. ر.ک: ویل، ویلسون، وسواس و درمان آن، صص ۸۳و۸۴٫ ↑
. ر.ک: همان جا. ↑
. Traumatic Stress Disorder - نوعی بیماری اضطرابی است که پس از اولین رویارویی بایک خطر یا گرفتاری برای شخص رخ می دهد. به طوری که از آن پس همیشه با احتیاط، دقت ونگرانی بیشتر با موقعیت های مشابه، برخورد خواهد کرد. ↑

. ر.ک: فری من، غلبه بر افکار بدبینانه و سوء ظن، ص ۹۱٫ ↑
. ر.ک: استکتی، گیل، اختلال وسواس: جدیدترین راهبرد های ارزیابی ودرمانی، ص ۲۲٫ ↑
. ر.ک: ویتن، وین، روان شناسی عمومی، مترجم: سید محمدی، یحیی، تهران: نشر روان، چاپ چهاردهم، زمستان۹۱، صص ۱۷و ۱۸٫
.Psychology Themes and Variations, c2002 ↑
. ر.ک: اسکتی، ص ۳۸٫ ↑
. ر.ک: قائمی امیری، علی، وسواس، ص ۷۴-۷۹٫ ↑
. ر.ک: حیدری نراقی، علی محمد، وسواس، شناخت و راه های درمان، ص۲۲- ۲۵٫ ↑
. همان، ص۲۳٫ ↑
. ر.ک: حیدری نراقی، علی محمد، وسواس، شناخت و راه های درمان، ص۱۹و۲۰٫ ↑
. ر.ک: ویتن، وین، روان شناسی عمومی، ص ۱۷٫ ↑
. ر.ک: همان جا. ↑
. ر.ک: قائمی امیری، علی، وسواس، ص ۸۵٫ ↑
. ر.ک: ویتن، صص ۲۱و ۲۲٫ ↑
. وما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون. سوره طه، آیه۲۰٫ ↑
. ر.ک: علیپور، احمد، نیک صفت، ابراهیم، “روانشناسی کمال در قرآن"، دوفصلنامه ی علمی-پژوهشی، مطالعات اسلام و روانشناسی، س۵، ش۸، ۱۳۹۰: ص ۱۱-۱۳۲٫ ↑
. ر.ک: ناروئی نصرتی، رحیم، منصور، محمود، ۱۳۸۸،"تطبیق قواعد فقهی با شیوه یادگیری ونهادینه سازی مفاهیم وبه کارگیری آنها در روان وضمیر ناخودآگاه،" فصلنامه روان شناسی و دین، سال دوم، شماره ۲، ص۷٫ ↑
. ۱- شستن آن قسمتى از ریش که جزء حد صورت محسوب مى‌شود واجب است، و اگر ریش طورى باشد که بگویند صورت را پوشانده واجب است ظاهر آن شسته شود چه پرپشت باشد چه کم پشت، اگر چه بنابر احتیاط مستحب در صورتى که موى صورت کم پشت باشد باید آب را به زیر مو برساند، و در شستن دستها واجب است که از مرفق تا سرانگشتها شسته شود و در شستن دستها مانند صورت باید به عنوان مقدمه مقدارى از بالاى مرفق شسته شود و ناشسته گذاشتن مقدارى از صورت یا دستها، حتى به اندازۀ یک مو جایز نیست. خمینى، سید روح اللّه موسوى، ترجمه تحریر الوسیله، مترجم: اسلامى، على، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، بیست و یکم، ۱۴۲۵ ق، ج۱، ص ۳۵، مسأله ۱۲٫
۲- در شستن مخرج غائط با آب باید عین نجاست و آثار آن از بین برود، منظور از آثار نجاست ذرات کوچکى است که دیده نمى‌شود، ولى در مسح( پاک کردن با سنگ وکلوخ)، از بین بردن عین نجاست کافى است و باقى ماندن آثار نجاست ضرر ندارد. همان، ص۲۹، م ۲٫
۳- برطرف کردن چرک روى پوست اگر جرم دیدنى نباشد، مادامى‌که شستن بشره صدق کند، واجب نیست اگر چه با کیسه کشیدن جمع شود و زیاد باشد و همچنین برطرف کردن سفیدى روى دست که از گچ و مانند آن مى‌ماند در صورتى که شستن بشره صدق کند، واجب نیست. ولى اگر شک کند در اینکه (چرک یا سفیدى دست، مثلا) مانع از رسیدن آب هست یا نه ازالۀ آن واجب است. همان، م ۱۲٫
۴- در این موارد نمازِ نماز گزار باطل است: نخواندن حداقل یک کلمه از حمد یا سوره، خواه در اثر ندانستن آن کلمه باشد، یا عمداً آن‌را نخواند. بجاى حرفى از آن، حرف دیگرى را بگوید، مثلًا بجاى حرف (ض)، حرف (ظ) را تلفّظ کند.جابجایى حرکات حروف آن، مثلًا در جایى که باید حرفى را بدون کسره یا فتحه بگوید، آن‌را کسره یا فتحه دهد، یا حرفى را که داراى تشدید است، آن‌را بدون تشدید بگوید. خمینى، سید روح اللّه موسوى، توضیح المسائل، اول، ۱۴۲۶ ه‍ ق، ص ۲۱۹، م ۹۷۲٫
۵- اگر سر سوزنى خون حیض، یا نفاس در بدن، یا لباس نمازگزار باشد، نماز او باطل است. همان، ص ۱۸۹، م ۷۹۴٫
۶- اگر موقع جوشیدن غذا، ذرّه‌اى خون در آن بیفتد، تمام غذا و ظرف آن نجس مى‌شود و جوشیدن، حرارت و آتش، پاک کننده نیست. همان، م ۱۰۰٫
۷- هر گاه شیره و روغن به صورت مایع و روان باشد، همین که یک نقطه از آن نجس شد، تمام آن نجس مى‌شود و اگر روان نباشد نجس نمى‌شود. همان، م ۱۲۴٫
۸- اگر شک کند که پوست صورت از لاى موهاى آن پیدا است یا نه، بنابر احتیاط واجب باید موهاى صورت را بشوید و آب را نیز به پوست صورت برساند. همان، ص ۸۵، م۲۳۶٫ ↑
. رهبر، محمد تقی، ره توشه ی مبّلغ، تهران : مشعر،  ١٣٨۴ ، ج١ ، ص ۱۱۷٫ ↑
. موسوی کاشمری، مهدی، پژوهشی در اسراف، قم: موسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه)، ۱۳۸۸، ج۱، ص۹۶٫ ↑
. سوره ی ناس، آیه ۲٫ ↑
. همان، آیه ۴ و ۵٫ ↑
. سوره بقره، آیه ۲۸؛ سوره بقره، آیه ۱۶۸؛ سوره انعام، آیه ۱۴۲؛ سوره نور، آیه ۲۱٫ ↑
. سوره سبا، آیه ۲۱۸-. ↑
. سوره انعام، آیه۱۲۱٫ ↑
. سوره اعراف، آیه ۱۷٫ ↑
. حیدری نراقی، علی محمد، وسواس، شناخت و راه های درمان، ↑
. ↑
. سوره یس، آیه ۶۰٫ ↑
. سوره اعراف، آیه ۱۷۲٫ ↑
. طباطبائی، محمدحسین ، ترجمه تفسیرالمیزان، ج ۸ ، صفحه۴۷٫ ↑
. سوره حجر، آیه ۳۹٫ ↑
. سوره انفال، آیه ۴۸٫ ↑
.سوره ناس، آیه ۴و۵٫ ↑
. طباطبائی، صفحه۴۷٫ ↑
. سوره ق، آیه ۱۶٫ ↑
. ↑
. سوره ناس، آیه ۵ و۶ . ↑
. سوره بقره، آیه ۲۶ . ↑
. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۶۹٫ ↑

۲-۳-۲-۴-۲-نظریه توانمندی سازی محله
توانمندی سازی محله به طور ویژه اشاره به تعدادی برنامه دارد که برای اولین بار درسال ۱۹۷۰ به کار گرفته شد و طی آن به مستأجرها در تصمیم‌گیری و مدیریت منطقه مسکونی شان کمک شد. اساس نظریه‌های برنامه‌های توانمندی سازی محلات، توسط «هوپ» بیان شده است. بدین گونه که وی بین دو بعد روابط اجتماعی افقی و عمودی تمایز قائل می‌شود. بعد افقی روابط اجتماعی به وسیله سطوح سازمان‌های اجتماعی و کنترل های اجتماعی غیررسمی مشخص می‌شود و در بعد عمومی روابط محلات به منابع محلی قدرت و منفعت پیوند می‌خورند. نظریه توانمندی سازی محله مبتنی بر این ایده است که محلات هنگامی قوی‌تر خواهند شد که بر منابع سیاسی و اقتصادی کنترل داشته باشند. این برنامه ها، برنامه‌هایی هستند که تلاش می کنند قدرت محلات را به طور عمده از طریق تمرکز زدایی، مدیریت خانه داری و خدمات در محلات و مشاوره بین مدیران منابع وساکنانی که به طور منطقی به دنبال رضایتمندی بیشتری هستند افزایش دهند. از این طریق آنها تشویق می‌شوند که در محلات خود باقی بمانند و از منافع و امتیازات آن بهره ببرند و در قبال منطقه مسکونی شان مسئول و پاسخ گو باشند(مالمیر: ۱۳۸۸، ۱۶۳).

