فهرست نقشه ها

عنوان
صفحه
نقشه شماره یک – منطقه هارتلند و بیضی استراتژیک انرژی
14
نقشه شماره دو – وضعیت طراحی شده برای کشورهای اسلامی و عرب خاورمیانه و طرح تجزیه آنها
72
نقشه شماره سه – وضعیت راهبردی عراق در خاورمیانه   
86
نقشه شماره چهار – وضعیت پراکندگی قومیتهای مذهبی و فرقه ای عراق 
91
 
فهرست جداول

عنوان
صفحه
جدول شماره یک – مقایسه حجم ذخایر نفت و گاز خلیج فارس با سایر مناطق جهان
27
جدول شماره دو – برآورد موسسه اسپو در باره نفت متعارف جهان
29
جدول شماره سه – برآورد موسسه هوبرت در خصوص نفت متعارف اثبات شده و رسیدن زمان اوج تولید
29
جدول شماره چهار- رتبه بندی  تولید نفت مناطق جهان
31
جدول شماره پنج – ذخایر و میزان تولید گروه های نفتی عمده در جهان در سال 2003
32
جدول شماره شش – ذخایر نفت اثبات شده خاورمیانه
39
جدول شماره هفت – اطلاعات اساسی کشور عراق در سال 2013
83
جدول شماره هشت – اطلاعات اقتصادی و نفتی عراق در سال 2013
89
فهرست نمودارها

عنوان
صفحه
نمودار شماره یک – فراوانی ذخایر اثبات شده نفت متعارف در مناطق مختلف جهان
30
نمودار شماره دو – نمودار حجم تولید نفت مناطق نفت خیز جهان
31
نمودار شماره سه – ذخایر نفت اثبات شده در کشورهای خاورمیانه
39
 

چکیده
سرزمین عراق در منطقه خاورمیانه و حوزه نفتخیز خلیج فارس قرار دارد ، این منطقه با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز ، کانون تجارت انرژی جهان بوده و نقش فوق العاده ای در اقتصاد و سیاست و روابط بین الملل ایفا می کند . در چهار دهه اخیر این منطقه نا بسامانی های فراوانی را متحمل شده است و اوضاع سیاسی و اقتصادی آن دستخوش تغییرات عدیده ای گردیده است . رقابت بر سر منابع نفت و انرژی این منطقه ، از جمله مسایلی است که در تحولات آینده جهان اثر بسزایی خواهد داشت . علاوه بر آن ، با توجه به رقابت کشورهای قدرتمند پیرامون نفت ، نقش این منطقه در معادلات ژئو پلیتیک و ژئو اکونومیک آینده جهان کلیدی تر خواهد شد . تسلط بر منطقه خاورمیانه و خلیج فارس برای هر بازیگر بزرگ و ابر قدرت جهانی ، امری حیاتی تلقی می شود و امروزه ضعیف ترین کشور این حلقه ، بر حسب اتفاق دومین دارنده ذخایر نفت جهان یعنی عراق است و سلطه بر عراق ، تسلط بر قسمت اعظمی از خاورمیانه و خلیج فارس را به همراه خواهد آورد . ذخایر نفت عراق به علت وضع تحریم های سازمان ملل متحد و جنگ طولانی مدت با ایران ، با عدم سرمایه گذاری لازم برای اکتشاف منابع نفت ، مواجه گردیده ، که در صورت برقراری امنیت و استقرار زیر ساخت های مورد نیاز و با کشف ذخایر جدید ، عراق به رتبه ای هم سنگ با عربستان در زمره ذخیره و تولید نفت با ظرفیتی معادل 220 میلیارد بشکه دست یابد . عراق در سال 2014 با ظرفیت تولید 4/3 میلیون بشکه در روز به دومین کشور صادر کننده نفت اوپک تبدیل شده و قابلیت قرار گرفتن در زمره تولید کنندگان بزرگ جهان را دارد . اما با ظهور داعش در عراق زمینه افزایش تولید نفت با مشکلات فراوانی مواجه شده است و برخی از پروژه های بزرگ عراق که از اهمیت حیاتی برخوردار است با موانع متعددی روبرو گردیده و دستیابی عراق به ظرفیت کامل ، در زمینه صدور نفت را سخت و دشوار نموده است .
برقراری امنیت انرژی و کنترل مراکز حیاتی و استراتژیک جهان و در دست داشتن بازار نفت و کنترل بازیگران اصلی عرصه تولید و مصرف از پایه های اساسی اعمال هژمونی اقتصادی و محدود سازی رقبا است که توسط قدرتهای بزرگ و آمریکا بطور اخص در این منطقه دنبال میشود .
کلید واژگان: ژئوپلیتیک ،ژئواکونومی ،امنیت انرژی ،نفت عراق،هژمونی اقتصادی،استراتژی نفتی قدرت های بزرگ
 
پیشگفتار
نفت خام بعنوان یکی از مهمترین منابع تامین انرژی جهان و یکی از نیازهای اصلی جوامع بشری امروز است و بهیمن دلیل تاثیر شگرفی بر منازعات و روابط بین الملل دارد . با تغییر گرایش جهان پس از وقوع انقلاب صنعتی از مصرف ذغال سنگ به نفت ، حساسیت این کالای اقتصادی در تامین انرژی جهان پررنگ تر شد و به این کالای تجاری و اقتصادی صبغه ای سیاسی داد . به گونه ای که با گذشت زمان و افرایش وابستگی کشورهای توسعه یافته و صنعتی و کشورهای در حال توسعه به تامین نفت و انرژی به یک مساله حیاتی در جهان مبدل گشت . خاورمیانه و کشورهای حاشیه خلیج فارس PG5[1] که حدودا نیمی از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارند درکانون انرژی جهان قرار گرفتند و از موقعیت استراتژیکی و راهبردی برخوردار شدند . کشور عراق نیز بعنوان دومین دارنده ذخایر عظیم نفتی با داشتن 144 میلیارد بشکه نفت اثبات شده ، مورد توجه قدرت های بزرگ واقع شد .
افزایش مصرف ، همزمان با افول ذخایر نفتی در سایر نقاط جهان بر اهمیت مضاعف کشورهای حوزه خلیج فارس بعنوان مهمترین مرکز تامین انرژی جهان ، افزود و بستری فراهم کرد که طراحان سیاست خارجی آمریکا در تلاش برای تسلط بر منابع نفت وگاز این منطقه بر آیند و از آن بعنوان یک اهرم قدرت برای کنترل رقبای منطقه ای و فرامنطقه ای (اروپا و چین و ژاپن) استفاده نمایند . رقابت در سلطه بر منابع انرژی این منطقه از جمله مسائلی است که در تحولات آینده جهان نقشی کلیدی و حساس را ایفا خواهد کرد.
آمریکا پس از حادثه 11 سپتامبر ، با خلق دشمن جدیدی بنام تروریسم ، زمینه را برای حضور گسترده نظامی در خلیج فارس و اشغال عراق فراهم کرد تا الگوهای اعمال قدرت خود را پس از فروپاشی کمونیسم ، قوام بخشیده و در پناه آن به اهداف توسعه طلبانه سیاست خارجی خود در قالبی متفاوت ، تحت نظم نوین جهانی در نظام بین الملل دست یابد . اشغال عراق هرچند به بهانه نابودی تروریسم ، حذف سلاح های کشتار جمعی و رهانیدن مردم عراق از سلطه حکومت دیکتاتوری صدام صورت گرفت ، اما پر واضح است که یکی از عوامل مهم و اساسی در حمله و اشغال عراق سلطه بر ذخایر نفت آن بوده است ، چرا که عراق بیشترین ذخایر نفت جهان را پس عربستان در اختیار دارد و این ذخایر به تنهایی بیش از مجموع ذخایر موجود قدرت های بزرگ ایالات متحده و روسیه و چین است و می تواند وابستگی نفتی روز افزون ایالات متحده را در سالهای آتی تامین نماید .
منطقه خاورمیانه در چهار دهه اخیر شاهد تحولات و نابسامانی های فراوان همراه با جنگ و خونریزی بوده است و اوضاع سیاسی و اقتصادی مناسبی ندارد و این موضوع باعث گردیده که آمریکا با شرکای منطقه ای و حکومت های غیر مردمی و حامی خود در این منطقه حضوری فعال و نظامی داشته باشد . بینش ژئو پلیتیک بر انگیزنده سیاست خارجی آمریکا ، در تامین منافع ملی این کشور ، همانا سلطه و برتری کامل بر هر گونه رقیب بالقوه است و ایالات متحده برای رسیدن به این هدف نه تنها باید قادر به اعمال هژمونی سیاسی ، نظامی و اقتصادی در هر نقطه از جهان باشد بلکه باید منابع ثروت جهان را که مهمترین آن نفت و ذخایر انرژی می باشد راتحت کنترل داشته باشد تا بتواند از این شریان حیاتی در جهت منافع خود و کنترل و تحدید رقبا استفاده نماید.
کشور عراق پس از تهاجم نظامی و اشغال آن توسط آمریکا در سال  2003 و حتی پس از خروج نیروهای آمریکایی با نا امنی گسترده ای مواجه گردیده است و این موضوع امکان سرمایه گذاری و توسعه صنعت نفت عراق با مشکل جدی مواجه کرده است . تحرکات گروه افراط گرای داعش و تسلط این گروه بر برخی از  شهرهای عراق و در دست گرفتن میادین نفتی و فروش نفت ارزان قیمت باعث اختلال  در فرایند تولید و توسعه میادین نفتی و همچنین بهم ریختگی مکانیزم در بازار نفت شده است . این گروه با فروش نفت بصورت غیر قانونی و خارج از بازار های شناخته شده بین المللی ، ضمن کسب در آمد و صرف آن در جمع آوری تسلیحات و اقدامات تروریستی خود ، باعث ایجاد نا امنی و ترویج تروریسم در کشورهای منطقه شده است .
در این پایان نامه سعی خواهد شد بر نقش قدرت های بزرگ در دسترسی و تسلط بر منابع نفتی خاورمیانه و عراق ، پرداخته و ارتباط بین منافع ملی آمریکا و امنیت انرژی و تحرکات داعش در عراق که همسو با اهداف استراتژیک آمریکا درتجزیه و تضعیف کشورهای اسلامی و عراق است ، را بررسی نمائیم .  
 
