لبه استخر مشابه درپوش یا قرنیزی است که روی دیواره‌های قائم استخر قرار می‌گیرد. لبه استخر باید از مصالح بسیار محکم و بادوام به صورت پیوسته و بدون شکاف و یا گوشه‌های تیز و سطح غیر لغزنده باشد. مصالح پوششی لبه‌های استخر ممکن است از جنس وینیل^[۵۰] و کاشی فایبرگلاس^[۵۱] و یا سنگ پلاک باشد که هر یک برحسب مشخصات خاص خود در شرایط محیطی و کاربردی مناسب قابل انتخاب می‌باشد. لبه استخر باید به نحوی باشد که مانع برگشت آب فاضلاب حاشیه استخر بداخل کاسه استخر شود[۱۸و۴۳و۷۴و۹۰].
۱۶-کانال سرریز آب استخر^[۵۲]
این کانال‌ها جهت جلوگیری از ورود آبریزهای مختلف از تحرکات شناگران و محوطه به درون کاسه استخر در طول و عرض استخر قرار دارد. به طور کلی آب‌های اطراف و آب‌های ریخته و سرریز شده از استخر، باید از لبه استخر به آب‌روها که در لبه انتهایی کناره استخر قرار دارند، وارد شده و از طریق آب‌‌‌روها تخلیه شود. شیب به سمت فاضلاب باید خوب پیش‌بینی شود تا از تجمع آب‌های اضافی در کناره‌های استخر جلوگیری شود. درپوش کانال‌ها به صورتی باشد که پای شناگران داخل آن گیر نکند و غیرلغزنده و رنگ آن با رنگ کف محوطه استخر متفاوت باشد[۷۴و۲۲و۹۲].
۱۷- عایق بندی صوتی^[۵۳]
میزان سر‌و‌‌صدا در سالن‌های شنا همواره مسئله ساز بوده و این میزان می‌تواند از لذت شناگران بکاهد و باعث مزاحمت همسایگان گردد. فضاهای بزرگ با نازک‌کاری‌های سخت، صاف و بدون منفذ، سطوح شیشه‌ای و آب واقع در ترازهای پایین همه منعکس کننده‌ها مناسبی برای صدا هستند، بنابراین پیش بینی فضاها یا سطوح جذب کننده یا کاهنده صدا در این نوع مکان‌ها الزامی است. مصالح جاذب صدا می‌تواند در دیواره‌های فوقانی و سقف سالن قرار گیرد، این مواد باید در برابر تخریب ناشی از مواد شیمیایی و رطوبت مقاوم باشد.

