فرصت ها (O)
(Opportunities)

استراتژی های SO

استراتژی های WO

تهدیدات (T)
(Threats)

استراتژی های ST

استراتژی های WT

نکته قابل ذکر در این زمینه آن است که جهت دستیابی به استراتژی های ترکیبی می توان همانند کاری که در تشکیل ماتریس SWOT و دستیابی به هر کدام از ماتریسی های (SO، ST، WOو (WT صورت گرفت، انجام داد و طی مقایسات زوجی و ترکیبی متعدد به استراتژی های ترکیبی دست یافت (www.geographybank.blogfa.com).
۲-۶ جمع بندی و نتیجه گیری
با افزایش روز افزون جمعیت و به تبع آن افزایش تمایل شهرنشینی، نیاز به مسکن ضروری خواهد بود. نیاز به تعداد زیاد مسکن و همچنین سرعت در اجرا باعث شد که اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم روشی با عنوان انبوه سازی صنعتی مسکن مورد استفاده قرار گیرد. هر چند امروزه مسکن دارای مفهوم گسترده تر از یک نیاز اساسی انسان است و ابعاد اقتصادی آن ممکن است غالب باشد، اما همچنان دارای ابعاد اجتماعی و فرهنگی وسیعی نیز است. دسترسی به مسکن به عنوان یکی از اهداف اجتماعی همواره و در جامعه ای مطرح می گردد. هدف های اجتماعی در برنامه های توسعه ی ملی بر نیازها یا خواسته هایی اشاره دارد که موجب بهبود کیفیت زندگی و بهزیستی اجتماعی مردم می شوند. مجتمع های به عنوان پیچیده ترین و اساسی ترین عملکرد در عرصه معماری دو قرن اخیر به حساب آمده و می توانند تاثیرات بسیار زیادی بر رفتار ساکنین و روابط آنها داشته باشند. این مجتمع ها ترکیب فضاهای باز و بسته متعددی هستند که به هم مرتبط بوده و در هم تنیده اند. فضای باز به عنوان بخش جدایی ناپذیر مجتمع های مسکونی، هم از نظر روابط اجتماعی و هم از نظر ساختار و منظر شهری حائز اهمیت هستند. در واقع فضاهای باز مسکونی به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی هستند و موجب فرآهم آمدن موقعیت هایی برای رشد خلاقیت، زمینه معاشرت تقابل و تعامل اجتماعی ساکنین می شوند (یزدانی و تیموری، ۱۳۹۱: ۸۶). از آغاز دهه ۱۹۹۰، اندیشه توسعه شهری پایدار در بین تصمیم گیران و متفکران یک موضوع ریشه ای و بسیار مهم بوده است. ریشه ای به این دلیل که مفهوم تاریخی توسعه را در بر می گیرد و در عین حال در تعیین خط مشی های بین المللی، ملی و منطقه ای حال حاضر نیز اهمیت بسیاری یافته است. پی آمدهای مربوط به علوم اجتماعی مدنی بسیار عمیق و خلاق است. قبل از اینکه پایداری شکل بگیرد علوم اجتماعی شهری همواره در پی ایجاد مرزبندی های مشخص بوده است. جامعه شناسان شهری همیشه علاقمند بوده اند که ساختارهای اجتماعی را بشناسند و طبقات مختلف جامعه را از هم جدا کنند و جنبه های مختلف نابرابری و فقر را بررسی کنند. شناسایی چنین عواملی برای تعیین نحوه سکونت، واگذاری زمین برای استفاده های مختلف، نسبت درآمدها و دسترسی به خدمات مختلف شهری به ما کمک می کند. اهمیت جنبه های اجتماعی در عرصه شهرسازی به حدی رسیده که یکی از ویژگی های شهر پایدار«پایداری اجتماعی و کیفیت زندگی» عنوان شده است، به این معنا که شهر پایدار به موازات توجه به مسائل زیست محیطی، باید به مسائل اجتماعی و انسانی نیز توجه داشته باشد. منظور، ایجاد