فصل چهارم- آثار حقوقی انتقال و واگذاری سهام
مبحث اول- انتقال مالکیت سهام ۱۱۵
گفتار اول- حدود و قلمرو مالکیت سهام ۱۱۵
الف) انتقال تعهدات ناشی از سهم ۱۱۵
ب) انتقال حقوق و مزایای ناشی از سهم ۱۱۸
ج)انتقال مالکیت قسمتی از سرمایه شرکت ۱۲۱
گفتار دوم- اصول و قواعد مهم حاکم بر انتقال و واگذاری سهام ۱۲۲
الف) مصونیت انتقال گیرنده از عیوب ناشی از پذیره نویسی و تخصیص سهام ۱۲۲
ب) قاعده استاپل ۱۲۴
- استاپل علیه شرکت صادرکننده سهم(ناشرسهم) ۱۲۵
- استاپل علیه مالک حقیقی سهم ۱۲۷
مبحث دوم- آثار انتقال و واگذاری سهام نسبت به انتقال دهنده و منتقل الیه ۱۲۸
گفتار اول- وظایف و تکالیف انتقال دهنده سهم ۱۲۹
الف) تسلیم اوراق سهام و اسناد انتقال ۱۲۹
ب) اجرای حقوق و تعهدات ناشی از سهم ۱۳۰
ج) تعهد انتقال دهنده راجع به ثبت انتقال ۱۳۰
گفتار دوم- وظایف و تکالیف منتقل الیه ۱۳۱
الف) پرداخت قیمت سهام ۱۳۱
ب) پرداخت اقساط راجع به قیمت سهام ۱۳۲
مبحث سوم- آثار انتقال و واگذاری سهام نسبت به شرکت ۱۳۲
گفتار اول- ثبت انتقال در دفاتر ثبت سهام شرکت ۱۳۳
نتیجه گیری و پیشنهادات ۱۳۵
منابع و مآخذ ۱۳۸
مقدمه:
هر تحقیقی برای بدست آوردن پاسخ سوالات مهمی کوشش می کند.برای رسیدن به این هدف ابتدا اهمیت قضیه درک می شود و سپس با بهره گرفتن از شیوه های علمی و تحلیل مسائل از راه های صحیح به سمت کشف جوابهای مناسب گام برداشته می شود.این پایان نامه درصدد بیان ابهامات موجود در قراردادهای انتقال و واگذاری سهام و رفع این ابهامات است.

الف )بیان مسأله و اهمیت آن:
سهم یکی از انواع دارایی جدید است که بسته به شرایط اقتصادی و توسعه یافتگی کشورها تبدیل به یکی از مهمترین بخش سرمایه اشخاص گردیده است و به چرخه سرمایه در جامعه کمک می کند و نقدینگی را در جامعه از حالت رکود به گردش در می آورد . سرمایه های پراکنده و نه چندان کلان اشخاص در قالب سرمایه گذاری در شرکتهای سهامی تبدیل به بازوی توانمندی در اقتصاد جوامع می شود و باعث می شود سرمایه های خرد وسرگردان در قالب مناسب و مفیدی به کار گرفته شوند و به تولید در کشور کمک مناسبی می نماید. البته صنعتی شدن کشورها که با انقلاب صنعتی شکل گرفته سرمایه گذاران را به این حقیقت واقف نمود که جهت پیشبرد اهداف صنعتی استفاده از سرمایه گذاری افراد مختلف جامعه در قالب سهیم شدن در شرکت های سرمایه پذیر ضروری است در نتیجه تشکیل شرکتهای سهامی ابعاد تازه ای یافت و شکل غالب سرمایه گذاری در صنعت و توسعه گردید.
افزایش تعداد شرکت های سهامی به دلایل مختلف که گفته شد باعث رواج روز به روز بیشتر سهام این نوع شرکت ها شد به نحوی که در بیشتر کشورها اکثر مردم تمایل به خرید و فروش سهام یافته اند و به یکی از مظاهر نظام سرمایه داری نوین تبدیل شده است که در قالب های حقوقی سنتی نمی گنجد.
مهمترین مزیت این نوع سرمایه گذاری در قالب خرید سهام، قابلیت نقل و انتقال آنست یعنی صاحب سهم می تواند آنرا به راحتی منتقل و داد وستد نماید. البته این امر با ضوابط و قواعد حقوق سنتی در خصوص شرکتهای مدنی در تضاد بود و نیاز به تعدیل در خصوص شخصیت حقوقی و مسئولیت محدودتر سهامداران داشت در همین راستا اکثر قانونگذاران در کشورهای مختلف گام در راه تصویب قوانین جدید برای تسهیل نقل و انتقال سهام شرکت ها نهادند به نحوی که سهام را در حد یک مال منقول به همگی معرفی نمودند البته با اوصاف و خصایص خاص خود نه در قالب تعریفها حقوقی کلاسیک اموال منقول .
