(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

فصل اول

 

1-1- مقدمه 7

 

1-2- بیان مساله 9

 

1-3- اهمیت و ضرورت مساله 11

 

1-4- اهداف پژوهش 14

 

1-4-1- هدف کلی پژوهش 14

 

1-4-2- اهداف جزئی پژوهش 14

 

1-5- سوالات پژوهش 14

 

1-6- فرضیه ­های پژوهش 14

 

1-7- تعاریف متغیرها (مفهومی و عملیاتی) 15

 

فصل دوم

 

2-1- مقدمه 18

 

2-2- خلاقیت و فرایند شکل­گیری آن 18

 

2-2-1- ماهیت خلاقیت 18

 

2-2-2-  ابعاد خلاقیت 19

 

2-2-2-1- نظریه شناختی 19

 

2-2-2-2- نظریه انگیزشی 21

 

2-2-2-3- نظریه تعاملی استرنبرگ 21

 

1- جهان درونی 22

 

2-  تجربه 22

 

3-  دنیای بیرونی 23

 

4-  سبک­های فکری 23

 

2-3- الگوهای فرایند خلاقیت 36

 

2-3-1-  الگوی والاس 36

 

2-3-2- الگوی بارون 37

 

2-3-3- الگوی آمابیل 37

 

2-4- تدریس 38

 

2-4-1- مفهوم تدریس 38

 

2-4-2- الگوهای تدریس 39

 

2-4-2-1- خانواده الگوهای پردازش اطلاعات 40

 

2-4-2-2- خانواده الگوهای تعامل اجتماعی 42

 

2-4-2-3-  خانواده الگوهای رفتاری 43

 

2-4-2-4- خانواده الگوهای رشد ویژگی­های فردی 45

 

2-4-3- روش­های تدریس 46

 

2-4-3-1- روش­های تدریس مبتنی بر انتقال مستقیم 46

 

2-4-3-2- روش­های تدریس مبتنی بر تعامل 48

 

2-4-3-3- روش­های تدریس مساله محور 49

 

2-5- تدریس خلاق 51

 

2-5-1- مفهوم تدریس خلاق 51

 

2-5-2-  عوامل موثر بر تدریس خلاق معلمان 52

 

2-5-3- فنون خلاقیت در تدریس 54

 

2-6- ارتباط و نقش آن در تدریس 55

 

2-6-1- مفهوم ارتباط 56

 

2-6-2- عناصر ارتباط 57

 

2-6-3- انواع ارتباط 58

 

2-7- کنش و واکنش کلامی 61

 

2-7-1- مفهوم کنش و واکنش 61

 

2-7-2- کنش و واکنش آموزشی 61

 

2-7-3- فنون تجزیه و تحلیل ارتباط کلامی 62

 

2-8- پژوهش­های انجام گرفته در داخل کشور 67

 

2-9- پژوهش­های انجام گرفته در خارج از کشور 71

 

2-10- نتیجه­گیری 75

 

فصل سوم

 

3-1- مقدمه 78

 

3-2- روش و طرح پژوهش 78

 

3-2-1- جامعه آماری 78

 

3-2-2- نمونه آماری و نحوه نمونه گیری 78

 

3-2-3- ابزار و شیوه گردآوری داده­ ها 79

 

3-2-4- تعیین روایی و پایایی ابزارهای اندازه ­گیری پژوهش 80

 

3-3- روش‌های تجزیه و تحلیل داده‏ها: 81

 

فصل چهارم

 

4-1- مقدمه 83

 

4-2- آمار توصیفی 83

 

4-2-1- آمار توصیفی نمونه­های آماری بر اساس مقطع تحصیلی و گروه آموزشی   83

 

4-2-2 آزمون کلموگروف- اسمیرونوف (K-S) جهت بررسی نرمال بودن متغیرها   86

 

4-3- تجزیه و تحلیل سوال­ها و فرضیه­ها 87

 

4-3-1 – سوال­های پژوهش 87

 

4-3-2 – فرضیه ­های پژوهش 89

 

فصل پنجم

 

5-1- مقدمه 94

 

5-3- نتایج فرضیه­های پژوهش 98

 

5-4- نتیجه گیری نهائی 100

 

5-5- محدودیت­های پژوهش 101

 

5-6- پیشنهادهای پژوهش 102

 

5-6-1- پیشنهادهای کاربردی 102

 

5-6-2- پیشنهادهای پژوهشی 102

 

 1-1- مقدمه

 

