در دنیای امروز اموال اعتباری همانند سهام شرکتها و پول به عنوان دارایی های نوین، بخش مهمی از سرمایه ی اشخاص محسوب می شوند و در کنار سایر انتفاعاتی که از این اموال می شود ، امکان به رهن گذاشتن آنها نیز، اهمیت ویژه ای دارد . در نظام حقوقی ایران بر اساس ماده ی 774 قانون مدنی : « مال مرهون باید عین معین باشد و رهن دین و منفعت باطل است . » ضمن اینکه مطابق ماده ی 772 نیز مال مرهون باید به قبض داده شود . این دو ماده تردیدهایی را بر سر راه رهن این گونه اموال به وجود آورده است . و از آنجایی که قانون مدنی نیز حکم صریحی را در مورد این اموال بیان نکرده است، لذا گروهی با توجه به منابع فقهی که مبنای مواد قانونی بوده است، رهن آنها را به کلی مورد انکار قرار داده اند و عده ای نیز با توجه به برخی استدلالات آنرا مورد پذیرش قرار داده اند . در این پژوهش ما ضمن بیان نظرات فقها در خصوص لزوم یا عدم لزوم عین بودن مال مرهونه و همچنین نقشی که قبض در عقد رهن داردو همچنین ضمن تبیین ماهیت حقوقی سهام و سهم الشرکه و پول ، سعی نمودیم که ثابت نماییم رهن اینگونه اموال با توجه به تفسیر موسع عین و قبض ، امکان پذیر است.
کلمات کلیدی: رهن، اموال مادی، اموال غیر مادی، مال مرهونه، عین، سهام، سهم الشرکه، پول
فهرست مطالب
بخش اول: جایگاه حقوقی اموال اعتباری و عقد رهن.12
فصل اول: موضوع شناسی(سهام شرکتها و پول)13
مبحث اول: مفهوم سهام و سهم الشرکه.13
گفتار اول : مفهوم سهام14
الف: مفهوم لغوی سهم.14
ب: مفهوم ماهوی سهم15
ج: مفهوم شکلی سهم18
گفتاردوم: مفهوم سهم الشرکه.20
مبحث دوم: پیشینه و مفهوم پول.22
گفتار اول: پیشینه پول.23
الف: پول کالایی.24
ب: پول فلزی.24
1-نظام پول فلزی طلا و نقره، بدون رابطه ی میان آن ها25
2- نظام پول دو فلزی با رابطه ی مشخص میان آن دو.25
3- نظام پولی تک فلزی26
ج: پول کاغذی با پیشتوانه ی طلا و نقره .26
د: پول اعتباری.27
1- پول حکمی28
2- پول تحریری28
3- پول الکترونیکی29
گفتار دوم: مفهوم پول.30
الف: مفهوم لغوی پول.30
ب: مفهوم اقتصادی پول31
فصل دوم: کلیات عقد رهن.33
مبحث اول: پیشینه ، مفاهیم34
گفتار اول: پیشینه.34
گفتار دوم: مفهوم رهن35
الف: مفهوم لغوی رهن.36
ب: مفهوم اصطلاحی رهن37
گفتار سوم: اوصاف عقد رهن.40
الف: لزوم وجواز عقد رهن.40
ب: تجزیه ناپذیری عقد رهن42
ج: تبعی بودن عقد رهن.43
د: عینی بودن عقد رهن.44
مبحث دوم: شرایط وآثار عقد رهن.45
گفتار اول: شرایط عقد رهن45
الف: شرایط عمومی عقد رهن.45
1- ایجاب و قبول45
2- اهلیت46
3- مورد رهن46
1-3 : لزوم عین بودن مورد رهن.46
2-3 : قابلیت تملک و فروش48
ب : شرایط اختصاصی عقد رهن.49
1- لزوم وجود دین سابق49
1-1- دیدگاه فقهای امامیه.50
2-1- دیدگاه فقهای سایر مذاهب.55
3-1- دیدگاه حقوقدانان56
2- لزوم قبض مال مرهونه.57
1-2- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص تاثیر قبض در عقد رهن58
1-1-2 – قبض شرط صحت رهن58
2-1-2- قبض، شرط لزوم رهن.59
3-1-2- قبض،اثر عقد رهن.60
2-2- دیدگاه حقوقدانان در خصوص تأثیر قبض در عقد رهن62
گفتار دوم: آثار و احکام عقد رهن.65
الف: حقوق و تکالیف راهن65
1- حق تصرف در عین مرهونه65
2- پرداخت هزینه ی نگهداری عین مرهونه.67
ب: حقوق و تکالیف مرتهن.67
1-حق استیفای طلب از عین مرهونه67
2-حق تقدم نسبت به سایر غرما.68
3-منع مرتهن از انتفاع و تصرف در عین مرهون.68
4-حفظ و استرداد عین مرهونه.69
بخش دوم: تحلیل ماهیت و امکان سنجی رهن اموال اعتباری(پول و سهام شرکتها)
فصل اول: تحلیل ماهیت و امکان سنجی رهن سهام و سهم الشرکه.71
مبحث اول: تحلیل حقوقی ماهیت سهام و سهم الشرکه71
گفتار اول: خصوصیات سهام.71
الف: مال بودن سهام72
ب: منقول یا غیر منقول بودن سهام.79
ج: مادی یا غیر مادی بدون سهام81
1- سهام بی نام مال مادی و سهام با نام مال غیر مادی است81
2- سهام با نام مال غیر مادی و سهام بی نام طبعیت مختلط (مادی و یا غیر مادی) دارند.82
گفتار دوم: ماهیت حقوقی سهام.83
الف: ماهیت حقوقی سهام از دیدگاه حقوق موضوعه.83
ب: ماهیت حقوقی سهام از دیدگاه حقوقدانان.84
1- نظریه ی عینی بودن ماهیت حقوقی سهام.84
2- نظریه ی دینی بودن ماهیت حقوقی سهام.86
3- نظریه ماهیت خاص ماهیت حقوقی سهام.88
گفتار سوم : ماهیت حقوقی سهم الشرکه89
مبحث دوم: امکان سنجی رهن سهام و سهم الشرکه.91
گفتار اول: دلایل مخالفان صحت رهن سهام و سهم الشرکه91
الف: لزوم قبض مال مرهون.92
ب: لزوم عین بودن مال مرهونه.93
ج: نص صریح قرآن96
گفتار دوم: برخی راهکارهای جایگزین رهن.96
الف: معامله با حق استرداد.97
ب: ضمانت در پرداخت97
ج: وکالت در وصول یا تملک98
د: انتقال صوری98
ه: وثیقه ی قراردادی.99
و: تفکیک میان رهن مدنی و بازرگانی101
گفتارسوم: دلایل موافقان صحت رهن سهام و سهم الشرکه.102
الف: تفسیر موسع قبض.102
ب: تفسیر موسع عین106
ج: تفسیر صحیح قرآن112
د: اعتماد به وصول طلب .114
گفتار چهارم: بررسی مواد 114 و 67 لایحه ی قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت.117
گفتارپنجم: احکام و آثار رهن سهام و سهم الشرکه.120
فصل دوم: تحلیل ماهیت و امکان سنجی رهن پول.123
مبحث اول:تحلیل ماهیت پول123