چکیده
نوسانات قیمت نفت یکی از عوامل اصلی بسیاری از بحران­های اقتصادی در میان کشورهای واردکننده و صادرکننده­ی نفت است. برای کشورهای صادرکننده­ی نفت، درآمدهای حاصل از فروش نفت، منبع بسیار مهمی از درآمدهای مالی و ارزی دولت­ها را تشکیل می­دهد. در کشورهای صادر کننده نفت مانند ایران که سهم اصلی درآمد خود را از طریق ارز حاصل از فروش نفت تامین می­ کنند تأثیر نوسانات قیمت نفت بر بخش­های اقتصادی یکی از دغدغه­های سیاست­گذاران و اقتصاددانان بوده است. بورس اوراق بهادار یکی از اصلی­ترین اجزای بازارهای مالی است که نقش مؤثری در توسعه و رشد اقتصادی کشور دارد. هدف این تحقیق بررسی تاثیر نوسانات قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با بهره گرفتن از مدل تصحیح خطای برداری ساختاری می­باشد؛ بدین منظور با بهره گرفتن از تکنیک غربالگری طی سال‌های 1392-1388، تعداد 96 شرکت از شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران انتخاب گردیده است. این تحقیق از نوع تحقیقات کاربردی است و از بُعد هدف از نوع تحقیقات توصیفی است که به شیوه همبستگی صورت می­گیرد. پس از جمع­آوری داده­ ها، متغیرهای پژوهش محاسبه شده ­اند و سپس با بهره­ گیری از مدل رگرسیونی داده­های ترکیبی و الگوی اثرات تصادفی به بررسی روابط بین متغیرها پرداخته شده است. نتایج آزمون فرضیه ­ها نشان می­دهد که نوسانات قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام شرکت­های بورس اوراق بهادار تهران رابطه­ معنی­داری دارد؛ و از این رو، اهمیت بررسی رابطه قیمت نفت و بازده سهام در کشورهای نفتی مانند ایران اثبات می­شود.
 
کلید واژه: نوسانات منفی قیمت نفت، بازده غیرعادی سهام، نوسانات مثبت قیمت نفت، مدل تصحیح خطای برداری ساختاری.
 
