گروه دارویی به عنوان داروی سطح اول برای درمان فشارخون بـالا منطقـی نیسـت. اگرچـه معمـولاً شرایطی وجود دارد که در این شرایط براساس شواهد موجود بعضی از داروها برای درمان اولیه یا به عنوان بخشی از درمان ترکیبی نسبت به دیگر داروها ارجحیت دارند.
این دسته دارویی عمدتا برای کاهش فشار خون به کار می روند و با مهار کردن آنزیم آنژیوتانسیون ۲ اثر خود را می گذارند. در ریهها آنژیوتانسیون ۱به ۲ تبدیل میشود آنژیوتانسین ۲ با انقباض عروق باعث افزایش فشارخون میشود ACEها این آنزیم را مهار میکنند که شامل کاپتوپریل، انلاپریل و لوزارتان هستند.
۲-۲-۳-۲-۲ کنترل غیر دارویی
١. کنترل وزن : اگر اضافه وزن دارید، وزن خود را کم کنید. از رژیمهای غذایی سخت
پرهیز کنید. برنامه کاهش وزن معمولاً شامل یک رژیم غذایی سالم همراه با فعالیت جسمی می باشد.
٢. محدودکردن نمک وچربی های اشباع شده
٣. ترک سیگار
۴. قطع نوشیدنی های الکلی
۵. تمرینات ورزشی منظم : فعالیت منظم فیزیکی می تواند به کاهش فشارخون کمک کند. این
کار می تواند سلامت عمومی شما را نیز بهبود بخشد. فعالیت هایی انتخاب کنید که لذت
بخش باشند مثل پیاده روی، شنا، دوچرخه سواری، یا باغبانی.
۶. بکارگیری تکنیک های کاهش دهنده استرس : مانند تنفس عمیق و تمرکز (فیپس، ۱۳۷۵)
۲-۲-۴ عوارض پرفشارخونی
پرفشاری خون، مهمترین عامل خطرِ قابل پیشگیری در مرگ زودرس در سراسر جهان است. پرفشاری خون باعث افزایش خطرِ بیماری ایسکمیک قلب، سکته مغزی و دیگر بیماریهای قلبی - عروقی شامل نارسایی قلب، آنوریسم آئورت، تصلب شرایین فراگیر و آمبولی ریه میشود.
تصویر ۲-۲ عوارض پرفشارخونی
پرفشاری خون همچنین عامل خطر در اختلال شناختی، زوال عقل و بیماری مزمن کلیوی میباشد. عوارض دیگر عبارتند از : رتینوپاتی ناشی از پرفشاری خون، نفروپاتی ناشی از پرفشاری خون.
۲-۲-۵ ساختار و عملکرد عروق
دستگاه عروق انسان، آرایش گستردهای از عروق خونی است که دو عملکرد اصلی دارد: توزیع خون به سرتاسر بدن و تبادل موارد بین خون و بافتها. توزیع خون در برگیرندهی انتقال خون به قلب و از قلب به بیرون است. مکانیسمهای فیزیولوژیک که قطر شریانها و شریانچهها را کنترل میکنند، تنگ شدن و گشاد شدن عروق را به دنبال خواهند داشت که میزان جریان خون را مشخص میکند و ضریب اطمینانی است برای این که اندامها میزان خون مورد نیاز برای سوخت و سازهای بافت را دریافت میکنند. تونوس رگ نیز تاثیر زیادی بر فشارخون دارد و نیروی رانشی خون را در سرتاسر سیستم عروق افزایش میدهد. هدف نهایی دستگاه عروقی، این است که امکان تبادل گازها، مواد مغذی و مایعات بین فضای عروقی و بافتهای بدن را فراهم سازد.اکسیژن به داخل خون در مویرگهای ریوی انتشار مییابد، و اساسا به طور متصل به هموگلوبین، از طریق مویرگها، خون را به بخشهایی که اکسیژن به داخل بافت منشر میشود، حمل میکنند. میزان اکسیژنی که به داخل بافت منتشر میشود وابسته به نیازهای سوخت و سازی موضعی سلولها است. افزون بر این عملکرد پایه، دیوارهی رگ عملکردهای مهم دیگری نیز دارد. از جمله سدی بین خون و بافتهای بدن به شمار میرود، ضمنا نقش پوششدهی به میانجیهای شیمیایی که به تنظیم انعقاد خون کمک میکند را دارد. همچنین نقشی مهم در تولید آنژیوژنز و دفاع عوامل التهابی بر علیه عوامل بیماریزا دارد. عملکرد سیستم عروقی به طور گستردهای توسط ساختار عروقی مشخص میشود. در انشعاب عروقی، همانند گردش خونهای اختصاصی، تفاوتهای ساختاری چشمگیری در عروق خونی وجود داردکه تفاوتهای عملکردی را مشخصتر می کند (اسمیت[۴۵]، ۲۰۱۱).