 
 
 
 
فصل اول
کلیات طرح تحقیق
 
 
 
 
 
 
1-1)   بیان مساله
امروزه در میان کارشناسان حوزه انرژی تردیدی در اهمیت ذخایر نفت خاورمیانه وجود ندارد و این منطقه در خلال چند دهه اخیر همواره مورد توجه قدرتهای بزرگ و کشورهای توسعه یافته بوده است . از نیمه دوم قرن بیستم که به تدریج تقاضا و تامین انرژی جهان از منطقه خاورمیانه رو به افزایش گذاشت اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک این منطقه افزایش یافت و طراحان سیاست خارجی قدرتهای بزرگ و به ویژه   آمریکا را برآن داشت که با حضور مستقیم و اعمال سلطه بر این شریان اصلی تامین انرژی جهان تسلط خود را در این منطقه استحکام بخشند. اشغال عراق در سال 2003 توسط آمریکا که بدنبال حادثه 11 سپتامبر 2001 و خلق دشمن جدیدی بنام تروریسم صورت پذیرفت نیز در همین راستا بوده است و پس از خروج نیروهای اشغالگر آمریکا از عراق نیز همواره با اتکاء به این نکته که کشور عراق محل بروز و ظهور تروریسم است ، بر ادامه حضور نیروهای خود در این منطقه اصرار داشته است و این حضور با شکل گیری گروه تروریستی داعش تقویت گردیده و بصورت گسترده تری در این کشور تداوم یافته است . سرعت اتفاقات در عراق در چند ماهه اخیر بسیاری از معادلات در بازرا نفت و میزان عرضه و تقاضای این کالای استراتژیک را دستخوش تغییرات اساسی کرده است . پیشروی سریع گروه تندرو و افراطی دولت اسلامی عراق وشام ، موسوم به گروه داعش در سرزمین عراق و تصرف مناطق سنی نشین در این کشور و اشغال شهر بزرگ موصل و تسلط کامل این گروه بر استان نینوا و قسمتهایی از استان الانبار و صلاح الدین ، منجر به ایجاد نگرانی از اختلال در عرضه نفت عراق را فراهم آورد و این سئوال را ایجاد نموده است که افزایش قدرت داعش با تسلط بر منابع انرژی و نفت عراق چه ابعاد داخلی و بین المللی را در بازار نفت خواهد داشت و آیا این گروه با تکیه به درآمدهای نفتی حاصل از فروش منابع نفت عراق ، تقویت گردیده و با ایجاد بحرانهای سیاسی و نظامی در عراق بهانه ای برای حضور مداوم آمریکا و تامین منافع ملی سلطه گران را فراهم خواهد آورد ؟
دراین تحقیق تلاش شده که با لحاظ نمودن موقعیت استراتژیک کشور عراق و تعریف مفاهیم ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک منطقه خاورمیانه و خلیج فارس به سیاست گذاری قدرت های بزرگ و علی الخصوص آمریکا ، برای حضور در این منطقه و اعمال سلطه بر ذخایر نفت و انرژی تاکید گردد و از این رهگذر ، اشغال عراق توسط آمریکا

بخش اول: کلیات تحقیق. 3
1- 1- عنوان تحقیق. 3
1-1-1- عنوان به زبان فارسی. 3
2-1-1- تعداد واحد پایان نامه . 3
3-1-1- بیان مساله اساسی تحقیق. 3
4-1-1- اهمیت و ضرورت تحقیق. 5
5-1-1- ادبیات و سوابق تحقیق. 5
6-1-1- اهداف مشخص پژوهش 7
1-6-1-1- هدف اصلی پژوهش 7
2-6-1-1- اهداف فرعی تحقیق. 7
7-1-1- سئوالات تحقیق. 7
1-7-1-1- سئوال اصلی. 7
2-7-1-1- سئوالات فرعی. 7
8-1-1- فرضیه های تحقیق. 7
1-8-1-1- فرضیه ی اصلی. 7
2-8-1-1- فرضیه ی فرعی. 7
9-1-1- تعریف واژه ها و اصطلاحات فنی. 7
10-1-1- روش تحقیق. 8
11-1-1- متغیرهای مورد بررسی. 8
12-1-1- سازماندهی تحقیق. 9
بخش دوم: چارچوب نظری تحقیق. 10
1-2-1- چارچوب نظری تحقیق. 10
2-2-1-تاملی در مفهوم دولت 11
3-2-1- تعریف دولت 12
4-2-1- نظریه های دولت 13
1-4-2-1- دیدگاه افلاطون. 13
2-4-2-1- ماهیت دولت از نظر ارسطو. 13
3-4-2-1- ماهیت دولت از دیدگاه لاک 14
4-4-2-1- دیدگاه اپیکور. 15
5-4-2-1- رواقیون. 15
6-4-2-1- اندیشه های سیاسی روم درباره ی دولت 16
7-4-2-1- اندیشه های مسیحی در موضوع دولت 17
8-4-2-1- اندیشه های توماس اکو ئیناس 18
9-4-2-1- اندیشه های ضد پاپ و دولت 19
5-2-1- دولت در اندیشه های عصر جدید 20
1-5-2-1- اندیشه های ماکیاول در مورد دولت 20
2-5-2-1- جنبش های دین زدائی و دولت 21
3-5-2-1- نظر یانژآنبدن در مورد دولت 22
4-5-2-1- دیدگاه هوگو گروسیوس 23
5-5-2-1- نظریات هابز در رابطه با دولت 23
6-5-2-1- مونتسکیو و دولت 24
7-5-2-1- دولت از دیدگاه روسو. 24
8-5-2-1- اگوست کنت ونگاه وی به دولت 25
9-5-2-1- مارکس و دولت 26
6-2-1- اشکال مختلف دولت 27
1-6-2-1- دولت های ملوک الطوایفی. 27
2-6-2-1- دولت پاتریمونیال. 27
3-6-2-1- دولت مطلقه. 29
1-3-6-2-1- ریشه های تاریخی پیدایش و زوال دولت مطلقه. 29
2-3-6-2-1- توجیه نظری پیدایش دولت مطلقه. 29
3-3-6-2-1- عوامل موثر بر پیدایش دولت مطلقه. 30
4-3-6-2-1- ویژگی های دولت مطلقه. 30
7-2-1- مفهوم مدرنیته. 32
1-7-2-1- مدرنیته در اندیشه ی ماکس وبر. 33
2-7-2-1- مفهوم دولت مدرن. 34
3-7-2-1- جامعه شناسی تاریخی دولت مدرن. 34
نتیجه گیری 36
بخش سوم: مبانی نظری هویت 37
مقدمه. 37
3-1- مبانی نظری هویت 37
1-3-1-تعریف هویت 37
2-3-1- فلسفه وجودی هویت 39
3-3-1- مروری بر دیدگاه های نظری هویت 39
1-3-3-1- دیدگاه مدرنیستی. 39
2-3-3-1- دیدگاه جاوید انگاری یا کهن گرائی. 40
3-3-3-1- دیدگاه زیست شناختی. 41
4-3-3-1- دیدگاه مارکسیستی در تبین هویت ها 41
5-3-3-1- دیدگاه های کلاسیک در موضوع هویت 41
4-3-1- رویکردهای مدرن به هویت 42
1-4-3-1- نظریه آنتونی گیدنز. 42
2-4-3-1- نظریه فردریک بارث 43
3-4-3-1- پسا ساخت گرایی و هویت 43
4-4-3-1- مکتب کنش متقابل نمادین و هویت 43
5-3-1- انطباق و سازگاری هویتی. 45
6-3-1- مفهوم هویت ترکیبی. 46
7-3-1- عوامل موثر بر آینده هویت 47
8-3-1- بررسی رابطه ی قدرت و هویت 47
9-3-1- جهانی شدن و هویت 48
10-3-1- هویت قومی. 50
11-3-1- شکل گیری مفهوم دولت – ملت 51
12-3-1- هویت ملی و مفهوم آن. 54
نتیجه گیری 55
فصل دوم:ماهیت دولت در ایران
مقدمه. 56
1-2- فرهنگ سیاسی در ایران و ماهیت دولت در ایران. 56
2-2- فرهنگ سیاسی قبل از اسلام 56
3-2- فرهنگ سیاسی ایران بعد از اسلام 58
4-2- فرهنگ سیاسی ایران در دوره ی معاصر. 59
5-2- پیشینه ی ساخت دولت مدرن در ایران. 61
6-2- ساخت سیاسی دولت ملی در ایران. 62
7-2- نگاه پاتریمونالیستی به ماهیت دولت ایران. 65
فصل سوم: هویت ملی در ایران
مقدمه. 67
1-3- تاسیس هویت ملی در ایران. 67
2-3- هویت ایرانی در پرتو مدرنیسم 67
3-3- هویت ایرانی در پرتو مدرنیسم 68
4-3- فرآیند هویت سازی در ابتدای شکل گیری دولت مدرن. 68
5-3- بنیانهای سیاسی جامعهی سنتی ایران. 69
6-3- ورود اندیشه ناسیونالیسم به ایران. 70
1-6-3- ناسیونالیسم قومی در ایران. 71
7-3- هویت مدرن در پرتومدرنیسم ایرانی. 72
8-3- نقش نخبگان در توجیه هویت مدرن ایران. 73
9-3- نخبگان سیاسی وادبیات قوم مدارانه. 74
10-3- سیاست های قومی و تاثیر آن بر هویت ملی. 80
1-10-3- سیاست قومی دولت ایران در قبال اقوام 84
2-10-3- سیاست های قومی قبل ازدولت مدرن. 84
1-2-10-3- سیاسیت قومی در دوره ی قاجار. 85
2-2-10-3- سیاست های قومی دوران مشروطه. 85
فصل چهارم: نا کارآمدی دولت مدرن در ساخت هویت ملی
1-4- مراحل اولیه تشکیل دولت ملی در ایران. 88
2-4- سیاست قومی رضا شاه در ایران. 88
3-4- مصادیق سیاست های قومی رضا شاه در ایران. 92
4-4-توصیف وضع مناطق قومی در ایران بعد از رضا شاه 92
5-4- سیاست های قومی پهلوی دوّم 94
نتیجه گیری 97
منابع. 99
 
