حق دولتها در استفاده از انرژی هسته ای از منظر حقوق محیط زیست
 

خرداد 1395
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

فهرست مطالب
چکیده 1
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1-مقدمه 3
1-2-بیان مسئله 5
1-3-سوالات پژوهش 9
1-3-1-سوال اصلی 9
1-3-2-سوالات فرعی 9
1-4-فرضیات تحقیق 10
1-4-1- فرضیه اصلی 10
1-4-2-فرضیات فرعی 10
1-5-پیشینه تحقیق 10
1-6-اهداف 14
1-7-روش تحقیق 14
1-8-سازماندهی تحقیق 15
1-9-تعریف واژگان و اصطلاحات کلیدی 16
1-9-1-انرژی هسته ای 16
1-9-2-حقوق محیط زیست 17
1-9-3-حق 17
1-9-4-محیط زیست 18
1-9-5-سوخت های فسیلی 19
1-9-6-پسماندهای هسته ای 19
1-9-7-آلودگی 20
فصل دوم: انرژی هسته ای و کاربردهای آن
2-1-چگونگی کشف انرژی هسته ای و پیشرفت آن 22
2-1-1-چگونگی کشف انرژی هسته ای 22
2-1-2-پیشرفت انرژی هسته ای 24
2-2-کاربردهای انرژی هسته ای 25
2-2-1-استفاده  صلح آمیز از انرژی هسته ای 26
2-2-1-1-کاربرد انرژی هسته ای در تولید برق 26
2-2-1-2-کاربرد انرژی اتمی در پزشکی و امور بهداشتی 27
2-2-1-3-کاربرد انرژی اتمی در بخش دامپزشکی و دامپروری 28
2-2-1-4-کاربرد انرژی هسته ای در بخش صنایع غذایی و کشاورزی 28
2-2-1-5-کاربرد انرژی هسته ای در بخش صنعت 29
2-2-2-استفاده غیرصلح آمیز از انرژی هسته ای 29
2-3-مزایای استفاده از انرژی هسته ای 31
2-4-معایب استفاده از انرژی هسته ای 34
2-5-آلودگی های هسته ای 36
2-5-1-تعریف آلودگی اتمی 36
2-5-2-مفهوم تشعشع رادیو اکتیو و آثار آن 38
2-6-نگرانی‌های محیط زیستی 39
2-6-1-خطرات زیست محیطی انرژی هسته ای 39
2-6-2-سوانح هسته ای 40
2-6-2-1-تاثیرات نامطلوب بر بهداشت و سلامت 44
2-6-2-2-تاثیرهای نامطلوب بر حیات گیاهی و جانوری 44
2-7- حوادث هسته‌ای 46
2-7-1-حادثه تری مایل آیلند 46
2-7-2-حادثه چرنوبیل 46
2-7-3-حادثه فوکوشیما 46
فصل سوم: سازمان های فعال در زمینه حفاظت از محیط زیست
3-1-سازمانهای بین المللی دولتی در سطح جهانی 49
3-1-1-آژانس بین المللی انرژی اتمی 49
3-1-2-کمیته علمی ملل متحد در مورد آثار تشعشع هسته ای UNSCEAR 53
3-1-3-سازمان توسعه و همکاری اقتصادی و آژانس انرژی هسته ای (NEA) 54
3-1-4- سازمان بهداشت جهانی WHO 56
3-1-5-سازمان بین المللی دریانوردی I.M.O 57
3-1-6-شبکه جهانی نظارت تشعشعات زیست محیطی GERMON 58
3-2-سازمانهای بین المللی دولتی در سطح منطقه ای 59
3-2-1-جامعه اروپایی انرژی اتمی (اوراتوم) 59
3-2-2-سازمان منطقه ای برای حمایت از محیط زیست دریاییROPME 62
3-2-3-سازمان اروپایی برای تحقیقات هسته ای CERN 63
3-3-سازمانهای بین المللی غیردولتی (NGO) 63
3-3-1-کمیسیون بین المللی حفاظت در برابر تشعشع (ICRP) 63
3-3-2- جنبش حزب سبز 66
3-3-3-دوستان زمین 67