براساس این نظریه اگر ساکنان در اداره امور مربوط به محله شان دخالت داده شوند نسبت به مسائل مربوط به آن نیز حساس تر شده و احساس مسئولیت بیشتری خواهند کرد. درصورتی که هرچه نقش ساکنان در محله کمرنگ تر شود احساس تعلق آنها نیز کم ترشده و با بی تفاوتی از کنار مسائل مربوط به محله خواهند گذشت.
۲-۳-۲-۴-۳-نظریه باز تولید محله
«تاب»، «تایلور» و«دان هام» بر این باورند که سلامت عمومی یک محله در گرو سطح اعتماد مردم به پایه‌های اقتصادی آن است. چندین عامل مهم مانند میزان سرمایه گذاری در محله، منافع محله در منطقه و میزان نگهداری ذخایر منازل مسکونی در شکلدهی این بینش دخیل هستند. آنها همچنین می‌گویند یکی از محرکهای مهم در این قضیه میزان مشارکت مردم در سرمایه گذاری است. تصمیم برای سرمایه گذاری فردی که توسط مالکان خانه ها برای نگهداری و بهبود ملکشان اتخاذ می شود. در برخی زمینه ها تحت تأثیر تصمیم گیری سرمایه گذاری نهادهای بزرگ تر درون محله است(مالمیر:۱۳۸۸، ۱۶۲).
نظریه توانمندسازی و باز تولیدمحله در حقیقت نظریاتی هم سو هستند که تلاش می‌کنند با تقویت بنیادهای مربوط به زندگی اجتماعی محلات، فرصت را برای ارتکاب جرم و بزهکاری کاهش دهند. برنامه ها و پروژه های پیشگیری مبتنی بر این نظریه ها قصد دارند که با مداخله نهادهای فرامحلی از یک سو و ساکنان محله از سوی دیگر، با دست کاری فضاهای زندگی(فضای فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی)محیطی را ایجاد کنند که برای زندگی امن باشد. چنین امنیتی هم شامل پیشگیری از جرم شده و هم منجربه تقلیل ترس و وحشت از اختلال و بی نظمی در محله می شود.
۲-۳-۲-۵-نظریه محیط فقر
این دیدگاه با تعیین شاخص هایی، چون کیفیت و نوع مسکن، میزان بیکاری و فقر وتعیین محیط های فقیرنشین شهر، رابطه این محیط ها را با میزان ناهنجاری، مورد بررسی قرار می‌دهد. بر این اساس محله‌های شلوغ و پر جمعیت حاشیه‌نشین که در نتیجه ایجاد خانه‌های محقر وکوچک ایجاد می‌شود، کانون بحران‌ها و معضلات اجتماعی هستند.فقر مادی و فرهنگی، ازدحام و شلوغی و بیکاری عدم دسترسی به مسکن مناسب از جمله عواملی هستند که زمینه را برای بزهکاری اطفال و نوجوانان فراهم می‌سازند و امنیت اجتماعی را کاهش می‌دهند( رحمت:۱۳۹۱، ۱۰۴).
۲-۳-۲-۶-نظریه مکان ویژه
در این دیدگاه به مکان‌های خاص شهر،که در آن میزان جرایم بیشتر از سایر مناطق است تأکید می‌شود. در شهرها برخی مکان ها به دلیل موقعیت خاص، ساختار کالبدی خاص و همچنین ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی ساکنان آن، عدم توازن بین جمعیت و امکانات موجود در شهرها امکان بیشتری برای وقوع جرم دارند(جعفریان و همکاران:۱۳۸۹، ۱۵۳).
به عنوان مثال نقاط گردشی و تفریحی درون شهرها و مکان هایی که دارای بیشترین ازدحام هستند، نسبت به نقاط آرام جرم زایی بیشتری دارند(شرافتی پور و عبدی:۱۳۹۲، ۲۹۶).
مطابق این نظریه مناطق درونی شهرها که شرایط محیطی مطلوبی ندارند به همراه زاغه‌ها وحلبی آبادی های اطراف شهر که دارای تراکم های بالا و نامناسب اند به عنوان مکان‌هایی با بیشترین میزان جرم و بزهکاری از سوی اطفال و نوجوانان شناخته می‌شوند.
۲-۳-۲-۷- نظریه پنجره های شکسته
بی نظمی و بهم ریختگی فیزیکی در محله‌ها، وجود محیط‌های کثیف، ساختمان های مخروبه و دیوارهای ترک خورده یا پنجره های شکسته خود به نوعی باعث جذب مجرمان و اعمال غیرقانونی در این محیط‍‌ها می‌شوند. از آن جا که در این گونه مکان‌ها به دلیل بی‌نظمی و آشفتگی جمعیت بسیار کمی تردد می‌کند، نظارت و کنترل اجتماعی پایین است. از این رو مجرمان برای انجام اعمال مجرمانه خود کشش بیشتری به این مکان ها دارند. ارتباط بین محیط های شهری بی نظم و بهم ریخته و افزایش ناهنجاری به نظریه «پنجره های شکسته» معروف شده است. این نظریه اولین بار توسط«ویلسون» و«کلینگ» در سال۱۹۸۲مطرح شد(مرشدی:۱۳۹۲، ۲۰).
از نظر ایشان حساس ناامنی در محله، تنها به دلیل جرایم خشونت آمیز نیست، بلکه ناهنجاری ها و رفتارهای اخلال گرانه، چون اعتیاد، ولگردی وتکدی، عدم مراقبت و بهم ریختگی محیطی مانند وجود آشغال ها، خرابه ها گذشته از این که عامل اصلی ترس و احساس ناامنی عمومی‌اند به نوبه خود قطعاً زمینه رواج گسترده جرائم را نیز فراهم می نمایند(ویلسون و کلینگ:۱۳۸۲، ۱۷۹).
مطابق این دیدگاه چنانچه پنجره ای از یک ساختمان شکسته شد و همچنان تعمیر نشده رها گردد به زودی دیگر پنجره ها نیز خواهند شکست یک پنجره تعمیر نشده و شکسته خود نشانه ای از عدم کنترل فردی و جمعی است.
۲-۳-۲-۸-نظریه سفر به جرم
دیدگاه سفر مجرمانه بر پایه بررسی دو عامل مکان و فاصله سفرهایی که مجرمین برای ارتکاب جرم خود انجام می دهند، استوار است. اگرچه اصطلاح سفر مجرمانه برای اولین بار توسط «هریس» در سال۱۹۸۰به کار گرفته شد. لیکن سابقه این بررسی‌ها به پژوهش«وایت» در سال ۱۹۳۲ بر می‌گردد. وی دریافت در سفرهای مجرمانه برای ارتکاب جرایم علیه اموال مسافت دورتری به نسبت سفرهای مجرمانه علیه اشخاص طی می‌شود(رحمت :۱۳۹۱، ۱۰۶-۱۰۷).
نکته حائز اهمیت این است که فاصله سفرهای مجرمانه به عواملی چون، نوع جرم، شیوه های ارتکاب زمان انجام و حتی ارزش اموال (در جرایم مالی)بستگی دارد. از سوی دیگر در دیدگاه سفر مجرمانه با به کارگیری مفاهیم مکان و فاصله و به کمک مدل های ریاضی امکان برآورد و پیش بینی محل سکونت مجرمین زنجیره ای و محل وقوع جرم توسط آن ها میسر می‌شود.
۲-۳-۲-۹-نظریه نمایش جغرافیایی
در این دیدگاه پراکندگی مکانی و زمانی جرائم مختلف در محدوده های جغرافیایی مورد بررسی قرار می‌گیرد تا از این طریق به کشف الگوهای رفتار مکانی مجرمان دست یابد و با رویکرد پیشگیری مکان نسبت به حل مشکلات اقدام کند(جعفریان و مرشدی:۱۳۹۱، ۱۵۳).
ثمره مطالعات جغرافیایی جرائم، نقشه های کامپیوتری توزیع جرائم در شهرها بود که دارایی مهمی برای پلیس محسوب می‌شوند. در این نقشه ها توزیع فضایی متخلفان و نوع جرائم آن ها نشان داده شده است که براساس این توزیع ها، برنامه های پیشگیری از جرم طراحی می‌شوند(شرافتی پور و عبدی:۱۳۹۲، ۲۹۵).
نظریه سفر به جرم و نمایش جغرافیایی در حقیقت نظریاتی هم سوهستند که تلاش می کنند یک نقشه جغرافیایی از توزیع جرایم در شهرها ارائه دهند.
۲-۳-۲-۱۰- نظریه مکان های جرم خیز
اصطلاح مکان های جرم خیز بیانگر مکان با میزان بالای جرم است، محدوده این مکان بخشی از شهر، یک محله کوچک یا چند خیابان مجاور یکدیگر و حتی ممکن است یک خانه یا مجتمع مسکونی باشد(زنگی آبادی و نادر :۱۳۹۳، ۱۸۲).
این محله‌ها به اماکنی امن به ویژه برای مصرف وتوزیع موادمخدر، فحشا، روسپی گری، قمار، اخاذی، ولگردی، نگهداری و خرید و فروش سلاح های سرد و گرم و اغفال کودکان و نوجوانان تبدیل می شوند»(شیری:۱۳۸۹، ۲۶).
این دیدگاه نخست به وسیله «شرمن»، «گارتین» و«برگر» در سال ۱۹۸۹مطرح شد و بر پایه نوعی علت شناسی مکانی جرم استوار گردید. طبق این نظریه، برخی محدوده ها یا نقاطی خاص از شهر به دلیل وجود برخی عناصر کالبدی، اجتماعی و اقتصادی دارای تعداد جرم زیاد می‌باشند که گره‌های شهری برخی گذرها و حواشی شهر دارای این خصیصه هستند(زنگی آبادی و نادر: ۱۳۹۳، ۱۸۲).
در این نظریه یک سری عناصرکالبدی، اجتماعی و اقتصادی موجب بروز جرم می‌شوند و مناطقی که این عناصر در آنها مشهود است مکان های جرم خیز نام می‌گیرند.
فصل سوم: پیشگیری و محدودیت‌های آن
۳-۱-مفهوم پیشگیری از جرم
پیشگیری به معنای به کاربردن روش‌های احتیاطی برای جلوگیری از بیماری‌های جسمی و روانی یا به عبارت دیگر، انجام اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از اتفاقات ناخواسته می‌باشد(اشراقی:۱۳۸۹، ۸).
در لغت پیشگیری به معنای رفع، جلوگیری، مانع‌شدن و از پیش مانع چیزی شدن، تعریف شده است(معین:۱۳۷۷، ج۵، ۱۲۵۱).
این واژه همچنین در فرهنگ لغوی لاتین نیز به معنای مانع شدن از اینکه چیزی رخ دهد، تعریف شده است(رجبی ‌پور:۱۳۸۲، ۱۵).
واژه پیشگیری در منابع دیگر نیز چنین معنا شده است:
ـ«جلوگیری، دفع، صیانت، مانع شدن، جلوبستن»(معین:۱۳۷۷، ج۵، ۱۲۵۱).
ـ «اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از اتفاقات ناگوار و ناخواسته».
ـ پیشگیری یا جلوگیری کردن هم به معنای پیش‌دستی کردن، پیشی گرفتن و به جلو چیزی رفتن و هم به معنی آگاه‌کردن، خبر چیزی دادن و هشدار کردن است(بیات و همکاران:۱۳۸۷، ۹).
به لحاظ اینکه انسان دارای ابعاد گوناگون زیستی، روانی واجتماعی است و احتمال ابتلا او به اختلال و ناهنجاری ‌در هر یک از زمینه‌های مذکور وجود دارد، لذا بکاربردن روش‌های احتیاطی و کنترلی و انجام اقدامات پیشگیرانه در جلوگیری از ابتلا انسان به اختلال و ناهنجاری‌ها در هر یک از ابعاد فوق در حکم نوعی پیشگیری می ‌باشد»(فلاح ‌بابایی:۱۳۸۲، ۱).
از طرفی تعریف مفهومی پیشگیری از جرم«به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌گردد که برای جلوگیری از فعل و انفعال زیان‌آور محتمل برای فرد یا گروه و یا هر دو به عمل می‌آید. مثل پیشگیری از حوادث کار، جرایم جوانان و حوادث در جاده‌‌ها و …»(رجبی‌پور:۱۳۸۲، ۱۵).
برخی پیشگیری از بزهکاری را شامل ابزاری می‌دانند که دولت به منظور مهار بزهکاری به جهت محدود کردن یا حذف عوامل جرم‌زا به کار می‌گیرد. برخی دیگر نیز معتقدند که پیشگیری در برگیرنده اقداماتی است که نرخ بزهکاری را کاهش دهد. بدین صورت که از یک سو علل اثرگذار بر بروز جرم را شناسایی کرده و از سویی دیگر ابتکارات مناسبی را برای مبارزه با این علل اعمال نماید. گروهی دیگر نیز بر این باورند که پیشگیری مجموعه‌ای از اقدامات قهرآمیزی است که برای تحقق هدفی ویژه(مهار بزهکاری)، کاهش احتمال وقوع جرموکاهش شدت بزه در مورد علل جرایم، اتخاذ می‌گردد.
۳-۲- انواع پیشگیری از جرم
پیشگیری از جرم را می‌توان از چند زاویه تقسیم‌بندی نمود. در همین ارتباط، نقطه ‌نظرات گوناگونی وجود دارد. یکی از مشهورترین این تقسیم‌بندی‌ها، تقسیم‌بندی «کاپلان» تحت عنوان پیشگیری سه‌گانه است. وی معتقد است که پیشگیری شامل سه سطح(مراحل اولیه، ثانویه و ثالثه) می‌باشد.
۳-۲-۱-پیشگیری اولیه
این مرحله، شامل مجموعه اقدامات، سیاست‌ها و برنامه‌هایی است که سعی در تغییر و کنترل شرایط آسیب زای محیط فیزیکی، اجتماعی دارد تا با بهبود بخشیدن به شرایط اجتماعی از بروز هر نوع جرمی در دیگر بخش های جامعه پیشگیری نماید. در این مرحله از پیشگیری، تلاش بر این است که افراد جامعه به سوی جرم گرایش پیدا نکنند. هدف در این سطح از پیشگیری، بهبود شرایط زندگی به منظور عدم آسیب پذیری افراد(رجبی‌پور:۱۳۸۲، ۲۰).
همچنین تولید ارزش‌هایی است که روابط سالم را بهبود بخشد. در این نوع از پیشگیری، اجتماع به عنوان یک کل و در برگیرنده تدابیری به همراه عناصرآموزشی اجتماع است. این سطح از پیشگیری مستلزم کاهش فرصت‌های جرمزا، بدون اشاره به قربانیان است. در پیشگیری اولیه از جرم، توجه بیشتر به رویداد جرم معطوف است تا قربانی(هیوز،۱۳۸۰: ۳۱).
۳-۲-۲- پیشگیری ثانویه
در این مرحله، تلاش‌های پیشگیرانه، در جهت کنترل افراد خاصی که در معرض بزهکاری قرار دارند، متمرکز است. بطور مثال در پیشگیری از اعتیاد، تمرکز تلاش‌ها بر افرادی است که بصورت تفریحی مبادرت به مصرف موادمخدر می‌کنند، ولی هنوز به درجه اعتیاد کامل نرسیده‌اند و هدف جلوگیری از سو‌مصرف موادمخدر است، یا در کنترل بزهکاری اطفال و نوجوانان اقدامات پیشگیرانه متمرکز بر اطفال و نوجوانانی است که بنا به دلایلی در معرض بزهکاری هستند و بیم ارتکاب جرم و بروز از جانب آنها بیشتر است. در این نوع پیشگیری، هدف آن است که با بکارگیری تدابیر مناسب و با مواقعه‌های زودهنگام، از وقوع جرم افرادی که در شرایط بحرانی به سر می‌بر ند و احتمال بزهکاری از سوی آنها وجود دارد، پیشگیری کند(رجبی‌پور:۱۳۸۲، ۲۱).
به عنوان مثال، اطفالی که در خانواده‌های از هم‌ گسیخته و محله‌های فقیر در وضعیت نامناسبی زندگی‌ می‌کنند، احتمال بزهکاری و مجرم شدن آنان بیش از سایرین می‌باشد. در مجموع این نوع پیشگیری از پیش‌بینی در باب یک وضعیت جرم‌زا متأثر است و هدف آن نظارت بر گروه های خاصی است که ترس از ارتکاب جرم از سوی آنها می‌رود و در معرض مجرم شدن هستند(هیوز،۱۳۸۰: ۳۱).
۳-۲-۳-پیشگیری ثالث
در این مرحله، اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تکرار جرم و بازسازی مجرمان می‌باشد. این نوع پیشگیری شامل برنامه‌هایی از قبیل مشاوره برای زنان و بچه‌ها، مداخلات کیفری وگروههای گوناگون می‌باشد. تلاش‌های پیشگیرانه در این مرحله، برای جلوگیری از رفتارهای مجرمانه است تا مجرمان اصلاح و با محیط اجتماعی خود سازگار شوند و به ارتکاب مجدد جرم گرایش پیدا نکنند. این نوع از پیشگیری با توجه به اینکه ناظر بر اقدامات بعد از وقوع جرم است، در چارچوب جرم‌شناسی پیشگیرانه قرار نمی‌گیرد(هیوز:۱۳۸۰، ۳۳).