 

چکیده:
 

مفهوم دولت مدرن عبارت است از تغییر و تحولاتی است که نیمه دوم قرن هیجده و اوایل قرن نوزده در اروپا اتفاق افتاد و موج آن به کشورهای دیگر از جمله ایران رسید.  جنبش مشروطیت در ایران  که واکنشی در مقابل این تحولات  بود به دلایل متعددی نتوانست دولت مدرن در ایران  رابه معنای واقعی کلمه تشکیل دهدو به تبع آن هویت ملی راجایگزین هویت­های قومی و قبیله نماید. در عوض نوعی استبداد جایگزین آن گردید. به این دلیل ما شاهد تنوع تعاریف این نوع هویت در یک صد سال اخیر در جامعه ی ایران بودیم بطوری که اغلب در فرهنگ سیاسی ایرانیان به غلط هویت ملی با هویت نژادی و زبانی آمیخته می شود و تصوری صحیحی از آن تا کنون حتی نزد نخبگان سیاسی حاصل نشده است.
 
واژگان کلید: دولت مدرن- هویت ملی
 
 

مقدمه:
 

در معنای جدید آن تقسیم­بندی جهان به واحدهای سیاسی بر اساس مرزبندی جغرافیایی منجر به خلق مفهومی به نام هویت ملی گردید. رفته رفته دولت­های جدید التأسیس با پذیرش هنجارهای سرمایه­داری و قوانین و مقررات اقتصاد جهانی، مطلق­گرایی سیاسی را کنار گذاشته و انعطاف بیشتری در پذیرش ارزش­های ناشی از مدرنیسم و لیبرالیسم در حوزه­های اجتماعی و اخلاقی از خود نشان دادند.
اما این وضع در کشورهای جهان سوم روند فوق­الذکر را طی نکرد و در بازه­های زمانی مختلف بین گشایش سیاسی و استبداد نوسان نمود. در ایران بعد از نهضت مشروطه، همراه با اولین مراحل پیدایش مدرنیته و تشکیل دولت شبه مدرن ملی تقابل بین سنت و مدرنیسم به خشونت گرائید و سطوحی از منازعات قومی و قبیله­ای همراه با تهاجم به کلیه­ی مظاهر سنت­گرایی از طرف دولت نوظهور، موجی از واگرایی قومی و قبیله­ای را در ایران فراهم آورد. ونتوانست مفهوم مدرن هویت ملی را به درستی جایگزین سایر هویت­های مادون، نظیر هویت زبانی، قومی، قبیله­ای، نژادی و مذهبی نماید. بدین ترتیب در همان اوایل پیدایش هویت ملی در ایران، نوعی چالش بین این هویت با سایر هویت­ها آغاز شد. پژوهنده در این تحقیق مدعی است که طرح مسئله­ هویت ملی در ایران و تلاش برای نهادینه کردن آن از سوی دولت شبه مدرن رضا خان، به درستی انجام نگرفت و به جای آن هویت قومی از سوی دولت و نظریه پردازان آن زمان تبلیغ و تثبیت شد. بعدها این برداشت از ظهور مشروطه تا پیدایش انقلاب اسلامی از سوی بسیاری از اندیشمندان، نظریه پردازان و سیاست­مداران مورد تائید قرار گرفت و تا کنون هیچ مصالحه­ای بین نخبگان سیاسی حاکم و سایر اقلیت­های قومی بر سر این مفهوم حاصل نشده است.
از سوی دیگر، به دلیل اینکه در ساخت سیاسی ملت – دولت زندگی می­کنیم، ضروری است که بدانیم چه نسبتی میان هویت­های مختلف با هویت ملی برقرار می­شود و تا چه حد امکان یافتن راه­های گریز برای جلوگیری از اختلاف بین آنها وجود دارد، به گونه­ای گه هیچ سطحی از هویت سطوح دیگر را تحت الشعاع قرار ندهد.

فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده : 1
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1-بیان مسأله: 3
1-2-اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی): 4
1-3-سوال اصلی : 4
1-4-فرضیه اصلی: 4
1-5-متغیرهای تحقیق: 4
1-6-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق : 4
1-7-حدود و ثغور تمرکز بحث : 5
1-8-تعریف واژه ها و اصطلاحات: 5
1-9-ادبیات و سوابق پژوهش: 5
1-10-جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق: 6
1-11-نوع روش تحقیق : 6
1-12-سازماندهی پژوهش: 6
فصل دوم:چارچوب تئوریک
2-1-حزب چیست؟ 9
2-2-خاستگاه احزاب سیاسی 10
2-3-نظریات ساموئل هانتینگتون درباره ی نهادمندی احزاب 13
2-4-تاریخچه احزاب در ایران: 15
2-5-علل ناکارآمدی احزاب سیاسی در ایران: 20
فصل سوم: ایران بعدازجنگ جهانی دوم
3-1-تأثیر حضور نیروهای خارجی در ایران در سال های اولیه سلطنتمحمدرضا شاه: 30
3-2-مساله نفت و رقابت قدرت ها: 31
3-3-واکنش دولت شوروی و غائله آذربایجان: 35
3-4-نفت شمال در کنفرانس یالتا: 36
3-5-حزب توده: 37
3-6-فرقه ی دموکرات آذربایجان: 39
3-7-حزب دموکرات کردستان: 40
3-8-دلایل اهمیت نفت ایران برای شوروی: 41
فصل چهارم: قوام وتشکیل دولت او (25بهمن1324تا5دی1326)
4-1-زندگی نامه احمد قوام: 44
4-2-سفرقوام به مسکو: 46
4-3-جهانی شدن بحران اذربایجان: 49
4-4-متن موافقت نامه ی قوام – ساد چیکف بهشرح زیربود: 52
4-5-تشکیل کابینه ائتلافی مرکب ازاحزاب توده،ایران ودموکرات: 54
4-6-قوام وچرخش به راست: 58
4-7-سقوط حکومتهای اذربایجان وکردستان: 63
4-8-انتخابات مجلس پانزدهم: 64
فصل پنجم: حزب دموکرات قوام
5-1-ریشه های اولیه تشکیل حزب دموکرات: 71
5-2-نطق رادیویی قوام درباره تشکیل حزب دموکرات: 73
5-3-علل تشکیل حزب دموکرات: 78
5-4-رهبران حزب دموکرات ایران: 79
5-5-برنامه های حزب دموکرات ایران: 81
5-6-حزب دموکرات وانتخابات مجلس پانزدهم: 89
5-7-بروز اختلاف درحزب دموکرات: 91
5-8-سقوط دولت قوام وفروپاشی حزب دموکرات: 94
5-9-نتیجه گیری 108
پیوست ها 111
منابع: 130