فصل چهارم: تعهدات زیست محیطی دولتها در قبال استفاده از انرژی هسته ای
4-1-ایجاد حقوق بین الملل محیط زیست و اهمیت آن 70
4-2-منابع حقوق بین الملل محیط زیست 74
4-2-1-معاهدات بین المللی( منبع اصلی حقوق بین المللی محیط زیست) 76
4-2-2-اصول کلی و عام حقوق بین الملل محیط زیست 80
4-3- مسئوولیت 82
4-3-1- تعریف مسئولیت 82
4-3-2- مسئولیت بین المللی ناشی از تقصیر 84
4-3-3- مسئولیت بین المللی ناشی از خطر 84
4-3-4- مسئولیت بین المللی برای اعمال منع نشده در حقوق بین الملل 85
4-3-5- تفاوت مسئولیت ناشی از نقض تعهد و مسئولیت ناشی از اعمال منع نشده 88
4-4- فعالیت مخاطره آمیز و فعالیت های با آثار زیان بار 89
4-4-1- فعالیت های مخاطره آمیز در مقابل فعالیت های با آثار زیان بار 89
4-4-2- فعالیت با آثار زیان بار در حقوق بین الملل 90
4-4-3- فعالیت های مخاطره آمیز 91
4-4-4- شروط مشروعیت فعالیت های مخاطره آمیز 92
4-4-4-1- جلوگیری 93
4-4-4-1-1- نقطه نظر کمیسیون برانتلند 93
4-4-4-1-2- مقررات جلوگیری در رویه بین المللی 94
4-4-4-1-2-1-مجوز قبلی 94
4-4-4-1-2-2-ارزیابی خطر 94
4-4-4-1-2-3- اخطار واطلاع 95
4-4-4-1-2-4-مشورت 96
4-4-4-1-2-5- اقدامات یک جانبه به منظور جلوگیری 96
4-4-4-2- جبران خسارت 97
4-4-4-2-1- رژیمTrail Smelter 97
4-4-4-2-2- قضیهGutdam. 99
4-4-4-2-3-تصادمCosmos. 99
4-4-4-3- نتیجه 100
4-5- اصول و مفهوم ضرر 100
4-5-1- اصول ضرر 100
4-5-1-1- آزادی عمل و محدودیت های آن 102
4-5-1-2- جبران خسارت 102
4-5-1-3-عدم تبعیض 102
4-5-1-4-جلوگیری 103
4-5-1-5-همکاری 104
4-5-1-6-کشورهای در حال توسعه 105
4-5-2- مفهوم ضرر Harm. 106
4-5-2-1- آستانه زیان یا صدمه« Damage » 106
4-5-2-2-رابطه فیزیکی  Physical Link. 109
4-5-3-طرح 2006 کمیسیون حقوق بین الملل، اصول جبران خسارت در مورد صدمات فرامرزی ناشی از فعالیت های خطرناک 110
4-6- مسئوولیت برای خسارات اتمی 112
4-6-1- ارکان مسئولیت مدنی اتمی 113
4-6-1-1- وقوع حادثه اتمی 113
4-6-1-2- خسارت قابل جبران 114
4-6-1-3- وجود رابطه سببیت بین حادثه اتمی و خسارات وارد شده: 114
4-6-2-خسارات هسته ای 114
4-6-3- اقدامات معقول ، ترمیمی و پیشگیرانه 116
4-6-4- انتساب مسئولیت به متصدی تاسیسات هسته ای 117
4-7-کنوانسیون های بین المللی درباره مسئولیت ناشی از خسارات هسته ای 118
4-7-1- کنوانسیون پاریس درمورد مسئولیت شخص ثالث در زمینه انرژی هسته ای1960. 118
4-7-2- کنوانسیون وین درمورد مسئولیت مدنی برای خسارت های هسته ای 1963. 121
4-7-3- معاهده لوگانو، در مورد مسئولیت مدنی برای خسارات ناشی از فعالیت های خطرناک 1993  122
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات
5-1-نتایج 126
5-2-پیشنهادات 130
منابع 131
 