در بخش نمک‌ها که نمودار‌های تکمیلی آن در زیر آمده است نیز می‌تواند نتیجه گرفت که انتخاب نمک بستگی به شرایط عملیاتی یعنی دما و فشار خط لوله دارد. بازدارنده‌های مختلف با درصد وزنی یکسان در میدان گازی لاوان مورد مقایسه قرار گرفتند که خود نمودار‌ها نتایج را به طور واضح نشان می‌دهند.
۱- با توجه به اینکه قدرت بازدارندگی کلرید سدیم و متانول بسیار نزدیک به هم می‌باشد، امّا غلظت نمک تزریقی در جریان ورودی به خط لوله بدلیل بالا بودن دمای جریان در آن نقاط افزایش یافته به طوریکه پس از رسیدن به نقاط سرد خط لوله رسوب می کند. به عبارت دیگر این گونه ممانعت کننده‌ها در جائیکه احتمال تشکیل هیدرات افزایش می‌یابد با غلظت کمتری وارد عمل می‌شوند. همچنین نسبت به سایر ممانعت کننده‌ها دارای خاصیت خورندگی بیشتری می‌باشند.
۲- با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت که گلایکول‌ها و الکل‌ها بدلیل خورندگی کمتر، عدم رسوب گذاری و عدم واکنش‌های جانبی دارای کارایی بیشتری نسبت به نمک‌ها می‌باشند. همچنین الکل‌ها (متانول) بدلیل قدرت بازدارندگی بیشتر با درصد جرمی برابر در فاز آب و مقرون به صرفه بودن آن از لحاظ اقتصادی نسبت به گلایکول‌ها با در نظر گرفتن شرایط عملیاتی فرایند می‌توانند به عنوان بازدارنده برتر در صنعت مورد استفاده قرار گیرند.
۳- گلایکول‌ها نسبت به نمک‌ها برتری بیشتری دارند. در گلایکول‌ها به ترتیب DEG<Methanol<MEG و در نمک‌ها به ترتیبNa₂SO₄<KBr<KCL<NaCL دارای برتری بیشتری نسبت به هم هستند.
نمودار ‏۴‑۲۶ : مقایسه بازدارنده‌های نمکی تشکیل هیدرات‌گازی میدان لاوان با ۱۰ درصد وزنی
نمودار ‏۴‑۲۷ : مقایسه بازدارنده‌های نمکی تشکیل هیدرات‌گازی میدان لاوان با ۲۰ درصد وزنی
نمودار ‏۴‑۲۸ : مقایسه بازدارنده‌های نمکی تشکیل هیدرات‌گازی میدان لاوان با ۳۰ درصد وزنی
نمودار ‏۴‑۲۹ : مقایسه بازدارنده‌های نمکی تشکیل هیدرات‌گازی میدان لاوان با ۴۰ درصد وزنی
نمودار ‏۴‑۳۰ : مقایسه بازدارنده‌های نمکی تشکیل هیدرات‌گازی میدان لاوان با ۵۰ درصد وزنی
نمودار ‏۴‑۳۱ : مقایسه بازدارنده‌های نمکی تشکیل هیدرات‌گازی میدان لاوان با ۶۰ درصد وزنی
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات
با توجه به تحلیل‌های آماری صورت گرفته روند رو به رشدی در پژوهش‌های ایرانیان در دهه اخیـر علـی الخصـوص در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ مشاهده می‌گردد. با این وجود همچنان خلاءهایی در برخی زمینه مشاهده مـی‌گـردد. در ایـن مطالعه مشاهده شد که بیشترین فعالیت‌های انجام شده مرتبط با هیدرات گازی در ایران، مربوط به تعادلات فازی و سینتیک تشکیل و تجزیه هیدرات می‌باشد. در بخش کاربردهای نوین هیدرات گازی نیز روند فزایندهای مشاهده می شود، امّا در بخش‌هایی نظیـر اکتشاف و بهره‌برداری از منابع طبیعی هیدرات فعالیتی صورت نگرفته است که باتوجـه بـه ظرفیـت عظـیم ایـن منـابع، توجـه بیشتری در این خصوص لازم است. نکته جالب در پژوهش‌های هیدرات در منابع خارجی این است که بیشتر این پژوهش‌ها توسط محققین ایرانی صورت گرفته است، ایران رتبه نخست ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست پس بیشتر از سایر کشورها باید سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف جلوگیری از هیدرات انجام دهد و این امر سبب شده تا محققین ایرانی پیشتاز علوم هیدرات باشند. علت بعدی این امر نیز به خاطر افزایش شدید هیدرات در لوله‌های گاز به خاطر موارد زیر می‌باشد :
چهار فصل بودن ایران
ناهمواری زمین و کوهستانی بودن ایران
هزینه‌های بالای واحد‌های نم زدایی
تکنولوژی‌های پایین
نم زدایی گاز
TEG بیشترین استفاده را در نم­زدایی گاز طبیعی دارد. این ماده با معیارهای ذکر شده تطابق دارد و نسبت به دیگر گلایکول­ها دارای مزیت­هایی است. در مقایسه، DEG کمی ارزان­تر از TEG است. با این حال، از آنجا که فشار بخار بالایی دارد، مقدار اتلاف آن نیز زیاد است. TEG تمایل کمتری برای ترکیب با آب دارد، در نتیجه کاهش دمای شبنم آن کمتر است. تترا اتیلن­گلایکول­ (TREG) گران­تر و گرانرو­تر از TEG است. گرانروی بالا به معنای هزینه­ های زیاد پمپاژ است. از سوی دیگر، TREG فشار بخار کمتری دارد و در نتیجه اتلاف آن نیز کمتر خواهد بود. این روش در بعضی مواقع عملی نبوده و از لحاظ اقتصادی هم مقرون به صرفه نیست. برای مثال در خطوط لوله دریایی انتقال جریان‌های سه فازی گاز طبیعی، نصب یک واحد نم‌زدایی در ابتدای خط لوله(روی سکو) بسیار مشکل، پرهزینه و در بعضی مواقع غیر ممکن است.

