زمستان1392

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در حالی که واژه گردشگری تداعی کننده رونق اقتصادی و توسعه اجتماعی است، لیکن مشاهدات عینی در شهرهای گردشگرپذیر ایران، از جمله شهرمشهد، این سؤالدر ذهن ایجاد می کند چرا با حضور انبوه مسافران در این شهراین تداعی ایجاد نمی گردد. با طرح این مسئله و لزوم توجه به صنعت توریسم به عنوان پربازده ترین صنعت خدماتی در دنیا، پژوهش حاضر به دنبال شناخت هرچه بیشتر این مسئله در شهر می باشد. پارادایم گردشگری پایدار که اخیراً در زمره مفاهیم مورد مطالعه در حوزه توسعه پایدار و گردشگری مطرح شده و در حقیقت نقطه اشتراک این دو مفهوم است، گردشگری را در جایی منبع خلق ارزش می داند که ملاحظات انسانی، اجتماعی و زیست -محیطی را لحاظ کرده، آنگاه منبع کسب درآمد باشد. لذا پژوهش حاضر در بستر گردشگری پایدار با توجه به نوع گردشگری زیارت به بررسی وضعیت اقامتگاه های گردشگری در شهر مشهد پرداخته است .

 

مطالعه حاضر ابتدا به بررسی تناسب بین گردشگر و تعداد مراکز اقامتی پرداخته و نشان داده است که علی رغم انبوه مسافر، در بسیاری از ماه های سال مراکز اقامتی زیر ظرفیت استاندارد فعالیت می کنند. در ادامه با طرح فرضیه هایی به بررسی وضعیت مراکز اقامتی پرداخته است. بدین منظور،3  پرسشنامه تهیه و با روش های آماری مرسوم مورد بررسی قرارگرفت. سپس به مصاحبه و نظرسنجی از جامعه آماری گردشگران ساکن در مراکز اقامتی، صاحبان اقامتگاه ها، متخصصین و ساکنین بافت پرداخته شد. تحقیق در شهر مشهد در مرداد و شهریور ماه سال 1392  انجام گردید. بررسی وضعیت اسکان گردشگر در راستای مؤلفه های توسعه پایدار گردشگری و اثرات آن در جامعه میزبان بر اساس شاخص های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی توسعه پایدار و تعدادی از مؤلفه های این شاخص ها، به نتایجی حاکی از عدم توجه به توسعه پایدار و برنامه ریزی در خصوص ایجاد مراکز اقامتگاه های رسمی رسید.

 

 

 

واژه های کلیدی: مراکز اقامتی، گردشگری، توسعه پایدار، زیارت، مشهد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

فصل اول کلیات تحقیق

 

    1-1-  مقدمه 2

 

    1-2- بیان مسئله 3

 

    1-3- اهمیت وضرورت تحقیق. 4

 

    1-4- اهداف تحقیق 6

 

    1-5- پرسش های تحقیق. 6

 

    1-6- فرضیه های تحقیق 7

 

    1-7- پیشینه تحقیق 7

 

    1-8- محدودیت های تحقیق. 9

 

فصل دوم ادبیات ومبانی نظری تحقیق

 

    2-1- تعریف گردشگری. 11

 

    2-2- انواع گردشگری 12

 

    2-3- گردشگری مذهبی (زیارتی). 16

 

         2-3-1- گردشگری دینی و شهر زائر 18

 

         2-3-2- گونه شناسی زائران 21

 

    2-4- توسعه پایدار 22

 

    2-5- توسعه پایدار گردشگری. 25

 

         2-5-1- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های اقتصادی 26

 

         2-5-2- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های زیست محیطی 27

 

         2-5-3- توسعه پایدار گردشگری و مؤلفه های اجتماعی – فرهنگی 29

 

    2-6- اقامتگاه ها ی گردشگری (پذیرایی و اسکان در گردشگری). 31

 

         2-6-1- خدمات اقامتی. 32

 

         2-6-2- بخش پذیرایی 34

 

              2-6-2-1- موقعیت محل. 34

 

              2-6-2-2- فصلی بودن 35

 

              2-6-2-3- تعداد نفرشب اقامت. 35

 

              2-6-2-4- ضریب اشغال اتاق 35

 