چکیده :
حزب دموکرات ایران (قوام )، ازجمله احزابی بود که درپی سقوط بر رضا خان درایران تشکیل گردید.این حزب درسال 1325توسط نخست وزیر وقت ایران ، احمد قوام تشکیل گردید سوال اصلی این پژوهش اینست ک زمینه های شکل گیری حزب دموکرات ایران (قوام)چه بود.؟وفرضیه اصلی این پژوهش اینست که حزب دموکرات ایران ( قوام) جهت مقابله با نفوذ روزافزون حزب توده، فرقه دموکرات اذربایجان وفرقه ی کومله کردستان تشکیل گردید. چهارچوب تئوریک این مبحث ازآرای ساموئل ها نتینگتون دانشمندمعروف امریکایی درکتاب سامان « سیاسی درجوامع درحال دگرگونی » گرفته شده است. وی دراین کتاب از شاخص نهادمندی برای تعیین پایداری وثبات احزاب استفاده میکند .ویکی از شاخص های نهادمندی اینست که حزب پس از رفتن رهبر یا بنیانگذار اولیه ، همچنان دوام داشته با شد .درموردحزب دموکرات ایران (قوام) ما شاهدیم ک پس از رفتن قوام ، این حزب ازهم می پاشد . این ب دان معناست که حزب فاقد نهادمندی بوده است . اصولا درتاریخ معاصر ایران ، به دلایل مختلفی که در این مبحث بدان پرداخته شده است. احزاب فاقد کارآمدی لازم بوده اند ونتوانسته کارکرد ودوام لازم را داشته باشند این پژوهش با مطالعه ی موردی حزب دموکرات ایران (قوام )به دنبال بررسی بعضی علل وعوامل نا کارامد ی احزاب درتاریخ معاصرایران میباشد.دراین پژوهش ،پژوهشگرسعی می نماید ازطریق منابع کتابخانه ای ، مجلات معتبر به جمع آوری اطلاعات بپردازد.این پژوهش در5 فصل ویک نتیجه گیری تنظیم گردیده است.
واژگان کلیدی:
حزب دموکرات ایران ، احمد قوام، حزب توده، فرقه ی دموکرات اذربایجان، سیدجعفر پیشه وری








فصل اول
کلیات تحقیق









1-1-بیان مسأله:
اوضاع آشفته ی کشور در اواخر عمر مجلس چهاردهم ، این مجلس را به فکر تعیین نخست وزیری مقتدر انداخت ، که در نهایت پس از کش و قوسهای فراوان احمد قوام ،سیاست مدار قدیمی و کار کشته مقام نخست وزیری را در دست گرفت . نفوذ روز افزون اتحاد جماهیر شوروی در ایران ، اوضاع در هم ریخته کردستان ، و تهدید قاضی محمد ، تشکیل فرقه دموکرات در آذربایجان و قدرتمند تر شدن روز افزون حزب توده در صحنه سیاسی ایران، و عدم خروج نیرو ها ی شوروی پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، همه از دلایلی بود که احمد قوام را کاندیدای مناسبی برای پست نخست وزیری ، جهت مقابله با این مشکلات نموده بود . قوام در سال 1325 سازمانی به نام حزب دموکرات ایران تشکیل داد. وی با تشکیل این حزب در فکر شکست نامزد های سلطنت طلب و طرفدار انگلیس در انتخابات مجلس پانزدهم و در عین حال ربودن فرصت های مناسب از دست نیروهای حزب توده بود . در واقع برای تمام افرادی که خطر حزب توده و احزاب چپ را بالای سر خود حس میکردند ، تشکیل حزب دموکرات مژده بزرگی بود . قوام با انتخاب عنوان حزب دموکرات در نظر داشت این حزب را جانشین فرقه دموکرات قدیم ، و رقیب فرقه دموکرات آذر بایجان نشان دهد . حزب دموکرات در برنامه خود خواستار اصلاحات گسترده اقتصادی ، اجتماعی و اداری بود . این برنامه ((تجدید نظر اساسی در نیروهای امنیتی کشور را وعده میداد.)) در این برنامه همچنین توزیع زمینهای دولتی ، اعطای حق رای به زنان ، تشکیل انجمن های ایالتی مقرر در قانون اساسی ، ساخت مدارس و در مانگاه ها ،واجرای پروژه های آب رسانی روستایی نیز وعده داده شده بود. کمیته مرکزی حزب از دو گروه اشراف شمالی ضد انگلیس و روشنفکران تند رو غیر توده ای تشکیل میشد . حزب شعبات استانی ، ناحیه ای ، و محلی وسازمانهای زنان و جوانان و سازمان شبه نظامی ایجاد کرد . و فراکسیونی منضبط تشکیل داد . البته حزب دموکرات آگاهانه ازجنبش کارگری دوری می جست تا باعث دشمنی حزب توده نشود . هنگامی که با تشکیل حزب دموکرات ،هشتاد کرسی از مجلس پانزدهم به دست کاندیدا های حزب دموکرات افتاد ، حزب دموکرات به اوج موفقیت های خود رسید . ولی شتابی که قوام برای تضعیف حزب توده و شاه داشت ، باعث گشته بود که وی افراد مختلفی را به داخل حزب بیا ورد ، و همین امر منجر به تضاد و شکاف فراوانی در حزب گشت . واین اختلافات و کناره گیری از حزب ، اکثریت قوام را از بین برد. و در نهایت منجر به استعفای قوام از نخست وزیری شد.با رفتن قوام ، شکاف های بیشتری در بین دموکراتها پیش آمد. و در نهایت طرح بلند پروازانه قوام برای ایجاد سازمان سیاسی منضبط و احتمالا دولت تک حزبی راه به جایی نبرد .

1-2-اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف آرمانی، کلی، اهداف ویژه و کاربردی):
بررسی علل ظهور و افول حزب دموکرات ایران (قوام) در دهه 1320 در عرصه سیاسی ایران و بررسی علل ناپایداری احزاب در ایران معاصر ، و نقش فرهنگ سیاسی مردم در نا پایداری احزاب در ایران معاصر.
1-3-سوال اصلی :
روند روبه تزاید نفوذ اتحاد جماهیر شوروی و قدرت یابی احزاب چپ در ایران ، در دهه 1320 چه تاثیری برشکل گیری حزب دموکرات ایران (قوام) داشته است ؟

1-4-فرضیه اصلی:
شکل گیری حزب دموکرات ایران (قوام) توسط احمد قوام ، نخست وزیر وقت ایران ، به منظور مقابله با نفوذ روز افزون اتحاد جماهیر شوروی واحزاب چپ در ایران صورت گرفته بود .

1-5-متغیرهای تحقیق:
متغیر مستقل: زمینه های شکل گیری حزب دموکرات ایران.
متغیر وابسته:در عرصه سیاسی ایران در دهه 1320.

1-6-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق :
با توجه به نا پایداری احزاب در ایران معاصر و گذشت سالها از تشکیل پارلمان و اولین احزاب در ایران ، این تحقیق، به بررسی آسیب شناسانه فراز و فرود حزب دموکرات ایران (قوام)می پردازد، و این تحقیق ، به دنبال بعضی علل ناپایداری احزاب در ایران معاصر ، از جمله نقش فرهنگ عمومی در ناپایداری احزاب در ایران معاصر میپردازد .

1-7-حدود و ثغور تمرکز بحث :

