجا
نمونه گیری از انتهای ساقه و محلول گلجا ۲۴ ساعت پس از شروع آزمایش انجام و شمارش باکتری به روش لیو و همکاران (۲۰۰۹) انجام شد (شکل ۳-۷).

شکل ۳-۷- کشت باکتری
۳-۵-۱۱- پراکسیده شدن لیپیدها
برای اندازه ­گیری پراکسیده شدن لیپید­ها، مالون­دی­آلدئید (MDA) با بهره گرفتن از روش هیت و پاکر (۱۹۸۶) به عنوان محصول واکنش پراکسیده شدن اسید­های چرب غشاء اندازه ­گیری گردید. نمونه گیری در روز پنجم انجام گرفت.
۳-۵-۱۲- آنزیم پراکسیداز (POD)
بدین منظور در روز پنجم، یک شاخه گل خارج شد و از گلبرگ های آن برای سنجش فعالیت سینتیکی آنزیم POD از روش یین و همکاران (۲۰۰۷) استفاده گردید.
۳-۵-۱۳- آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز (SOD)
بدین منظور در روز پنجم، یک شاخه گل خارج شد و از گلبرگ های آن جهت ارزیابی فعالیت آنزیم SOD به روش اسپکتروفتومتری و با بهره گرفتن از روش ژیانوپلتیس و رایس (۱۹۹۷) استفاده شد.
۳-۶- تجزیه و تحلیل داده ها
داده ها ابتدا در نرم افزار Excel ثبت شدند، سپس تجزیه و تحلیل آن ها با بهره گرفتن از نرم افزار آماری SAS و مقایسه میانگین ها بر اساس آزمون LSD انجام شد. رسم نمودارها با نرم افزار Excel انجام گرفت.
۴-۱- عمر گلجایی
طبق جدول تجزیه واریانس داده ها اثر تیمارهای مختلف روی عمرگلجایی در سطح ۱ درصد آماری معنی دار بود (جدول ۴-۱).
نتایج حاصل از مقایسه میانگین تیمارها نشان داد که تیمار اسانس ۲ سی سی مورد با ۷۳/۱۵ روز نسبت به شاهد (۷۴/۹ روز) عمر گلجایی را ۶ روز افزایش داد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۱). همچنین ترکیبات استفاده شده در کلیه تیمارها نسبت به شاهد (۷۴/۹ روز) برتر بودند. ضمنا در بین اسانس های مختلف تیمار ۲ سی سی اکالیپتوس با ۱۳/۱۵ روز و تیمار ۱۰ سی سی ژرانیوم با ۷۴/۱۴ روز بیشترین عمر گلجایی را به خود اختصاص داده اند (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۱).
شکل ۴-۱- اثر اسانس های مختلف بر عمر گلجایی
شاهد= C
اکالیپتوس ۲ سی سی = O1 مورد ۲ سی سی =M1 ژرانیوم ۲ سی سی=G1
اکالیپتوس ۶ سی سی = O2 مورد ۶ سی سی = M2 ژرانیوم ۶ سی سی =G2

کوشش‌هایی برای مرتبط کردن مقیاس «منبع کنترل» راتر به رانندگی خطرناک، انجام شده است. این مقیاس حوزه‌ای را که یک فرد احساس می کند بر سرنوشت خود، کنترل دارد، اندازه گیری می کند: افرادی که منبع کنترل درونی دارند معمولاً وقایع را طوری در نظر می گیرند که تحت کنترل آنهاست در حالی که افرادی که منبع کنترل بیرونی دارند، معتقدند آنچه برای آنها اتفاق می افتد به وسیله عوامل بیرونی، تعیین می شود (مثل چهره های قدرت، شانس، تقدیر و غیره). این مسئله اظهار می کند که رانندگان دارای منبع کنترل درونی، ممکن است نسبت به رانندگان با منبع کنترل بیرونی، ایمن تر باشند. به علت اینکه گروه دوم، کمتر احتمال دارد جانب احتیاط را برای اجتناب ار حوادث رعایت کنند. (هویت، ۱۹۷۳) به هرحال، یافته های تجربی، هم با مقیاس اصلی راتر و هم با ابزار اندازه گیری خاصی که برای اندازه گیری منبع کنترل رانندگان ساخته شده بود – مثل مقیاس‌های مونتاگ و کومری^[۱۶۶] (۱۹۸۷) برای اندازه گیری «رانندگی درونی^[۱۶۷]» و «رانندگی بیرونی^[۱۶۸]» (آیورسن و راندرمو، ۲۰۰۲؛ میلر و مولیگان^[۱۶۹] ، ۲۰۰۲؛ ازکان و لاجونن، ۲۰۰۵) تایید شده است.

میلر و مولیگان (۲۰۰۲) و ازکان و لاجونن (۲۰۰۵) اظهار می کنند ممکن است ضرورت داشته باشد که موقعیت خاص رانندگی را در نظر داشته باشیم. شواهدی وجود دارد که درونی ها، ریسک بیشتری در تکالیف (مبتنی بر مهارت^[۱۷۰]) دارند (چون آنها معتقدند آنچه برایشان رخ می دهد نتیجه رفتار خودشان است) در حالی که بیرونی‌ها آمادگی ریسک بیشتری را در وظایف مبتنی بر شانس دارند. تاریس^[۱۷۱] (۱۹۹۷) همچنین دریافت که در انتخاب بین اعمال مطلوب و نامطلوب (مثل انتخاب اینکه آیا از چراغ قرمز عبور کنیم یا نه) منبع کنترل با تحت نظر بودن موقعیت، در ارتباط بود. برای شرکت کنندگان «بیرونی» بین تحت نظر بودن و انتخاب عمل، رابطه قوی وجود داشت در حالیکه این اثر برای شرکت کنندگان «درونی» ضعیف تر بود. تاریس اظهار می کند که برای شرکت کنندگان با منبع کنترل درونی، انتخاب عمل، بیشتر به وسیله ارزش ها و هنجارهای خودشان، تعیین می شد در حالی که برای افراد با منبع کنترل بیرونی، اعمال به وسیله قابل رویت بودن اعمالشان توسط دیگران، تحت تاثیر بود. بنابراین، منبع کنترل با موقعیتی که راننده خود را در آن می‌یابد در تعامل است.
اوزکان و لاجونن (۲۰۰۵)، یک «مقیاس منبع کنترل ترافیکی چند بعدی^[۱۷۲]» را توسعه داده اند که اختصاصاً برای رانندگی، ساخته شده است. تحلیل های آماری نشان می دهد سوالات مقیاس، چهار عامل متفاوت را مطرح می کنند. «رانندگان دیگر» (حوادثی که به رفتار رانندگان دیگر نسبت داده می شود)، «خود» (حوادثی که به رفتار خود فرد، نسبت داده می شود)، «وسیله نقلیه و محیط» (حوادثی که به عوامل بیرونی، نسبت داده می شود)، «تقدیر» (حوادثی که به تقدیر یا به شانس نسبت داده می شود).
بنابراین نتایج اوزکان و لاجونن نشان می دهد که از نقطه نظر ایمنی جاده‌ای نمرات بالا در منبع کنترل درونی، عامل منفی محسوب می‌شود: این رانندگان نسبت به رانندگان با منبع کنترل بیرونی، حادثه بیشتری داشتند. اوزکان و لاجونن اظهار می‌کنند که شاید رانندگان با منبع کنترل درونی بالاتر، درباره توانایی خود برای مدیریت موقعیت‌های ترافیکی و اجتناب از حوادث، خیلی خوشبین و مطمئن بوده و بنابراین خطرناک رانندگی می کنند. نتیجه افزوده دیگر این است که منبع کنترل از هر طریقی اندازه گیری شود هنوز نمی توان طوری نشان داد که به طور ویژه ای تعیین کننده قوی خطر حادثه باشد.