              2-6-2-5- ضریب اشغال تخت 35

 

              2-6-2-6- برنامه‌ریزی نیروی انسانی 35

 

              2-6-2-7- زوال‌پذیری. 35

 

         2-6-3- انواع اقامت گاه های گردشگری. 36

 

              2-6-3-1- اقامت گاه های غیر رسمی گردشگری. 36

 

              2-6-3-2- اقامتگاه رسمی گردشگری 36

 

    2-7- ظرفیت تحمل گردشگری. 37

 

    2-8- نسبت ماندگاری گردشگران. 39

 

    2-9- پیشینه تحقیق 39

 

    2-10- مدل مفهومی تحقیق. 43

 

    2-11- معرفی اجمالی از محدوده مورد مطالعه. 44

 

         2-11-1- معرفی شهر مشهد. 44

 

         2-11-2- جغرافیای طبیعی مشهد 44

 

         2-11-3-  زمین‌شناسی 44

 

         2-11-4- آب و هوا 45

 

         2-11-5- جمعیت. 45

 

         2-11-6- اقتصاد مشهد 45

 

         2-11-7- گردشگری 47

 

فصل سوم روش تحقیق

 

    3-1- مقدمه 49

 

    3-2- روش تحقیق. 49

 

    3-3- نوع تحقیق. 49

 

    3-4- جامعه مورد مطالعه 50

 

    3-5- واحد آماری. 50

 

    3-6- حجم نمونه. 50

 

    3-7- روش نمونه گیری. 51

 

    3-8- روش گردآوری اطلاعات و داده ها. 52

 

    3-9- آزمونها 52

 

    3-10- برازش ابزار اندازه گیری 53

 

         3-10-1- روایی و پایایی ابزار 53

 

               3-10-1-1- پایایی ابزار اندازه گیری 54

 

         3-10-1-2- روایی ابزار اندازه گیری 55

 

    3-11- روش جمع آوری اطلاعات و داده ها 55

 

    3-12- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها. 55

 

فصل چهارم تجزیه و تحلیل

 

    4-1- یافته های کتابخانه ای 58

 

         4-1-1- اسکان گردشگر در شهر مشهد و بعد اقتصادی 58

 

              4-1-1-1-  ساخت بی رویه هتل در مشهد. 59

 

              4-1-1-2- فصلی بودن. 61

 

              4-1-1-3- تعداد نفرشب اقامت 62

 

              4-1-1-4- ضریب اشغال اتاق. 62

 

              4-1-1-5- ضریب اشغال تخت. 62

 

              4-1-1-6- نسبت ماندگاری گردشگران 62

 

         4-1-2- اسکان گردشگر در شهر مشهد و بعد اجتماعی. 63

 

              4-1-2-1- امنیت. 64

 

              4-1-2-2- جرم و جنایت. 65

 

              4-1-2-3- مهاجرین 66

 

              4-1-2-4- حس تعلق به مکان 67

 

              4-1-2-5- توزیع نامتعادل گردشگران. 68

 

         4-1-3- اسکان مشهد و بعد زیست محیطی. 69

 

              4-1-3- 1- فضاهای سبز شهری 72

 

              4-1-3- 2- حمل و نقل. 75

 

              4-1-3- 3- آلودگی هوا 75

 

              4-1-3- 4- آلودگی صوتی 77

 

              4-1-3- 5- زباله 79

 

         4-1-4- بررسی مراکز اقامتی در شهر مشهد. 79

 

         4-1-5- نحوه اسکان 81

 

         4-1-6- طرح  بهسازی و بازسازی بافت فرسوده اطراف حرم مطهر. 83

 

    4-2- یافته های میدانی. 86

 

         4-2-1- آمار توصیفی پرسشنامه گردشگران. 86

 

         4-2-2- آمار توصیفی پرسشنامه صاحبان اقامتگاه ها 92

 

         4-2-3- آمار توصیفی پرسشنامه متخصصین 98

 

         4-2-4- ظرفیت تحمل اجتماعی گردشگری مشهد 101

 

              4-2-4-1- نگرش جامعه میزبان و آستانه ظرفیت تحمل گردشگری مشهد 104

 

    4-3 – آمار استنباطی 105

 