فصل اول

کلیات تحقیق









1-1- بیان مساله:
در یکی دو دهه اخیر بنیادگرایی و فرقه­گرایی مذهبی در پاکستان از رشدی چشم­گیر برخوردار بوده است؛ به طوری که این کشور امروزه به مرکز بنیادگرایی و افراطی­گری در آسیا شهره است. یکی از جلوه­های افراطی­گری در پاکستان، شکل­ گیری گروهی است که به اصطلاح طالبان پاکستان یا تحریک طالبان پاکستان نامیده می­شود. این گروه به لحاظ ریشه­ها، ایدئولوژی و جهت­گیری عینی پیچیدگی خاص دارد و با القاعده و طالبان افغانستان از منظر تشکیلاتی و فکری گره خورده است (احمدی، 1391). دیدگاه معمول درباره­ی طالبان بسیار ساده نگرانه است بدین دلیل که آن سازمان قادر بوده است پایه­ های خود را بر شبکه ­های قومی خویشاوندی بنا نهد (توماس اچ، 2007). با نگاهی گذرا به ساختارهای جامعه پاکستان به این نتیجه خواهیم رسید که شرایط جامعه خود مهیاکننده ظهور و رشد جنبش­ها از جمله طالبان بوده است.
در واقع از زمان تأسیس کشور پاکستان به مثابه سرزمینی اسلامی در سال1947 و انتخاب نام جمهوری اسلامی برای این کشور در نخستین قانون اساسی سال1956، مذهب، هویت و دمکراسی در آن به هم پیچیده و گره خورده­اند. حکومت­های نظامی و غیرنظامی، احزاب سیاسی مذهبی، سکولار و جنبش­های با موضوعات و منابع مختلف، برای افزایش سطح مشروعیت و حمایت از منافع سیاسی، اقتصادی و طبقاتی خود از اسلام استفاده کرده­اند. در پاکستان اسلام به طرق مختلفی برای مشروعیت بخشی به حکومت و اپوزیسیون و همین طور عقلانی­سازی دامنه­ی انتخاب­ها از دموکراسی گرفته تا اقتدارگرایی دینی وسیاسی، مورد بهره ­برداری قرارگرفته است. پاکستان در سرتاسر تاریخش دست به گریبان معنای هویت اسلامی­اش بوده است. مروری بر نقش اسلام در پاکستان نشان­دهنده­ی کاربردهای متنوع و اغلب متعارض از اسلام، پیوند آن با ادعاهای دموکراتیک و در اغلب موارد توان بالقوه­ی آن برای ایجاد تفرق به جای وحدت است. در دوره­ای که بسیاری نگران اسلام سیاسی و سازگاری آن با دموکراسی­اند، پاکستان الگویی از نقش دین در مهندسی حکومت برای دولت­سازی و همچنین توان سازمان­های اسلامی برای مشارکت در نظام سیاسی ارائه می­ کند. رابطه­ اسلام و دموکراسی در پاکستان اغلب صوری بوده تا جوهری، و متأثر از واقعیت­های سیاسی بوده است تا نیرویی ناظر و کنترل­ کننده (اسپیزیتو، 1392). این کشور از آغاز تاکنون مهد پرورش جریان­های اسلامی بوده است. در واقع، ساختارهای مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، جغرافیایی و.در کنار عوامل بیرونی به مثابه شرایط تسهیل­کننده ظهور این پدیده بوده ­اند.
شرایط موجود در جامعه­ی پاکستان از جمله شکست طرح دولت و جامعه اسلامی، شرایط اسفبار اجتماعی و اقتصادی، متغیرهای ژئوپلیتیک، نقش اختلافات قومی و فرقه­ ای و نسلی از مردان
جوان ناراضی که در سیستم مدارس سنتی غیرمنعطف درس خوانده بودند؛ همگی باعث تسریع در روند شکل­ گیری این گروه شدند. با توجه به شرایط محیطی، ساختاری و سطح توسعه مناطقی از پاکستان که پناهگاه و محل ظهور گروه طالبان پاکستان است (شمال وشمال غربی پاکستان)، افزایش سطح توقعات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مردم در این منطقه و عدم تغییر وضع موجود و نبود امکانات مقتضی باعث بروز ناامیدی در بین افراد جوانی شد که اکثرشان در مدارس مذهبی تحصیل می­کردند. این احساس ناامیدی در بین این افراد به عنوان جرقه­ای بود که آتش خشم آنها را روشن کند. حمایت­های مختلف درونی و بیرونی از جنبش طالبان به مثابه­ی سوختی بود که این آتش را شعله­ور­ تر و پایه­ های آن را تثبیت کرد (احمدی، 1391). در واقع ساختارها و نهادهایی که ما مسلم و طبیعی می­پنداریم خود محصول مجموعه ­ای از فرایندهای اجتماعی پیچیده است و همیشه باید نهادهای امروز و از جمله طالبان پاکستان را در ساختارهای بنیادین این جامعه جستجو کرد. تحقیق حاضر درنظر دارد که شکل­ گیری و قدرت­گیری طالبان پاکستان را در بستر روابط زمینه ­مند داخلی و خارجی بررسی نماید و ریشه ­های پدیده مزبور را در دل دلایل تاریخی جستجو نماید.

1-2- اهمیت وضرورت تحقیق:
اهمیت موضوع فوق و انگیزه­ی اینجانب از انتخاب این موضوع، بررسی جنبش طالبان و عوامل بسترهای بوجود آورنده آن در پاکستان و ساختار داخلی و عملیاتی این گروه که در جستار پیش­رو تجزیه و تحلیل می­شود؛ می ­تواند درآینده نظم وامنیت داخلی پاکستان و به تبع آن بر کل منطقه تأثیرگذار باشد وآن را به چالش بکشد. علاوه بر این مسئله، تازگی موضوع و به روز بودن آن نیز عامل دیگری بوده است که این موضوع را برای پایان ­نامه انتخاب نمایم. البته لازم به ذکراست که علاقه­مندی محقق به مسایل جنبش­های اسلامی معاصر مزید بر علت شده است تا در جهت شناخت این جنبش­ها تلاشی شده باشد. تاریخ پرفراز و نشیب پاکستان و جنبش­های اسلامی درآن همواره مسیری از تعارض و رقابت را به همراه داشته است. این وضعیت به عنوان یک مسئله مهم در روابط منطقه­ای و حتی بین ­المللی به صورت یک نیاز تشخیص داده شد. ازطرفی به دلیل همسایگی پاکستان با جمهوری اسلامی ایران و تأثیر جنبش­های بنیادگرا در مرزهای ایران بر امنیت ملی کشورمان، شناخت ساختار قدرت و جریان­شناسی این جنبش­ها از اهمیت زیادی برخوردار است.
1-3- اهداف تحقیق:
اهداف اصلی تحقیق:
شناخت علل و عوامل مؤثر بر شکل­ گیری طالبان پاکستان؛
اهداف فرعی تحقیق:
زمینه ­های تاریخی افراط­گرایی در پاکستان؛
تأثیر آموزه­های سلفی بر شکل­ گیری طالبان پاکستان؛
شناخت علل و عوامل مؤثر بر شکل­ گیری طالبان پاکستان؛
بررسی زمینه ­های تاریخی افراط­گرایی در پاکستان؛

1-4- سوالات تحقیق:
سوال اصلی پژوهش:
علل و عوامل مؤثر بر شکل­ گیری و رشد طالبان پاکستان چه بوده است؟
سوالات فرعی پژوهش:
زمینه ­های تاریخی شکل­ گیری گروه طالبان پاکستان کدامند؟
تأثیر آموزه­های سلفی بر شکل­ گیری و رفتار طالبان پاکستان چیست؟
روابط طالبان پاکستان با گروه­های بنیادگرای افراطی از قبیل القاعده چگونه است؟

1-5- فرضیات تحقیق:
فرضیه­ی اصلی تحقیق:
ترکیب سنت­های فرهنگی و قومی پاکستان با مذهب اسلام در کنار استفاده ابزاری از دین توسط دولت و دخالت­های خارجی از عوامل اصلی ظهور و قدرت­گیری طالبان در پاکستان بوده است.
فرضیات فرعی تحقیق:
درکنارعوامل بیرونی، از جمله، تأثیرپذیری از طالبان افغانستان و کمک­های مالی عربستان در گسترش مدارس مذهبی پاکستان، ایدئولوژی­های وهابیت و دیوبندی، ماهیت قومی و فرقه­ ای، وضعیت مناطق قبایلی، ازعوامل تاریخی شکل­ گیری طالبان پاکستان محسوب می­شوند. درواقع، تاکید بر سیره سلف صالح از اصحاب و تابعین مبنای آرای سیاسی و افکار دینی طالبان را تشکیل می دهد و عمل خود را مطابق با سنت و صحابه می­دانند و برروی سلفیه سیاسی- جهادی تاکید ویژه­ای دارند. با وجود این ریشه ­های تفکرات طالبانیسم بر بستر اندیشه­ی سلفی استوار است، که در آن، مکتب دیوبندی و وهابیت تأثیرعمیقی دارند.
این جنبش، با گروه­های افراطی از جمله سپاه صحابه، جیش محمد و حرکت المجاهدین ارتباط تنگاتنگی دارد و همچنین این گروه برخی مواقع در مأموریت­های برون مرزی با القاعده همکاری می­ کند و با القاعده و طالبان افغانستان از منظر تشکیلاتی و فکری گره خورده است.