فهرست مطالب
عنوان                                                                                                              صفحه
مقدمه. 1
فصل اول کلیات تحقیق
1-1- مقدمه. 3
1-2- بیان مسأله تحقیق. 3
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق. 4
1-4- سؤالات و اهداف تحقیق. 5
1-5- فرضیه ­های تحقیق. 5
1-6- کاربردهای متصور از تحقیق. 6
1-7- روش انجام تحقیق. 6
1-7-1- روش و ابزار گردآوری اطلاعات 6
1-7-2- روش تجزیه وتحلیل داده‌ها 7
1-7-3- قلمرو تحقیق (موضوعی، مکانی، زمانی) 7
1-8- ساختار تحقیق. 7
فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1- مقدمه. 9
2-2- بخش اول؛ بازده سهام. 9
2-2-1- بازار مالی 9
2-2-1-1- کارکردهای بازار مالی 10
2-2-1-2- طبقه بندی بازارهای مالی 13
2-2-2- بورس اوراق بهادار. 16
2-2-2-1- مزایای بورس اوراق بهادار. 17
2-2-3- تاریخچه بورس اوراق بهادار در جهان. 17
2-2-4- تاریخچه بورس اوراق بهادار تهران. 18
2-2-5- سرمایه­گذاری 20
2-2-5-1- مزایای سرمایه­گذاری در بورس. 21
2-2-6- مروری بر شرکت­های سرمایه­گذاری 22
2-2-7- دارایی و دارائیهای مالی 22
2-2-8- اوراق بهادار. 23
2-2-9- سهام عادی 23
2-2-10- ارکان اصلی سرمایه­گذاری (ریسک و بازده) 24
2-2-11- اجزای بازده 25
2-2-12- انواع بازده 26
2-2-13- بازده غیرعادی 27
2-3- بخش دوم؛ نوسانات قیمت نفت 28
2-3-1- ویژگی­های اقتصادی نفت خام. 29
2-3-2- عوامل مؤثر بر قیمت نفت 31
2-3-3- عوامل اقتصادی تعیین کننده قیمت نفت 32
2-3-4- جایگاه ایران در حوزه­ نفتی خلیج فارس. 32
2-3-5- بررسی شوک­های نفتی به عنوان مهمترین عامل تغییر درآمدها و هزینه­ های نفتی 32
2-3-6- تأثیرات شوک­های نفتی بر اقتصاد کلان. 34
2-3-7- تأثیر نوسانات قیمت نفت بر طرف عرضه اقتصاد در کشورهای وارد کننده نفت 36
2-3-8- تأثیر نوسانات قیمت نفت بر طرف تقاضا اقتصاد در کشورهای صادرکننده نفت 37
2-4- پیشینه تحقیق. 39
2-4-1- مطالعات داخلی 39
2-4-2- مطالعات خارجی 41
2-5- خلاصه فصل. 42
فصل سوم روش تحقیق
3-1- مقدمه. 44
3-2- روش تحقیق. 44
3-3- سؤالات تحقیق. 45
3-4- فرضیه ­های تحقیق. 45
3-5- مدل تصحیح خطای برداری ساختاری 46
3-5-1- تحلیل نااطمینانی برآوردهای واکنش­های آنی 47
3-6- متغیرهای تحقیق. 48
3-6-1- تصریح غیرخطی قیمت نفت 49
3-6-2- بازده غیرعادی سهام. 50
3-7- جامعه آماری 51
3-7-1- اعمال محدودیت­های ساختاری 51
3-8-  قلمرو تحقیق. 53
3-8-1- قلمرو موضوعی 53
3-8-2-  قلمرو مکانی 53
3-8-3-  قلمرو زمانی 53
3-9- روش انجام پژوهش و روش گردآوری داده‌ها 54
3-10- روش­های تجزیه و تحلیل آماری و آزمون فرضیه ­ها 54
3-10-1- رگرسیون چند متغیره 55
3-10-2- نبود خود همبستگی 56
3-10-3- ضریب تعیین و ضریب تعیین تعدیل شده 57
3-10-4- آزمون معنی­دار بودن در الگوی رگرسیون. 58
3-10-4-1- آزمون معنی­دار بودن معادله رگرسیون. 59
3-10-4-2- آزمون معنی­دار بودن ضرایب رگرسیونی 59
3-10-5- روش استفاده از داده‌ها 59
3-11- خلاصه فصل. 63
فصل چهارم یافته­ های تحقیق
4-1- مقدمه. 65
4-2- آمارتوصیفی 66
4-2-1- بررسی پایایی متغیرهای پژوهش. 66
4-2-2- بررسی هم­خطی 67
4-2-3- آزمون نرمال بودن داده­ ها 67
4-3- آمار استنباطی 68
4-3-1- آزمون ریشه واحد فیلیپس- برون. 69
4-3-2- تعیین وقفه بهینه. 69
4-3-3- تعیین تعداد بردارهای همجمعی 70
4-3-4- تفسیر مدل­های تصحیح خطای برداری ساختاری 71
4-3-5- توابع عکس­العمل آنی 71
4-3-5-1- نوسان مثبت قیمت نفت 71
4-3-5-2- نوسان منفی قیمت نفت 73
4-3-6- تجزیه­ی واریانس خطای پیش ­بینی 75
4-3-6-1- نوسان مثبت قیمت نفت 75
4-3-6-2- نوسان منفی قیمت نفت 75
4-4- آزمون فرضیه ­ها 76
4-4-1- آزمون فرضیه فرعی اول. 76
4-4-2- آزمون فرضیه فرعی دوم. 77
4-4-3- فرضیه اصلی 78
4-5- خلاصه فصل. 78
فصل پنجم جمع­بندی، نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادات
5-1- مقدمه. 80
5-2- جمع­بندی و تشریح نتایج آزمون فرضیه ­ها 80
5-2-1- نتیجه­ی فرضیه اصلی 81
5-2-2- نتایج آزمون فرضیه ­های فرعی 81
5-3- نتیجه­گیری کلی تحقیق. 82
5-4- پیشنهادها 84
5-4-1- پیشنهادهایی مبتنی بر یافته های تحقیق. 84
5-4-2- پیشنهادهایی برای پژوهش­های آتی 85
5-5- محدودیت­های تحقیق. 86
5-6- خلاصه فصل. 86
پیوست 87
فهرست منابع. 89
چکیده انگلیسی 93
 