۲-۲-۶ ساختار عروق خونی
عروق خونی از نظر اندازه و ساختار با توجه به جایگاهشان در بدن و عملکردی که دارند متفاوت هستند. به طور کلی عروق خونی شامل سه لایهی مجزا از یکدیگر میباشند: پوشش بیرونی، پوشش میانی و پوشش درونی (تصویر۲-۳).
تصویر۲-۳ ساختار عروق خونی
خارجیترین لایه، پوشش بیرونی شامل بخش عصبرسانی است و از تارچههای کلاژنی که به صورت نرم قابل ارتجاع در هم تنیده شده و رگ را حفظ و محکم میکند، تشکیل شده است. لایه میانی، پوشش میانی بین پوشش بیرونی و درونی واقع شده است. این لایه توسط لایه ارتجاع پذیر خارجی از پوشش بیرونی و توسط پوشش ارتجاع پذیر داخلی از پوشش درونی جدا شده است. پوشش میانی رگ از سلولهای عضله صاف که در ماتریکس آنها کلاژن، الاستین و گلیکوپروتئینهای مختلف وجود دارد تشکیل شده است. سلولهای عضله صاف پوشش میانی شریانهای کوچک و شریانچهها، اساسا عامل تعیین اندازه قطر عروق هستند. به علاوه آنها نقش مهمی در توزیع جریان خون و حفظ فشارخون ایفا میکنند. درونیترین لایه که پوشش درونی عروق است، اساسا از یک لایه سلولهای پوششی و یک لایه سلولهای پایه تشکیل شده است.
اندوتلیوم به عنوان سدی بین خون و بافتهای زیرین بدن قرار دارد. در سرتاسر سیستم عروقی، زمانی که خون به داخل مجرای رگ وارد میشود، اندوتلیوم به گونه ای عمل میکند که اصطکاک را به حداقل برساند. اندوتلیوم به گسترهای از نیروهای مکانیکی و سیگنالهای شیمیایی از سوی بدن پاسخ میدهد و نقش حیانی در تشخیص سلامت قلبی - عروقی ایفا میکند. (اسمیت[۴۶]، ۲۰۱۱).
۲-۲-۷ اندوتلیوم
اندوتلیوم عروقی، لایهای منفرد از سلولهای اپیتلیال است که همه عروق خونی را میپوشاند. به طورکلی اندوتلیوم، سطح وسیعی را ایجاد میکند که اندازه آن چند هزار مترمربع برآورد میشود (کروخ[۴۷]، ۱۹۲۹). از نظر ساختاری، اندوتلیوم یک غشای نیمه تراوا است که یک میانجی زیستی بین خون در حال گردش و بافتهای بدن به وجود میآورد. این غشاء، پلاسما و خون در حال گردش را حفظ میکند در حالیکه به طور همزمان امکان جابجایی سریع مواد مغذی بین خون و بافت را نیز فراهم میسازد. از آنجا که اندوتلیوم به عنوان یک سد غیرفعال بین خون و بافتهای اساسی در نظر گرفته میشود امروزه از آن به عنوان یک بافت پویا یاد میشود که به تنظیم فعالیتهای بیشماری از جمله تونوس عروق، تبادل گازها و مواد مغذی، تعادل هموستاتیک، تعادل مایعات، عملکرد سیستم ایمنی و آنژیوژنز کمک میکند. اندوتلیوم، توانایی کنترل، جمعآوری و تبدیل نیروهای مکانیکی و سیگنالهای به وجود آمده از خون را دارد و آنها را به اندام حسی که با فرستادن سیگنال به سمت بیرون (خون) و به سمت داخل (سلولهای عضله صاف در دیوارهی عروق)، قادر به پاسخگویی به سیگنالهای زیادی هستند، تبدیل میکند. مشخصه مهم دیگر اندوتلیوم، تخصصی بودن منطقهای در آنها است(دیکورلتو[۴۸] و همکاران، ۲۰۰۵). پوشش اندوتلیوم عروق خونی با توجه به جایگاهشان در انشعاب عروقی و حتی در اندامهای ویژه، عملکردهای خاصی را به همراه دارند.