1-6- پیشینه­ی تحقیق:
1-6-1- محمد جعفر جوادی ارجمند در پژوهشی که در سال1387تحت عنوان: «تحرک­های طالبان و تأثیر آن در روابط پاکستان، افغانستان و آمریکا» صورت گرفته و در مطالعات اورسیای مرکزی، مرکز مطالعات عالی بین ­المللی شماره 3 به چاپ رسیده است، آورده است: ازجنگ سال 2001 و سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان، بقایای طالبان در پاکستان و افغانستان به فعالیت ادامه دادند. در واقع با پیدایش دوباره طالبان در نواحی مختلف افغانستان، محیط کشورهای پاکستان و افغانستان به صحنه­ی رویارویی طالبان با این دولت­هاتبدیل شده است. نیروی طالبان پیشرفت خود را مدیون سه عامل پول، سلاح و ایدئولوژی بودند. به طور اساسی نقش پاکستان در بوجود آمدن طالبان، می­توان به این متغیرها اشاره کرد: نقش سازمان امنیت ارتش (آی اس آی) پاکستان، نقش جمعیت علمای اسلامی پاکستان، تشکیل سپاه صحابه و منافع پاکستان در ترانزیت کالا از افغانستان به مناطق آسیای مرکزی.
1-6-2- ولی نصر در پژوهشی که در سال2000م تحت عنوان: «روابط بین المللی یک جنبش اسلام­گرا- مورد جماعت اسلامی پاکستان» که در شورای روابط خارجی نیویورک چاپ گردیده است، آورده است: ایدئولوژی اسلام­گرایی بر اتحاد اسلامی در سرتاسر مرزهای ملی تأکیدمی­کند، اما در سال­های اخیر براساس الگوی سیستم ملت- حکومت اداره شده است. هر چقدر ایدئولوژی بر روش­های اسلام­گرایی در مباحث بین المللی اثر داشته باشد، در نهایت مشروط بر دستورات سیاسی داخلی است. پاکستانی­ها به طور کلی از سیاست خارجی طرفدار غرب حکومتشان ناراضی می­باشند.
1-6-3- حسین مسعودنیا در پژوهشی که در سال 1388 تحت عنوان: «بررسی علل رفتارخشونت آمیزنیروهای اسلامی درپاکستان باتاکیدبرطالبانیسم» صورت گرفته و در شماره 9 دو فصلنامه علمی- پژوهشی دانش سیاسی به چاپ رسیده آورده است: یکی از ویژگی­های بارز جهان اسلام از آغاز دهه 1350 ش به بعد رویکرد مجدد برخی از گروه­ها به اسلام و شکل­ گیری جنبش­هایی بوده است که توسط پژوهشگران غربی به آن­ها عنوان بنیادگرایی داده شده است. رفتار سیاسی گروه­های اسلام­گرا در منطقه خاورمیانه از رفتار خشونت­آمیز تا مسالمت آمیز در نوسان بوده است.
پاکستان نیز از جمله کشورهایی است که جایگاه مهمی در موضوع اسلام سیاسی دارد. اهمیت این کشور در این موضوع از یک طرف، به دلیل نقش اسلام وگروه­های اسلام در تحولات سیاسی پاکستان و از سوی دیگر، به دلیل فراهم ساختن بستر مناسب برای شکل­ گیری و رشد تفکرات بنیادگرایی از نوع طالبانیسم در این کشور و صدور آن به کشورهای همسایه است. به نظرمی­رسد محیط اجتماعی پاکستان، نقش اسلام در تحولات سیاسی این کشور، فعالیت طرفداران مکتب دیوبندی، وجود مدارس مذهبی و نقش قدرت­های خارجی به ویژه عربستان از عمده­ترین دلایل رشد اسلام سیاسی رادیکال درپاکستان است.
1-6-4- سیمون راس و لنتاین در پژوهشی در 8 سپتامبر 2009 تحت عنوان: «گروه تحریک طالبان پاکستان: ایدئولوژی و باورها» که در واحد تحقیقات امنیتی (PSRU) چاپ گردیده است، آورده­اند: طالبان پاکستان، یک گروه فراگیر از جناح­های مختلف طالبان در وزیرستان جنوبی و از مناطق قبیله­ای «فتا» پاکستان است و برای بازگشت خلافت و استقرار شریعت در تلاش می­باشند و دشمنی خاصی نسبت به ایالات متحده آمریکا دارند و اعتقادشان براین است که تنهاحکم جهاد است که می ­تواند صلح را به ارمغان آورد و این جهاد، جهانی است. ایجاد سیستم شریعت در سراسر جهان ازاهداف این جنبش می­باشد.
1-6-5- حمید احمدی در پژوهشی که در سال1390در دانشگاه تهران با عنوان: «طالبان پاکستان، علل پیدایش، ماهیت و چالش­های امنیتی» صورت گرفته و در فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی در بهار 1391 چاپ گردیده، آورده است: در یکی دو دهه اخیر بنیادگرایی و فرقه­گرایی مذهبی در جنوب آسیا از جمله پاکستان از رشدی چشمگیر برخوردار بوده است؛ به طوری­که این کشور امروزه به مرکز بنیادگرایی و افراطی­گری در آسیا شهره است. یکی از جلوه­های افراطی­گری در پاکستان، شکل­ گیری گروهی است که به اصطلاح طالبان پاکستان یا تحریک طالبان پاکستان نامیده می­شود. این گروه به لحاظ ریشه­ها، ایدئولوژی و جهت­گیری عینی پیچیدگی خاصی دارد و با القاعده و طالبان افغانستان از منظرتشکیلاتی و فکری گره خورده است. بر همین اساس، عوامل و بسترهای بوجود آورنده طالبان پاکستان و ساختار داخلی و عملیاتی این گروه می ­تواند در آینده و نظم و امنیت داخلی پاکستان و به تبع آن به کل منطقه تأثیرگذار باشد و آن را به چالش بکشاند.
1-6-6- نوذر شفیعی و زهرا محمودی در پژوهشی که در سال 1391 در دانشگاه اصفهان تحت عنوان: «واکاوی دلایل اهمیت پاکستان در جنگ علیه تروریسم» صورت گرفته و در فصلنامه آسیای
مرکزی و قفقاز شماره 78 به چاپ رسیده، آمده است: ارتباط مدارس مذهبی افراطی پاکستان با طالبان و جایگاه این مدارس در گسترش آموزه­های افراطی نفوذ و حضور طالبان و سایر تروریست­ها در مناطق خود مختار قبیله­ای پاکستان، ارتباط گروهای تروریستی پاکستان با طالبان و القاعده، پیوندهای موجود میان سازمان امنیت و اطلاعات ارتش پاکستان با گروه­های تروریستی و طالبان به مثابه­ی دلایل اهمیت پاکستان در فرآیند مبارزه با تروریسم اشاره نموده است.
1-6-7- قربانعلی محبوبی و همکاران که در سال 1392 در دانشگاه امام حسین علیه السلام تحت عنوان «حضورنیروهای نظامی خارجی در افغانستان و گسترش افراط­گرایی فرقه­ ای در پاکستان (2001 تا 2011)» صورت گرفته و در فصلنامه شماره1 مطالعات جهان اسلام که در بهار 1392 به چاپ رسیده آورده است: سال­های 2002 تا 2004 در واقع، مرحله اولیه طغیان طالبان بود. آن­ها در سال­های2002 تا 2003 روی بقا تمرکز داشتند و پایگاه­های جدید در پاکستان، بویژه در کویته بلوچستان تأسیس کردند. حمله به نیروهای آمریکایی، نیروهای ائتلاف و حکومت افغانستان در اواخر سال 2002و اویل 2003 فزونی گرفت. تجدید حیات و توانایی طالبان در سال 2004 مشهود بود. حضور و فعالیت طالبان و دیگر نیروهای ستیزه­گر در مناطق قبیله­ای پاکستان به انتشار ایدئولوژی آنها و پاگرفتن گروه­هایی منجر شد که با الگوبرداری از نظام سیاسی، قوانین مذهبی و سبک زندگی طالبانی و با توسل به شیوه ستیزه­گری به تسخیر این مناطق و تأسیس امارت­های کوچک اسلامی دست زدند، این فرآیند سیاسی، نظامی و اجتماعی طالبانیسم نام گرفت. حضور ستیزه­گران خارجی در مناطق قبایلی پاکستان، باعث رویارویی دولت و قبایل شد. در زمان لشکرکشی نیروهای ائتلاف به افغانستان در سال2001، متحدان و هواداران پاکستانی طالبان افغان، خود را طالبان معرفی می­کردند، آن­ها گروه­های کوچک نا متشکلی بودند که با وجود گروه­های فرقه­های، سازمان­های کشمیری و طالبان افغان و القاعده در پاکستان چندان اهمیت نداشتند. گذار از هواداری و حمایت از نیروی طالبان در مناطق قبایلی از زمانی آغاز شد که بسیاری ازاین گروه­های کوچک ستیزه­گر که در آن مناطق به­طور مستقل عمل می­کردند، شروع کردند به شبکه­سازی با یکدیگر؛ این شبکه سازی­ها به تشکیل تحریک طالبان پاکستان در دسامبر 2007 منجر شدند؛ تشکیلاتی جدید که خود، محصول طالبانی شدن مناطق قبایلی بود و به مهمترین پیش برنده­ی آن نیز تبدیل شدند. فرآیندطالبانی شدن مناطق قبایلی، تدریجی بود. طالبان پاکستان، طی این فرآیند هیچگاه در ساختار سازمانی طالبان افغان به رهبری ملاعمراد غام نشدند، بلکه هویتی مجزا به خود گرفتند.
آنها به نحوی زیرکانه با انجام اقدام­های نظامی برای خودشان در پاکستان جایی باز کردند و بدون هیچگونه مخالفتی در مناطق قبایلی پذیرفته شدند.
1-6-8 سانا جمال و ام احسن در پژوهشی که در ژانویه 2015 تحت عنوان: «تحریک طالبان پاکستان- تجزیه و تحلیل شبکه ترور» که در مؤسسه تحقیقاتی روابط بین­الملل IRIA چاپ گردیده است آورده­اند: تحریک طالبان پاکستان در سال 2007م با اهداف، به اجرا درآوردن شریعت، اتحاد علیه نیروهای ناتو در افغانستان و انجام جهاد دفاعی در برابر ارتش پاکستان به وجود آمد. این جنبش با جنبش طالبان افغانستان، ویژگی­های مشترکی دارند از جمله آن ویژگی­ها عبارتنند از: غالب پشتون بودن، رعایت آداب و رسوم اسلامی و مجازات­های سخت در مناطق کنترل شده، دارای دشمن مشترک (آمریکا، اسراییل، شیعه و.). طالبان در مناطق قبیله­ای پاکستان که شامل هفت منطقه می­باشندحضوردارند.