 
فهرست جداول
    عنوان                                                                                                                                 صفحه
جدول 3-1- نحوه انتخاب نمونه آماری بر اساس محدودیت‌های فوق. 53
جدول 4-1- آمار توصیفی متغیرها 66
جدول 4-2- آزمون پایایی متغیرهای پژوهش. 67
جدول 4-3- نتایج حاصل از مقادیر VIF. 67
جدول 4-4- نتایج آزمون جارک برا 68
جدول 4-5- نتایج برآورد الگو با بهره گرفتن از معیار مورک و همیلتون. 68
جدول 4-6- آزمون ریشه واحد فیلیپس- پرون. 69
جدول 4-7- تعیین وقفه بهینه- نوسان مثبت قیمت نفت 70
جدول 4-8- تعیین وقفه بهینه- نوسان منفی قیمت نفت 70
جدول 4-9- در حالت نوسان منفی قیمت نفت- آزمون همجمعی یوهانسون. 71
جدول 4-10- تجزیه واریانس خطای پیش بینی شاخص بازده غیر عادی سهام. 75
جدول 4-11- تجزیه واریانس خطای پیش بینی شاخص بازده غیر عادی سهام. 76
جدول 4-12- نتایج آزمون F لیمر و هاسمن برای فرضیه فرعی اول. 76
جدول 4-13- مدل رگرسیونی ترکیبی اثرات تصادفی تاثیر نوسانات منفی قیمت نفت بر بازده غیرعادی سهام. 77
جدول 4-14- نتایج آزمون F لیمر و هاسمن برای فرضیه فرعی دوم. 77
جدول 4-15- مدل رگرسیونی ترکیبی اثرات تصادفی تأثیر نوسان مثبت قیمت نفت با بازده غیرعادی سهام. 78
 
فهرست نمودارها
عنوان                                                                                                               صفحه
نمودار (2-1): مکانیسم اثر قیمت نفت بر طرف عرضه اقتصاد. 36
نمودار (2-2): اثرات افزایش قیمت نفت بر طرف تقاضای اقتصاد. 38
نمودار 4-1- واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPI. 72
نمودار 4-2- فواصل اطمینان واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPI. 72
نمودار 4-3- فواصل اطمینان واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPI. 72
نمودار 4-4 فواصل اطمینان واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPI. 73
نمودار 4-5- واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPD 73
نمودار 4-6- فواصل اطمینان واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPD 74
نمودار 4-7- فواصل اطمینان واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف معیار از NOPD 74
نمودار 4-8- فواصل اطمینان واکنش آنی لگاریتم شاخص کل بازده غیرعادی سهام به نوسان یک انحراف از NOPD 74
 
فهرست روابط
عنوان                                                                                                               صفحه
رابطه­(2-1) ریسک کل. 24
رابطه­(2-2) بازده کل. 26
رابطه­(2-3) بازده کل سهام عادی 26
رابطه­(2-4) بازده مورد انتظار. 27
رابطه­(2-5) بازده غیرعادی 27
رابطه­(3-1) مدل تصحیح خطای برداری ساختاری 46
رابطه­(3-2) رابطه­ بین خطای پیس­بینی و اخلال شاختاری 47
رابطه­(3-3) نرخ ارز حقیقی 49
رابطه­ی(3-4) معیار مورک 50
رابطه­(3-5) معیار همیلتون. 50
رابطه­(3-6) معیار همیلتون. 50
رابطه­(3-7) بازده غیرعادی 50
رابطه­(3-8) لگاریتم متغیرهای پژوهش. 52
رابطه­(3-9) رگرسیون چند متغیره 55
رابطه­(3-10) فرمول دوربین- واتسون. 57
رابطه­(3-11) ضریب تعیین 57
رابطه­(3-12) ضریب تعیین تعدیل شده 58
رابطه­(3-13) مدل داده­های ترکیبی 60
رابطه­(3-14) مدل تعدیل شده­ی داده­های ترکیبی 60
رابطه­(3-15) مدل نهایی داده­های ترکیبی 61
رابطه­(3-16) برآورد خطای داده­های ادغام شده 62
 
 

مقدمه
 

امروزه انرژی به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی در رشد و توسعه نقش مهمی را در امر برنامه ­ریزی کشورها ایفا می­ کند. قیمت نفت یکی از متغیرهای کلیدی هر اقتصاد است که در تعیین موقعیت اقتصاد هر کشور نقش بسزایی دارد. اقتصاد جهان در سال­های مختلف نوسانات مثبت و منفی زیادی را در قیمت نفت خام تجربه کرده است. این نوسانات و تغییرات قیمت نفت بر متغیرهای کلان اقتصادی در کشورهای جهان تأثیر گذاشته و اقتصاد این کشورها را با چالشی جدی روبه­رو کرده است و