از لحاظ اقتصادی جایی که خصوصیات آبگیری مهیا باشد استفاده از خشک کننده‌های مایع ترجیح داده می‌شوند. دستگاه‌های مربوط به خنک کننده‌های مایع برای عملیات و نگه داری راحت تر می‌باشند و می‌توان آنها را به صورت خودکار در مدار قرار داد. به طور مثل می‌توان سیستم گلایکول را برای یک چاه تولیدی به کار گرفت.
مواد جاذب الرطوبت مایع را می‌توان برای گازهای ترش بکار برد به شرطی که در طراحی مواردی از قبیل حلالیت گازهای اسیدی در مواد جاذبه الرطوبت را مدنظر قرار داد.
خشک کننده‌های جامد عملاً در کارخانه‌های بازیافت مایعات هیدروکربوری که دارای شرایط نقطه شبنم خیلی پایین هستند به کار برده می‌شوند.
در شرایط غیرتبرید استفاده از گلایکول باعث می‌شود که جداسازی با مشکل مواجه شود بنابراین در اینگونه موارد از مواد تقلیل دهنده نقطه تشکیل هیدرات(مواد بازدارنده از تشکیل هیدرات) استفاده می‌شوند.
مقاومت های انتقال جرم و حرارت هیدرات
انتقال حرارت، انتقال جرم و واکنش تشکیل هیدرات عواملی می‌باشند که در کنار تعادل ترمودینامیکی اثرات بسیار مهمی بر سرعت تشکیل و رشد هیدرات ایفا کرده و به همین دلیل در بررسی تشکیل هیدرات تئوری‌های مختلفی ارائه گردیده‌اند. مقاومت‌های مربوط به انتقال جرم از فاز گاز به سطح مشترک، سطح مشترک به فاز مایع، از فاز مایع به سطح بیرونی هیدرات و از سطح بیرونی به سطح در حال رشد ذره هیدرات در کنار مقاومت مربوط به واکنش بر روی سطح جامد نشان از پیچیده بودن مطالعه تشکیل هیدرات می‌باشند. در بررسی پیش رو با دلایل متعدد نشان داده شده است که از میان مقاومت‌های ذکر شده، مقاومت انتقال جرم در سطح مشترک گاز- مایع محدود کننده سرعت تشکیل هیدرات در زمان مرحله رشد خواهد بود. برای این منظور مطالعه جامعی بر روی نتایج کارهای به چاپ رسیده انجام شده و مدلی مشابه با آنچه اسکوبوگ پیشنهاد نموده است، حاصل گردید. مدل ارائه شده بر اساس ضریب انتقال جرم محلی مربوط به سطح مشترک گاز- مایع بوده و تمایز آن با مدل اسکوبوگ در محاسبه غلظت در فاز مایع است که مقدار غلظت مولکول‌های گاز در فاز مایع با بهره گرفتن از فرض تعادل پیشنهاد گردیده است.
نرخ تشکیل هیدرات توسط مکانیسم انتقال جرم کنترل شده و هر چه انتقال حرارت سریعتر انجام گیرد هیدرات تشکیل شده پایدارتر است.
در بررسی مقاومت‌های موجود در تشکیل هیدرات و بررسی آن نشان داده شده که فرایند تولید هیدرات از گازهای موجود در گاز طبیعی فرآیندی است که توسط انتقال جرم مربوط به سمت مایع در سطح مشترک گاز- مایع کنترل می‌گردد و سایر مقاومت‌ها در مسیر تشکیل هیدرات در برابر این مقاومت قابل صرف نظر کردن می‌باشند. نتیجه این بررسی نشان داد که مدل پیشنهادی اسکوبوگ دارای فرضیات مناسبی بوده امّا مقدار نیروی محرکه فرض شده در مدل اسکوبوگ می‌بایست تصحیح گردد. نیروی محرکه برای تشکیل هیدرات را می‌توان به اختلاف مقدار بین غلظت‌های مولکول‌های گاز در شرایط آزمایش و مقدار غلظت همین مواد در شرایط تعادلی مرتبط دانست.
مقاومت‌های انتقال حرارت لوله متأثر از پارمتر‌های دمایی خود لوله در داخل و بیرون از آن است. هرچند سهم مقاومت‌‌های درون لوله کم است امّا با ایجاد اختلاف دما عامل هسته زدایی و رشد کریستال‌ها را می‌توان به تأخیر انداخت. ایجاد اختلاف دما خود با روش‌های داخل و خارج از لوله صورت می‌گیرد که روش‌های بیرونی بخاطر کنترل دقیق‌تر و ایمنی لوله بهتر می‌باشند. افزایش دمای لوله می‌تواند ما را از شرایط تشکیل دور کند ولی توجه به پارامترهای اتلاف گرما هرچند سهم ناچیزی باشد نیز حائز اهمیت می‌باشد.
مدل سازی قطاعی از لوله دارای هیدرات
با بهره گرفتن از محاسبات تبخیر ناگهانی از نتایج به دست آمده مشاهده می‌شود که با به کار بردن روش مینیمم سازی در محاسبات تعادل فازی سیستم‌های حاوی هیدرات‌های گازی هم می‌توان به نتایج دقیقی دست یافت. در این حالت سرعت محاسبات افزایش یافته و مشکلات ناشی یک فاز در طول محاسبات از بین می‌رود و می‌توانیم در شبیه سازی از یک ترکیب شونده گازی درون لوله استفاده کنیم. این سیستم نسبت به ترکیب شوندگان دیگر دارای کمترین درصد خطای ممکن یعنی ۴/۲% می‌باشد، از آنجایی که حجم کمتری گاز در قطاع مدل شده داریم و بیشتر گاز از متان تشکیل شده است می‌توان به دقت بالای شبیه سازی اشاره نمود.
معادلات حاکم جرم، انرژی و حرارت در یک زمان حل شدند که دقت بالای همگرایی ۰۱/۰ در حل‌کننده خطی و غیر خطی به صحیح بودن مدل ارائه شده، دقت در مرزها و شرایط اولیه، اجرای صحیح شبیه سازی را تصدیق می‌کند.
در این تحقیق، به مدلسازی جریان آرام سیال نیوتنی که حاوی ذرات جامد آب به صورت یخ می‌باشد، با بهره گرفتن از بسته نرم‌افزاری کامسول پرداختیم. برای بررسی صحت نتایج مدلسازی، از نتایج تجربی موجود در تحقیقات قبلی گلیز و همکارن در سال ۱۹۹۹ و ۲۰۱۳، استفاده گردید. نتایج بدست آمده از این مقاله می‌تواند برای نظارت و کنترل ته نشست ذرات جامد در هنگام جریان دو فاز گاز و جامد در طول لوله‌های انتقال گاز، پالایشگاه‌ها و میدان‌های گازی و حتی چاه‌های افقی تولید نفت مورد استفاده قرار گیرد. این نتایج به شرح زیر می‌باشند:
نتایج مدلسازی کسر‌حجمی فاز پراکنده، غلظت فاز پیوسته و غلظت فاز پراکنده در مقطع پایین لوله با نتایج تجربی مقایسه شدند که نتایج از دقت خیلی خوبی برخوردار بودند که تاییدی بر پژوهش بود.
شبیه سازی گرافیکی برای اولین بار به خوبی لایه‌های ته نشین شده ذرات جامد را نشان داد.
نتایج حاصل از مدلسازی نشان میدهد که از یک زمان به بعد، به شرایط پایا میرسیم، این موضوع بدان معناست که نرخ ته‌نشین شدن ذرات جامد در کف لوله، برابر با نرخ برخواستن ذرات از کف لوله حاوی جریان می‌باشد.
مشاهده می‌شود که غلظت ذرات جامد در ورودی لوله برابر با غلظت متوسط ذرات می‌باشد که وقتی به سمت انتهای لوله حرکت می‌کنیم، از غلظت ذرات جامد در بالای لوله کاسته شده و در عوض غلظت ذرات ته‌نشین شده افزایش می‌یابد. فقط در قسمت خروجی لوله است که بدلیل آشفتگی جریان، سرعت جریان افزایش یافته و غلظت ذرات جامد دچار کاهش ناگهانی می‌شود.
اگر سرعت متوسط جریان ورودی به لوله کاهش یابد، مقدار نیروهای پراکنده کننده کاهش یافته و نهایتاً غلظت بیشتر ذرات جامد در کف لوله را سبب می‌شود. این توانایی کمتر جریان با سرعت پایینتر را در جابجایی ذرات جامد نشان میدهد. کاهش بیشتر سرعت ورودی متوسط سبب می‌شود تا ذرات جامد یک لایه ته‌نشین شده لغزنده را در کف لوله تشکیل دهند، در حالیکه لایه بالایی از یک مخلوط ناهمگن مایع-گاز تشکیل شده است.
سرعت فاز پیوسته(گاز) عامل اصلی هسته زایی در جداره‌های لوله شناسایی شد و می‌توان گفت سرعت تأثیر زیادی در رشد کریستال‌ها به اندازه دما و فشار ندارد.
فشار در طول لوله به صورت یکنواخت در حال کاهش است و همواره سبب تشکیل هیدرات می‌شود ولی در شکل۴-۷ دیده شد که افت ناگهانی فشار به رشد و تشکیل هیدرات بیشتر کمک می‌کند.
کف لوله همواره دارای فشار کمتری است که موجب کاهش دما در کف لوله می‌شود. دما نیز در طول لوله در حال کاهش است. کاهش دما شرایط تشکیل هیدرات را بهبود می‌بخشد پس باید با راهکارهایی مناسب سعی بر افزایش دمای کف لوله نمائیم.
تغییرات غلظت نیز برای فاز جامد در کف لوله همواره در حال افزایش است و در بالای لوله به شدت کاهش می‌یابد. نیروی گرانش تأثیر زیادی بر ته نشین شدن ذرات جامد دارد و به جامد اجازه حرکت بالک به صورت مستقیم در داخل لوله را نمی دهد. انتخاب عمق مناسب لوله در خاک در اینجا اهمیت بسزایی دارد.
شبکه انتقال گاز
استفاده از نرم افزار PipePhase برای اولین بار در تحقیقات داخلی نشان داد که دارای قدرت خوب محاسباتی برای شبیه سازی هیدرات و سایر مباحث شبکه‌های گازرسانی، انتقال، توپکرانی و… است.
با کاهش فشار مقدار ناچیزی از هیدرات تشکیل شده و عملاً راندمان واکنش پایین است که برای جبران کاهش فشار، کاهش دما اثر مثبتی بر روند افزایش تشکیل هیدرات دارد.
درست است افزایش فشار خود از عوامل تشکیل هیدرات می‌باشد امّا در یک نتیجه گیری برای اولین بار اثبات می‌شود که افت ناگهانی فشار بسیار مهمتر از افزایش فشار برای تشکیل هیدرات می‌باشد.
پایین آمدن ناگهانی دما در ابتدای خط و افت دما در انتهای خط، میزان تشکیل هیدرات را در انتهای خطوط انتقال گاز افزایش میدهد و برای جلوگیری از تشکیل باید وسایل گرمادهی بیشتر در انتهای خط قرار بگیرند.
بخاطر کاهش فشار و دما، آنتالپی یا مقدار گرمای واکنش در خط باید کاهش یابد امّا شبیه سازی نشان داد که انتهای شبکه که هیدرات تشکیل می‌شود این مقدار به خاطر گرمازا بودن واکنش تشکیل هیدرات در حال افزایش است.
مقدار دانسیته به خاطر افزایش جرم در حجم (ذخیره شدن مولکول‌های گاز درون آب) و ویسکوزیته در مناطقی که هیدرات وجود دارد افزایش می‌یابد. دستگاه دانسیته متری با اندازه گیری مقدار دانسیته جریان می‌توان در خط لوله به راحتی نواحی تشکیل هیدرات را پیدا کرد و در آن مناطق از بازدارنده یا هیترهای گرمایی استفاده کرد.
سرعت در لوله‌هایی که هیدرات نداریم کاهش ناچیزی دارد امّا در مناطقی که هیدرات وجود دارد به خاطر بسته شدن مقطع پایینی لوله و فشار زیادی که در قبل از هیدرات و خروجی بعد از هیدرات داریم افت شدید فشار باعث بالارفتن سرعت در خط می‌شود. مرحله هسته زایی بسیار طولانی است امّا در مرحله رشد قالب‌های هیدرات به صورت شعایی درون لوله آن هم بصورت منقطع و ناپیوسته بودن قالب‌ها به خاطر همین افت فشار موجب کاهش سطح مقطع لوله و افزایش سرعت خواهد شد.
ناحیه فازی منحنی هیدرات می‌تواند به انتخاب بازدارنده با غلظت یا درصد وزنی صحیح در جلوگیری از تشکیل هیدرات به ما کمک نماید.
در نمودار ۴-۲۳ تا ۴-۲۵ نشان داده شد که می‌توانیم با تزریق بازدارنده منحنی تشکیل هیدرات را جابجا کنیم و مانع از تشکیل هیدرات شویم.
انتخاب بازدارنده برتر
بازدارنده‌های ترمودینامیکی به مقدار قابل توجهی به سیستم اضافه می‌شوند(اغلب بیشتر از ۵۰%وزنی) و شرایط تعادل ترمودینامیکی سیستم را به سمت کاهش دمای تشکیل هیدرات تغییر میدهد. الکل‌ها، گلایکول‌ها و نمک‌ها نمونه‌هایی از این نوع بازدارنده می‌باشند. ‌بازدارنده‌های سنتیکی مواد شیمیایی هستند که نرخ تشکیل هیدرات را کاهش میدهند و اجازه میدهند که هیدرات‌های کوچک که تشکیل شده امّا از به هم چسبیدن کریستال‌ها به یکدیگر و تشکیل ذرات بزرگتر جلوگیری می‌کند. نرخ تزریق این نوع بازدارنده‌ها در حدود ۱-۱/۰% وزنی می‌باشد که در مقایسه با بازدارنده‌های ترمودینامیکی بسیار ناچیز است. پلی وینیل پیرولیدن و پلی وینیل کپرولاکتون نمونه‌هایی از این نوع بازدارنده می‌باشند در ادامه انواع مختلف از بازدارنده‌ها، میزان اثر و نرخ مصرف هرکدام را بیان می‌کنیم.
کاربردی‌ترین روش برای جلوگیری از تشکیل هیدرات، اضافه کردن مقدار قابل توجهی از الکل‌ها(متانول)، گلایکول‌ها(اتیلن گلایکول، مونو و تری اتیلن گلایکول) و یا نمک‌ها(کلرید سدیم و کلرید کلیسیم) در غلظت‌هایی به اندازه کافی بالا(به عنوان نمونه۶۰-۱۰% وزنی برای متانول) به جریان آب/گاز می‌باشد.این مواد شیمیایی بازدارنده‌های ترمودینامیکی نامیده می‌شوند و باعث تغییرمکان هندسی نقطه تشکیل هیدرات به سمت چپ نمودار فازی هیدرات شده و بر روی شرایط ترمودینامیکی حاکم بر سنتیک تشکیل هیدرات اثر می‌گذارند این بازدارنده‌ها به این صورت عمل می‌کنند که نقطه تشکیل هیدرات را به نقطه‌ای با دمای پایین تر یا فشار بالاتر، در خارج از ناحیه‌ایی که دما و فشار به صورت ترمودینایکی برای تشکیل هیدرات پایدار باشد، منتقل می‌کنند.
فرایند انتخاب بازدارنده‌های ترمودینامیکی اغلب در برگیرنده مقایسه بسیاری از فاکتورها از قبیل هزینه عملیاتی و سرمایه گذاری، خواص فیزیکی(دانسیته و ویسکوزیته)، سمّی بودن و ایمنی، جلوگیری از خوردگی، ظرفیت آب زدایی گاز و… می‌باشد. به هرحال فاکتور اصلی در انتخاب بازدارنده‌های ترمودینامیکی، بازیابی و احیاء این نوع بازدارنده‌ها می‌باشد که آیا ماده شیمیایی مصرف شده می‌تواند بازیابی و مجدداً تزریق شود و یا خیر؟ اغلب وقتی متانول به عنوان بازدارنده مورد استفاده قرار می‌گیرد، یک هزینه قابل توجهی در کنار هزینه زیاد متانول مصرفی که ناشی از واحد احیا می‌باشد، همراه می‌شود. در بسیاری از موارد نیز از تشکیل توپی‌های هیدرات به واسطه اضافه کردن گلایکول‌ها(معمولا اتیلن گلایکول)به دلیل هزینه پایین، ویسکوزیته پایین و حلالیت کم در هیدروکربن‌های مایع استفاده می‌شود، امّا به منظور اثر بیشتر گلایکول‌ها باید با نرخی بیشتر از ۱۰۰% وزنی آب اضافه شوند و از آنجایی که گلایکول‌ها بازدارنده‌های گرانی هستند، برای واحد احیاء نیازمند هزینه سرمایه گذاری بیشتری هستند. مشکل بازدارنده‌های ترمودینامیکی(متانول و مونو اتیلن گلایکول) نه فقط دانسیته نسبتاً پایین است بلکه این مشکل نیز وجود دارد که اینگونه مواد شیمیایی علاوه بر فاز آب در فاز هیدروکربنی نیز حل می‌شوند و به طور طبیعی نمی‌توانند به اندازه کافی با فاز آب تماس داشته باشند چرا که در تماس با فاز آب قادر به مصرف آب می‌باشند و این عمل است که باعث جلوگیری از تشکیل هیدرات می‌شود، بنابراین مقدار قابل توجهی از این نوع بازدارنده‌ها باید به سیستم تزریق شود که دیگر در فاز هیدروکربنی حل نشود.
مایعات یونی و نمک‌ها مانند NaCL،KCL،KBr و… با ایجاد برهمکنش با دو قطبی‌های آب موجب جلوگیری از تشکیل هیدرات می‌شوند. مکانیزم عملکرد این بازدارنده‌ها بدین صورت می‌باشد که با جذب مولکول‌های آب مانع از چسبیدن مولکول‌های آب به گاز و تشکیل هیدرات می‌شوند. جهت خارج شدن نمک و یا مایعات یونی از ساختار می‌بایستی دما کاهش یابد، از اینرو استفاده از این بازدارنده‌ها منجر به افت دمای تشکیل هیدرات می‌شود.
تزریق بازدارنده‌های نمکی با درصد وزنی مختلف در محدوده مناسبی از تشکیل هیدرات با نرم افزار CSMHYD بدست آمد.