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی تحقیق:
افراط گرایی: افراط­گرا لقبی است که به آن دسته از افراد یا گروه­هایی می­ دهند که عموماً به منظور تحمیل باورها، ایدئولوژی یا ارزش­های اخلاقی خود به دیگران به خشونت متوسل می­شوند (عطایی،1391 (.
طالبان: به معنای طلبه­ها (جمع طلاب) است. تقریباً همه پشتون و سنی مذهبند و به هنگام تحصیل در مدارس دینی علاوه بر پرورش­های مذهبی و عمومی، امور نظامی را نیزفرا می­گیرند )رشیدی، 1391).
مکتب بریلوی: مکتب بریلوی در اواخر قرن 19 تشکیل شد. هدف از آن روشنگری بین مسلمانان و تبلیغ علیه مکتب دیوبندی بود که از نظر احمد رضا خان، بنیانگذار مکتب بریلوی، گرایش به وهابیت پیدا کرده بود (ملازهی،1386).
پشتون: قومیتی که در مناطق شمال و شمال غربی پاکستان خواهان استقلال و تشکیل پشتونستان بزرگ است (رشیدی، 1391).
قوم: اصطلاحی است که برای تعیین حدود هر بخش از جامعه که افراد آن از طریق پیوندها و همبستگی­هایی به یکدیگر متعهدند به کار می­رود، این اصطلاح ممکن است در ارجاع به خانواده­ای گسترش یافته، یک طایفه، گروه شغلی یا یک روستا و امثال آن به کارگرفته می­شود، هم براساس رابطه خویشاوندی و هم ارباب و رعیتی مبتنی است (اسپوزیتو، 1392).
ژئوپولیتیک: معنای لغوی آن سیاست زمین است (عزتی، 1371). علمی که درباره­ی اوضاع جغرافیایی و سیاسی کشورها و خصوصیات ارضی و سوق الجیشی آنها بحث می­ کند. (عمید،1377).
مکتب دیوبندیه: دیوبندیه نماینده نوعی تفکر کلامی و فقهی – در چهارچوب فقه حنفی و کلام ماتریدی- متأثر از بیشترگرایش­های تصوف شبه قاره هند و منسوب به مدرسه دارالعلوم دیوبند است (رفیعی، 1390).
وهابیت: این جنبش، اعتقاد به بازگشت به روش­های صدر اسلام دارد و مخالف با عقل، فلسفه، اجتهاد، تفسیر قرآن، تصوف و عرفان و هرگونه نوآوری می­باشد. از نظر مذهب جزو حنبلیان هستند. محمد بن عبدالوهاب (1703-1792م) بنیانگذار جنبش بوده است (موثقی،1389).
جنبش: به معنی هیجان، حرکت مردمی، نا آرامی، کوشش جمعی برای رسیدن به هدفی روشن و بویژه دگرگونی در بعضی نهادهای اجتماعی است که در برابر حزب یا گروه فشار قرار گرفته است. (موثقی، 1389) به عبارت دیگر جنبش مفهومی است که نسبت به سایر مفاهیم از حیث معنایی با انقلاب نزدیک است ( عیوضی وهراتی، 1392).
بنیادگرایی: اصطلاح بنیادگرایی در اصل مربوط به جنبش­های قشری در تاریخ مسیحیت و کاتولیک­ها بود و در اصطلاح پروتستان­ها بیشتر به مفهوم کهنه­پرست به کار برده می­شد، به معنای حفظ عقاید سنتی مذهب مسیحی، و در تضاد و مخالفت با بیشتر امور و پدیده­های جدید است. به طور کلی بنیادگرایی خواهان بازگشت به اصول و بنیادهای اولیه با همان سادگی و خلوص نخستین آن است و فاقد دیدی مثبت، اجتهادی، انقلابی، نوگرا و آینده نگراست (موثقی، 1389).
سلفیه: سلف در لغت به معنی وابستگان و خویشانی است که پیش­تر از شخص در گذشته­اند. و در اصطلاح فقهی نیز مقصود از سلف، نوعی داد و ستداست که در آن خریدار، ثمن را قبلاً می ­پردازد تا جنس مورد معامله را در وقت معین دریافت کند و در عصر حاضر به پیروان احمد بن حنبل (186-241) گفته می­شود، از آن نظر که وی در عقیده و شریعت، از روش صحابه و تابعان، پیروی می­کرد (سبحانی، 1392). به عبارتی بر کسانی اطلاق شده است که در فهم و تفسیر آموزه­های دینی تنها به سنت پیامبر و اقوال صحابه و علمای سلف (تابعین وتابع تابعین) تکیه دارند (رفیعی: 1390).

عَلم مخالفت توسط انقلاب اسلامی ایران در برابر این باج خواهی و تبدیل شدن به الگویی برای سایر ملل در یکی از سوق الجیشی ترین مناطق دنیا که مهمترین شاهرگ تامین منافع غرب از این منطقه تامین می گردد از سویی دیگر ، باعث گشته تا این انقلاب مورد آماج انواع دسیسه ها برای ساقط شدن قرار گیرد . یکی از مهمترین مولفه هایی که موجبات شکست نقشه های شوم پیاپی دشمنان برای به زیر کشیدن این پرچم و رایت را موجب گردیده ، رهبری الهی ـ سیاسی امام خمینی ( ره ) و حضرت آیت ا. خامنه ای ( مد ظله ) می باشد .
بی شک یکی از پیچیده ترین نقشه های شوم دشمن برای نابود کردن این نظام ، طراحی وقایع پیش آمده در سال 88 است که به دنبال انتخابات دهمین دوره ی ریاست جمهوری به مورد اجرا گذاشته شد . هدف این پژوهش بررسی عملکرد حضرت آیت ا. خامنه ای ( مد ظله ) به عنوان رهبری برخاسته بر مبنای مکتب اسلام ناب محمدی ( ص ) در ناکام گذاشتن این نقشه ی شوم دشمن است . فرضیات و سوالات اصلی و فرعی این نوشتار برای مطالعه ی موضوع مدیریتِ بحران سال 88 ، توسط رهبری تنظیم شـده است ، که با بهره گرفتن از روش توصیفی تحلیلی ، موضوعات در شش فصل تنظیم و مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است . در انتهای این نوشتار مشخص می گردد که حضرت آیت ا. خامنه ای ( مد ظله ) با مبنا قرار دادن اصول اسلام ناب و الگو برداری از سیره ی عملی امام خمینی ( ره ) در کشور داری ، و برخورداری از شاخص ها و ویژگی هایی چون ، فقاهت ، شجاعت ، کیاست ، سیاست ، و . به مهار بحران های واقع شده برای انقلاب ، می پردازند .
 
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                        صفحه
فصل اول : کلیات
‌‌1-1   تعریف مساله 17
1 – 2 اهمیت موضوع تحقیق 20
1 – 3 سوالات و فرضیه ی تحقیق 20
1 – 3 – 1 سوال اصلی 20
1 – 3 – 2 سوال فرعی 20
1 – 3 – 3 فرضیات 21
1 – 3 – 3 – 1 فرضیه ی اصلی 21
1 – 4 واژه های کلیدی .21
1 – 5 روش تحقیق .21
1 – 6 روش و ابزار گرد آوری اطلاعات .21
1 – 7 روش تجزیه و تحلیل داده ها 22
1 – 8 قلمرو تحقیق ( زمانی ، مکانی ، موضوعی ) .22
1 – 9 سابقه و ضرورت انجام تحقیق .22
1 – 10 مراجع استفاده کننده از نتیجه ی تحقیق .24
فصل دوم : چهارچوب نظری
2 – 1 بحران .26
2 – 1 – 1 تعریف لغوی بحران 27
2 – 1 – 2 تعریف اصطلاحی بحران 28
2 – 1 – 3 شاخصه های بحران .31
2 – 1 – 4 عوامل و زمینه های بحران ساز .36
2 – 1 – 5 انواع بحران ها 38
2 – 1 – 6 مفهوم بحران های سیاسی .41
2 – 1 – 7 مراحل شکل گیری بحران ها 41
2 – 1 – 8 مدیریت بحران ها .42
2 – 1 – 9 اهداف مدیریت بحران ها 44
2 – 1 – 10 اصول مدیریت بحران 44
2 – 1 – 11 تکنیک های برخورد با شرایط بحرانی 51
2 – 1 – 12 ابزار مدیریت بحران 55
2 – 1 – 13 مراحل مدیریت بحران 55
2 – 1 – 14 الگوی مدیریت بحران 56
2 – 2 حکومت و ولایت فقیه .59
2 – 2 – 1 ولایت 61
2 – 2 – 2 فقیه کیست ؟ 62
2 – 2 – 3 مبنای مشروعیت یک فرد یا گروه برای حکومت 63
2 – 2 – 4 رابطه ی مشروعیت و مقبولیت .64
2 – 2 – 5 نقش مردم در حکومت اسلامی 65
2 – 2 – 6 جایگاه اکثریت در نظام اسلامی 68
2 – 2 – 7 ولایت تکوینی و ولایت تشریعی .69
2 – 2 – 8 ادله ی اثبات ولایت فقیه 69
2 – 2 – 9 ادله ی عقلی اثبات ولایت فقیه 70
2 – 2 – 10 اختیارات و مسئولیت های مطلقه ی فقیه .76
2 – 3 جمع بندی .77
فصل سوم : بحران آفرینی در نظام های سیاسی به روش انقلاب رنگی
3 – 1 انقلاب رنگی 82
3 – 2 انقلاب و ماهیت آن 83
3 – 3 انقلاب رنگی چیست ؟ 85
3 – 4 انقلاب های رنگی در کشورهای مدل 88
3 – 4 – 1 انقلاب گل رز گرجستان 88
3 – 4 – 1 – 1 نقش عوامل خارجی در انقلاب گل رز گرجستان .91
3 – 4 – 1 – 2 فرایند انقلاب مخملی در گرجستان .93
3 – 4 – 2 انقلاب نارنجی اوکراین .94
3 – 4 – 2 – 1 نقش عوامل خارجی در انقلاب نارنجی اوکراین 97
3 – 4 – 2 – 2 فرایند انقلاب مخملی در اوکراین 98
3 – 4 – 3 انقلاب لاله ای قرقیزستان 99
3 – 4 – 3 – 1 نقش عوامل خارجی در انقلاب لاله ای قرقیزستان 103
3 – 4 – 3 – 2 فرایند انقلاب مخملی در قرقیزستان .104
3 – 5  ویژگی های انقلاب رنگی 104
3 – 6 تفاوت انقلاب رنگی و انقلاب کلاسیک 105
3 – 7 اهداف آمریکا از ایجاد انقلاب رنگی چیست ؟ 107
3 – 8 زمینه های مساعد بروز نا آرامی های اجتماعی در ایران .108
3 – 9 طراحی انقلاب رنگی در ایران .111
3 – 10 جمع بندی .112
فصل چهارم : انقلاب رنگی در ایران
4 – 1 انقلاب رنگی در ایران 117
4 – 2 تاریخچه ی انقلاب رنگی در ایران .119
4 – 3 اتخاذ استراتژی انقلاب رنگی در ایران .120
4 – 4 عوامل زمینه ساز بحران .122
4 – 4 – 1 نقش عوامل خارجی .123
4 – 4 – 1 – 1 موسسات و بنیادهای غربی حامی براندازی در ایران 123
4 – 4 – 1 – 2 رسانه های دیداری و شنیداری .128
4 – 4 – 1 – 3 اقدامات آمریکا 129
4 – 4 – 2 عوامل داخلی .131
4 – 4 – 2 – 1 کاندیداتوری میرحسین موسوی .132
4 – 4 – 2 – 2 پیاده سازی نافرمانی مدنی جین شارپ .134
4 – 5 رمز گشایی شکست انقلاب رنگی در ایران .139
4 – 6 جمع بندی .140
 