موارد زیر راه‌های مختلف پیشگیری از سر و صدای مزاحم در استخر می‌باشد:
آویزان کردن انواع پرده‌های جاذب صدا که مقاوم در برابر رطوبت و قابل شستشو باشد.
نصب انواع پانل‌های جاذب صدا در دیوارها در ارتفاع بیش از ۲ متر.
استفاده از کف‌پوش‌های جاذب صدا و مقاوم در برابر آب در حاشیه استخر و کف سالن‌ها.
آویزان کردن قطعات جاذب سر و صدا با برش‌های مناسب و حساب شده از سقف.
استفاده از سازه سقف مانند سازه‌های فضاکار و تجهیز آن به صفحات جاذب صدا [۱۸].
۱۸- جعبه تست آب^[۵۴]
جعبه آزمون( یا گروه جعبه‌های جداگانه) باید حداقل توانایی آزمون کلر ، PH، قلیایی کل و سختی کلسیم را داشته باشد، و هر شش ماه یکبار ظروف شیشه‌ای نو یا لوله آزمون لوسیت^[۵۵] خریداری شود، زیرا این لوله‌ها در اثر استفاده بی رنگ شده و امکان خواندن صحیح را به کنترل کننده نمی‌دهد.
برچسب تاریخ خرید را روی مواد شیمیایی جعبه آزمون وجود داشته باشد.
جعبه آزمون و مواد شیمیایی مربوط به آن را به‌طور مناسب نگهداری نمایید( در جای نسبتا تاریک با درجه ۱۵-۲۰ درجه سانتیگراد و رطوبت کم)[۱و۷۴و۷۷و۷۸و۱۰۹].
۱۹- پیشنهادهای عمومی در مورد استخر
در محوطه استخر، سرویس‌های بهداشتی و رختکن باید شیرهای آب ترجیحا با آب گرم و با فشار زیاد و با شیلنگ به اندازه کافی وجود داشته باشد، تا بتوان به راحتی برای نظافت استخر از آن استفاده کرد[۷۴و ۹۲و۱۰۹].
وسایل الکتریکی سالی یک بار کنترل شود و یادداشت‌های آن وجود داشته باشد.
در نظرگرفتن شکل مستطیل وگوشه‌های قوسی و نیم دایره‌ای برای استخرها.
کنترل رطوبت.
دفتر مرکزی استخر باید با پنجره به محوطه استخر برای مشاهده مشرف گردد.
نصب آب سردکن برای آب آشامیدنی.
تلفن در محفظه‌های دیواری در هر انتهای سالن استخر نصب شود.
تابلو اعلانات در هر قسمت استخر نصب شود.
ساعت دیواری الکتریکی یا عقربه‌ای در هر قسمت استخر نصب شود.
نصب سیستم‌های پاک‌کننده و مکنده برای ته استخر.
پیش‌بینی فضا برای عبور سیم‌ها از کنار استخر برای نصب دستگاه فرمان سنج الکتریکی و تابلو امتیازها باید انجام گیرد.
سیستم صوتی و میکروفن ارتباطی در فضاهای استخر باید نصب شود و امکان ارتباط تلفنی هر ناجی با دفتر استخر وجود داشته باشد[۳۷و۷۴و۸۴و۹۰و۱۰۹].
۲-۱۶ – ۶ - سطوح قابل قبول خطر در ورزشها
بیشتر فعالیتهای ورزشی معمولا با سطوحی از خطر درگیر هستند، حتی وقتی که پیشگیریهای معقول به اجرا در میآیند. بنابراین بر مدیران ورزشی لازم است که خطرات بالقوه در داخل محیطهای ورزشی را شناسایی کرده و اقدامات مناسب را برای کنترل آنها انجام دهند. دست یافتن به این امر از طریق فرایند مدیریت خطر امری ممکن میباشد. فرایند مدیریت خطر را میتوان همانند بخشی از سیستم مدیریتی در داخل بخش اوقات فراغت و ورزش بهکار برد. این فرایند قادر است عوامل خطری که ممکن است منجر به صدمه و آسیب شوند را شناسایی کرده و سطوح خطر در داخل فعالیتها را تخمین و ارزیابی کند]۵۵ [.
اخیراً توجه زیادی به مبحث کاهش صدمات قابل پیشبینی در ورزش شدهاست. این امر تا اندازهای به خاطر افزایش دادخواهیها از غفلت معلمان، مربیان، سازمانهای تفریحی و دیگر رهبران برنامههای ورزشی و تفریحی است.
در حالیکه بیشتر خطرات یا فعالیتهای حرفهای وابسته هستند اما سطوح قابل قبول خطر در ورزش تعریف نشدهاست. در حقیقت سطوح قابل قبول خطر در ورزش آماتوری بیشتر به وسیله ادراک خطر شرکتکنندگان نسبت به معیارهای کمیتی و ارزیابی خطر تعیین میشوند. فری^۱ ( ۱۹۹۱) معتقد است که هر اندازه افراد با فعالیتهای ورزشی آشنایی بیشتری داشته باشند میتوانند نتایج منفی و صدمات را کاهش دهند[۵۶].
دستگاه های دولتی مسئولیتی مهم برای شناسایی و اداره کردن خطرات در ورزش و سپس دادن اطلاعات به شرکتکنندگان دارند. سطوح رایج خطر در بسیاری از ورزشها خیلی آشکار و واضح هستند و دادخواهیهایی که در نتیجه صدمات کشنده و شدید اتفاق میافتند میتوانند مثالی برای این موضوع باشند. با این حال تعریف سطوح قابل قبول خطر که شرکتکنندگان با آنها مواجه هستند، موضوعی پیچیده است. اما با این حال میتوان نتایج آنها را به خاطر تأثیر مالی صدمات ورزشی بر خدمات سلامتی و تندرستی در بسیاری از کشورها با مطالعات جامع نشان داد. مطالعات جامع اطلاعاتی را فراهم میکنند که به وسیله آنها تصمیمات پایهای و مدلل در مورد سطوح خطر و اثر اقدامات درمانی و پیشگیرانه گرفته میشود. مطالعات جامع آیندهنگر نسبت به مطالعات بازنگرانه( گذشتهنگر) اطلاعات مؤثق و مطمئنتری فراهم میکنند. مشکل اصلی مطالعات فراگیر در ورزش دشواری توافق یک تعریف عمومی از یک صدمه ورزشی است زیرا آنچه که مربوط به یک صدمه ورزشی در یک ورزش است ممکن است به یک ورزش دیگر مربوط نباشد]۵۵[.