و حمایت از محیط های انسانی فعال، فضاهای زنده و عرصه هایی است که کیفیت بالایی را برای شهروندان فراهم نماید. بدیهی است که تعریف کردن ابعاد اجتماعی و کیفی به مراتب از ابعد زیست محیطی و اکولوژیکی مهم تر و مشکل تر است. بعد اجتماعی امروز متاثر از نیروهای دگرگون ساز جهانی شدن دستخوش تغییراتی اساسی شده است. توسعه پایدار به مثابه فراروایتی بوم محور، امکان استقرار و قلمرویابی خود را تنها در همسویی با ساختارها نهادهای محلی خواهد یافت. با وجود چرخش محسوس در جهت همسویی با گرایشات محلی در تفکر توسعه، باز هم بار ساختاری- نهادی فراروایتی توسعه، همچنان مواجه با الزام تغییر بستر ساختار- نهادی موجود است. بر این اساس، تغییر به مثابه توسعه یا به عبارت دیگر، توسعه به مثابه تغییر، دستور کاری است که می تواند امکان نو شدن زمینه را مهیا سازد (صرافی و احمدی، ۱۳۸۳: ۶۱-۵۹). تین و همکاران، توسعه پایدار اجتماعی را شامل چهار معیار اصلی عدالت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، مشارکت و امنیت معرفی کرده اند، که مبنایی برای سازمان توسعه بین المللی نیز قرار گرفت. در تبیین پایداری اجتماعی بر توجه به نیازهای اساسی، مانند مسکن و درآمد، و ظرفیت های فردی از جمله فرصت های شغلی متنوع و امکانات و برنامه های تفریحی، فرهنگی و اوقات فراغت مناسب با حداقل هزینه، و ظرفیت های اجتماعی، همچون هویت، مشارکت و وجود مکان هایی به منظور برگزاری فعالیت های هنری و اجتماعی در جهت توسعه سازمان های اجتماعی و تقویت تعادل بین آنها تاکید دارد. وی همچنین به منظور اثرگذاری ظرفیت های فردی و جمعی، چهار اصل برابری و عدالت اجتماعی، تعادل اجتماعی، امنیت و سازگاری معرفی می نماید.

فصل سوم
شناخت و معرفی محدوده مورد مطالعه
شناخت و معرفی محدوده مورد مطالعه
۳-۱ مقدمه
پژوهش های میدانی با اتکا به آمار دقیق و مشاهدات عینی محقق، گویای مسائلی بسیار مهمی هستند. که می توانند ما را در راستای رسیدن به اهداف برنامه ریزی هدایت کنند. در این راستا در این فصل قصد داریم که با بررسی و شناخت محدوده مورد مطالعه، موضوع موردنظر را بررسی و انجام دهیم.
۳-۲ معرفی محدوده مورد مطالعه منطقه ۲۲ شهرداری تهران
رشد روز افزون جمعیت و تحولات گسترده و دامنه دار اقتصادی و غیره… بازتابی گسترده در تحولات کالبدی شهر تهران ایجاد نموده است، که یکی از پیامدهای آن نحوه شکل گیری منطقه۲۲ شهرداری تهران است که بدون تردید بزرگترین و وسیعترین توسعه شهری متصل به تهران می باشد. این منطقه با مساحت ۱۰۰۰۰ هکتار، با هدف رفع کمبودهای خدماتی حوزه غرب تهران و نیز جابجایی بخشی از جمعیت ساکن در بافت های فرسوده تهران مرکزی و نیز اسکان، بخشی از جمعیت شهر تهران ایجاد شد. منطقه ۲۲ شهرداری واقع در شمالغرب تهران در ۳۰ سال گذشته تحت پوشش فعالیتهای عمرانی ویژه ای از جهت طرح ریزی و اجرا بوده است و از دهه ۱۳۴۰ عمران این منطقه مورد توجه دست اندرکاران و سازندگان شهر تهران قرار داشته است مالکین اولیه این اراضی خانواده فرمانفرمایان و فیروزگر بوده اند. پس از تصویب طرح جامع شهر تهران این منطقه بنام یک شهر جدید تعریف و حوزه آن