۲-۲-۸ ساختار اندوتلیوم
اندوتلیوم شامل سلولهای تختی است که از یک لایه تشکیل شدهاند و کل سیستم عروق را آستر میکند و سدی را بین خون و بافتهای مربوطه به وجود میآورد. اندوتلیوم توسط تیغهی (لامینا) پایهای (غشای پایه) از سایر بافتها جدا میشود. در بیشتر عروق- به استثنای مویرگها- اندوتلیوم بالای عضله صاف در غشای میانی قرارگرفته است. سطح گستردهی اندوتلیوم بیشتر عملکردهای آن را از جمله تبادل گازها مواد مغذی و ارسال نیروهای همودینامیک به عضلهی صاف مربوطه را تسهیل میکند (اسمیت [۴۹]، ۲۰۱۱).
۲-۲-۹ عملکرد اندوتلیال
عملکرد مناسب اندوتلیوم برای سلامتی و عملکرد سیستم قلبی - عروقی امری حیاتی است. عملکرد اصلی اندوتلیوم شامل موارد زیر است:
-
- به عنوان سدی با نفوذپذیری انتخابی عمل میکند تا تبادل خون- بافت را تنظیم کند.
-
- تونوس عروق را تنظیم میکند.
-
- فاکتورهای ضدانعقادی و انعقادی را رها میکند.
-
- در دفاع التهابی علیه پاتوژنها مشارکت دارد.
-
- تشکیل رگ خونی جدید را میسر میسازد (آنژیوژنز).
تبادل مایعات، مواد مغذی و گازها بین خون و بافتها، اساسا در مویرگها رخ میدهد. نقش اصلی اندوتلیوم در تنظیم این تبادل، تشکیل یک غشای نیمه نفوذ پذیر است که حاوی خون در رگ است و به مواد مغذی و گازها امکان جابجایی به داخل بافت را میدهد. تونوس عروقی توسط میزان انقباض عضله صاف در لایهی میانی رگ مشخص میشود. اندوتلیوم که شریانها را آستر میکند نقشی اساسی در تنظیم انقباض عضله صاف ایفا میکند. سلولهای اندوتلیوم، آزادکنندهی میانجیهای شیمیایی هستند که منجر به گشاد شدن عروق (NO [۵۰] ، PGI2[51] ) و یا تنگ شدن آنها (E1[52]) میشوند. تعادل این میانجیها، نقش مهمی در تعیین توزیع جریان خون به بخشهای مختلف اندامها دارد.
اندوتلیوم در دفاع التهابی علیه پاتوژنها نیز نقش ضروری دارد. در پاسخ به آسیب، اندوتلیوم وریدی مولکولهای چسبنده تولید میکنند که لوکوسیتهای در گردش خون را ایجاد میکنند که به اندوتلیوم وصل هستند. مولکولهای چسبنده درون سلولی(ICAM)[53] و مولکولهای چسبندهی عروق (VCAM)[54] موجب پیوند قویتر لکوسیت و اندوتلیوم میشود. در نهایت، لکوسیتها حرکت به داخل اتصالات درون سلولی را آغاز میکنند. اندوتلیوم وریدی میتواند شکافهای اندوتلیال بزرگی را ایجاد کند که انتقال آنتیبادیها به بافت را افزایش دهد تا پاسخ ایمنی بدن را در پاسخ به شرایط عفونت فراهم سازد (اسمیت، ۲۰۱۱).