۲-۱۷- پیشینه تحقیق
۲-۱۷-۱- تحقیقات انجام شده در داخل کشور
۲-۱۷-۱-۱- استخرها
راوش و همکاران(۱۳۸۸) در تحقیقی تحت عنوان « بررسی توصیفی مقایسهای وضعیت بهداشتی و ایمنی استخرهای سرپوشیده استان آذربایجان غربی بر اساس نرمهای استاندارد » به این نتایج دست یافتند که اکثر استخرهای سرپوشیدهی استان از نظر متغیرهای بهداشتی، نظیر بهداشت آب استخر، کاسهی استخر، رختکنها و دوشها و سرویسهای بهداشتی در حد متوسط و یا کمی بالاتر از متوسط قرار دارند اما بهداشت محوطهی داخلی استخر وضعیت بهتری نسبت به سایر متغیرهای بهداشتی دارد. در میان متغیرهای ایمنی هم تنها متغیر ایمنی کارکنان استخر از استاندارد برخوردار بود و بقیه متغیرها در حد کمی بالاتر از متوسط قرار داشتند]۵۰[ .
عباسی(۱۳۸۷) در تحقیقی تحت عنوان مقایسه وضعیت استخرهای سرپوشیدهی استان اصفهان با استانداردهای موجود به نتایج زیر دست یافت که هیچکدام از مدیران استخرها و ۹۵% مسئولین فنی استخرها در دوره های آموزشی مدیریت و نگهداری استخر شرکت نکردهاند. وضعیت بهداشتی آب استخرها در حد استاندارد قرار نداشت، وضعیت بهداشتی سرویسهای بهداشتی و رختکن و وضعیت ایمنی رختکن و محوطه داخلی استخرها هم پایینتر از حد استاندارد قرار داشت. در مجموع، وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان نسبت به استانداردهای موجود دارای وضعیت مناسبی نمیباشند]۵۲ [.
آب باریک بین و همکاران(۱۳۸۴) پژوهشی را تحت عنوان ” بررسی وضعیت میکروبی و شاخص‌های فیزیکو شیمیایی استخرهای شنای عمومی شهر بیرجند” انجام دادند که تحقیق در ۵ استخر شنای عمومی شهر بیرجند انجام شد و نتایج زیر بدست آمد: در مورد شاخص های فیزیکو شیمیایی، PH به طور میانگین در ۵/۵۶ % از نمونه‌ها وضعیت مطلوبی داشت. کلر آزاد باقیمانده به طور میانگین در ۷۵ % از نمونه‌ها وضعیت نا‌‌‌‌‌‌‌ مطلوبی داشت. قلیاییت ، به طور میانگین در۶۰ % از نمونه‌ها و در مورد کدورت به طور میانگین در ۶/۴۶ % از استخرهای مورد مطالعه در حد استاندارد قرار داشت. با توجه به نتایج حاصل از تحقیق، اجرای دقیق ضوابط و قوانین و نظارت دقیق‌تر بر نظافت شخصی قبل از ورود به استخر، به کارگیری بازرس بهداشتی به صورت خصوصی جهت نظارت دقیق‌تر ، کلرزنی گازی بجای استفاده از هیپوکلریت سدیم جهت گندزدایی و ارزیابی دقیق از بیماری‌های قارچی پیشنهاد می‌گردد[۶].
نان بخش و همکاران(۱۳۸۴) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی آلودگی قارچی و بعضی عوامل فیزیکی و شیمیایی استخرهای سرپوشیده شهر ارومیه “، ۴ استخر سرپوشیده فعال شهر ارومیه را در سال ۱۳۸۳ از نظر آلودگی قارچی مورد بررسی قرار دادند، علاوه بر موارد فوق بعضی پارامترهای فیزیکو شیمیایی نظیر: میزان کلر باقیمانده، کدورت، درجه حرارت، ph و تعداد استفاده کنندگان از استخر در یک روز مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان داد که آلودگی قارچی ۵/۱۲ % در آب استخرها مشاهده شده است و همچنین میانگین درجه حرارت در استخرها برابر با ۹/۲۹ درجه سانتیگراد، میانگین کلر آزاد باقیمانده ۶/۰ میلیگرم در لیتر، ph برابر با ۱/۸ و کدورت آب ۸/۰ NTU بوده است. نتایج نشان داد که استخرهای مورد مطالعه آلوده به انگل هستند و برای کاهش آلودگی قارچی استفاده از دوش و شستن بدن با صابون قبل از ورود به استخر و همچنین شستشوی پا می‌تواند مفید باشد و روش‌های ضد عفونی فعلی استخرها به خوبی بر اساس استانداردهای توصیه شده انجام نمی‌گیرد. در نهایت توصیه می‌شود که مسئولین استخرها بایستی به رعایت نکات بهداشتی فردی و محیطی استخرها توجه نمایند. علاوه بر موارد فوق توجه به معیارها و استانداردها از نظر میزان کلر آزاد باقیمانده و هم چنین رعایت نکات بهداشت فردی و محیطی در کاهش آلودگی‌ها موثر خواهد بود[۴۰].
اقبالی (۱۳۸۳) در پژوهشی تحت عنوان” توصیف وضعیت ایمنی و بهداشتی استخرهای سرپوشیده شهر تهران ” ۳۰ استخر سرپوشیده شهر تهران را مورد بررسی قرار داد. براساس نتایج تخقیق، میزان PH، درجه حرارت آب و میزان کلر آب استخرها در حد استاندارد نیست و فاصله زمانی اندازه‌گیری کلر، دما، PH و آزمایش باکتریالوژی آب پایین‌تر از حد استاندارد است و محقق جاروب استخر، شفافیت آب و وجود حوضچه کلر را مطابق استاندارد گزارش کرده است. نتایج مربوط به تهویه‌ی محوطه استخر، روشنایی محوطه استخر، آب رو برای سرریز آب، ایمنی سیستم برق، جعبه کمک‌های اولیه و وجود نردبان در کاسه استخر، نشان می‌دهد که تقریبا با استاندارد مطابقت دارد، محقق به این نتیجه رسید که به‌طور کلی شرایط بهداشتی در استخرهای سرپوشیده شهر تهران با استانداردها مطابقت ندارد و برای بهبود شرایط بهداشتی و تربیت تکنسین ماهر نگهداری آب باید اقدام نمود، و در بخش ایمنی استخرها تا حدودی با استانداردها مطابقت دارد[۳].