در دهه ۱۳۵۰ بنام شهر جدید کن به وسیله مهندسین مشاور فرمانفرمایان و همکاران طراحی شده است. هنگامی که تهران از ۱۰ منطقه تبدیل به ۲۰ منطقه شد، منطقه ۲۲ فعلی به عنوان حریم منطقه ۵ به حساب می آمد. در طول سالهای ۴۹ تا ۵۸ حدود ۲۰ درصد از اراضی این منطقه تفکیک شد و مالکین جزئی پیدا کرد و بقیه اراضی به قطعات بزرگ (۱۰۰۰ مترمربع به بالا) تقسیم شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اراضی فرمانفرمایان و فیروزگر ملی اعلام شد و تعدادی از آنها به سازمان زمین شهری واگذار گردید و حدود ۵۰۰ هکتار از این زمینها توسط آیت ا… ملاعلی کنی که از زمان قاجار مالک این زمین ها بودند بصورت موقوفه درآمد. در طول جنگ تحمیلی ایران و عراق بعلت در دسترس بودن اراضی این منطقه، ۲۵% از اراضی توسط نیروهای مسلح جهت ساخت و ساز پادگانهای نظامی مورد استفاده قرار گرفت و در قسمتی از این اراضی نیز تعاونیهای مسکن شروع به شهرک سازی کردند پس از مواجه شدن مسئولین با مشکلات شهر تهران و دستیابی به این نتیجه که می توان این منطقه از شهر را به منطقه ای مطابق با الگوهای شهر نشینی تبدیل نمود و با توجه به امکان گسترش شهر تهران در منطقه ۲۲ که در طرح جامع تهران نیز پیش بینی شده بود شهرداری تهران بر آن شد تا اراضی شمال غرب تهران را به محدوده خدماتی شهر تهران الحاق نماید و بر این اساس تهیه طرح تفصیلی منطقه ۲۲ بنا به توصیه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال ۱۳۷۰ با هدف احیای مفاهیم از دست رفته شهرسازی چون هویت، خوانا بودن محیط جهت یابی و مکان یابی فضاهای مناسب شهری در دستور کار مهندسین مشاور باوند قرار گرفت. در سال ۱۳۷۳ مطالعات تهیه شده توسط مشاور باوند با عنوان طرح تفصیلی منطقه ۲۲ تصویب شد. پس از تصویب طرح تفصیلی، زمینه اجرای آن با مسائل مختلفی همراه گردید که بنا به ضرورتهای موجود مجدداً توسط مهندسین مشاور باوند و آرمان شهر بازنگری و طرح تفصیلی جدید در سال ۱۳۷۸، به تصویب کمیسیون ماده ۵ رسید و سرانجام پس از سالها تلاش و مطالعات، طرح تفصیلی منطقه ۲۲ تهران در تاریخ ۸/۶/۷۹ توسط کمیسیون ماده ۵ ابلاغ و شهرداری منطقه ۲۲ فعالیت رسمی خود را آغاز نمود. از ۶۲۰۰ هکتار اراضی منطقه، ۱۲۶۵ هکتار پارک و فضای سبز، ۶۲ هکتار فضای آموزشی، ۱۶۸ هکتار آموزش عالی، ۲۳۸ هکتار خدماتی، ۳۲۷ هکتار فضای ورزشی، ۳۵۵ هکتار دریاچه و ۱۱۶۲ هکتار مسکونی می باشد. تراکم مسکونی به سه ناحیه تراکم کم (۱۰۰ واحد در هکتار)، تراکم متوسط (۱۳۵ واحد در هکتار) و تراکم زیاد (۲۰۰ واحد در هکتار) تقسیم شده است. منطقه ۲۲ در سطح تهران و فرا شهری قابلیت دسترسی بی نظیری دارد. دسترسی های مهم منطقه، آزاد راه تهران-کرج و بزرگراه تهران-شمال می باشد که آزاد راه در حال احداث تهران- شمال به عنوان شریان اصلی شمال به جنوب کشور، مسیر اصلی رفت و آمد است. منطقه۲۲ آخرین امید شهر تهران برای ایجاد الگوی مناسب و بهینه زندگی شهری است. این منطقه که بنابر ضوابط طرح جامع جزو گسترش پیوسته شهر است هم اکنون به جز شهرکهای پراکنده و تأسیسات و ساختمانهای ورزشگاه آزادی و جنگل چیتگر خالی از ساخت و ساز شهری است.