توسعه اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در هر جامعه مستلزم تربیت اجتماعی افراد متفکر، سازنده و کار‌آمد است. آموزش و پرورش در این زمینه نقش اصلی را ایفا می کند. نظام آموزش به عنوان یک نظام پویا و هدفمند دارای دو بعد کمی و کیفی است و رشد موزون، متناسب و متعادل این نظام مستلزم رشد هر دوی این ابعاد به موازات یکدیگر است. توسعه و گسترش کمی آموزش بدون توجه به کیفیت، مسائلی چون افت تحصیلی، وابستگی علمی، عرضه اضافی نیروی انسانی متخصص و عدم فرصت جهت خلاقیت را موجب می‌شود. هر چند توسعه و گسترش کیفی نظام آموزش نیز بدون توجه به کمیت، به محرومیت انسان­ها از حق تحصیلات و افزایش تبعیضات اجتماعی منجر می‌گردد. در هر حال کیفیت نظام آموزش و ارتقاء آن پدیده‌ای نیست که یک کشور قادر باشد، بی‌اعتنا از کنار آن بگذرد بلکه همه کشورها باید نوسازی و تجدید کیفیت در نظام آموزشی خود را همواره مدنظر قرار دهند (قورچیان، 1373). لذا کیفیت و کارایی تدریس موضوعی است که از دیر باز مورد توجه تحقیقات تربیتی بوده و هست، و عوامل زیادی در کارایی تدریس دخالت دارند از آن جمله دانش و مهارت، تجربه، سن، جنس، میزان سواد و رشته تحصیلی معلمان، ویژگی­های شخصیتی و اعتقادی معلم، برنامه درسی، میزان مهارت در برقراری ارتباط با دانش­ آموزان، فلسفه حاکم بر نظام آموزشی و مفیدی (1383) بر این باور است: نقش معلم در حیات تربیتی دانش­ آموزان از مهم­ترین عناصر یک برنامه مناسب و مطلوب است و کیفیت آموزش آنان به وجود معلمان کارآمد و خلاق، موثر و آگاه بستگی دارد (به نقل از چراغ چشم، 1386). داشتن معلمان خلاق و نوآور در نظام آموزشی بسیار مهم و حیاتی می باشد زیرا آموزش و پرورش با توجه به نیاز و وابستگی افراد جامعه به آن می ­تواند نقش زیادی در پرورش تفکر خلاق و افراد کاوشگر و مشکل­گشا ایفا کند. مدرسه می ­تواند قدرت اندیشه و مهارت­های ذهنی دانش­ آموزان خود را چنان تقویت کند که به راحتی بتوانند برای دست یافتن به راه حل­های مناسب و واقع بینانه به خلق ایده های نو بپردازند. دستیابی به چنین امری مستلزم وجود معلمان خلاق و متفکر در نظام آموزشی می­باشد (عجم و صباغیان، 1387). سام خانیان (1384) می­گوید: قلب عملکرد معلم در رابطه با یادگیری خلاق، شیوه ­های تدریس مناسب اوست. مواد و محتوای آموزشی باید با توانایی­ها، آمادگی و تجربیات پیشین دانش­ آموزان متناسب باشد و فرصت مناسب برای فعالیت­های یادگیری چندگانه اعم از فعالیت­های کلاس و خارج از آن و فعالیت­هایی که حواس مختلف و بیشتری را طلب می­ کند، فراهم آورد. با غنی سازی محیط آموزشی در چهارچوب ضوابط برنامه، محیط تقریبا مناسبی برای دانش­ آموزان فراهم می­شود تا آن­ها به توسعه اطلاعات، تفکر، تقویت اعتماد به نفس و خودشناسی اقدام کنند؛ یعنی چنین محیطی می ­تواند زمینه ­های پرورش خلاقیت را فراهم کند.

 