جابری (۱۳۸۲) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی آسیب‌های ورزشی شنا ناشی از آلودگی استخرهای شنای شهر مشهد” که در ۲۶ استخر شنای شهر مشهد در سال ۱۳۸۱ انجام شد، به این نتایج دست یافت: در اثر آلودگی آب استخرها بیماری پوستی به شناگران که از جمله این بیماری‌ها می‌توان به سوزش، خارش و خشکی پوست اشاره نمود که علت آن را متخصصان پوست، کلر و نقص در سیستم کلرزنی و آلودگی آب عنوان کرده‌اند. در بیشتر مواقع کلر به صورت دستی پاشیده می‌شود و در یک مقطع میزان آن به ۶ تا ۸ میلی گرم در لیتر رسیده است و همچنین این یافته‌ها نشان می‌دهد که استخرهای دولتی از استخرهای خصوصی آلودگی میکروبی بیشتری دارند و این خود نشان‌گر رسیدگی بیشتر و رعایت بهتر موارد بهداشتی در استخرهای خصوصی و استفاده نسبی کمتر از آنها می‌باشد[۸] .
مهدی نژاد (۱۳۸۲) طی پژوهشی تحت عنوان ” تعیین شاخص‌های بهداشتی کیفی آب استخرهای شنای شهر گرگان ” که در تابستان ۱۳۸۲ در ۶ استخر شهر گرگان صورت گرفت، به این نتایج دست یافت که ۶/۶۶ % موارد ph بزرگتر از ۸ بوده، میزان کلر باقیمانده در ۱/۶۱ % موارد از حد استاندارد پایین‌تر بوده است. محقق به این نتیجه رسید که عدم سیستم کلرزنی مناسب، ناقص بودن سیستم‌های تصفیه آب و عدم آگاهی متصدیان استخرها از شرایط مطلوب استخر، باعث گردیده که ph و کلر باقیمانده آب در اکثر موارد در حد مطلوب نباشد و وجود آلودگی‌های باکتریایی حتی در میزان پایین‌تر از حد استاندارد و وجود آلودگی میکروبی دلیل بر عدم کارآیی کلرزنی و سیستم‌های تصفیه می‌باشد[۳۹] .
شادزی و همکاران(۱۳۸۰) طی پژوهشی تحت عنوان ” بررسی آلودگی‌های قارچی آب استخرهای عمومی شهر اصفهان” به این نتیجه رسیدند که در غلظت پایین کلر، برخی از قارچ ها قابلیت رشد دارند و مسئولین استخرها باید توجه خاصی به مسائل بهداشتی استخرهای شنا داشته باشند[۲۲].
سلیمانی(۱۳۷۶) در رساله کارشناسی ارشد خود تحت عنوان توصیف وضعیت ایمنی، بهداشتی و عمومی استخرهای شنای شهر تهران از دیدگاه منجیان‌غریق، به این نتیجه رسید که وضعیت‌های ایمنی مهم در استخرهای مورد مطالعه، رعایت شده، از جمله گزارش شده در ۵/۹۲ % از استخرها نور کافی و در ۹۰ % استخرها طناب جداسازی قسمت کم عمق از عمیق وجود داشته، در ۴۵ % از استخرها تابلوی ایمنی نصب شده، در ۵/۹۲ % از استخرها نردبان‌های کناری سالم بودند ولی همین استخرها از نظر داشتن وسایل و تجهیزات نجات و کمک‌های اولیه در سطح متوسطی گزارش شده‌اند از جمله در ۵/۵۷ % از استخرها دستگاه اکسیژن، در ۵/۴۷ % از استخرها تخت مصدوم، در ۵/۲۲ % از استخرها تخت‌روان(برانکارد)، در ۵۵ % از استخرها گوی شناور‌نجات، در ۵۵ % از استخرها چوب بلند برای نجات، و در ۲۵ % از استخرها بلندگو وجود داشته است. استخرهای مورد مطالعه از نظر وضعیت نیروی انسانی از جمله مدیر، منجی، سرمنجی و نیروی خدماتی در سطح خوبی گزارش شده و بیشترین گروه سنی استفاده‌ کنندگان مربوط به افراد زیر ۲۰ سال می‌باشد. میزان آلودگی میکروبی در ۵۰ % استخرها ماهی یکبار و در ۲۰ % اصلا انجام نمی‌شود، در ۵/۱۷ % هر ۱۵ روز یکبار و در ۵/۱۲ % هفته‌ای یکبار انجام می‌گیرد. در مورد وضعیت بهداشتی: در ۵/۸۲ % از استخرهای مورد مطالعه نظافت عمومی رعایت شده و در۹۰ % استخرها کف استخر بطور منظم جاروب شده، در ۵/۶۷ % از استخرها نظافت آب رعایت شده، در ۷۰ % استخرها عمل بک‌واش بطور منظم صورت گرفته و در۸۰ % از استخرهای مورد مطالعه، تشخیص میزان آلودگی میکروبی صورت می‌گیرد. ۵/۶۲ % استخرها هیچگاه درجه حرارت را کنترل نمی‌کنند و فقط ۵/۲۷ % از استخرها درجه حرارت آب را کنترل می‌کنند[۲۱].
۲-۱۷-۱-۲- اماکن ورزشی
فارسی و همکاران (۱۳۸۶) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی وضعیت ایمنی اماکن ورزشی دانشگاه‌های دولتی شهر تهران و ارائه راهکارهای مناسب ” وضعیت ایمنی اماکن هفت رشته ورزشی فوتبال، فوتسال، شنا، هندبال، والیبال، بسکتبال و دو‌میدانی را در ده دانشگاه تهران مورد ارزیابی قرار دادند و به این نتایج دست یافتند: به طور میانگین وضعیت ایمنی استخرهای شنا از لحاظ تجهیزات، لوازم، حریم‌ها و خطوط ۸۵%، سکوها، پوشش‌ها و جایگاه تماشاچیان ۷۶% ، بهداشت ۶۹% ، ساخت و ساز و تاسیسات ۶۵ % ، در وضعیت مناسبی قرار داشتند و در مجموع استخرهای شنای مورد مطالعه با میانگین ۷/۶۱ % ایمنی در بین هفت رشته ورزشی در پایین‌ترین سطح قرار گرفت. در مجموع نتیجه پژوهش نشان داد که اماکن ورزشی دانشگاه‌های تهران در برخی موارد مانند تاسیسات و بهداشت نسبت به استانداردهای جهانی دارای وضعیت مناسبی نمی‌باشند[۳۱].