نقشه شماره ۳-۱: موقعیت جغرافیایی منطقه ۲۲ تهران
نقشه شماره ۳-۲: نقشه وضع موجود منطقه ۲۲ تهران
۳-۳ مشخصات جغرافیایی و اقلیمی منطقه ۲۲ شهرداری تهران
فرصت ها و زمینه های بالقوه رشد، تقاضای بالا برای توسعه زیر ساخت ها و سابقه نسبتا” کوتاه، منطقه ۲۲ تهران را در پهنه پایتخت از موقعیت خاصی برخوردار نموده است. این شرایط تصویری از محدوده شمال غربی تهران در نقشه جامع شهر تر سیم کرده که در آن منطقه به عنوان آخرین فرصت شهر تهران برای ایجاد الگوی مناسب و بهینه زندگی شهری معرفی شده است. منطقه ۲۲ شهرداری تهران بین طولهای شرقی “۱۰ َ۵ ۵۱ تا “۴۰ َ۲۰ ۵۱ و عرضهای شمالی “۱۶ َ۳۲ ۳۵ تا “۱۹ َ۵۷ ۳۵ در قسمت شمال غربی شهر تهران و با وسعتی ۶ هزار هکتار محدوده شهری و ۱۸۰۰۰ هکتار حریم شهر است، بعبارتی یک هفتم مساحت شهر تهران را تشکیل می دهد. در پایین دست حوضه آبریز رودخانه کن و وردیج واقع شده است. این منطقه در شمال با کوهستان البرز مرکزی، در شرق با حریم رودخانه کن, در جنوب با آزاد راه تهران- کرج و در غرب با محدوده جنگل های دست کاشت وردآورد محدود می گردد و با مناطق ۵ و ۲۱ شهرداری تهران همجوار است به این ترتیب مرز شمالی منطقه ۲۲ شهرداری تهران تا منتهی الیه دامنه های جنوبی البرز تا ارتفاع ۱۸۰۰ متری توسعه یافته است. کوهستان البرز که طی ۳۰ سال اخیر شهر را بسوی خود جذب نموده است مانند دیواره ای هلالی شکل فضای جغرافیایی تهران را محصور می کند و از ارتفاع ۱۸۰۰ متری به علت شیب زیاد و تنگناهای کوهستانی مانع بسیار سختی در مقابل گسترش فیزیکی شهر بوجود می آورد. در محدوده منطقه ۲۲ بلندترین منطقه ارتفاعی از سطح دریا در خط مستقیم حوزه آبریز شمالی در ارتفاعات البرز و در شرق روستای کیگا با رقوم ۳۸۴۰ و پست ترین آن در خروجی پیکان شهر به ارتفاع ۱۲۲۰متر می باشد. وسعت این منطقه با احتساب ارتفاعات حدود ۲۴۰۰۰ هکتار می باشد که طول و عرض حداکثر آن بطور تقریبی مساوی ۲۶ و ۱۷ کیلومتر است. فاصله غرب محدوده طرح تا ابتدای کرج در حدود ۱۱ کیلومتر می باشد. مسیر رودخانه کن که از شمال به جنوب جریان دارد پس از نقطه خروجی در سرتاسر حد شرقی محدوده طرح کشیده شده و پذیرنده آبهای سطحی حوزه های شرقی خود که از طریق کانالهای انحرافی به آن متصل می شوند نیز می باشد. رودخانه وردآورد نیز در امتداد شمالی جنوبی و به موازات رودخانه کن جریان دارد و در قسمت شمالی در غرب منطقه میانی امتداد یافته که در پائین دست، حد غربی محدوده طرح را تشکیل می دهد. فاصله متوسط این دو رودخانه از یکدیگر در حدود ۱۰ کیلومتر است.