اندوتلیوم نقشی حیاتی در توسعه شبکه عروقی جدید ایفا میکند که آنژیوژنز نامیده میشود. از طریق ایجاد انشعاب جدید مویرگی تمامی عروق خونی جدید ایجاد میشوند و زمانی که نیاز به تشکیل رگ جدید است (برای رشد یا ترمیم یا حمایت از بافت جدید)، سلولهای اندوتلیال میتوانند به سرعت تقسیم شوند. تشکیل رگ جدید با تخریب غشای پایه و جوانه زدن اندوتلیوم از کنارهی مویرگ آغاز میشود و موجب گسترش سلول توسط اندوتلیوم میشود که پای کاذب نام دارد و در جهتی که تحریک صورت گرفته است به منظور تامین خون جدید رشد میکند.
تونوس عروق، مکانیزم اصلی کنترل جریان خون به بافت در سطح اندام به شمار می رود و برای حفظ مقاومت کل محیطی و افزایش فشار خون و حجم خون در سطح سیستمیک، یک عامل ضروری است. جریان خون به هر اندامی به طور اساسی توسط تونوس عضله صاف شریانچهها تعیین میشود. تونوس عضله صاف توسط تعادل فاکتورهای درونی و بیرونی که موجب تنگشدن و گشادشدن عروق میشوند، تعیین میگردد. شریانچهها یک تونوس پایه دارند. به این معنا که حتی زمانی که همه تاثیرات بیرونی حذف شوند، آنها تا حدودی منقبض باقی میمانند. فاکتورهایی که منجر به انقباض عضله صاف میشوند، تونوس عروق را افزایش میدهند درحالیکه فاکتورهایی که منجر به شل شدن عضله صاف میشوند تونوس عروق را کاهش میدهند.
در اواخر دهه ۱۹۷۰، نقش اندوتلیوم در تنظیم تونوس عروق توسط وان و همکاران کشف شد که عروق خونی مادهی گشادکننده عروق، پروستاسیکلین (PGI2) را ترشح میکنند. در دهه ۱۹۸۰ فروچکون و زاوادزکی کشف کردند که یک فاکتور توانمند آزاد شده است که منجر به شل شدن و گشاد شدن عضله صاف عروق میشود. این ماده اساسا به عنوان فاکتور شل کننده مشتق از اندوتلیال(EDRF) شناخته شده بود ولی امروزه به عنوان نیتریک اکساید شناخته می شود. در سال ۱۹۸۹، یک گروه ژاپنی ماده اندوتلیال را کشف کردند که اندوتلین نامیده شد که موجب تنگ شدن رگ در عضله صاف عروق میشود. این مواد در اندوتلیوم ساخته میشوند و همزمان با تولید، ترشح (یعنی این مواد برای ترشح آتی ذخیره نمیشوند) میشوند (لیویک[۵۵] ۲۰۰۳).
برای حفظ سلامت دیوارهی عروق و تونوس وازوموتور در هر دوی شریانهای بلند و شریانچهها، اندوتلیوم ضروری است. این عملکرد به سبب میزان زیاد تولید و رهایش مواد تغییر دهنده قطر عروق به شمار میروند.
۲-۲-۱۰ اختلال در عملکرد اندوتلیال
تغییرات پاتولوژیک در ساختار و عملکرد اندوتلیوم میتواند عواقب زیانباری بر سلامتی انسان داشته باشد. تغییرات در عملکرد اندوتلیال میتواند منجر به افزایش نفودپذیری به لیپوپروتئینهای پلاسما، افزایش چسبندگی به لوکوسیتها، و عدم تعادل در آزاد کردن فاکتورهایی که تونوس عروق و انعقاد خون را تنظیم میکنند، شود (کلر ماجر[۵۶] و همکاران ۱۹۹۴). شواهدی وجود دارد که نشان میدهد اختلال عملکرد اندوتلیال با فعالیت ورزشی بهبود مییابد. به همین دلیل، اختلال عملکرد اندوتلیال نقش مهمی در آغاز، پیشروی و عوارض بالینی بیماری شریان کرونری دارد و برای اقدامات پزشکی از جمله فعالیتهای ورزشی یک هدف مهم به شمار میرود.
۲-۲-۱۱ ارزیابی اندوتلیال و عملکرد عروق