دوستی و همکاران (۱۳۸۶) در تحقیقی تحت عنوان « بررسی وضعیت مدیریت ریسک در مجموعه های ورزشی شهر تهران » به بررسی وضعیت مدیریت ریسک در مجموعه های ورزشی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که ۷۵ درصد از مدیران مجموعه های ورزشی مورد بررسی اطلاعی از روش های مدیریت ریسک نداشتند و کمتر از نکات ایمنی آگاهی داشتند و همچنین تن ها ۱۳ درصد از مدیران این مجموعه ها روش های مدیریت ریسک را بهکار میگرفتند]۱۱ .[
فارسی(۱۳۸۶) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی وضعیت ایمنی فضاهای ورزشی مدارس کشور و ارائه راهکارهای مناسب” به این نتیجه رسید که ایمنی فضاهای ورزشی مدارس کشور نامطلوب است و با اندک تمهیدات می‌توان موارد خطرساز را در مولفه‌های ایمنی فضاهای ورزشی مدارس کشور برطرف کرد، از جمله: وجود ناظران بهداشتی آموزش دیده، رعایت فاصله حریم زمین‌ها با دیوار، تناسب لوازم و زمین با سن دانش‌آموز و وجود اطاق ورزشی و مربی ورزش تخصصی برای هر مدرسه[۳۰].
یافته های تحقیق نشان داد که بهطور میانگین وضعیت ایمنی تجهیزات، لوازم، حریمها و خطوط( ۲/۷۹ درصد ایمنی ) دارای شرایط بهتری نسبت به سایر مولفه ها بودند و مولفه های سکوها و پوششها و جایگاه تماشاگران( ۳/۷۰ در صد ایمنی)، بهداشت(۱/۶۷ در صد ایمنی) و ساخت و سازها و تأسیسات (۸/۶۶ در صد ایمنی) در رده‌های بعدی قرار داشتند. در این تحقیق همچنین هفت رشته ورزشی شامل فوتبال، هندبال، والیبال، بسکتبال، فوتسال، دوومیدانی و شنا بهعنوان رشته‌های ورزشی مورد ارزیابی انتخاب شدند. از بین رشته های ورزشی رشته والیبال(۷۸ درصد) و بسکتبال (۵/۷۳ درصد) دارای بهترین شرایط ایمنی بودند. رشته فوتبال(۶/۶۴ درصد) و دوومیدانی(۱/۵۸ درصد) دارای وضعیت ضعیفتری نسبت به سایر رشته ها بودند. در مجموع نتایج تحقیق نشان داد که اماکن ورزشی دانشگاههای تهران نسبت به استانداردهای موجود دارای وضعیت مناسبی نمی باشند.
موارد و آسیبهای جدی دیگری نیز بهصورت غیر رسمی در جراید و محافل کشور گزارش گردیده است. یکی از این موارد مربوط به دانش‌آموزی میشود که در تابستان ۱۳۸۶ در استخر روباز دانشگاه تهران یک دختر بچه ۱۳ ساله بهعلت بیتوجهی ناجیان جان سپرد. آسیبهای حاصل از عدم وجود ایمنی بسیار فراتر از آن چیزی است که گزارش میشود یا اینکه در کشور ما اصلاً گزارش نمیشود]۶۰[.
علیزاده و همکاران (۱۳۸۵) در پژوهشی تحت عنوان ” بررسی شیوه‌های افزایش بهره‌وری اماکن، تاسیسات و اماکن ورزشی ” به این نتایج رسیدند که در بخش کالبدی، از نظر صاحب نظران سهولت دسترسی به فضای ورزشی(۳/۷۱ درصد)، ملاحظات ایمنی در ساخت فضای ورزشی(۲/۶۴ درصد) و انطباق‌پذیری(۴/۷۱ درصد) به میزان چشمگیری بر افزایش بهره‌وری موثر است. در بخش مالی از نظر صاحب‌نظران میزان اعتبارات مربوط به نگهداری فضای ورزشی(۵۷ درصد)، اعتبارات مربوط به تعمیرات فضای ورزشی(۵۷ درصد) از مهمترین عوامل اثرگذار بر افزایش بهره‌وری است. در بخش کاربران از نظر صاحب نظران، بالا بودن میزان رضایتمندی کاربران از فضای ورزشی(۶۰درصد)، نوع استفاده از فضای ورزشی برحسب گروه‌های ورزشی، قهرمانی و تفریحی(۹/۵۰ درصد) و ایجاد سیستم تکریم ارباب رجوع (۹/۵۰ درصد) برافزایش میزان بهره‌وری موثر می‌باشد. در بخش نیروی انسانی از نظر صاحب نظران تعداد افراد شاغل متخصص در فضای ورزشی(۲ /۶۴ درصد)، افزایش ساعات آموزش نیروی انسانی در فضاهای ورزشی(۸/۵۱ درصد) بر افزایش میزان بهره‌وری موثر است. در بخش مدیریت و برنامه ریزی از دیدگاه صاحب نظران ساختار مالی مناسب برای نظارت و ارزشیابی(۶۷ درصد)، فراهم آوردن محیط حقوقی مناسب(۱/۶۴ درصد) از جمله عوامل موثر برافزایش بهره‌وری محسوب می‌شوند[۲۹].
جابری(۱۳۸۳) در پژوهشی که تحت عنوان ” بررسی وضعیت بهداشتی و ایمنی سالنهای ورزشی شهر مشهد ” انجام داد به نتایج ذیل دست یافت: پرسنل سالن‌ها از لحاظ داشتن کارت تندرستی و گذراندن دوره‌های آموزش بهداشت و رعایت اصول بهداشت فردی فقط ۵/۴ % واجد شرایط بودند. شرایط ساختمانی از لحاظ وضعیت دیوارها، در و پنجره، سقف، ۷/۶۵ %، مسائل ایمنی از جمله وسائل اطفای حریق، جعبه کمک‌های اولیه، وضعیت سیم‌کشی ساختمان، ۵/۶۸ %، سرویس‌های بهداشتی( دستشویی، توالت و حمام) از لحاظ فیزیکی و امکانات بهداشتی، ۹/۶۱ % ، با شرایط آیین‌نامه وزارت بهداشت مطابقت دارد و به میزان ۴/۷۱ % نظافت عمومی این اماکن رعایت شده است. بر اساس نتایج تحقیق، وضعیت بهداشتی و ایمنی سالن‌های ورزشی مشهد در سطح پایین قرار دارد[۹].