سهام شرکت ها به دلیل ماهیت خاص خود ارتباط بسیاری با علوم مختلف از جمله اقتصاد، حسابداری ودیگرعلوم دارد به نحوی که بخش مهمی از تحقیقات مالی و اقتصادی محققین در این حوزه انجام پذیرفته است و جنبه های حقوقی آن کمتر از دیگر جنبه مورد کنکاش قرار گرفته است. بنابراین انتقال سهام از جنبه های حقوقی مثل حقوق شرکت ها ، حقوق اموال و حقوق قراردادها محل بحث و واکاوی می باشد که امید است در این پژوهش جایگاه سهام و انتقال آن در این شاخه ها بررسی شود.
ب)اهداف تحقیق:
هدف از این تحقیق اینست که وضعیت انتقال سهام در حقوق ایران و تا حد امکان در حقوق انگلیس مورد بررسی قرار گیرد و مسائل و مشکلات حقوقی آن بیان گردیده و برای رفع این نکات ابهام و اشکال کوشش شود . مواد ۲۱ الی ۹۳ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ اختصاص به شرکت های سهامی دارد و بعضی شرایط و تشریفات انتقال سهام در آن گنجانده شده است. با تأسیس بورس اوراق بهادار تهران (سال ۱۳۴۵ ) اهمیت موضوع سهام و انتقال آن بیش از پیش آشکار شد و کوشیده شد با وضع قوانینی در جهت کمک به این امر گام برداشته شود. با تصویب لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت در سال ۱۳۴۷ بخش مستقلی به سهام و نقل و انتقال آن اختصاص یافت . در این تحقیق با تکیه بر این قوانین ودیگر قوانین موجود و عرف بازار سهام به بررسی نقل و انتقال سهام پرداخته شده است.
در حقوق انگلیس به رغم کامن لا بودن نظام حقوقی آن مقررات شرکت ها از قدیم بصورت مدون بوده و در جهت تحول و نوآوری در این حوزه کوششها و اقدامات مهمی صورت گرفته است و استفاده تطبیقی از نظام حقوقی انگلیس در این زمینه ما را به سمت اصلاح قوانین و مقررات در این زمینه رهنمون خواهد شد تا با گرفتن نکات مثبت و گریز از نکات منفی در جهت بهبود و اصلاح قوانین و مقررات و عرف دادوستد سهام حرکت نماییم . به عنوان نمونه در دهه ۹۰ میلادی تغییرات بسیاری در قوانین و مقررات حقوق انگلیس در زمینه نقل و انتقال سهام شرکت ها صورت گرفته که از آن جمله در سال ۱۹۸۰ م قانون شرکت ها تصویب شد(خصوصاً شرکت های سهامی عام و خاص) و در سال ۱۹۸۲ قانون انتقال سهام تصویب گردید در سال ۱۹۸۵ دوباره قانون شرکت تصویب شد و قوانین قبلی را نسخ نمود. در سال ۱۹۸۶ قانون خدمات مالی که مقررات انتقال سهام را متحول نمود تصویب شد و سرانجام بموجب قانون شرکت ها مصوب ۱۹۸۹ مقررات راجع به شرکت ها دچار تغییر و تحول شد.
البته در اتحادیه اروپا که انگلیس یکی از اعضای آن است کوشش هایی در جهت یکسان سازی قوانین علی الخصوص قوانین مربوط به نقل و انتقال سهام صورت گرفته است بعنوان مثال قانون شرکت ها ۱۹۸۹ انگلیس تحت تأثیر یکی از دستورالعمل های جامعه اقتصادی اروپا تصویب گردیده است.
از طرف دیگر بورسهای اروپایی به موازات هم دچار تغییر و تحول شده اند و گامهای موثری در جهت یکسان سازی بورسهای اروپایی و از جمله بورس لندن برداشته شده است از اینرو مطالعه تطبیقی مقررات انگلیس در این خصوص مارا با موضع سایر کشورهای اروپایی در این خصوص آشنا می سازد البته این موضوع با در نظر گرفتن این مسأله که قوانین و مقررات شرکت ها و نقل و انتقال سهام در ایران برگرفته از حقوق اروپاست اهمیت بررسی حقوق انگلیس را دوچندان می نماید.
در این تحقیق سعی برآنست که مسائل مهم و اساسی مربوط به انتقال سهام بررسی شود نه مسائل گذرا و مقطعی .