ح: مهریه از منظر مذاهب:
درمورد مهریه در کتاب الفقه علی المذاهب الخمسه آمده: «المهر حق من حقوق الزوجه بحکم کتاب والسنه واجماع المسلمین وهو نوعان:
الاول)المهر المسمی، وهو ما تراضی علیه الزوجان وسمیاه فی متن عقد، ولا حدولاکثره بالاتفاق، لقوله تعالی: و إن اردتم استبدال زوجٍ مکان زوج وآتیتم احداهنّ قنطاراً فلا تاخذُ منه شیا.
واختلفوا فی حدلاقله.
فقال الشافعیه والحنابله ولامامیه: لا حد لاقله، فکل ما یصح أن یکون ثمنا فی البیع یصح أن یکون مهرا فی الزواج، ولو قرشا واحد.
وقال الحنفیه: أقل المهر عشره دراهم.
الثانی مهرالمثل^[۱۰۵].»
در آیه۳۴سوره نساء«َوبما من انفقوا من اموالهم» در کتب مختلف تفسیری به «هزینه زندگی زنان»، نفقه، مهریه، کسوه، سکنی، مراقبت از زنان، رفع گرسنگی وبرآوردن حاجت آنان»، تعبیر شده است.
امام علی (ع)فرموده اند:
«مردان باید مهر زنان را بپردازند، و کسی که در پرداخت آن بر زنان ستم روا دارد، گویا با زن زنا می‌کند».
نظر نگارنده: زن به محض انعقاد نکاح ، مالک مهر می‌شود و می تواند هر لحظه آن را مطالبه نماید، در مورد نفقه نیز به محض اینکه زن وشوهر با یکدیگر ازدواج کرده و زندگی زناشویی خود را آغاز نمودند، شوهر باید به همسر خود نفقه بپردازد و وسایل مورد احتیاج زن را برای زندگی تهیه نماید.و زن وقتی حق گرفتن نفقه را دارد که وظیفه همسری خود را نسبت به شوهر انجام دهد.