به لحاظ شغل، ۲/۵۹% افراد در بخش خصوصی مشغول به کار بوده اند، ۴/۳۰% در بخش دولتی و ۴/۱۰% خود اشتغال بوده اند.
نمودار ۹-۴: نمودار میله‌ای (برحسب درصد) قصد سفر مجدد به ایران
۶/۵۶% افراد به گزینه قصد سفر مجدد به ایران رای مثبت و ۴/۴۳% رای منفی داده اند.
۳-۴ تحلیل استنباطی یافته‌ها
در این تحقیق به دلیل چند سطحی بودن مدل، تعدد متغیرهای مستقل، وجود هم خطی چندگانه بین متغیرها و ناتوانی نرم افزارهای چون لیزرل، آموس، EQS و.. برای تایید مدل از روش حداقل مربعات جزیی^[۱۴۷](PLS) با بهره گرفتن از نرم افزار SMARTPLS استفاده شده است.

روش تخمین PLS ضرایب را به گونه‌ای تعیین می‌کند که مدل حاصله، بیشترین قدرت تفسیر و توضیح را دارا باشد؛ بدین معنا که مدل بتواند با بالاترین دقت و صحت، متغیر وابسته نهایی، را پیش بینی نماید. روش حداقل مربعات جزئی که در بحث الگوسازی رگرسیونی آن ‌را با PLS نیز معرفی می‌کنند، یکی از روش‌های آماری چند متغیره محسوب می‌شود که به وسیله آن می‌توان علیرغم برخی محدودیت‌ها مانند: نامعلوم بودن توزیع متغیر پاسخ، وجود تعداد مشاهدات کم و یا وجود خود همبستگی جدی بین متغیرهای توضیحی؛ یک یا چند متغیر پاسخ را به طور همزمان در قبال چندین متغیر توضیحی الگوسازی نمود.
۱-۳-۴ نتایج تحلیل عاملی تاییدی (اعتبارسنجی مدل‌های اندازه‌گیری)
قبل از وارد شدن به مرحله آزمون فرضیات و مدل مفهومی تحقیق،‌ اطمینان یافتن از صحت مدل­های اندازه ­گیری متغیرهای برون­زا و درون­زا ضروری می­باشد. این کار از طریق تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم صورت گرفته است. تحلیل عاملی تأییدی یکی از قدیمی­ترین روش­های آماری است که برای بررسی ارتباط بین متغیرهای مکنون (متغیرهای اصلی) و متغیرهای مشاهده شده (گویه‌های پرسشنامه ) به کار برده می­ شود و بیانگر مدل اندازه ­گیری است (برن،۱۹۹۴). این تکنیک که به برآورد پارامترها و آزمون فرضیه ­ها با توجه به تعداد عامل­های زیربنایی میان نشانگرها می ­پردازد، مبتنی بر یک شالوده تجربی و نظری قوی است و مشخص می­ کند که کدام متغیرها با کدام عامل(ابعاد آن عامل) و همچنین کدام عامل با کدامیک از عامل­ها همبسته است. معارهای اعتبارسنجی مدل اندازه‌گیری در جدول ۲-۴ به طور خلاصه آورده می‌شود.
جدول ۲-۴: معیارهای اعتبارسنجی مدل‌های اندازه‌گیری