نتیجه گیری نقش عوامل شخصیتی در حوادث
ریمو و آبرگ (۱۹۹۹) اظهار کرده اند «در حوزه روانشناسی ترافیک، علیرغم مطالعات فراوان طراحی شده برای مرتبط کردن سازه های متفاوت شخصیتی به درگیری در حوادث، فقط موفقیت کمی، حاصل شده است». آنها اظهار کرده اند که بیشتر مواقع، فقط در حدود ۵ تا ۱۰% واریانس نرخ تصادفات به وسیله معلومات نمرات تست شخصیت رانندگان، تبیین می شود. و نیز اشاره کرده اند که برای این مسئله، چند دلیل وجود دارد. یکی از آنها مربوط به قابلیت خطاپذیری اندازه گیری های پرسشنامه هاست: آنها احتمالا ویژگی های شخصیتی را به طور ناقص، اندازه گیری می کنند. این مسئله با بی دقتی در بخاطر آوردن حوادث و حوادث نزدیک همراه می شود، به این معنی که داده های مورد استفاده در بیشتر تحلیل های همبستگی، موضوعی برای خطا هستند و این خطا، قدرت آشکار رابطه بین پاسخ های پرسشنامه ها و نرخ حوادث را کاهش می دهد. مشکل دیگر این است که حوادث معمولا چند علتی هستند و عوامل شخصیتی، ممکن است فقط نقطه آغازی دریک زنجیره طولانی از وقایعی باشد که منجر به حادثه می شود.
یک مدل تعاملی از رفتار خطرناک
واضح است که هیچ عامل واحدی، خطرپذیری را پیش بینی نمی کند. دری^[۱۷۳] (۱۹۹۹) اشاره می کند، رانندگی خطرناک احتمالا نتیجه تعامل بین تعدادی از عوامل متفاوت است. یکی از آنها سطح خطری است که فرد آماده پذیرش آن است. این مسئله به وسیله شخصیت (شامل تمایل درونی برای هیجان جویی و سطح پرخاشگری)، تجارب فردی (آموزش راننده و تجارب وقوع حوادث برای او و افرادی که او را می شناسند) و عوامل محیطی ( مثل دوستانی در داخل اتومبیل که راننده می خواهد آنها را تحت تاثیر قرار دهد) تعیین می شود. دومین عامل سطح خطری است که واقعاً در محیط وجود دارد (سطح خطر عینی). عامل سوم، سطح خطر ادراک شده ی فرد است. این مسئله بستگی دارد به حوزه ای که راننده به طور درستی خطر موجود را آشکار کرده و بادقت، توانایی خود را برای مقابله با این خطرات ارزیابی می کند. در مقایسه با رانندگان باتجربه، ممکن است برای تازه کاران، ارزیابی دقیق خطرات، مشکل باشد. به این دلیل که آنها کمتر احتمال دارد در ابتدا خطرات را آشکار کنند و بیشتر احتمال دارد مهارت‌های رانندگی خود را بیش برآورد کنند. عامل نهایی، حوزه‌ای است که فرد احساس می کند رفتار خطرناکش شناسایی شده و به وسیله مراجع قدرت، تنبیه شود.
درعمل، همه این عوامل به طور نزدیکی با هم در تعاملند و در جهت نوع آنها، بستگی به ترکیب خاص رانندگان با شرایط دارد. پیچیدگی بیشتری که باقی می ماند، این حقیقت است که بسیاری از حوادث در نتیجه تعامل بین استفاده کنندگان از جاده رخ میدهد به جای اینکه فقط به علت اعمال یک فرد رخ دهد.
نتایجی درباره نظریه سامالا
برای مقایسه مفاهیمی مثل تعادل خطر و هیجان جویی به نظر می رسد یک رویکرد تعامل گرا، پتانسیل بیشتری برای تبیین تفاوت ها در خطرپذیری بین گروه های مختلف رانندگان و بخصوص بین رانندگان با تجربه و بی تجربه داشته باشد. یافته بسیار شفاف این است که رانندگان مرد جوان، بیشتر در خطر حادثه هستند. رفتار خطرناک آنها ترکیبی از عوامل گوناگون شامل عوامل شخصیتی، توسعه غیر موثر توجه به اطراف، عدم توجه به اینکه در حال حاضر خطری وجود دارد و ایده نادرستی از توانایی های خود آنان ناشی می شود.
قسمتی از مشکل رانندگان جوان این است که مهارت‌های کنترل وسیله نقلیه آنها، نسبت به ادراک خطرشان سریع‌تر توسعه می یابد. معلومات پایه از نظر نظم ترافیکی جاده می‌تواند خیلی سریع در حدود ۱۵ساعت کسب شود (هال^[۱۷۴] و وست، ۱۹۹۶). اما توسعه مهارتهای ادراک خطر خیلی بیشتر طول می کشد: نتیجه اینکه رانندگان تازه کار می توانند سریع رانندگی کنند اما در توجه به این مسئله که سرعت آنها به علت عدم آگاهی از شرایط اطراف خطرناک است، شکست می خورند (براون، ۱۹۸۲). آنها احتمالاً در مجموعه ای از رفتارهای خطرناک (رانندگی خیلی سریع، نبستن کمربند ایمنی و…) درگیر می شوند که هم احتمال روبرویی آن‌ها با حادثه را بیشتر می کند و هم احتمال زنده ماندن آنان را کاهش می‌دهد. مداخلات موثر به منظور کاهش خطرات رانندگی احتمالا نیاز به توجه به این مسئله دارد که چگونه همه این عوامل با هم در تعاملند.
سبک زندگی و رفتار رانندگی
برخی نشان داده اند که سبک زندگی^[۱۷۵] با رفتار رانندگی رابطه دارد. سبک زندگی برای توصیف فرد یا گروه به کار می‌رود (اندرسون، ۱۹۶۸). سبک زندگی وقتی برای فرد بکار می‌رود که بر نیازهای فرد مبتنی است و بر وابستگی، تعلق و پایگاه اجتماعی فرد دلالت می کند و در تحقیقات با شاخص هایی مانند نگرش ها، قضاوت‌ها، ارزش‌ها، باورها و فعالیت های فرد توصیف می شود (برگ، الیاسون، پالمکوسیت و گرگرسن^[۱۷۶] ،۱۹۹۹).
تحقیقات نشان داده رابطه همبستگی معناداری بین سبک زندگی و رفتار رانندگی موجود است (برگ، گرگرسن، ۱۹۹۴؛ شیلیائوتاکیس^[۱۷۷]، دارویری^[۱۷۸]، دماکاکوس^[۱۷۹] ، ۱۹۹۴). مثلاً برگ و گرگرسن (۱۹۹۴) نشان دادند که رانندگان جوان خطرات رانندگی متفاوت ایجاد می کنند که بستگی به سبک زندگی آنان دارد. کسانی که خطرات بالا ایجاد می کنند مشخصاتی مانند عدم فعالیت ورزشی و زندگی اجتماعی گیج کننده دارند و علاقه وافر به ماشین و رانندگی دارند. تحقیقات دیگر نشان داد رانندگان پرخطر مردانی اند که از سرعت زیاد لذت می برند (کوربت^[۱۸۰]، ۲۰۰۳). برخی نشان دادند که رانندگی برای برخی رانندگان جنبه نمایشی دارد و نوعی سرگرمی است (کلارک، وارد، ترومن^[۱۸۱]، ۲۰۰۵). محققان نشان دادند که رابطه سبک زندگی با رفتار رانندگی تحت تاثیر معانی ذهنی رانندگی و نیز تحت تاثیر انگیزه های روانشناختی و عاطفی قرار دارد (مولر^[۱۸۲]، ۲۰۰۲).