چکیده
 

بعضی اوقات تصویری از انرژی هسته ای یا هر چیزی که با اسم هسته ای همراه باشد اولین چیزی که به ذهن ما می رسد بمب، انفجار، فاجعه، زباله های هسته ای، آلودگی و خطر مرگ است. کشف اتم و انرژی هسته ای باعث گشت که تحولات عمده ای در زندگی بشر ایجاد گردد. جالب است که بدانیم انرژی هسته ای در حفظ محیط زیست نیز به انسانها کمک می کند. استفاده از این انرژی در پزشکی، کشاورزی، شیمی و بررسی آلودگی آبها، هشدار در مورد آلودگی هوا و کسب اطلاعات جدید در مورد کره زمین، از طریق این منبع مقدور است. دولتها در ده های اخیر نسبت به خطرات زیست محیطی محلی و جهانی هشیار شده اند. نظام بین المللی تلاش کرده است تا مقررات و قواعدی برای حفاظت محیط زیست تدوین و به اجرا گذارد. یکی از اهداف مهم حقوق محیط زیست در رابطه با انرژی هسته ای است. حضور انرژی هسته ای در این رقابت همواره از دو جنبه مورد توجه خاص قرار داشته است، جنبه اول پایان پذیر بودن منابع انرژی فسیلی و جنبه دوم آلودگی محیط زیست ناشی از استفاده از سوختهای فسیلی است. بر اساس مقررات عرفی و نیز بر طبق مفاد معاهدات مربوط به آن وارد کردن خسارات غیر لازم و قابل اجتناب به محیط زیست به طور مستقیم و غیر مستقیم ممنوع است. کنوانسیونهای چهارگانه ژنو در سال 1949 که تقریبا کلیه کشورها در آن عضویت دارند در مواد 35، 53 و 147 کنوانسیون چهارم خود به حمایت از محیط زیست پرداخته اند و نیز افزایش ملاحضات زیست محیطی و فشار بین المللی برای کاهش آلاینده های ناشی از کاربردهای سوختهای فسیلی سبب مقبولیت بیشتر استفاده از انرژی هسته ای را در پی خواهد داشت.
واژگان کلیدی: انرژی هسته ای، حقوق محیط زیست، حق، محیط زیست، آلودگی، سوختهای فسیلی، پسماندهای هسته ای
فصل اول: کلیات پژوهش
 

1-1-مقدمه
 

استفاده از انرژی هسته ای[1]، یکی از اقتصادی ترین شیوه ها در دنیای صنعتی است و گستره عظیمی از کاربردهای مختلف، شامل تولید برق هسته ای، تشخیص و درمان بسیاری از بیماری­ها، کشاورزی و دامداری، کشف منابع آب ورا در بر می گیرد. انرژی هسته ای در مجموع، مانند یکی از انرژی های موجود در جهان مثل انرژی بادی، آبی، گاز و نفت و است، اما در مقایسه با آنها جزو انرژی های پایان ناپذیر شمرده می شود، که از نظر میزان تولید انرژی پاسخگوی نیازهای بشر خواهد بود. یعنی انرژی حاصل از تبدیل ماده به انرژی برابر است با جرم ماده ضرب در سرعت نور به توان 2 که نشان دهنده انرژی زیاد حاصل از تبدیل مقدار کمی ماده به انرژی است. انرژی هسته ای کاربردهای متعددی دارد که در یک تقسیم بندی کلی می توان آن را به نظامی و غیرنظامی یا صلح جویانه تقسیم کرد. تولید برق، یکی از نیازهای روزمره و فوق العاده تأثیرگذار بر زندگی مردم است، که اگر با صرفه اقتصادی بیشتر و آلودگی هرچه کمتر زیست محیطی همراه باشد، به یقین خواهد توانست در اقتصاد کشور نقش بسزایی ایفا کند. انرژی هسته ای که از این دو شاخصه مهم برخوردار است، می تواند در این زمینه به کمک نیروگاهها آمده و جهان را از بحران محدودیت منابع فسیلی رهایی بخشد. به همین دلیل، نیروگاه برق اتمی، اقتصادی ترین نیروگاهی است که امروزه در دنیا احداث می شود. یکی از روش های تشخیصی و درمانی ارزشمند در طب، پزشکی هسته ای است که در آن از ایزوتوپ­های رادیواکتیو(رادیوایزوتوپ) برای پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری­ها استفاده می شود. این درحالی است که افکار عمومی عمدتا فناوری هسته ای را در بمب هسته ای و یا راکتور اتمی تعریف می کند و کمـتر کسی را می توان یافـت که بداند چگونه جنبه های دیگر از علوم هسته ای در طـول نیـم قـرن اخـیر زندگی روزمره انسان را دچـار تحول نموده است. در واقع، دانش و فناوری هسته ای، دانشی هم پیوند و یکپارچه است و هیچ گونه تمایز واقعی میان دانش صلح آمیز و غیرصلح آمیز هسته ای وجود ندارد. دانش هسته ای از این بابت استراتژیک است که دارای کاربردهای مختلفی در تولید انرژی، پزشکی، کشاورزی و دامپزشکی و در زمیـنه صنعت و تحقیقات مربوط به این بخش، پروژه های فضا و هوا، باستان شناسی و. دارد. فناوری هسته ای اکنون به عنوان یک مؤلفه مؤثر قدرت ملی محسوب می شود و کشورها براسـاس این مؤلفه، به دارا و ندار و توسعه یافته و یا کشورهای هسته ای و غیر هسته ای تبدیل شده ­اند(باقری: 1386، 18).
هم اکنون جهانیان پذیرفته اند که سوزاندن سوختهای فسیلی اثرات شدیدی بر گرم شدن آب و هوا دارد. شیوه جدیدی از تفکر مورد نیاز است که بواسطه آن هر کشوری درجهان مسئولیتی[2] در قبال محیط جهانی خود داشته باشد و در عین حال به کشورهای ضعیف نیزاجازه داده شود که زندگی خود را بهبود بخشند(میرزایی: 1386، 56).
به همین دلیل دولت ها در دهه های اخیر نسبت به خطرات زیست محیطی محلی و جهانی هشیار شده اند و نظام بین المللی تلاش کرده است تا مقررات و قواعدی را برای حفاظت محیط زیست تدوین و به اجرا گذارد. البته در نظامی که دولت ها با رضایت و به اتفاق آراء قانونگذاری می کنند و تضاد منافع و ارزش ها مشهود است، حرکت برای وضع قوانین مؤثر به کندی صورت می گیرد.در واقع حقوق بین الملل محیط زیست، مجموعه قواعد و مقررات بین المللی است که هدفش پیشگیری از آلودگی و حفاظت از محیط زیست می باشد که با سابقه ای کمتر از 40 سال در بین رشته های علم حقوق رشته ای نسبتاً جدید است، که سرآغاز آن به کنفرانس سازمان ملل متحد در خصوص محیط زیست انسان که در سال 1972در استکهلم تشکیل شد، برمی گردد.