تحقیقات بنیادی شامل بنیادی تجربی و بنیادی نظری می­باشد و تحقیقات کاربردی شامل کاربردی توسعه­ای و کاربردی عملی می­باشد.
تحقیقات کاربردی با بهره گرفتن از زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که از طریق تحقیقات بنیادی فراهم شده است، برای رفع نیازمندی­های بشر و بهبود و بهینه­سازی ابزارها، اشیا و الگوها در جهت توسعه رفاه و آسایش و ارتقای سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار می­گیرند(حافظ نیا،۱۳۸۹).

روش تحقیق بر اساس ماهیت و روش

تحقیقات علمی بر اساس ماهیت و روش به پنج گروه تقسیم می­شوند:
تاریخی؛۲٫ توصیفی؛۳٫ همبستگی؛۴٫ علی؛۵٫ تجربی.
در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چیستی و چگونه بودن موضوع است و می­خواهد بداند ماهیت پدیده، متغیر، شی یا مطلب چیست. بنابراین این نوع تحقیق وضع موجود را بررسی می­ کند و به توصیف منظم و نظامدار وضعیت فعلی آن می ­پردازد و ویژگی­ها و صفات، ماهیت، فرآیندها و روندهای آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بین متغیرها را بررسی می­نماید(حافظ نیا،۱۳۸۹).
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی است و از نظر نوع گردآوری داده ­ها توصیفی از شاخه­ همبستگی و از نوع مدل­سازی معادلات ساختاری می­باشد. برای آزمون فرضیه ­های تحقیق از آزمو­ن های میانگین در قالب نرم افزار Spss و مدل سازی معادلات ساختاری در قالب نرم افزار smart pls استفاده خواهد شد.

جامعه­ و نمونه­ آماری

جامعه­ آماری این تحقیق شرکت­های فعال در صنعت دارو در شهر تهران می­باشند.

تعیین حجم نمونه

تعیین حجم نمونه یکی از اساسی­ترین و مشکل­ترین گام­های هر تحقیق میدانی بوده و دقت در تعیین حجم نمونه متضمن صحت تعمیم و نتیجه گیری می­باشد. با توجه به بررسی­های به عمل آمده، ۳۴ شرکت فعال در صنعت دارو در شهر تهران مشغول به فعالیت می­باشند که در این تحقیق با توجه به محدود بودن تعداد جامعه، کلیه­ این شرکت­ها مورد بررسی قرار گرفتند. لازم به ذکر است که پاسخ دهندگان به پرسشنامه­ مذکور، مدیران و کارشناسان بخش­های مختلف این شرکت­ها می­باشند.

روش نمونه گیری

نمونه­ به سه روش کلی انتخاب می­شوند؛ روش احتمالی که به روش تصادفی معروف است و از ارزش علمی برخوردار است. از جمله روش­های احتمالی ساده عبارتند از نمونه­ احتمالی ساده، احتمالی طبقه ­بندی شده، خوشه­ای، احتمالی سیستماتیک و مکانی.
روش غیر احتمالی که به روش وضعی موسوم است؛ از جمله روش­های این نوع نمونه گیری عبارتند از نمونه گیری اتفاقی، نمونه گیری سهمیه­ای، نمونه گیری وضعی، نمونه گیری موردی.
بالاخره روش دلفی یا کارشناسی که بر آرا جمعی از کارشناسان متکی است با این پیش فرض که داوری گروهی نسبت به داوری فردی معتبرتر است(حافظ نیا،۱۳۸۹).