سایر نظریه‌ها
نظریه نیازها
رفتار رانندگی پر خطر با نظریه نیازها قابل تحلیل است. نیازها را نمی توان سرکوب کرد بلکه باید شیوه مناسب برای ارضای آنها فراهم نمود (مازلو،۱۳۷۲). لینگرن معتقد است عدم ارضای نیازهای سطح پائین تر موجب ترس و خشم می شود و هرچه بالاتر رویم عدم ارضای نیاز باعث اضطراب و نگرانی می شود (رحیمی نیک،۱۳۷۴). بنابراین انگیزش می تواند به خودمحوری یا عام گرایی منجر شود به این معنی که اگر فرد از نظر انگیزشی در شرایط تعادل باشد یعنی نیازهای سطح پائین فرد ارضاء شده باشد او از مرحله خودمحوری خارج خواهد شد وگرنه خودمحوری آنچنان شدید باشد که بصورت خود شیفتگی درآید که حیثیت طلبی و قدرت طلبی ویژگی‌های بارز آن است (راسکین و تری^[۱۸۳]، ۱۹۸۸؛ شریر^[۱۸۴]، ۲۰۰۲). فردی که نیازهایش ارضاءشده باشد به سطح بالاتر نیازها می رسد که حاصلش کمک به دیگران، ملاحظه دیگران، نوع دوستی و نادیده گرفتن خطاهای دیگران می‌باشد. بنابراین برای کاهش رفتار رانندگی پر خطر تغییر در شیوه ارضای نیازهای اجتماعی می تواند مفید باشد.
دیدگاه کنش اجتماعی
رفتار رانندگی به تعبیر ماکس وبر نوعی کنش متقابل اجتماعی است و کنش اجتماعی شامل چگونگی عمل، تفکر و احساساست که خارج از فرد می‌باشد و دارای قوه اجبار و الزام هستند که به برکت آن خود را بر فرد تحمیل می‌کنند (روشه،۱۳۷۹). تحلیل رانندگی پرخطر را میتوان در فرایند کنش متقابل اجتماعی رانندگان با یکدیگر در نظر گرفت. رانندگان با شیوه رانندگی خود با دیگران بطور درونی گفتگو می‌کنند و یا به پلیس نشان دهند که نمی‌تواند جلو آنها را بگیرد و امثال این‌ها. بنابراین، رانندگان دائماً با رانندگان دیگر یا سرنشینان در تعامل اند و نظر آنان را پیش بینی و تفسیر می‌کنند و رفتار مناسب از خود نشان می‌دهند. این معانی ممکن است به نیازهای اجتماعی وی مربوط باشد مانند نیاز به احترام و تایید، رقابت و مقابله یا جبران، احساس برتری یا برابری، احساس موفقیت و… .
دیدگاه کنترل اجتماعی
کنترل اجتماعی دو نوع مستقیم یا بیرونی و غیرمستقیم یا درونی است. افراد به طور طبیعی تمایل به کج‌رفتاری دارند و اگر تحت کنترل قرار نگیرند چنین می کنند (ریکلس^[۱۸۵] ، ۱۹۷۳).
کنترل مستقیم زمانی است که نهادهای رسمی مانند پلیس، متخلف را از طریق تنبیه یا جریمه وادار به همنوائی می کنند. نظریه کنترل بیرونی یا مستقیم با نظریه انتخاب عقلانی ارتباط دارد. هومنز^[۱۸۶] کنش متقابل اجتماعی را به مثابه کنترل اقتصادی در نظر گرفت زیرا معتقد است افراد هنگام انجام کنش به سود و زیان و عواقب آن می اندیشند و انتخاب عمل زمانی صورت می گیرد که فرد نتیجه محاسبه را مثبت ارزیابی نماید (هومنز، ۱۹۵۸). براساس این نظریه قانون شکنی هنگامی رخ می دهد که افرادی با دو گزینه درست و نادرست مواجه می شوند و گزینه نادرست را برمی گزینند. بر اساس این نظریه می‌توان نتیجه گرفت که هر چقدر احتمال کشف و مجازات تخلف بیشتر باشد تخلف کمتر است. کنترل اجتماعی غیرمستقیم زمانی است که جامعه دارای همبستگی اجتماعی قوی است و فرد احساس تعلق قوی به جامعه دارد و نسبت به جامعه احساس دین می کند (کوزر و روزنبرگ، ۱۳۷۸).
تعهد نسبت به اهداف جامعه و ارزش ها بر اساس کنترل درونی از طریق احساس تقصیر، گناه و شرم افراد را از درگیر شدن در رفتار بزهکارانه باز می دارد (احمدی، ۱۳۸۴).
افرادی که خود کنترلی پایین دارند خودمدارند و نسبت به رنج ها و نیازهای دیگران بی تفاوت و غیرحساس بوده و در مقابل ناکامی ها تحمل کمی دارند. هیرشی معتقد است که ” اعتقاد افراد به اعتبار اخلاقی نظام هنجارهای اجتماعی و رعایت قوانین و مقررات نیز موجب احساس وظیفه اخلاقی نسبت به دیگران می شود و ضعف چنین اعتقادی راه را برای کجرفتاری هموار می کند"(هیرشی^[۱۸۷]، ۱۹۶۹).
تئوری رفتار برنامه ریزی شده^[۱۸۸] و تئوری عمل منطقی^[۱۸۹] در تحقیقات علوم بهداشتی:
تئوری رفتار برنامه ریزی شده و تئوری عمل منطقی از تئوری های مهم در تحقیقات مربوط به روانشناسی و سلامت میباشند. تئوری عمل منطقی درسال ۱۹۷۵ توسط آیزن و فیشبین^[۱۹۰] ابداع شد.
درسالهای ۱۹۸۵ و ۱۹۸۸ این تئوری توسط آیزن توسعه داده شد و تئوری رفتار برنامه دار ریزی شده نام گرفت. هر دو این تئوری‌ها پیشنهاد می‌کنند که میتوان برای رفتارها، انواع مختلفی از منابع را با تعداد کمی از مفاهیم مرتبط به یکدیگر در داخل یک چهار چوب تئوری قرار داد.
این تئوری ها بخصوص تئوری رفتار برنامه ریزی شده برای حفظ و تغییر رفتارهای بهداشتی بکار برده می‌شود. از سال ۱۹۸۵ که تئوری عمل منطقی بازبینی شد و تئوری رفتار برنامه ریزی نام گرفت تا آوریل سال ۲۹۹۴ درحدود ۶۲۲ مقاله درج شده در PsychoINFO و تعداد ۲۳۰ مقاله درج شده در مدل این، از تئوری رفتار برنامه ریزی شده استفاده کرده اند.
زمینه های تاریخی و نظری تئوری رفتار برنامه ریزی شده:
منشاء توسعه و رشد تئوری عمل منطقی و تئوری رفتار برنامه ریزی شده روانشناسی اجتماعی^[۱۹۱] است. روانشناسان علوم اجتماعی میکوشند تا چگونگی و چرایی اثر نگرش بر رفتار را توضیح دهند. آنها می‌کوشند تا درباره اینکه چطور و چگونه عقاید افراد بر اعمال آنها تاثیر می‌گذارد، توضیح دهند. بررسی تاثیر نگرش بر رفتار از سال ۱۸۷۲ بوسیله چارلز داروین شروع شد. داروین نگرش را به عنوان حالت فیزیکی یک احساس تعریف نمود.