فصل پنجم : نگاهی گذرا به برخی از بحران ها در انقلاب اسلامی ایران
5 – 1 بحران ها در انقلاب 143
5 – 2 دوران رهبری حضرت امام خمینی ( ره ) 143
5 – 2 – 1 تسخیر سفارت آمریکا .144
5 – 2 – 2 خلق مسلمان 150
5 – 2 – 3 بی ثبات سازی سیاسی ـ امنیتی بر پایه ی تعصبات قومی ـ مذهبی 155
5 – 2 – 4 ملی گرایان و لیبرال ها 159
5 – 2 – 5 ماجرای آیت ا. منتظری .161
5 – 3 دوران رهبری حضرت آیت ا. خامنه ای ( مد ظله ) .163
5 – 3 – 1 غائله ی 23 آبان 163
5 – 3 – 2 کوی دانشگاه و 18 تیر 78 165
5 – 4 جمع بندی 167
فصل ششم : بحران سال 88 و مدیریت رهبر انقلاب در کنترل و مهار آن
6 – 1 مواجهه ی حضرت آیت ا. خامنه ای ( مد ظله ) با بحران سال 88 .172
6 – 2 اقدامات رهبری پیش از وقوع بحران .175
6 – 2 – 1 گفتمان سازی .175
6 – 2 – 2 توطئه ی بیگانگان و هشدارهای رهبری 179
6 – 2 – 3 القای وضعیت بحرانی و مواضع رهبری 180
6 – 2 – 4 مقابله با تشکیک در سلامت انتخابات .183
6 – 2 – 5 شور و هیجان و مجادله های انتخاباتی قبل از 22 خرداد 185
6 – 2 – 6 مدیریت فضای ملتهب بعد از مناظره ها و واکنش به نامه ی آقای هاشمی رفسنجانی .188
6 – 3 اقدامات رهبری در حین بحران .189
6 – 3 – 1 سیاست جذب حداکثری و دفع حداقلی .189
6 – 3 – 2 قانون فصل الخطاب است 192
6 – 3 – 3 استراتژی گفتگوی مستقیم با مخالفان .193
6 – 3 – 4 روشنگری و شفاف سازی در برابر بحران .196
6 – 3 – 5 هشدار و نصیحت 206
6 – 3 – 6 اخطار و اتمام حجت 210
6 – 3 – 7 جدا کردن صف مردم از بحران آفرینان .213
6 – 3 – 8 مدارا 214
6 – 3 – 9 قاطعیت در برخورد با عوامل اغتشاش 215
6 – 4 اقدامات رهبری بعد از بحران 218
6 – 4 – 1 بازخوانی بحران 88 و بصیرت افزایی 218
6 – 4 – 2 مقابله با برنامه ریزی های بعدی دشمن .219
6 – 4 – 3 تبیین زوایای بحران 88 222
6 – 4 – 4 عبرت گیری از بحران 88 .224
6 – 4 – 5 باز خوانی آرمان های انقلاب و شاخصه های خط امام .230
6 – 5 رهنمودهای انتخاباتی .233
6 – 5 – 1 اهمیت انتخابات .234
6 – 5 – 2 انتخاب اصلح 235
6 – 6 نتیجه گیری 237
منابع 242
 
 
 
 
فصل اول
کلیات
1-1   تعریف مساله
یکی از مهمترین عوامل حفظ و بقای هر نظام سیاسی در دنیا ، شناسایی به موقع بحران های
سیاسی ـ امنیتی به وجود آماده برای آن نظام سیاسی و مدیریت آن ها و تبدیل آن ها از یک تهدید به یک فرصت می باشد . از آن جایی که هر نظام سیاسی در جهان  دارای مخالفان داخلی و خارجی می باشد ، لذا این مخالفان چه به صورت جداگانه و چه با همکاری یکدیگر می کوشند تا با ایجاد بحران در جامعه ، حکومت را تضعیف و در نهایت ساقط کنند . تاریخ جمهوری اسلامی ایران از لحظه ی پیروزی انقلاب تا کنون و در دوران زعامت حضرت امام خمینی ( ره ) و حضرت آیت ‌ا. خامنه‌ای ( مد ظله ) ، آکنده از حوادث بزرگ و رویدادهای بسیار مهم و سرنوشت‌ ساز بوده است ؛ حوادث و بحران‌هایی که هر یک از آن‌ها به تنهایی قادر بود یک نظام مستقر با ریشه‌های بسیار عمیق را از جای برکند و آن را به موزه‌ تاریخ بسپارد . حوادثی نظیر :

ایجاد نامنی و قائله های قومی قبیله ای از قبـیل خلـق ترکمن ، کردسـتان ، سیستان و بلوچستان و . .
 

تسخیر لانه جاسوسی و بحران گروگانگیری جاسوسان سفارت آمریکا و قطع شدن روابط دو کشور و واقعه ی طبس .
 

ایجاد اخلال در اداره ی کشور توسط ملی گراها و جدا شدن آن ها از انقلاب .
 

ماجرای خلق مسلمان و آیت ا. شریعتمداری و قطب زاده .
 

جرایانات بنی صدر و حوادث مرتبط با آن .
 

اخلال گروهک منافقین و مشکلات ناشی از عملکرد آنان از قبیل شورش مسلحانه ، ماجرای شهر آمل ، همکاری با صدام در جنگ تحمیلی و . .
 

ترور کارگزاران کلیدی نظام .
 

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران .
 

ماجراهای آیت ا. منتظری و باند مهدی هاشمی .
 

تحریم اقتصادی .
 

ارتحال امام خمینی (ره) و امیدواری دشمن به پایان یافتن کار انقلاب .
 

ماجراهای دادگاه میکونوس و خروج دسته جمعی سفرای اروپایی از کشور .
 

قتل های زنجیره ای و حوادث مرتبط با آن .
 

جنگ اول خلیج فارس .
 

جنگ افغانستان .
 

جنگ دوم خلیج فارس .
 

ماجرای کوی دانشگاه .
 

ماجرای مجلس ششم و استعفاء و تحصن نمایندگان مجلس .
 

برنامه هسته ای و مشکلات مرتبط با آن از قبیل تحریم ها .
 

بحران بعد از انتخابات دوره ی دهم ریاست جمهوری و حوادث سال 1388 .
 

و .
سال 1388 یکی از حساس ترین سال های حیات جمهوری اسلامی ایران به شـمار می رود . دهمین
دوره ی انتخابات ریاست جمهوری در 22 خرداد ماه این سال برگزار شد . انتخاباتی که دارای وجه هایی متمایز کننده نسبت به سایر انتخابات قبل از خود بوده است . وجه هایی نظیر : مناظره ی مستقیم کاندیداها با یکدیگر در برنامه های تلوزیونی ؛ ورورد رنگ ها به عرصه ی تبلیغات به عنوان سنبل برگزیده شده توسط ستاد های انتخاباتی کاندیداها ؛ حضور میدانی همسران کاندیداها در ایام تبلیغات در کنار آنان ؛ اعلام پیروزی در انتخابات قبل از پایان رأی گیری ؛ برگزاری  مراسم جشن پیروزی توسط کاندیدای پیروز در انتخابات ؛ اتحاد بی نظیر گروه های داخلی و خارجی نظام مانند عناصر چپ گرا ، منافقین ، ملی گراها ، سلطنت طلبان ، جدایی طلب ها ، شبکه های تروریستی داخلی و خارجی ، فراریان ساکن شده در خارج از کشور، همراهی و پشتیبانی سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی بیگانگان و حضور فعال میدانی آن ها ، رفتار