در قانون به این سازگاری«تمکین»گفته می‌شود، و اگر زنی بدون دلیل قابل قبول از شوهر خود تمکین نکند شوهر می‌تواند به او نفقه نپردازد، به چنین زنی ناشزه گفته می‌شود.از مطالب فوق نتیجه می‌گیریم که: مهریه عندالمطالبه و نفقه، مشروط به تمکین زن از شوهراست .وپس از ازدواج رسمی زوجین، دریافت آن توسط زن همیشه قابل مطالبه است.
البته همسران در طول زندگی مشترک چه بسا ، خیلی بیشتر از موارد ذکر شده در قوانین نسبت به یک دیگر گذشت و ایثار داشته و هر یک از آنان برای رسیدن دیگری و فرزندان بیشتر از آنچه در قوانین آمده به یکدیگر لطف و مرحمت می‌ورزند و سالیان طولانی را با کمترین چشم داشتی ، در کنار هم سپری می‌سازند.
«البته، اسلام دو حکم الزامی را در کنار هم ذکر می‌کند، یعنی از سویی به زن دستور تمکین به شوهر می‌دهد و از طرف دیگر ، به مرد دستور کار پردازی و سر پرستی زن و فرزندان را می‌دهد و این هر دو، بیان وظیفه جریان امور خانواده است و هیچ یک، نه معیار فضیلت است ونه موجب نقص». ^[۱۰۶]
بند دوم: ازدواج در اسلام
از دیدگاه اسلام ازدواج یک امر پر اهمیت و بسیار پسندیده و مطلوب است ، از نظر فقه عملی مستحب و چه بسا مستحب مؤکد شمرده شده است. زیرا که ازدواج کردن یکی از راه کارهای مهم حفظ اخلاق و سجایای اخلاقی است و با ازدواج کردن می‌توان مسیر حفظ عفت و حیا را هموار ساخت، اسلام مهم ترین و طبیعی ترین راه تأمین نیازهای جنسی بشر را ازدواج معرفی کرده است. در روایات آمده: کسی که ازدواج کند نیمی از دین خود را حفظ می‌کند و در روایاتی دیگر آمده که دو سوم دین خود را حفظ می‌کند.
در باب یازده از کتاب جامع عباسی و نیز از منظر فقه اسلامی ازدواج به پنج شکل نام برده شده است.

1. 1. نکاح واجب: وآن وقتی است که نفس او مشتاق باشد وترسد که اگر نکاح نکند در زنا افتد.(یعنی نکاحی که انسان انجام می‌دهد تا به گناه آلوده نشود.)

1. 1. نکاح سنت(مستحب): وآن وقتی است که خوف زنا نباشد وقادر بر نفقه و مهر باشد.(شخصی که امکانات ازدواج را دارد، تمایل به ازدواج هم دارد و مانعی هم برایش وجود ندارد پس به چنین شخصی توصیه به ازدواج می‌شود.)

۳- نکاح حرام: چون زیاده بر چهار زن آزاد و دو کنیز به عقد در آوردن و یا زیاد بر دو زن آزاد و چهار کنیز خواستن (یعنی نکاح ممنوع مانند ازدواج با محارم و زن شوهردار).
۴- نکاح مکروه: و آن وقتی است که نفس او مشتاق نباشد ، وعاجز بر نفقه باشد ، طبق قول بعضی از مجتهدین (مانند شخصی که نه مال و اموالی برای تشکیل خانواده دارد ونه تمایل جنسی برای همسر داشتن.)
۵- نکاح مباح: و آن ما عدای چهار قسم مذکور است.(که در این مورد شخص مختار است.)
در حدیث معصومین علیهم السلام آمده است: «هیچ فایده ای مسلمان را بعد از حصول اسلام بهتر از زن صالحه نیست که هر گاه او را ببیند ، خوشحال شود و هر گاه از او غایب شود، حفظ ناموس و مال او کند.
و هم در حدیث معصومین علیهم السلام واقع شده که دو رکعت نمازی که صاحب زن بگذارد بهتر از هفتاد رکعت نمازی است که عزب بگذارد و نیز در حدیث آمده بدترین مردهای مسلمان آن کسانی‌اند که عزب مرده باشند»^[۱۰۷].
در اسلام تأکید شده که کسی که در صدد ازدواج است، باید زنی را برگزیند که پاک دامن، بچه آور و از خاندان اصیل باشد و نباید تنها زیبایی و یا دارایی او را ملاک ازدواج خویش قرار دهد.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «ایاکم و خضراء الدمن، قیل: یا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال المرأه الحسنا فی منبت السوء.
از گیاهان روییده در لجنزار پرهیز کنید.
گفته شد: ای پیامبر، مراد چیست؟ فرمود زن زیبارویی که در خانواده‌ی ناشایست پرورش یافته است.^[۱۰۸]
از امام صادق (ع) روایت شده: «اذا تزوج الرجل المرأه لجما لها اولمالها و کل الی ذالک و اذا تزوجها لدینها رزقه الله المال و الجمال».
اگر انسان با زنی به خاطر زیبایی یا داراییش ازدواج کند، با همان خواسته اش رها می‌شود، ولی اگر به خاطر دینداریش با او پیمان ازدواج ببندد، خداوند هر دو را روزی او می کند.^[۱۰۹]
با دقت در احادیث و سخنان بزرگان متوجه می‌شویم که دین مبین اسلام به موضوع ازدواج بسیار اهمیت داده و هرگز پیروانش را به سوی تجردگرایی هدایت نکرده است.
همان گونه که می‌دانیم ازدواج در دین اسلام و در میان مسلمانان، آداب و رسوم مخصوصی دارد که باید رعایت شود، مثلاً زن و مردی که قرار است با یکدیگر پیمان زناشویی ببندند باید یک سری از شروط را رعایت کنند، مثلاً آنها نباید نسبت به یکدیگر هیچ گونه محرمیتی، چه سببی و چه نسبی داشته باشند.
محارم نسبی، کسانی هستند که با زوج یا زوجه پیوند فامیلی، خونی و یا رضاعی(به واسطه ی شیر خوارگی) دارند که به همین علت اسلام ازدواج با این افراد را حرام شمرده است. مانند ازدواج با خواهر و برادر .
محارم سببی، کسانی هستند که به واسطه ی ازدواج، بر زوجین حرام می‌شوند، مانند مادرزن به داماد و پدر شوهر به عروس.
طبق قوانین اسلامی ودر صورت نبودن موانع ازدواج و حرام نبودن ازدواج طرفین، دو طرف ازدواج با گفتن زوجتک (خود را به زوجیت تو درآوردم) و یا عبارتی به همین معنی، از سوی زن و تأیید مرد، با عبارتی نظیر (قبلت) محقق می‌شود.
صیغه ی نکاح هم توسط زوجین می‌تواند اجرا شود و هم توسط شخص دیگری به جز آنها.
برخی حضور دو شاهد و ولیّ زن (پدر و جدّ پدری) را هم لازم می‌دانند. در مورد ازدواج کودکان نابالغ، مجانین و اشخاص سفیه حق ازدواج با ولی (پدر و جدّ پدری) تعیین می‌شود. هر یک از زوجین می‌توانند برای عقد نکاح به دیگری وکالت دهند.^[۱۱۰] یعنی نکاح قابل توکیل است.
چند همسری در اسلام جایز است. یعنی مرد می‌تواند حداکثر چهار زن را بعنوان همسر برای خودش (به شرط رعایت عدالت در میان آنها) برگزیند. ولی چند شوهری جایز نیست و فقط در صورت طلاق یا فوت مرد، زن حق دارد که مجدداً ازدواج نماید و بعد از فوت همسر و یا طلاق باید مدتی را صبر نماید که این زمان به «عدّه» معروف است.
در هنگام عقد نکاح مرد باید مالی را به تملک همسرش دربیاورد که به آن مهریه می‌گویند و مقدار این مهریه بستگی به توافق طرفین دارد که حداکثر آن در فقه، یک پوستین گاو پر از طلا نام برده شده است.
در دین اسلام و خصوصاً در میان شیعیان نوع دیگری از ازدواج وجود دارد، که به ازدواج موقت یا متعه (صیغه) معروف است.
در این نوع از ازدواج زن برای مدت معینی به همسری مردی در می‌آید و پس از گذشتن این زمان ازدواج خود به خود باطل می‌شود.در این نوع از ازدواج تعیین مدت الزامی است، و در غیر این صورت عقد باطل می‌شود.
در ازدواج دائم اگر مهریه ای معلوم نشده باشد عقد صحیح است و به عروس مهرالمثل تعلق می‌گیرد.( مهرالمثل آن مهریه ای است که برای دختران هم شأن و هم کفو او در عرف آن جامعه تعیین می‌شود).
ولی اگر در ازدواج موقت مهریه تعیین نشده باشد عقد باطل است. در ازدواج موقت زن حق نفقه ندارد و زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند.
باید یادآوری کنم که حقوق مربوط به فرزندان در هر دو ازدواج (دائم و موقت )یکسان است ومتولدین حاصل از این ازدواج‌ها از نظر حقوقی هیچ گونه تفاوتی با یکدیگر ندارند.
با توجه به مطالب فوق در می‌یابیم که ازدواج فقط مربوط به زن وشوهر نمی‌شود، بلکه با این پیوند نهالی کاشته می‌شود که ثمره و میوه ی آن، فرزندان ونسل‌های بعدی می‌باشد. پس برای داشتن حاصلی پاک و مطلوب، باید درختی سالم با ریشه‌هایی محکم و قوی را در محیطی به نام خانواده استوار نهاد.تا در سایه ی این درخت افراد و اجتماع سالم را به وجود آورد.
بند سوم: ازدواج ازدیدگاه آیات
خداوند در سوره نساء می‌فرماید: «یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی من نفس واحده و…» ^[۱۱۱].
ای مردم، بترسید از پروردگار خود که شما را از یک تن آفرید و از او جفتش را بیافرید و از آنان مردان و زنان بسیاری گسترانید و بترسید از خداوندی که از او و از ارحام پرسش می‌شود. خداوند بر شما نگهبان است.
در سوره شوری می‌فرماید: «فاطر السموات و الا رض جعل لکم من انفسکم ازواجاً و من الانعام یذروکم فیه لیس کمثله شئ و هو السمیع البصیر»^[۱۱۲].
او پدید آورنده آسمانها و زمین است. برای شما از جفت خودتان همسرانی قرار داد و از جنس حیوانات نیز جفت‌هایی آفرید تا بر شما بیفزاید و نسل تکثیر پیدا کند. همانند او چیزی نیست، او شنوای بینا است.
خداوند در آیه ی دیگری به همسران امر می‌کند ، پس از این که ازدواج کردند و تشکیل خانواده دادند با یکدیگر با حسن معاشرت رفتار کنند.« عاشروهن بالمعروف»^[۱۱۳]
با همسرانتان با اخلاق نیکو معاشرت کنید.
بند چهارم: ازدواج ازدیدگاه روایات
روایات بسیاری در زمینه ازدواج وجود دارد که به بررسی چند نمونه می‌پردازیم:

ج- عده‌ای دیگر نیز قراردادهای بیع متقابل را نوعی سرمایه‌گذاری خارجی قلمداد می‌کنند.
فایده عملی بحث زمانی جلوه گر می‌شود که محدودیت‌های قانونی در خصوص جذب سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز را مورد توجه قرار می‌دهیم. اصول ۴۴ و ۸۱ قانون اساسی امکان هرگونه سرمایه‌گذاری مستقیم در بخش نفت و گاز را منتفی نموده است چرا که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی متضمن حضور سرمایه‌گذار بیگانه و مالکیت او بر منافع، تأسیسات و تجهیزات است.
آقای مهندس زنگنه در این مورد می‌گوید: «هرچند اجرای این قراردادها با منبع سرمایه ی خارجی صورت می‌گیرد اما نمی‌توان آنرا در قالب سرمایه‌گذاری خارجی به معنای حقوقی اش گنجاند. چرا که سرمایه‌گذاری به معنی اعطای حق و مدیریت سرمایه‌گذاری است در حالیکه در قراردادهای بیع متقابل چنین حقی برای طرف قرارداد منظور نمی‌شود»^[۲۰۳].

طرفداران این نظریه معتقدند ماهیت قراردادی بیع متقابل حکایت از سرمایه‌گذاری ندارد بلکه نوعی خدمات پیمانکاری است که در یک قالب خاص انجام می‌شود بطوریکه یک شرکت سرمایه‌گذاری خارجی کلیه وجوه سرمایه‌گذاری همچون نصب تجهیزات، راه‌اندازی، اشتغال و تکنولوژی را برعهده می‌گیرد و پس از راه‌اندازی پروژه آن را به کشور میزبان واگذار می‌کند. در واقع قرارداد بیع متقابل یک شیوه رایج قراردادی تحت عنوان شیوه خرید خدمت است. در این روش کشور میزبان بابت خرید خدمات مربوط به سرمایه، تخصص و تکنولوژی از سرمایه‌گذار خارجی اقدام به پرداخت نقدی یا غیرنقدی به آنها می‌کند. لذا در واقع شیوه بیع متقابل در واقع همان شیوه خرید خدمت است.
دکتر عباس مهشی نیز اعتقاد دارد که: «قراردادهای بیع متقابل سرمایه‌گذاری خارجی محسوب نمی‌شدند چون اصولاً سرمایه‌گذاری در قانون تجارت در مقام این است که سرمایه و دارایی یک یا چند نفر در قالب شرکت، ماشین آلات و کارخانه وارد کشور دیگری شود. به گونه‌ای که سرمایه و دارایی ماندنی شده و در آن کشور نشست کند. زمانی که سرمایه بدین شکل وارد کشور شد سرمایه‌گذار اجازه و حق خروج سرمایه و سود آن را تا زمان انحلال شرکت ندارد. بنابراین سرمایه در کشور باقی مانده و آثار مطلوب دارایی اقتصادی در کشور نمایان می‌شود»^[۲۰۴].
با توجه به اینکه در قراردادهای بیع متقابل مالکیت بر منابع، مخازن و تأسیسات نفتی به هیچ شرکت خارجی یا داخلی واگذار نمی‌شود و حق مالکیت برای کشور میزبان محفوظ است. به نظر می‌رسد نتوان قراردادهای بیع متقابل را سرمایه‌گذاری خارجی محسوب نمود و نظر بر این است که این قراردادها را از انواع قراردادهای خرید خدمت می‌داند مبین ماهیت قراردادهای «Buy Back» می‌باشد.
۱-۲: ویژگی‌های بیع متقابل
مهم‌ترین ویژگی‌های این گونه قراردادها به گونه زیر است:
شرکت‌های خارجی به صورت پیمانکار بوده و وظیفه تأمین سرمایه موردنیاز را برعهده دارند بنابراین شرکت سرمایه‌گذار خارجی کلیه وجوه سرمایه‌گذاری برای تجهیزات، انتقال تکنولوژی، آموزشی و راه‌اندازی را عهده دار است^[۲۰۵] با این وجود کارفرما در کلیه مراحل اجرای طرح توسعه، اعم از طراحی، مطالعات، مهندسی پایه، اجرا (شامل نظارت عالی و نظارت کارگاهی) دارد و کلیه تصمیم‌گیری‌های مربوط به اجرای طرح، لزوماً باید به تصویب وی برسد، از این منظر در قراردادهای بیع متقابل، حقوق قابل توجهی برای کارفرما لحاظ شده است.
کلیه مخارج و هزینه‌های پیمانکار که در طول پروژه تقبل نموده به همراه بهره سرمایه‌های به کار گرفته شده و همچنین نرخ توافق شده از محل درآمد حاصل از فروش نفت یا گاز پرداخت خواهد شد. بنابراین بازگشت سرمایه و سود سرمایه و پاداش سرمایه‌گذار از طریق دریافت محصولات تولید شده صورت می پذیرد و هیچ‌گونه پرداخت نقدی از منابع دیگر از طرف کشور میزبان انجام نمی‌گیرد. بر این اساس پس از اتمام طرح عملیات تولید شرکت طرف قرارداد محقق خواهد بود که از محل درآمد حاصل از فروش محصول تولیدی کلیه مخارج و هزینه‌های متصل شده، بهره و هزینه‌های بانکی متعلقه، نرخ سود و پاداش توافق شده طی دوره زمانی معینی (دوره بازپرداخت) دریافت نموده و سپس از آن هیچ گونه حقی نسبت به مخزن و محصول نخواهد داشت. ^[۲۰۶]
شرکت طرف قرارداد مکلف است پس از پایان دوره عملیات اجرایی پروژه، راه‌اندازی و شروع تولید امور جاری را به کارفرما منتقل کند و هزینه آن را نیز تأمین نماید و نیز مکلف است آموزش های لازم مربوط به بهره‌برداری از تأسیسات را به پرسنل کارفرما ارائه دهد بطوریکه کارفرما بتواند بصورت مستقل عملیات بهره‌برداری را ارائه دهد.
علاوه بر هزینه‌های سرمایه‌گذاری و بهره بانکی متعلقه پیمانکار مستحق حق الزحمه‌ای است که در بیشتر قراردادها معادل مبلغ معینی است و در تعدادی دیگر از قراردادها معادل نرخ بازگشت سرمایه است که در حدود ۱۵ الی ۱۶ درصد می‌باشد طی اقساط مساوی به پیمانکار بازپرداخت خواهد شد. ^[۲۰۷]
قراردادهای بیع متقابل به کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه امکان بیشتری برای انتقال تکنولوژی و بهره‌برداری از قابلیت های موجود در اقتصاد ملی را می‌بخشد. بخصوص اگر کشوری فاقد اعتبار لازم در عرصه‌ی تجارت جهانی باشد و یا با محدودیت‌های بین‌المللی ویژه‌ای مواجه گردد بوسیله انعقاد این‌گونه قراردادها با کشورهای توسعه یافته و صاحب تکنولوژی می‌تواند نسبت به سرمایه‌گذاری در بخش‌های سرمایه بر اقدام کند.
پس از پایان دوره پرداخت اصل، بهره و سود سرمایه‌گذاری‌ها، پیمانکار هیچ گونه حق قراردادی نسبت به عواید حاصله از تولید میدان ندارد.
سهم کارفرما (کشور میزبان) از درآمد پروژه براساس کل میدان ذیربط در مقیاس قراردادهای مشارکت در تولید و مشارکت در سرمایه‌گذاری بسیار بالا و بیش از ۹۰% است. این سهم بالا در ازای پذیرش ریسک قیمت در برنامه و تولید حاصل شده است. پیش‌بینی وضعیت بازار نفت و قیمت آن در آینده تأثیر قابل توجهی بر ارزیابی ارزش قراردادهای بیع متقابل دارد. هرچه آینده قیمت نفت تیره تر شود و احتمال کاهش نفت وجود داشته باشد قرارداد بیع متقابل گران‌تر تمام خواهد شد و بالعکس و هرچه به افزایش تقاضا در بازار نفت معتقد باشیم. عقد این قراردادها ضروری بنظر خواه آمد. به هر حال میزان بازپرداخت هزینه‌ها به پیمانکار هیچ ارتباطی با قیمت نفت ندارد. پس از پایان دوره عملیات اجرای پروژه، راه‌اندازی تولید و شروع تولید کشور میزبان کنترل عملیات را برعهده خواهد گرفت و مسئول تأمین هزینه عملیات جاری خواهد بود. ^[۲۰۸]
پروژه‌های مربوط به عملیات توسعه یافته فاقد خطرپذیری اکتشاف اند زیرا همگی در میادینی که دارای ذخائر اثبات شده نفت و گاز هستند به اجرا در خواهد آمد. البته ریسکهای دیگری وجود دارد که بعهده پیمانکار است از جمله ریسک حجم و میزان تولید، ریسک اشکالات فنی تولید، ریسک فسخ فنی پروژه. همچنین بازپرداخت از محصول و درصدی از عواید تولیدی برای دوره مشخص تعیین شده لذا اگر در این مدت بازپرداخت صورت نگیرد ریسک پیمانکار است. از این نوع قراردادها مالکیت، حاکمیت و تصدی گری بر منابع نفت و گاز متعلق به کشور میزبان است و ذخائر نفت و گاز و کل تولید متعلق به کشور صاحب مخزن است. بنابراین قوانین مالی و پولی کشور میزبان در این گونه قراردادها حاکم است به عبارت دیگر در این قراردادها حاکمیت و مالکیت کامل کشور میزبان بر منابع حفظ شده و قوانین کشور میزبان بر قرارداد و همچنین حکمیت، جاری خواهد بود. کنترل تولید و میزان آن در اختیار کشور صاحب مخزن است^[۲۰۹].
در این نوع قراردادها تأمین سرمایه‌گذاری بعهده پیمانکار است و پیمانکار صاحب سهم و شریک نمی‌باشد.
اگرچه پروژه‌ها فاقد خطرپذیری اکتشاف هستند یعنی فعالیت در میادین دارای ذخائر اثبات شده انجام می‌گیرد اما قراردادهای بیع متقابل به نحوی تنظیم می‌شوند که پیمانکار پاسخ گوی ریسک عملیاتی (ریسک هزینه‌ها و زمان بندی) باشد. مسئولیت افزایش هرگونه هزینه جهت تحقق اهداف تصریح شده در قرارداد به عهده پیمانکار است مگر آنکه رویه دیگر قبلاً مورد توافق کارفرما و پیمانکار قرار گرفته باشد.
پس از پایان دوران پرداخت ها و تسویه آن پیمانکار هیچ‌گونه حقی نسبت به میادین و تأسیسات و سایر متعلقات ندارد. در قراردادهای بیع متقابل قابلیت چانه زنی زیادی وجود دارد. این قراردادها از منظر نرخ سودآوری برای هر یک از طرفین و شرایط و مضامین قراردادی همچنین زمینه‌های فعالیت می‌توانند اختلاف زیادی با یکدیگر داشته باشند. (قراردادهای بیع متقابل در زمینه‌های مختلف از تولید خام گرفته تا محصولات کشاورزی قابل اجراست).
۱-۳: هزینه‌های مترتب بر قراردادهای بیع متقابل
بطورکلی در قراردادهای بیع متقابل هزینه‌های زیر بر پروژه مترتب است و پس از دست‌یابی به محصول به پیمانکار بازپرداخت می‌گردد:

1. 1. هزینه‌های تأمین مالی اجرای پروژه یا هزینه‌های بانکی^[۲۱۰]

1. 1. هزینه‌های سرمایه‌ای^[۲۱۱]

1. 1. هزینه‌های غیر سرمایه‌ای^[۲۱۲]

1. 1. هزینه‌های عملیات^[۲۱۳]

1. 1. هزینه‌های آموزشی^[۲۱۴]

1. 1. هزینه‌های حق الزحمه ارائه خدمات یا پاداش پیمانکار اصلی^[۲۱۵]

لازم به ذکر است که هزینه‌های سرمایه‌ای شامل مواردی مثل: (بهای خرید تجهیزات، ماشین آلات، کالاهای سرمایه‌ای، حق‌الزحمه پیمانکاران فرعی، مدیریت و هزینه اداره مرکزی و…) هزینه‌های غیرسرمایه‌ای شامل: (بیمه، مالیات و…) و هزینه‌های عملیاتی شامل: (هزینه‌های بهره‌برداری، قطعات یدکی و…) می‌باشند. پیمانکار موظف است هر یک از هزینه‌های فوق را در قالب سرفصلهای مورد قبول و سیستم حسابداری مورد موافقت کارفرما به وی ارائه نماید.^[۲۱۶]
در صورت بیشتر شدن هزینه‌های سرمایه‌ای از میزان مورد توافق ریسک این کار با پیمانکار بوده و هزینه‌های اضافی بازپرداخت نخواهد شد.
بازپرداخت هزینه‌ها، بعد از اتمام پروژه و دست‌یابی به محصول صورت خواهد گرفت و بازپرداخت هزینه براساس تخصیص بخشی از محصول تولید اصولاً حداکثر ۴۰% درآمد سالیانه مخزن و محاسبه آن براساس نرخ روز محصول تولیدی در طی یک دوره زمانی مشخص انجام خواهد شد.
نرخ بهره سرمایه‌گذاری در این قرارداد براساس نرخ رسمی بین بانکی لندن لیبور^[۲۱۷] خواهد بود.
^[۲۱۸]
بند دوم) فاینانس
فاینانس عبارت است از تأمین اعتبار برای رفع نیازهای مالی یک شرکت برای اجرای پروژه‌ای خاص یا طرحی خاص و یا برای استفاده در یک دوره خاص از امور یک شرکت. ^[۲۱۹] از نظر لغوی فاینانس به معنای مطالبه پول یا اخذ وام می‌باشد. به عبارت دیگر از آنجا که برای اجرای هر پروژه‌ای به عنوان مثال در قرارداد طراحی، تامین تجهیزات وساخت پیمانکار قرارداد مجبور است مبادرت به خرید بعضی از تجهیزات و بکارگیری خدمات مختلفی از قبیل مهندسی، طراحی و سازه، بنماید و برای این منظور به صاحب کار یا کارفرما جهت اخذ وجه مراجعه می کند. صاحب کار یا (کارفرما) در صورتی که منابع داخلی آن کفاف تأمین هزینه‌های پروژه را ننماید برای تأمین چنین وجوهی به یک بانک یا کنسرسیومی از بانک و مؤسسات مالی مراجعه و براساس قراردادی که فی مابین آنها منعقد می‌شود، تمام یا قسمتی از وجوه لازم برای پرداخت به پیمانکار پروژه را به شرایطی که ذیلاً خواهد آمد از تأمین کننده مالی^[۲۲۰] دریافت می کند.
قراردادهای فاینانس در ابعاد متعدد قابل طبقه‌بندی هستند:

1. 1. تأمین منبع^[۲۲۱]

1. 1. تضمین ها^[۲۲۲]

1. 1. ریسک ^[۲۲۳]

1. 1. نحوه عمل^[۲۲۴]

و از نظر کاربرد آنها در صنعت نفت به دو نوع تقسیم می‌شود:

1. 1. Project finance یعنی تأمین مالی پروژه خاص

1. 1. Structured Finance یعنی تأمین مالی برای حوزه خاص صنعتی.

در تأمین مالی پروژه خاص،منبع بازپرداخت فاینانس توسط گیرنده وام و پروژه مربوط می‌باشد. به عبارتی دیگر وام دهندگان در صورت عدم کفاف درآمد حاصل از پروژه تنها حق مراجعه به وام گیرنده و استیفای طلب خود از محل اموال و درآمدهای وام دهنده بر طبق قراردادهایی که در این رابطه تنظیم می‌شود را دارد. ^[۲۲۵]
در تأمین مالی برای حوزه خاص صنعتی وام دهنده نه تنها حق مراجعه به وام گیرنده بلکه به دولت متبوعه وام گیرنده را نیز دارد و در این راستا علاوه بر اخذ وثائق لازم وام گیرنده از دولت و یا بانک مرکزی کشور هم ممکن است ضمانت بازپرداخت به موقع وام از سوی وام گیرنده را اخذ نماید. ^[۲۲۶]
در قراردادهای فاینانس شرایطی وجود دارد که تحقق آنها قبل از اعطای وام ضروری است.
شرایط موجودعبارتند از:

1. 1. کلیه قراردادهایی که قرار است اعتبار مالی آنها تأمین شود امضاء و لازم الاجرا شده باشند.

1. 1. بیمه های صادراتی که قرار است در پروژه ذی مدخل باشند قبلاً علاقمندی و رضایت مندی کتبی خود را در این خصوص اعلام نموده باشند.

1. 1. سندیکای بانکها و مؤسسات مالی که قرار است مجتمعاً نسبت به تأمین اعتبار پروژه اقدام نمایند بطور موفقیت آمیز تشکیل شده باشد.

1. 1. کلیه شرایطی که در قراردادهای وام ذکر شده‌اند محقق شده باشد.