دراوایل سال ۱۹۸۲ روانشناسان شروع به توسعه تئوری‌هایی نمودند تا چگونگی تاثیر نگرش بر رفتار را توضیح دهند (آیزن،۱۹۹۶). نتیجه مطالعات روانشناسان اجتماعی در زمینه نگرش و رفتار باعث شد که در بین سالهای ۱۹۲۵-۱۹۱۸ تعداد زیادی تئوری جدید پدید آید. توماس و زننیکی اولین روانشناسانی بودند که بیان کردند که نگرش فرایند ذهنی شخص می‌باشد که تعیین کننده پاسخ های واقعی و بالقوه فرد می‌باشد. در این زمان بود که دانشمندان اجتماعی شروع به بررسی نگرش به عنوان یک پیشگویی رفتار برآمدند. از جمله بررسی‌هایی که در درک رابطه بین نگرش و رفتار موثر بودند عبارتند:
۱- در سال ۱۹۲۹ تورستون روشهایی را برای اندازه گیری نگرش با بهره گرفتن از مقیاس‌های فاصله‌ای ابداع کرد. به دنبال مقیاس تورستون مقیاس لیکرت ابداع گردید که مشهورتر، علمی‌تر و آسان‌تر بود. این مقیاس امروزه زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد (آیزن، ۱۹۸۰؛ فیشبین،۱۹۹۶).
۲-در سال ۱۹۳۵ آلپورت نظر دارد که علی رغم استدلال های قبلی، رابطه بین نگرش و رفتار یک بعدی نمی باشد، بلکه چند بعدی می باشد. نگرش ها به عنوان سیستم پیچیده‌ای می‌باشد که از عقاید افراد درباره شی، احساس فرد نسبت به شی وگرایش فرد نسبت به شی ساخته شده است (آیزن،۱۹۸۰؛ فیشبین، ۱۹۹۶).
۳-در سال ۱۹۴۴ لوئیس گوتمن، مقیاس تراکمی (مقیاس گوتمن) را برای اندازه گیری عقاید درباره شی ابداع نمود (آیزن،۱۹۸۰؛ فیشبین،۱۹۹۶).
۴-بوب در سال۱۹۴۷ ایده تورستون را پذیرفت که نگرش نه فقط به طور مستقیم با رفتار ارتباط دارد بلکه آن می تواند الگوی کلی رفتار را بیان کند (آیزن،۱۹۸۰؛ فیشبین،۱۹۹۶).
۵-در سال۱۹۵۰، دیدگاه چند بعدی بودن نگرش جهانی شد (آیزن،۱۹۸۰؛ فیشبین،۱۹۹۶).
۶-روزنبرگ و هولند در سال۱۹۶۰ بیان کردند که نگرش اشخاص نسبت به یک شی بوسیله احساس، شناخت و رفتار افراد فیلتره می شود (آیزن،۱۹۸۰؛ فیشبین،۱۹۹۶).
۷-درسال۱۹۶۹ ویکر پس از بررسی های مختلف نتیجه گرفت که علی رغم آنچه به نظر می رسد نگرش ارتباط نزدیکی با رفتار دارد، احتمالاً نگرش با رفتارها ارتباط نزدیکی نداشته باشد یا فقط به طور اندک با رفتارهای آشکار ارتباط داشته باشد (آیزن،۱۹۸۰؛ فیشبین،۱۹۹۶).
به دنبال این پیشرفت ها، آیزن و فیشبین سعی کردند تا روش‌هایی بیابندکه رفتار و پیامد آن را پیشگویی می کند. آنها فرض کردند که افراد معمولاً اشخاص کاملاً منطقی می باشند و آنها از اطلاعات در دسترس خود استفاده سیستماتیک می‌کنند و قبل از اتخاذ تصمیم درباره انجام دادن/یا انجام ندادن رفتار، تمام جوانب آن را در نظر می گیرند. بعد از بررسی تمام مطالعات آنها یک تئوری را پیشنهاد دادند که می توانست رفتار و نگرش را قابل درک و پیشگویی نماید. این تئوری، تئوری عمل منطقی نام گرفت. به نظر می رسید که در این تئوری، قصد رفتاری نسبت به نگرش بیشتر رفتار را پیشگویی می نماید.
بعد از اینکه تئوری عمل منطقی در علوم اجتماعی مورد استفاده قرارگرفت، آیزن و سایر محققین دریافتند که این تئوری کافی نمی باشد و چندین محدودیت دارد. یکی از بزرگترین محدودیت ها برای افرادی بود که آنها احساس می کردند کمترین قدرت را بر روی نگرش و رفتارهایشان دارند. برای رفع این محدودیت، آیزن سومین سازه را که کنترل رفتاری درک شده نام داشت به تئوری عمل منطقی اضافه نمود. وی بعد از اضافه کردن این سازه به تئوری عمل منطقی، نام این تئوری را تئوری رفتار برنامه ریزی نامید (گودین^[۱۹۲] ،کوک^[۱۹۳]، ۱۹۹۶؛ مددن^[۱۹۴]، الن^[۱۹۵]، آیزن، ۱۹۹۲).
اساس تئوریک رفتار برنامه‌ریزی شده:
این تئوری از تئوری عمل منطقی منشاء گرفته است که تئوری عمل منطقی نیز کاربرد تئوری دیگری به نام تئوری انتظار-ارزش می باشد (ترنهولم^[۱۹۶] ،۱۹۸۶). در اینجا به طور خلاصه تئوری انتظار-ارزش، تئوری عمل منطقی و تئوری رفتار برنامه ریزی شده توضیح داده می شوند.
تئوری انتظار-ارزش^[۱۹۷]
تئوری انتظار-ارزش از دو ناحیه پژوهشی بوجود آمدند:
۱-بررسی های روانشناسی اجتماعی درباره روابط بین نگرش، اعتقادات و رفتار
۲-تئوری تصمیم گیری رفتاری.
فرضیه اصلی در تئوری انتظار ارزش اصل نیل به حداکثر است. پاسکال^[۱۹۸] به طور رسمی در سال۱۹۶۹ اعلام کرد، ارزش مورد انتظار برای عمل خاص جمع جبری پیامدهای بالقوه یا نتایج آن و ارزش های هر پیامد و ترتیب و توالی آنها می باشد. تئوری انتظار ارزش به دنبال توصیف اینکه چگونه مردم تصمیم می گیرند نمی باشد، بلکه این تئوری روشی برای تعریف عملی و ارزیابی سیستماتیک اجزای تصمیم گیری برای انجام رفتار خاص ارائه می دهند. نتیجه ارزش یا به صورت عینی ارائه می گردد (برای مثال برحسب دلار) یا به صورت ذهنی (مانند خوشبختی). این امر امکان تخمین اثرات نتایج مختلف را در تصمیم گیری فراهم می‌کند. قضاوت های ذهنی ارزش در تئوری تصمیم گیری موسوم به سودمندی و در تئوری عمل استدلالی موسوم به طرز یا تلقی گرایش می باشد. گرایش‌ها قضاوت‌های ذهنی ارزش می باشند که در یک طیف، منعکس کننده تمایل یا عدم تمایل شخص درباره یک موضوع خاص می باشند. این قضاوت های ارزیابی با مقیاسی اندازه‌گیری می شوند که دارای دامنه‌ای از خوب تا بد می باشند. در بررسی‌های روانشناسی اجتماعی که توجه آنها به درک و پیش بینی رفتار معطوف است، ایجاد گرایش موضوع اصلی محسوب می‌شود. درتئوری انتظار ارزش گرایش یا سودمندی می‌تواند جایگزینی برای ارزش و احتمالات ذهنی و اعتقادات جایگزین احتمالات عینی باشد. قاعده تصمیم‌گیری یا اصل نیل به حداکثر به ما می گوید: مردم در انتخاب جایگزین رفتاری معتقدند که حداکثر پیامدهای خوب و حداقل پیامدهای بد را برای آنها خواهد داشت. (تئوری انتظار ارزش فقط در مواردی که مورد کنترل فرد است استفاده می‌شود. رفتارهای اجباری و اضطراری در موقعیت‌هایی که انتخاب برای فرد محدود است، در قلمرو بحث این تئوری نیست) (ترنهلم، ۱۹۸۶).