۳-۴ موقعیت استراتژیک منطقه ۲۲ تهران
اراضی منطقه ۲۲ از بستر طبیعی بسیار غنی و متنوعی برخوردار است. به طوری که مهمترین عناصر طبیعی تهران آنرا احاطه کرده اند از جمله:
کوهپایه های البرز جنوبی از شمال و غرب (ارتفاعات ۱۴۰۰- ۱۸۰۰)
پارک های جنگلی وسیع و عمده (چیتگر- خرگوش دره کن- لتمان)
جریان آب فصلی مربوط به رودخانه ها (کن- چیتگر- وردآورد- لتمان)
شیب مناسب زمین و باد جنوب غربی تهران بستر مناسبی فراهم آورده است تا بنا به تصویب طرح جامع شهر تهران این منطقه شایسته آن باشد تا در افق توسعه شهر به قلب مجموعه شهری تهران تعبیر گردد.
دریاچه شهدای خلیج فارس، بوستان های آبشار تهران و جوانمردان ایران و ظرفیت های متنوع دیگر شامل مراکز خرید فراشهری، درمانی و غیره…
منطقه ۲۲ به لحاظ جغرافیایی و مفصل مهم ارتباطی استان تهران و استان البرز، عبور شریان های اصلی ترانزیتی کشور نظیر آزادراه تهران- کرج، آزادراه در حال احداث تهران- شمال، ادامه بزرگراه شهید همت (شهید خرازی) و بزرگراه شهید حکیم، علاوه بر ارتقای نقش مواصلاتی برای کل شهر تهران، قابلیت های دسترسی بی نظیری برای منطقه به وجود آورده است و آنرا تبدیل به مهمترین نقطه و دروازه طلایی ورودی به شهر تهران می سازد.
۳-۵ ویژگی های طبیعی منطقه ۲۲ تهران
۳-۵-۱ توپوگرافی و ژئومورفولوژی
یکی از مباحث مهم طبیعی در مطالعه و بررسی هر شهری، بررسی ویژگی ها و خصوصیات توپوگرافی و موقعیت شهر در ارتباط با عامل توپوگرافی بر گسترش و توسعه شهری می باشد، چرا که از گذشته تا به امروز بی شک عامل در استقرار و جهت توسعه شهرها نقش تعیین کننده ای را ایفا می نموده است. بعبارتی جهت و توسعه شهر را به نحوی وابسته به خود کرده است، آنچنانکه در برخی تئوریهای شهرسازی در زمینه ساخت شهر عامل توپوگرافی می تواند جهات توسعه شهر را تعیین کند (شهر ستاره ای یا شعاعی). به بیانی دیگر خصوصیات ناهمواری یک مکان جغرافیایی نه تنها در پراکندگی و یا تجمع فعالیت های انسانی موثر است بلکه در نهایت یکی از عوامل تاثیرگذار در شکل و سیمای فیزیکی ساخت های فضایی نیز بشمار می آید و عوارض طبیعی همانند کوه، تپه، دره و یا دیگر پدیده های ناهمواری در جهت گسترش و یا توقف مسیر شهر یا تغییر جهت توسعه شهر نقش مهمی دارند (برنون، ۱۳۸۸: ۸۷). بستر عمومی تهران در دامنه های جنوبی البرز مشرف به ارتفاعات شمیرانات و کوه های توچال و ارتفاعات کن و فرح زاد قرار گرفته است. در بخش شمالی شرقی دشت آبرفتی تهران را ارتفاعات لشگرک و رشته کوه های جاجرود، آرا کوه، آلون، یابو چال تشکیل می دهد که بلندترین قله آن ارتفاعات کوه لار به ارتفاع ۳۶۰۰ متر از سطح دریا است و مشرف به دره های عمیقی چون دره لار و دره جاجرود (رودخانه لار و جاجرود) و غیره… می باشد. در واقع حوزه های آبریز رودخانه های مذکور را ارتفاعات شمالی لشکرگ تشکیل می دهند. از ارتفاعات لار به طرف دره لشگرک از دامنه ارتفاعات کاسته شده