از بعد علمی و نظری نتایج این تحقیق می تواند برای دانشجویان حقوق و مراکز آموزشی و پژوهشی مفید فایده باشد و در رفع نقایص و نکات ابهام این عرصه به قانونگذاران نیز کمک نماید البته این بیشتر جنبه عملی و کاربردی نتایج تحقیق است همچنین دادگاهها نیز می توانند در مقام رسیدگی به دعاوی در خصوص انتقال سهام این تحقیق را مطالعه فرمایند. افراد مرتبط با بورس هم از دیگر اشخاصی هستند که مطالعه این تحقیق برای آنها فوایدی خواهد داشت .
ج)فرضیه های تحقیق:
تشریفات نقل و انتقال متفاوت است.
سهام شرکت ها از لحاظ ماهیت حقوقی ، مال محسوب و در نتیجه همانند مال قابل انتقال و واگذاری است.
تحلیل انتقال سهام شرکت ها در قالب عقد بیع با منع حقوقی ،فقهی و قانونی مواجه نیست و دارای توجیه بیشتری نسبت به قالبهای دیگر است.
دخالت اشخاص ثالث و مسئولیت افراد واسطه در انتقال سهام به موجب قواعد عمومی قابل پذیرش و قبول است.
کیفیت و کمیت انتقال و واگذاری سهام متأثر از قوانین خاص و عوامل خارجی است.
محدودیتهایی در مورد نقل و انتقال انواع خاص از سهام بوسیله قوانین موضوعه ایجاد شده است و انتقال و واگذاری سهام فارغ از محدودیتهای قانونی نیست.
د)روش تحقیق:
روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی است بدین صورت که ابتدا قوانین و مقررات موجود مورد بررسی قرار می گیرد و با بهره گرفتن از منابع موجود مورد بررسی و توصیف قرار می گیرد و در نهایت با بررسی و تحلیل نقاط ضعف و قوت قوانین ، راهکار مناسب ارائه می شود تا اهداف مقرر و متصور برای تحقیق و پایان نامه محقق شود.
ه)سابقه و ضرورت انجام تحقیق:
گسترش بازار بورس در اقصی نقاط کشور انتقال و واگذاری هر روزه سهام در این بازار و از طرف دیگر واگذاری عمده سهام شرکت های دولتی از طریق بورس به بخش خصوصی ،همچنین واگذاری سهام به اقشار ضعیف جامعه از طریق واگذاری سهام عدالت و تأثیر بررسی علمی و به روز این امور بر پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی، تحقیق در خصوص ماهیت انتقال یا شرایط و مسئولیت و آثار عقود منعقده بین افراد دخیل در نقل و انتقال سهام امری بدیع و ضروری بنظر می رسد و با انجام تحقیق علمی – حقوقی در این مورد و رفع ابهامات قانونی و حقوقی ، آثار اقتصادی ،سیاسی و حقوقی مثبتی برای کشورمان در پی خواهد داشت که با بررسی های بعمل آمده مشخص شد که تحقیق در این مورد انجام نشده است .
و)ترتیب فصول:
این تحقیق شامل مقدمه،۴فصل و نتیجه گیری است . فصل اول تحت عنوان کلیات سهم را معرفی می کند و ماهیت حقوقی و اوصاف آنرا بررسی می کند.
فصل دوم: شکل حقوقی انتقال قراردادی سهام و شرایط انتقال سهام را بررسی می کند.
فصل سوم: محدودیتهای انتقال سهام و تاثیر عوامل مختلف برآن بطور مفصل بررسی می شود و بالاخره فصل چهارم آثار انتقال از لحاظ حقوقی در خصوص طرفین قرارداد انتقال و صادر کننده سهام تحلیل می شود.
فصل اول: کلیات
برای وارد شدن در مباحث مطروحه ابتدا کلیاتی درباره بحث ارائه می شود. مباحث را به ترتیب با عناوین معرفی سهم ، بررسی مبنا و ماهیت حقوقی سهم و ویژگیهای حقوقی سهم مطرح می نماییم.
مبحث اول: تعریف وشناخت سهم
سهم دارای مفهوم و اشکال و خاصیت خاص خود است که با دیگر دارایی های متصور برای اشخاص تفاوتهایی دارد که بایستی به شناسایی این جنبه ها بپردازیم.
در این مبحث در چند گفتار ابتدا به تعریف سهم پرداخته خواهد شد و تقسیم بندی انواع سهم بیان خواهد شد.سپس به مقایسه سهم با اوراق قرضه ، سهم الشرکه و اسناد در وجه حامل می پردازیم و تفاوتها و تشابهات آنها بیان خواهد گردید.