در مجموع، تئوری‌های انتظار ارزش را می‌توان مدل زنجیرهای وقایع با تفاوت در جزئیات کاربردی هر یک دانست. از این دیدگاه رفتار عبارتست از نقطه پایان وقایع روانشناختی زنجیرهای که با ارزیابی پیامدهای نتایج رفتار مورد نظر شروع می شود. بر اساس این سنجش، تصمیم گیرنده راهی را انتخاب می کند که قصد دنبال کردن آن را دارد. وقایع بعدی با اجرای رفتار انتخاب شده دنبال می شوند. در حالی‌که پیامدهای خاص رفتار مورد نظر کاملاً رابطه متقابل بین پیامدهای رفتاری را مشخص می‌کند و روش علمی برای ادغام ارزیابی‌های مردم از این پیامدها جهت پیش بینی رفتار یا قصد انجام رفتار ارائه می‌دهد اما در اغلب موارد چنین پیامدهایی در چارچوب نظر منظور نشده است. پیامدهای هر رفتاری به طور تجربی در جمعیت هدف بدست می آید در زمینه محتوای مدل، برای استفاده کاربردی این روش ها در تعداد زیادی از رفتارها انعطاف پذیری قابل ملاحظه‌ای وجود دارد. در آموزش بهداشت که رفتارها و همچنین گروه های هدف خیلی متفاوتند، درک مسائل خاصی مربوط به تصمیم گیری افراد و چگونگی این مسائل در زیر گروه ها، وسیله ای قوی برای طرح استراتژی هایی جهت مداخلات موثر فراهم می کند. مرکز توجه تئوری های انتظار-ارزش این می باشد که چطور رفتار افراد با فرایند شناختی افراد مرتبط می‌باشد که این فرایندهای شناختی در ارتباط با ارزشهای ذهنی و انتظارات در نتایج احتمالی یک رفتار ویژه می‌باشند. این تئوری ها بر هویت ساختار شناختی، سبک های شناختی، متمرکز می باشند. هدف نهایی این تئوری‌ها درک و پیشگویی رفتار انسان می باشد (ترنهلم،۱۹۸۶).
افراد تلاش ها و منابع شخصی شان را در راهکارها یا هدفهایی که ارزش کمی برای آنها دارد یا ارزشی برای آنها ندارد، صرف نخواهند کرد. بعلاوه اغلب افراد کوشش‌هایشان را صرف هدف‌هایی نمی کنند که علی رغم جذاب بودن، غیر ممکن و یا دست نیافتنی باشد. تغییر فردی با این چار چوب تئوریک بهتر قابل درک خواهد بود، یعنی توجه به ارزش انتزاعی تغییر و انتظار انتزاعی می باشد که برای رسیدن به آن وجود دارد. اهمیت برانگیختگی ارزش انتزاعی تغییر بر اساس این فرض می باشد که هرچه یک فرد از موقعیت فعلی اش در یک حیطه بخصوص ناراضی باشد، پاداش ها یا منافعی که در ارتباط با یک تغییر مطلوب خواهد بود بزرگتر میباشد. این ارزش انتزاعی تغییر می‌تواند قابل مقایسه با منافع درک شده جهت بکار گیری یک رفتار بهداشتی در نظر گرفته شود. اهمیت انگیزشی انتظار انتزاعی و بدست آوردن موفقیت‌آمیز تغییر یا نتیجه به آگاهی قبلی شخص از موفقیت‌ها یا موفقیت‌های دیگران در رسیدن به نتیجه و اعتماد شخصی به اینکه موفقیت او نیز به همان اندازه و یا بیشتر از دیگران خواهد بود، بستگی دارد. این مفهوم شبیه به مفهوم خودکارآمدی در تئوری شناخت اجتماعی می باشد (مروتی شریف آباد و همکاران، ۱۳۸۴).
تئوری عمل منطقی یا استدلالی
تئوری عمل منطقی در سال۱۹۶۷ بوجود آمد. تئوری عمل منطقی بیانگر مدل‌هایی برای پیش بینی قصد انجام رفتار خاصی، و همچنین تصمیم های شخص درباره عمل کردن یا نکردن رفتار مورد نظر می‌باشد. این تئوری را می‌توان در جمعیت‌ها و رفتارهای گوناگون مورد استفاده قرار داد. این تئوری قدرت پیش‌بینی دقیق درباره رفتار بهداشتی داوطلبانه را داشته و ابعاد مهم تصمیم گیری در تصمیم‌ها و رفتارهای بهداشتی را نشان میدهد. به منظور موثر بودن مداخلات برای تشویق مراجعه کننده‌ها جهت شروع به تغییر در رفتارشان بایستی عوامل و موانع اصلی در تصمیم‌گیری برای تغییر شناسایی شوند (شفیعی،۱۳۷۶).
این تئوری جهت توجیه هر رفتاری که فرد میتواند کنترل کند، قابل استفاده است. در این مدل فرض بر این است که قصد رفتار تعیین کننده مستقیم رفتار است، و بقیه عواملی که بر رفتار تاثیر می گذارند غیر مستقیم می باشند. اندازه گیری قصد باید در رابطه های مستقیم با اندازه گیری رفتار در چار چوب عمل، هدف، موقعیت و زمان باشد، تا بتوان رفتار را بدرستی پیش بینی کرد. قدرت قصد فرد برای انجام یک رفتار خاصی حاصل کارکرد دو عامل است:
۱-گرایش در جهت رفتار

رهبرعزیز، فرزانه وحکیم نظام مقدس جمهوری اسلامی
حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای (مُدظله العالی)
سپاسگزاری
﴿هَـذَا مِن فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ ﴾«نمل/۴۰»
«این از فضل پروردگار من است، تا مرا بیازماید که آیا سپاسگزارم یا ناسپاسى مى‌کنم»
پس ازحمدوسپاس بی کران ازخداوند رحمان برخود فرض می دانم به مصداق سخن گهربار سید الساجدین ،حضرت علی بن الحسین (ع) :«أَشْکَرُکُمْ لِلَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنَّاس»از زحمات بی دریغ استاد بزرگوارم،سرکارخانم دکترفهیمه کلباسی اصفهانی که با ارائه ی طریق ،راهنمایی های ارزشمندو روشن گرایانه ی خود، بنده ی حقیررا در تهیه ی این پایان نامه یاری نمودندو از استادگرامی سرکار خانم ، دکترمریم حاج عبدالباقی که با حوصله ودقت نظر زحمت مشاوره و ارشاد اینجانب را متقبل شدند،صمیمانه سپاسگزاری نمایم.
ازکلیه ی اساتیـدی که درطول دوره ی تحصیل از محضرشان بصورت حضوری وغیر حضوری کسب فیض نمودیم وهمه ی عزیزانی که بنده ی حقیر رادرتهیه وتنظیم این مجموعه یاری نمودند صمیمانه تشکر می نمایم.سرافرازی وموفقیت همه ی این سروران را ازدرگاه خداوند منان خواهانم.