و به کمتر ۱۶۰۰ متر تقلیل می یابد و در بخش جنوبی دره لشگرک کوه های هزار دره قرار دارند که در بخش شمالی آن سد لتیان و به طرف شمال غرب، دره بزرگ اوشان فشم قرار دارد. از نظر مورفولوژی فرسایش رشته کوه های ذکر شده با توجه به جنس پی سنگ های تشکیل دهنده به صورت خطی و هلالی شکل بوده و شبکه کانال ها و زهکش های طبیعی به صورت پنجه ای، دندریتی و شاخه مانند می باشند. به طرف شرق تهران در جنوب رشته کوه های البرز رودخانه سرخه حصار و سپس کوه های سه پایه و سیاه غار با رقوم ارتفاعی ۲۱۰۰ و ۱۶۶۰ متر به طرف غرب به آبادی های قصر فیروزه و مسگر آباد محدود می گردد. در این بخش از دامنه ارتفاعات کاسته شده و در مقابل کوه های خشن و برجسته ابوذر جنوبی در محدوده شرق تهران به طرف جاده خراسان مورفولوژی یکنواخت و برجستگی های ملایم، چهره متمایزی را بوجود آورده است. بخش شمالی شهر تهران را برجستگی ها و ارتفاعات کلکچال، کوه دارآباد، قله توچال، به ارتفاع ۳۹۵۷ متر از سطح دریا تشکیل می دهد که از نظر زمین شناسی ترکیب بندی متفاوتی را با رشته کوه های شمال شرقی تهران بوجود آورده اند که در مقابل فرسایش و در نهایت پی سنگ دشت آبرفتی تهران بسیار مقاوم می باشد. مناطق ۲۲ گانه تهران در ارتفاع رقومی بین ۱۰۵۰ متر تا ۱۸۵۰ متر واقع گردیده است، در نقشه ۱:۵۰۰۰۰ سازمان جغرافیایی کشور این محدوده به عنوان چهار گوش تهران معرفی شده است که در راستای شمیرانات به طرف غرب دره کن و به طرف جنوب محدوده ای که بیش از ۶۶۵ کیلومتر مربع می رسد معرفی می نماید. به طوری که اختلاف ارتفاع شمال تهران ( از منطقه ۵) تا جنوب تهران (منطقه ۲۰) حدود ۸۰۰ متر می رسد. از این رو دشت تهران علیرغم طبیعت کوهپایه ای و پای دامنه ای خود تغییر شیوه های سریع و پلکانی را که نتیجه جابجای آبرفت های تهران در اثر فعالیت های گسله می باشد از خود بروز داده است. به عبارتی اختلاف ارتفاع پایین ترین و بالاترین نقطه واقع در مناطق ۱۳ تا ۲۲ از ۲۵۰ متر تجاوز نمی کنند، در حالی که بیشترین اختلاف ارتفاع را می توان در مناطق ۱ تا ۵ مشاهده نمود. با این وجود، اختلاف ارتفاع در منطقه ۲۲ شهرداری تهران ۶۵۶ متر می باشد. دلیل این امر قرار گیری منطقه ۲۲ در کوه پایه های البرز است. پایین ترین نقطه ارتفاعی در منطقه ۲۲ در نزدیکی بیست متری وردی شهرک آزاد شهر با ۱۲۱۷ متر است. مرتفع ترین نقطه (۱۸۷۳ متر) شمال غربی منطقه قرار دارد، سطوح ارتفاعی کمتر از ۱۳۰۰ متر با ۳۸۸۳ هکتار (۲۴/۳۴ درصد) بیشترین مساحت منطقه را شامل می شود. پس از آن سطوح ارتفاعی ۱۳۰۰-۱۴۰۰ متر با ۲۶۱۹ هکتار (۱۰/۲۳ درصد) قرار دارد. به عبارتی بیش از ۵۷ درصد از منطقه در سطوح ارتفاعی کمتر از ۱۴۰۰ متر قرار دارد. این در حالی است که سطوح ارتفاعی بیش از ۱۸۰۰ متر یا ۱۷۸ هکتار، ۵۷/۱ درصد از مساحت منطقه را شامل می شود.
جدول شماره ۳-۱: سطوح راتفاعی منطقه ۲۲ شهرداری تهران

سطوح ارتفاعی

مساحت

هکتار