1-2-بیان مسئله
 

دولت‌ها در دهه های اخیر نسبت به خطرات زیست محیطی محلی و جهانی هشیار شده اند و نظام بین المللی تلاش کرده است تا مقررات و قواعدی را برای حفاظت محیط زیست تدوین و به اجراگذارد. البته در نظامی که دولت ها با رضایت و به اتفاق آرا قانونگذاری می کنند و تضاد منافع و ارزش ها مشهود است، حرکت برای وضع قوانین مؤثر به کندی صورت می گیرد. در واقع حقوق بین الملل محیط زیست، مجموعه قواعد و مقررات بین المللی است که هدفش پیشگیری از آلودگی و حفاظت از محیط زیست می باشد که با سابقه ای کمتر از 40 سال در بین رشته های علم حقوق رشته ای نسبتاً جدید است. سرآغاز آن به کنفرانس سازمان ملل متحد در خصوص محیط زیست انسان که در سال 1972 در استکهلم تشکیل شد، برمی گردد(حبیبی :1384، 63).
یکی از اهداف مهم حقوق محیط زیست در رابطه با انرژی هسته ای است. استفاده از انرژی هسته ای[3] از حدود 50 سال پیش وارد بازار رقابت با دیگر منابع انرژی در عرصه تولید الکتریسیته گردید. حضور انرژی هسته ای در این رقابت همواره از دو جنبه مورد توجه خاص قرار داشته است. جنبه اول پایان پذیر بودن منابع انرژی فسیلی به عنوان اصلی ترین منبع تولید الکتریسیته که نیاز به منبع جایگزین در حد کلان را روز به روز نمایان تر می کند و جنبه دوم، آلودگی محیط زیست[4] ناشی از استفاده از سوختهای فسیلی است (عطری:1382، 136).
در سال ۲۰۰۴ انرژی هسته‌ای در تولید کل انرژی مصرفی جهان سهمی در حدود ۶٫۵٪، و در تولید انرژی الکتریکی سهمی در حدود ۱۵٫۷٪ داشته‌است (آژانس بین‌المللی انرژی اتمی[5]: ۲۰۰۵).
بنابر پیش‌بینی اتحادیه جهانی هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ به طور میانگین هر ۵ روز یک‌بار یک نیروگاه هسته‌ای در جهان آغاز به کار می کند. درحال حاضر کشورهای ایالات متحده، فرانسه، و ژاپن در مجموع حدود ۵۷٪ از کل انرژی الکتریکی هسته‌ای جهان را به خود اختصاص داده‌اند. در سال ۲۰۰۷ آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای از وجود ۴۳۹ راکتور هسته‌ای در حال ساخت در ۳۱ کشور در سراسر جهان خبر داد (فرمی: 2008، 51).
مهمترین مسئله‌ای که مخالفان انرژی هسته‌ای بیان می‌دارند امنیت محیط زیستی نیروگاه هسته‌ای است، زیرا با کوچکترین اشتباه، ممکن است فجایعی مانند فاجعه