قاسم سعیدی
بهار ۱۳۹۴
چکیده
قانون علّت ومعلول یا اثرومؤثّر یکی از قوانین عامّ عالم طبیعت است واین قانون به معنای این است که هر پدیده‌ای درعالم علّتی دارد وامکان ندارد چیزی بدون علّت ومؤثر آفریده شده باشد و تمام رویدادهای عالم،ازجمله معاصی و نیکی ها هم درحیطه ی این قانون طبیعی قرار می‌گیرد وآثاروتبعاتی دارد که این آثار گاهی دردنیا ظاهر می‌شود و گاهی در آخرت. بنابراین کنش‏هاى نیک و بدآدمى درتعیین نیک‏بختى ونگون‏سارى انسان دردنیامؤثراست وبازگشت نتایج اعمال انسان اختصاص به سراى آخرت ندارد.لذاضرورت داردانسان باآثارشوم وناگوارگناه آشنا باشد،تا بتواند خودرا ازافتادن درورطه ی گناه حفظ کند،چون اغلب مشکلات،ازعدم آگاهی وشناخت کافی نسبت به اثرناگوارآن ناشی می شود.هدف اصلی این پژوهش،بررسی ومقایسه ی دیدگاه های آقای دستغیب وجوادی آملی درباره ی تاثیرگناه برعمل انسان وروش تحقیق به صورت کتابخانه ای – اسنادی و تجزیه و تحلیل داده ها ی آن، به صورت تحلیلی ـ استنباطی وگرد آوری اطلاعات جهت پاسخ گویی به سؤالات از طریق بررسی اسناد ومدارک کتابخانه ای ،استفاده از نرم افزارها وسایت های اینترنتی بوده است که با کنکاش درنوشته هاوآثار ایشان،مطالب لازم راستخراج نموده،سپس به دسته بندی ومقایسه ی موارد مذکورپرداخته و وجوه اختلاف واشتراک آنهارا بیان نموده ایم.یافته ها،بیانگر این است که اولاً،گناهان اثر داردو تأثیرآنها برعمل انسان،قهری ویقینی است.ثانیاً،پاره ای ازآن ها باعث حبط وابطال اعمال نیک انسان می گردد؛یعنی،نابودکننده ی حسنات انسان براثرسیئات آینده ی اوست. ثالثاً ،گناهان آثار دنیوی واُخروی داردودارای مکافات اند،که مکافات دنیوی آنها نسبت به اُخروی شان کم رنگ تروضعیف ترمی باشد.رابعاً،بین عمل وجزارابطه ی تنگاتنگی وجود داردتا حدّی که به عینیت واتحاد می رسد ودر آخرت انسان عین عمل وحقیقت آن را مشاهده می نماید.خامساً،با توجه به تفاوت دنیا وآخرت،بین پاداش وکیفردنیوی واّخروی اعمال نیز تفاوت های بسیاری وجود دارد که به عنوان؛مثال، کاهش عمر،کیفردنیوی وعدم دخول به بهشت ،کیفر اُخروی عاق والدین است.

واژگان کلیدی :قرآن- مقایسه - گناه – عمل – انسان- دستغیب – جوادی آملی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
تحـقیـق
فصل اول……………………………………………………………………………………………………………………………۱
کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….۱
۱-۱- مقدمه ۲
۱-۲- بیان مسئله ۳
۱-۳- سابقه و ضرورت انجام تحقیق ۴
۱-۴- اهداف ‌تحقیق ۶
۱-۵- فرضیه های تحقیق ۶
۱-۶- روش تحقیق ۶
۱-۷- تعــریــف مفاهیم وواژگان اختصاصی ۶
فصل دوم: ۸
شناخت گناه و راه های ارتکاب آن و تأثیرگناه برعمل انسان بر اساس دودیدگاه دستغیب و جوادی آملی ۸
*بخش اول- شناخت گناه وراه های ارتکاب آن ۹
۲-۱-۱- گناه درلغت ۹
۲-۱-۲- واژه هاى گناه در قرآن ۱۰
۲-۱-۳- راه های ارتکاب گناه در انسان ۱۴
۲-۱-۴- اقسام گناه ۱۹
*بخش دوم ؛ تا ثیر گناه برعمل انسان براساس د ید گاه دستغیب ۱۹
۲-۲-۱- گناه وآثارآن ۲۰
۲-۲-۲- تقسیم گناه به صغیره وکبیره ۲۴
۲-۲-۳- معیارگناه صغیره و کبیره ۲۴
۲-۲-۴- عوامل تبدیل صغیره به کبیره ۲۶
۲-۲-۵- اصرار برگناه چیست؟ ۳۱
۲-۲-۶- دروغ مصلحتی ۳۳
۲-۲-۷- موارد جوازدروغ ۳۳
۲-۲-۸- مکروهات وآ ثارآن ۳۷
۲-۲-۹- احباط وتکفیر ۳۸
۲-۲-۹-۱- «احباط» به چه معناست؟ ۳۸
۲-۲-۹-۲- «تکفیر» چیست؟ ۴۰
۲-۲-۱۰- تجسم اعمال ۴۱
*بخش سوم :تاثیر گناه برعمل انسان براساس دیدگاه جوادی آملی ۴۱

۱-۱۱)جمع بندی
در این فصل مسأله تحقیق تشریح شده است آن گاه چارچوب نظری تحقیق بیان گشته است و بعد از آن مدل مفهومی تحقیق ارائه شده است و همینطور فرضیه های تحقیق بیان شده است و بعداز بیان فرضیه ها به تعریف متغیرهای مستقل و وابسته پرداخته شده است و در انتها به قلمرویی که موضوع تحقیق در آن بررسی شده اشاره شده است.
فصل ۲
مبانی نظری و پیشینه ی تحقیق
۲-۱) مقدمه
توسعه ی خدمات بیمه در کشور مستلزم افزایش فروش این خدمات است. به زبان دیگر در صورتی که قادر نباشیم بهترین شیوه های فروش خدمات بیمه را به کار گیریم توسعه ی این خدمات در سطح جامعه بی‎معنی خواهد بود. فروش خدمات اساساً مشکلتر از فروش کالا هاست، به این دلیل که خدمات نامحسوس می باشند و در این میان فروش خدمات بیمه امری مشکل تر است زیرا خدمات بیمه دارای ویژگی هایی است که آن را از سایر خدمات ناملموس تر می سازد. در این راستا از مؤثرترین روش های فروشی که می‎توان برای خدمات بیمه با ویژگی های ذکرشده به کار گرفت استفاده از نیروهای فروش یا همان بیمه گران (فروشندگان حضوری) است که تا به امروز تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد که این نیروهای فروش در صنعت بیمه مؤفقیت چشمگیری کسب نکرده اند.

بیمه از جمله انتظارهای ملی تحقق نیافته در ایران است. این صنعت یکی از مکانیسم های ضروری در توسعه ی بازار ملی است و همانند دیگر نهادهای اقتصادی نیازمند تحول و بازنگری در تک تک فعالیت‎های انجام شده است. شرکت سهامی بیمه ی ایران در میان شرکتهای بیمه از برجسته ترین آنها محسوب می شود (رحیمی،۱۳۷۸).
در فعالیت های صنعتی، بیمه نقش مهمی را در پیکره ی اقتصادی و اجتماعی جامعه ایفا می کند. اهمیت بیمه در زندگی اجتماعی تا آن حد است که از آن به عنوان ضرورت یاد می شود. بیمه نیز همانند سایر پدیده های اقتصادی از ساختارها و شرایط جدید تأثیر پذیرفته است و می بایست براساس مقتضیات زمان حرکت کند (رحیمی،۱۳۷۸). بنابراین باید بازاریابی مناسبی در این زمینه صورت گیرد که این وظیفه برعهده‎ی بیمه گران می باشد.