         4-3-1- بررسی فرضیه اصلی 107

 

         4-3-2- بررسی فرضیه فرعی اول. 107

 

         4-3-3- بررسی فرضیه فرعی دوم. 114

 

         4-3-4- بررسی فرضیه فرعی سوم 117

 

 

 

فصل پنجم نتیجه گیری، بحث و پیشنهادها

 

    5-1- مقدمه 124

 

    5-2- بحث 124

 

    5-3- نتیجه گیری 127

 

    5-4- کاربردها 129

 

         5-4-1- پیشنهادات اجرایی حاصل از فر ضیه های تحقیق 129

 

         5-4- 2- پیشنهادات برای توسعه گردشگری. 129

 

         5-4-3-  پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده. 130

 

منابع و مآخذ. 131

 

چکیده انگلیسی. 136

 

 صفحه عنوان انگلیسی. 138

 

 

 

فهرست تصاویر

 

تصویر 4-1 : رواج تکدی گرایی 71

 

تصویر 4-2  : آلودگی هوای مشهد. 71

 

تصویر 4-3 : ترافیک معابر مشهد 75

 

تصویر 4-4 :  جزایر حرارتی در هوای مشهد 76

 

تصویر 4-5  : منابع تولید کننده آلودگی صوتی در محیط شهری. 77

 

تصویر 4-6  : اقامت گردشگران در خیابان (اطراف حرم سمت طبرسی). 82

 

تصویر 4-7 : اقامت گردشگران در چادر (کمپ غدیر). 82

 

تصویر 4-8 : اقامت گردشگران در پارکها( بوستان جمهوری). 83

 

 

 

فهرست نقشه ها

 

نقشه 4-1  : مکان اقامتگاه های رسمی در مشهد 70

 

نقشه 4-2 : پارکهای مشهد. 73

 

نقشه 4-3 : سرانه فضای سبز مشهد 74

 

نقشه 4-4 : طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع). 85

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول 2-1: ویژگی های تیپ های زیارتی و گردشگری در کلانشهر مشهد 22

 

جدول 3-1  : حجم نمونه. 51

 

جدول 3-2 : حجم نمونه تخصیص داده شده در جامعه آماری 51

 

جدول 4-1: مقایسه ظرفیت سالانه(اتاق و تخت) با تعداد گردشگر ورودی به اقامتگاه های رسمی مشهد سال 1391 62

 

جدول 4-2  : جمعیت 68

 

جدول 4-3 : حدود استاندارد آلودگی صوتی در هوای آزاد ایران. 78

 

جدول 4-4 : تولید زباله. 79

 

جدول 4-5 : هتل ها 80

 

جدول 4-6 : هتل آپارتمانها. 80

 

جدول 4-7 : مهمانپذیرها. 81

 

تصویر 4-5  : اقامت گردشگران در خیابان(اطراف حرم سمت طبرسی 82

 

جدول 4-8 : دیدگاه های صنعت گردشگری و اقامتگاهی در مشهد 93

 

جدول 4-9 : گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه صاحبان اقامتگاه های رسمی در مشهد. 96

 

جدول 4-10  : سنجش آثار گردشگری برشاخص های توسعه پایدار از نگاه متخصصین. 98

 

جدول 4-11  : پیامدهای اقتصادی گردشگری. 102

 

جدول 4-12  : پیامدهای اجتماعی گردشگری. 103

 

جدول 4-13  : پیامدهای محیطی گردشگری. 104

 

جدول 4-14 : آزمون نسبت دوجمله ای توسعه پایدار 105

 

جدول 4-15 : آزمون تی تست. 107

 

جدول 4-16 : گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد 108

 

جدول 4-17 : آزمون نسبت دوجمله ای (گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد). 108

 

جدول 4-18: فصول گردشگری 109

 

جدول 4-19 : آماره کای اسکویر فصول گردشگری. 109

 

جدول 4-20 : درآمد فعلی اقامتگاه ها. 109

 

جدول 4-21 : آماره کای اسکویر درآمد فعلی اقامتگاه ها 109

 

جدول 4-22 : درآمد حاصل از گردشگری در مشهد 110

 

جدول 4-23 : آماره کای اسکویر درآمد حاصل از گردشگری در مشهد 110

 