 بنابراین می توان گفت که عامل تدریس پل ارتباطی معلم، دانش­آموز و محتوای درسی می­باشد. البته در این خصوص باید گفت که معلمان در تدریس همیشه روش ثابتی نداشته­اند بلکه به مرور زمان و ظهور مکاتب فلسفی و روا­ن­شناسی نقش آن­ها در کلاس­های درسی و نوع رفتار و برخوردشان با دانش­ آموزان تغییر کرده است بطوری که در جریان تکوین روش­های تدریس همیشه مواردی از اینکه معلم عامل مسلط باشد و آمرانه رفتار کند یا نگرش آزادمنشانه و روابط دوستانه بین معلم و دانش آموز حاکم باشد و یا معلم از رویه عدم مداخله طرفداری نماید وجود داشته است (محمودی، 1382). با توجه به سرعت تولید علم و آینده ناشناخته‌ای که فرا روی بشر قرار دارد، لازم است معلمان نیز به صورتی هماهنگ با این تحولات به بازنگری در برنامه‌ها و راهبردهای آموزشی خود، پرداخته و راهبردهای آموزشی خلاق و مبتنی بر مسئله مداری را محور فعالیت آموزشی خویش قرار دهند. راهبردهایی که ماهیتا مبتنی بر فعالیت و مشارکت یاد گیرنده است.  فعال نمودن دانش­ آموزان در جریان یادگیری نقشی اساسی در پرورش قدرت تفکر و ترویج توانایی خلاق آن­ها دارد، مشارکت یادگیرنده در جریان یادگیری، شاخص اثر­بخشی آموزش است. در کلاسی که یادگیرندگان، فعال باشند، خود به صورت خود جوش به دنبال کشف و حل مسائل رفته و به ابداع و نوآوری می‌پردازند (حسینی،1387). بنابراین نوع روش تدریس دبیران و برخورد آن­ها با دانش­ آموزان و مشارکت دادن دانش­ آموزان در جریان تدریس در یادگیری دانش­ آموزان نقش تعیین کننده­تری دارد. امروزه نتایج تحقیقات تربیتی بر اهمیت رابطه معلم و شاگرد در کلاس درس تاکید می­ورزند بخاطر اینکه معلمان با شناخت هرچه بیشتر از موقعیت یادگیری و روا­ن­شناختی دانش­ آموزان، شناخت ویژگی­های شخصیتی و مراحل رشد آن­ها بهتر می­توانند در مورد فرایندهای یاددهی و یادگیری گام­های موثرتری را بردارند (محمودی، 1382). در نتیجه در هزاره سوم میلادی و در عصر انفجار اطلاعات که تغییر و تحول مستمر و پرشتاب از عمده­ترین جریان­های حاکم بر حیات بشری و از مهم­ترین مشخصه­های بارز آن است، فرآیند خلاقیت، بسترساز تغییر و تحول و دگرگونی عمیق است (چراغ چشم، 1386).

 

 

 

1-2- بیان مساله

 

مولفه­ی یاددهی و یادگیری یکی از مولفه­های مهم نظام آموزشی است. بنابراین هر گونه اصلاح و بازبینی در نظام تعلیم و تربیت در درجه اول، باید به مولفه یاددهی و یادگیری و عناصر اصلی آن یعنی معلم و فراگیر معطوف شود، زیرا این عناصر، بویژه معلم نقش اساسی و مستقیمی در تجربه­ی یادگیری فراگیران ایفا می­ کند (مهر محمدی، 1379). موثرترین و کارسازترین مولفه نظام تعلیم و تربیت، معلم یا همان کارگزار اصلی و حقیقی آموزش و پرورش است که عملکرد و سلوک حرفه ای او نیز بیش از هر چیز در روش­های یاددهی – یادگیری که به خدمت می­گیرد، متجلی است (مهر محمدی، 1386).

 

در تجزیه و تحلیل ارتباط، روش­های مختلفی، به ویژه در کلاس­های درس، به کار برده شده است. اما در اکثر این روش­ها گرایش به تحلیل ارتباط کلامی بیشتر است. یکی از این روش­ها، روش فلندرز[1] است، وی شیوه تحلیل ارتباط کلامی را شامل سه حیطه کلی یعنی گفتار معلم (درک و قبول احساس فراگیر، ترغیب و تشویق، قبول و یا استفاده از نظرهای فراگیر، طرح سوال از سوی معلم، سخنرانی و توضیحات معلم، ارائه دستورالعمل و یا طرح سوالات رفتاری، انتقاد شدید و توجیه آمرانه) گفتار دانش­آموز (گفتار فراگیر درباره سوال معلم، گفتار فراگیر به حالت آزادانه) و خاموشی (سکوت یا نکات ابهام) می­داند (فتحی آذر، 1382). فلندرز تحلیل کنش و واکنش کلامی را بدین صورت تعریف می­ کند­­­ «تحلیل کنش و واکنش کلامی برچسبی است که به هر تکنیکی که برای مطالعه زنجیره وقایع و رویدادهای کلاس درس بکار می­رود اطلاق می­گردد به طوری که تمام رویدادهای کلاسی در نظر گرفته شود» (به نقل از محمودی، 1382).