امروز با توسعه ی مفهوم بازاریابی و رقابت، سازمان های تجاری از جمله شرکت های بیمه به این مطلب پی برده اند که برای رسیدن به هدف های خود(بقاء) و یا فرارفتن از آن باید رضایت مشتریان خود را جلب کنند زیرا موتور تجارت نه محصول و بازار بلکه مشتری است.
امروز دیگر تصور این که گونه ای از فعالیت انسان بدون وجود بیمه شکل و حیات پذیرد تقریبا"غیرممکن و دشوار است به ویژه آن که در قرن بیست و یکم تحولات تکنولوژی،حمل و نقل و ارتباطات با سرعت و وسعت شگفت آوری انجام پذیرفته است. برجسته ترین نمونه این موضوع پیشرفت موتور اتومبیل است که متعاقب آن بیمه اتومبیل یکی از مهمترین بخشهای صنعت بیمه تبدیل شده است. همراه با ارتقا و پیچیدگی بیشتر زندگی انسان امروز بیمه ها نیز از زوایای مختلف و باشتاب توسعه یافته اند.
از دید شرکت های بیمه، بیمه های اتومبیل کلید فتح بازار بیمه است، زیرا تعداد زیادی از خانواده ها با آن سروکار دارند. به عبارت دیگر بیمه های اتومبیل مستلزم توجه به مشتری(بیمه گذار) و جلب رضایت اوست.
مؤسسات پیشتاز در امر بیمه همه ساله با بهره گرفتن از انواع وسایل و امکانات سعی می کنند از تقاضای واقعی بیمه گذار مطلع شوند و تولیدات خود را منطبق با این نیاز طراحی و عرضه کنند و درباره ی بیمه گذار به عنوان تنها ممر درآمد خود تلاش کنند.
برخلاف کشورهای توسعه یافته، در کشورهای توسعه نیافته و یا روبه رشد،به صنعت بیمه چنان که باید و شاید توجه نمی شود بیمه ی اتومبیل با بیش از نیم قرن فعالیت، از رشته هایی است که عده ی زیادی با آن آشنایی دارند. با این وجود، آمار وارقام مربوط به بیمه ی اتومبیل به ویژه بدنه ی آن اصولاً خوشایند نیست (رجبی تر به تر،۱۳۸۶).
در این پژوهش در رابطه با بیمه گرانی است که برای ادامه بقای خود به برخوردی متفاوت با مشتریان خود نیاز دارندکه در این راستا به ویژگی های فردی بیمه گر در تمایل به خرید بیمه گذار پرداخته شده است که در این زمینه رشته مورد مطالعه بیمه بدنه ی اتومبیل می باشد.
در این فصل سعی شده ابتدا به تعریفات جامعی از بیمه و تاریخچه آن در ایران و جهان پرداخته شود،آن گاه انواع بیمه ها را ذکر کرده و پیرامون بیمه بدنه به صورت موضوع موردی پژوهش پرداخته شود و متغیرهای پژوهش را مورد بررسی قرار داده و همچنین آماری از بیمه بدنه در ایران و در استان گیلان و همچنین غرب گیلان یعنی سه شهر انزلی، رشت و فومن جمع آوری شده است.
در این فصل اطلاعات کلی در مورد بیمه و اطلاعات خاصی در مورد بیمه بدنه جمع آوری گردیده است تا به خواننده اطلاعات مناسبی در مورد پژوهش داده شود.
۲-۲) تعریف بیمه و عقد قرارداد آن
۲-۲-۱) ریشه لغوی بیمه
واژه بیمه که در زبان فرانسه Assurance و در زبان انگلیسی Insurance نامیده می شود، ظاهراً به کلام فارسی شباهت دارد ولی معلوم نیست از چه تاریخی مصطلح شده و غرض از استعمال آن چه بوده است. لغت شناسان معتقدند که واژ ه های انگلیسی و فرانسه از ریشه لاتین Secures که به معنای اطمینان است گرفته شده است و علاوه بر عقد بیمه در معانی تضمین، تأمین، اعتماد یا اطمینان به کار رفته است. واژه بیمه در اغلب زبان های دیگر نیز از همین ریشه مشتق شده است. در حالی که تصور نمی رود که واژه بیمه در فارسی خود از ریشه های عربی، ترکی، عبرانی، یونانی، روسی یا لاتین باشد با اینکه واژه های بسیاری در زبان فارسی از این زبان ها گرفته شده، با این همه، به نظر می رسد که ریشه اصلی همان بیمه است زیرا عامل اساسی انعقاد عقد بیمه، ترس و گریز از خطر است و به سبب همین ترس و به منظور حصول تأمین عقد بیمه وقوع می یابد (کریمی،۱۳۷۶).
بعضی دیگر معتقدند که بیمه از کلمه بیما از زبان هندی گرفته شده است و برخی دیگر نظر داده اند که بیمه از کلمه بیم و (ترس) اخذ شده است و چنین استدلال می کنند که چون اولین بار روس ها از ایران امتیاز بیمه گرفتند و بعد ها نیز دو شرکت بیمه روسی در ایران مشغول فعالیت بیمه ای شدند. کلمه بیمه از لغت استراخوانی که به معنی بیم و ترس است اخذ گردیده است و برخی از مؤلفین نیز کلمه بیمه را یک واژه پارسی قدیم می دانند و به استناد کتاب مسالک و ممالک تألیف ابواسحق اصطهری می گویند که بیمه نام شهری در دیار طبرستان و دیلم بوده است(Lee and Smith ,1997)
۲-۲-۲) تعاریف بیمه
حضرت امام خمینی قدس سره الشریف در کتاب تحریر الوسیله ج۲-ص ۲۶۰۸ می فرمایند: بیمه عقد قراردادی است بین بیمه گر و بیمه گذار، بدین صورت که بیمه گر ملزم و متعهد می شود در مقابل مبلغی که بیمه گر ملزم و متعهد می شود در مقابل مبلغی که آن را حق بیمه می گویند در صورت بروز خسارت بر موضوع بیمه خسارت وارده یا بخشی از آن را جبران نماید و به بیمه گذار پرداخت کند.
در تعریف دیگری به استناد ماده ۱ قانون بیمه ایران مصوب اردیبهشت ۱۳۱۶، بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند که در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده به او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد.
بیمه، اشخاصی را که متحمل لطمه، زیان یا حادثه ناخواسته ای شده اند قادر می سازد که پیامدها یا وقایع ناگوار را جبران کنند. خسارت هایی را که به این قبیل افراد پرداخت می گردد از پول هایی تأمین می شود که برای خرید بیمه نامه می پردازند و با پرداخت آن در جبران خسارت همدیگر مشارکت می کنند. به بیان دیگر همه آن هایی که خود را بیمه می کنند با مشارکت در سرمایه ای که متعلق به همه خریداران بیمه است در جبران خسارت و زیان های هریک از افراد بیمه شده، شریک و سهیم می شوند.
۲-۲-۳) تعریف عقد بیمه
براساس ماده اول قانون بیمه مصوب ۱۳۱۶ بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه گر ،طرف تعهد را بیمه گذار،وجهی که بیمه گذار به بیمه گر می‎پردازد حق بیمه و آن چه بیمه می شود را موضوع بیمه گویند.