جدول 4-24 : میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری 110

 

جدول 4-25 : آماره کای اسکویر میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری 111

 

جدول 4-26 : مدت اقامت گردشگران. 111

 

جدول 4-27 : آماره کای اسکویر مدت اقامت گردشگران. 111

 

جدول 4-28 : هزینه اقامت گردشگران. 112

 

جدول 4-29 : آماره کای اسکویر هزینه اقامت گردشگران 112

 

جدول 4-30 : میزان ساخت اقامتگاه ها. 113

 

جدول 4-31 : آماره کای اسکویر میزان ساخت اقامتگاه ها 113

 

جدول 4-32 : اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها. 113

 

جدول 4-33 : آماره کای اسکویر(اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها). 114

 

جدول 4-34 :آلودگی هوا. 114

 

جدول 4-35 : آماره کای اسکویر(آلودگی  هوا). 115

 

جدول 4-36 :آلودگی صوتی 115

 

جدول 4-37 : آماره کای اسکویر(آلودگی صوتی). 115

 

جدول 4-38 :ترافیک. 116

 

جدول 4-39 : آماره کای اسکویر(ترافیک) 116

 

جدول 4-40 : آلودگی زیست محیطی 116

 

جدول 4-41 : آماره کای اسکویر (آلودگی زیست محیطی). 117

 

جدول 4-42 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت. 117

 

جدول 4-43 : آماره کای اسکویر (تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت ). 118

 

جدول 4-44 : احساس امنیت در شهر مشهد. 118

 

جدول 4-45 : آماره کای اسکویر (احساس امنیت در شهر مشهد) 118

 

جدول 4-46 : جرم و جنایت 119

 

جدول 4-47 : آماره کای اسکویر (جرم و جنایت ) 119

 

جدول 4-48 : میزان ماندگاری مسافر در مشهد یا در محله. 120

 

جدول 4-49 : آماره کای اسکویر (میزان ماندگاری مسافر در مشهدیا در محله). 120

 

جدول 4-50 : ازدحام در محل اقامت 120

 

جدول 4-51 : آماره کای اسکویر (ازدحام در محل اقامت). 121

 

جدول 4-52 : کیفیت زندگی محلی. 121

 

جدول 4-53 : آماره کای اسکویر زندگی محلی 121

 

فهرست نمودارها
 

نمودار 2-1 : توسعه پایدار. 25

 

نمودار2-2 : نمای شماتیک مدل مفهومی تحقیق. 43

 

نمودار 2-3 : تعداد اقامتگاه های رسمی در 4 استان اول کشور 46

 

نمودار 3-1 : مشخصات پژوهش. 50

 

نمودار 4-1 :سرمایه ناخالص در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال) 60

 

نمودار 4-2 : ارزش بهروری در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال). 60

 

نمودار 4-3 : الگوی کلی پیک سفر در شهر مشهد(1390). 61

 

نمودار 4-4  : تعداد گردشگران و زائران داخلی کلانشهر مشهد به تفکیک ماه از سال 1365 تا1390. 61

 

نمودار 4-5 : فرآیند کنونی سیستم گردشگری شهر مشهد. 64

 

نمودار 4-6 :توزیع نسبی اماکن فرهنگی،میزان جرم و جنایت و جمعیت در مناطق شهرداری. 66

 

نمودار 4-7 : محل اسکان در مشهد. 86

 

نمودار 4-8 : رضایتمندی از امکانات اقامتگاهی در مشهد. 87

 

نمودار 4-9 : میزان هزینه و مدت شب اقامت 88

 

نمودار 4-10 : مقایسه هزینه سفر به مشهد با شهرهای گردشگرپذیر 88

 

نمودار 4-11  : پیشنهادهای  برای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد. 89

 

نمودار 4-12  : استقرار اقامتگاهها  در اطراف حرم مطهر 89

 

نمودار 4-13 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها در امنیت. 90

 

نمودار 4-14 : میزان آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک. 92

 

نمودار 4-15 : مدت اقامت در مشهد 94

 

نمودار 4-16 :  محل استقرار اقامتگاه ها 95

 

نمودار 4-17 : مکان و هزینه اقامت در مشهد 96