بیمه عقدی است:
لازم: هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در شرایطی خاص (بیمه عمر استثناء است زیرا برای بیمه گر لازم و برای بیمه گذار جائز است).
معوض: بیمه گر در عوض دریافت حق بیمه متعهد به جبران خسارت می باشد.
معلق: عقد بیمه برای بیمه گر معلق است زیرا تعهد بیمه گر مشروط به واقعه آینده و متحمل الوقوع است
الحاقی: عقدی است که یک طرف قبلاً شرایط معامله یا قرارداد را آماده کرده و طرف دیگر می تواند آن را رد یا قبول کند.
معوق یا دوتعهدی: تعهد یک طرف در مقابل تعهد طرف دیگر یا ارزش در مقابل ارزش دیگر (رجبیون، ۱۳۸۳)
۲-۳) تاریخچه پیدایش بیمه در ایران و جهان
۲-۳-۱) تاریخچه پیدایش بیمه
در بین همه نیاز هایی که بشر دارد نیاز به امنیت برجسته تر از بقیه به چشم می خورد چون به دلیل وجود خطرات احتمالی و اینکه امنیت در زندگی انسان نسبی است بنابراین دلیل مناسبی برای پیدایش بیمه بوده است.
بیمه به معنای واقعی خود ابتدا برای حمایت تجار در برابر خطرات کشتیرانی و دزدان دریایی به وجود آمد در واقع بیمه با پیدایش بیمه دریایی آغاز گردیده است. نامی که از بیمه ابتدا برده می شد بیشتر به نوعی شرط بندی و وام شباهت داشت.
نوعی از بیمه های دریایی حدود ۳۰۰۰سال قبل مورد استفاده قرار گرفت این نوع بیمه ها نخستین بار هنگامی پدید آمد که سربازان رومی قسمتی از دستمزد خود را در صندوقی جمع آوری کردند تا چنانچه در جنگ کشته شدند،آن پول به خانواده هایشان پرداخت شود.
در حدود سال ۱۳۴۷ میلادی در بین رومیها رسوم بود اشخاصی که در قالب پرداخت وام با تجار قرار می گذاشتند اگر کشتی مال التجار آن ها در طول مسافرت خود دچار سانحه ای شده یا اسیر دزدان دریایی گردیده است و یا غرق شود، تجار وام گیرنده است از استرداد وام معاف گردند ولی هرگاه کشتی سالم به ساحل می رسید وام گیرنده متعهد بود علاوه بر اصل وام، مبلغی را به عنوان حق تضمین به وام دهنده پرداخت نماید و به این صورت شکل اولیه بیمه پدید آمد (ابراهیمی،۱۳۹۱).
در پیدایش بیمه نوع دوستی و نوع پروری به صورت برجسته به چشم می خورد و به مرور زمان رشته ها و انواع مختلف بیمه به وجود آمد. برای نمونه زیان هایی که ممکن است به طور ناخواسته در جریان فعالیت و زندگی عادی هر فرد به دیگران وارد آید و در قبال آن ها مسؤول واقع شود با بیمه مسئولیت تحت پوشش قرار می گیرند. در این خصوص می توان به بیمه مسئولیت پزشکان و مسئولیت تولید کنندگان اشاره کرد. نمونه های جدیدتر، بیمه افترا برای روزنامه نگاران و ایستگاههای رادیو و تلویزیون و بیمه آلودگی ناشی از نشت نفت از تانکرهاست. بیمه های سیل، زلزله و خرابی رایانه بر همین منوال ظهور کرده اند.
۲-۳-۲) تاریخچه پیدایش بیمه در جهان
در سده هفدهم، قهوه خانه های لندن محل ملاقات ادیبان، تجار و دلالان بود. در این قرن، قهوه خانه ها نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم انگلستان بازی می کردند. در قهوه خانه های لندن، اخبار مهم روز رد و بدل می شد و مسائل اقتصادی و سیاسی نیز مورد بحث قرار می گرفت. همچنین معاملات بزرگ و حتی حراج ها در قهوه خانه انجام می شد Mith and Shun Wei, 1995)).
یکی از این قهوه خانه ها متعلق به"پانوین"بود که موقعیت مناسبی از نظر نزدیکی به اداره نیروی دریایی داشت. در سال ۱۶۹۱ ادوارد لویدز از تاور استریت به محلی که نبش خیابان “سمباد” وکوچه “آپ چرچ” قرار داشت نقل مکان کرد. در نزدیکی این محل سایر قهوه خانه های معروف آن زمان لندن نیز قرار داشتند و بیمه گران، دلالان، سفته بازان انگلیسی، ایتالیایی، فرانسوی، یهودی و دیگر تجار و نجیب زادگان به قهوه خانه های مزبور رفت و آمد می کردند (کریمی،۱۳۷۶).
قهوه خانه لویدز در تاریخ بیمه شهرت جهانی دارد و قدیمی ترین مرکز تجمع بازرگانان می باشد. صاحبان کشتی و بازرگانان چون قهوه خانه لویدز را محل مناسبی یافتند کار بیمه کشتی ها را در آنجا انجام می‎دادند. آقای لویدز برای مشتریان خود اخبار و اطلاعات موردنیاز فراهم می آورد. در سال ۱۶۹۶ به انتشار روزنامه ای تحت عنوان “اخبار لویدز” که هفته ای سه بار در یک صفحه منتشر می شد مبادرت ورزید. بنابراین قهوه خانه لویدز را می توان پایه گذار بزرگترین مؤسسات بیمه در جهان به حساب آورد.
نخستین نوع بیمه که قبل از سده نوزدهم مورد عمل قرار گرفت،بیمه باربری دریایی است. بقیه رشته ها کم و بیش بعد از انقلاب صنعتی به تدریج از این زمان به بعد شروع شده است. دومین رشته، بیمه آتش سوزی است که بعداز آتش سوزی مهیب لندن به فکر اندیشه گران رسید. عموماً با پیشرفت تکنولوژی و ورود فرآورده های صنعتی با وجود رفاهی که برای بشر به ارمغان می آورند، بالقوه خطرهای جانی و مالی نیز در پی دارند بیمه گران مدام در فکر ارائه تأمین بیمه ای برای این دسته ها از خطرها هستند. اینکه کدامین قوم یا ملت، نخستین بار با بیمه آشنا شد معلوم نیست (کریمی،۱۳۷۶).
گرچه به طور دقیق نمی توان تاریخ شروع و تنظیم قراردادهای بیمه را تعیین نمود ولی تاریخ اشاره به فرمان‎هایی دارد که درمورد بیمه در شهر ایتالیا صادر شده است. از قرائن دیگری که پیدایش بیمه را در ایتالیا مسجل می نماید این است که به زبان ایتالیایی به قرارداد بیمه Polizza می گویند و این کلمه در کشورهای انگللوساکسون از جمله انگلستان به صورت Policy متداول گردیده است (وجدانی،۱۳۷۱).
۲-۳-۳) تاریخچه پیدایش بیمه در ایران
بیمه به شکل حرفه ای و امروزی آن برای اولین بار در سال ۱۲۶۹ه. ش با مذاکره بین دولت وقت ایران و سفارت روس امتیاز انحصاری بیمه حمل و نقل به مدت ۷۵ سال به لازارپولیاکف به یک فرد تبعه روس واگذار شد و به علت عدم آغاز فعالیت بعد از ۳ سال امتیازش لغو شد.
در سال ۱۲۸۹ دو شرکت بیمه ای روسی نادژدار و قفقاز مرکوری در ایران نمایندگی تأسیس کردند.
در سال ۱۳۰۴ نمایندگی شرکت بیمه انگلیسی آلیانس تأسیس شد.