ابزار گردآوری داده ­ها

داده ­ها را با چهار روش کلی می­توان از جامعه یا نمونه­ آماری استخراج کرد، این ابزار عبارتند از: پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و در نهایت بررسی مدارک(خاکی،۱۳۸۹)
برای تدوین مبانی نظری تحقیق و تدوین پرسشنامه از روش های مطالعات کتابخانه ای شامل کتب، مقالات، مجلات، گزارشات تحقیقی، مدارک و اسناد موجود و نیز استفاده از اینترنت، استفاده شد.
یکی از روش های بسیار متداول گردآوری داده، روش پرسشنامه­ای است که از طریق آن می­توان امر گردآوری اطلاعات در سطح وسیع را انجام داد. از نکات بارز این روش، جمع آوری اطلاعات در سطح وسیع و با هزینه بسیار پایین می باشد(حافظ نیا،۱۳۸۴). برای گردآوری داده ­های میدانی تحقیق از پرسشنامه استفاده گردید که در ادامه به توضیح آن پرداخته می­ شود.
به هر حال داده های جمع آوری شده مبنای آزمون فرضیه های تحقیق بوده و اصولا اساسی­ترین هدف از جمع آوری داده نیز همین مطلب است. در این تحقیق باتوجه به ماهیت مساله مورد بررسی از پرسشنامه جهت جمع آوری داده استفاده شده است.
پرسشنامه­ این تحقیق شامل دو بخش عمده است:

1. 1. سؤالات جمعیت شناختی: در این سؤالات سعی شده است که اطلاعات کلی و جمعیت­شناختی در رابطه با پاسخ ­دهندگان جمع­آوری گردد. این بخش شامل۵سؤال می­باشد که توزیع فراوانی آنها با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS انجام می­­­گردد.

1. 1. سؤال­های تحقیق: این بخش شامل ۶۳ سؤال می­باشد که در جدول۳-۱ارائه شده است. برای طراحی این بخش­ها از طیف پنج گزینه­ای لیکرت استفاده گردیده است که یکی از رایج­ترین مقیاس­های اندازه ­گیری به­شمار می­رود.

برای طراحی پرسشنامه از پرسشنامه ­های استاندارد استفاده شده است؛ پرسشنامه­ استاندارد نارور و اسلاتر(بازارگرایی)، شریفی و ژانگ(چابکی استراتژیک) و رابینز(فرهنگ سازمانی) از جمله­ آن­ها می­باشند. در جدول۳- ۱متغیرها، تعداد و شماره سؤالاتی که آنها را اندازه ­گیری می­ کند، نشان داده شده است.
: سؤال­های مربوط به بازارگرایی(نارور و اسلاتر،۱۹۹۰)، چابکی استراتژیک( شریفی و ژانگ،۲۰۰۱)، فرهنگ سازمانی( رابینز،۱۹۹۱)

بر این مبنا توازن کامل نتیجه آگاهی کامل است. و ولایت الهی از آن کسانی است که به وزانت و عدالت کامل نایل شده اند. پس برآیند آنچه ذکر شد این است که «اولوا العلم» کسانی هستند که نسبت به حقایق هستی آگاهند و عامل به مقتضیات عدالت.
۴ـ۲) مسئله تجلی رب در عبد
«و لما جاء موسی لمیقاتنا و کلمه ربه قال رب ارنی انظر الیک قال لن ترانی ولکن انظر الی الجبل فان استقر مکانه فسوف ترانی فلما تجلی ربه للجبل جعله دکا و خر موسی صعقا فلما افاق قال سبحانک تبت الیک و انا اول المومنین»
در یک تعریف می توان گفت «تجلی» پاسخی است از جانب «متجلی» به استدعای موجودات و به عبارت دیگر بخششی است که بر اساس نیاز و قابلیت موجودات به آنها اعطا می شود.
شاید در یک نگاه بتوان تجلی و متجلی را با مفاهیم اثر و موثر، شعاع و نور و فعل و فاعل مقایسه کرد ولی باید دانست که این مفاهیم مفهوم تجلی را نمی رساند. چرا که در تبیین رابطه اثر و موثر و فعل و فاعل در مورد خداوند با دشواری مواجهیم چون در این مورد میان فعل و فاعل و اثر و موثر جدایی نیست همچنانکه در مورد خدا، تجلی از متجلی جدا نیست و در آنجا دوگانگی وجود ندارد و در صورت قایل شدن به دوگانگی رد پای ثنویت به ظرافت خود را می نمایاند و معذورات عدیده فلسفی رخ خواهد داد.
بر این اساس باید گفت متجلی در تجلی ظاهر است و انسان متجلی را در تجلی می فهمد و ادراک می کند و نسبت به آن علم پیدا می کند و اگر تجلی نباشد راهی برای درک متجلی نخواهد بود. پس تجلی، متجلی را می نمایاند اما نه تمام قد بلکه «من وجهٍ» و از این روست که خداوند به موسی علی نبینا و آله و علیه السلام می فرماید «لن ترانی» یعنی هرگز مرا نخواهی دید. پس متجلی خود را به میزان تجلی به متجلی علیه می شناساند و می نمایاند. از طرف دیگر تجلی که همان عطای فیض الهی است همچنانکه اشاره شد به قدر قابلیت های موجودات است که «العطیات بقدر قابلیات».

در مورد انسان آنچه متفاوت است با سایر موجودات این است که ظرف قابلیت های انسان از انعطاف بی حد و حصری برخوردار است چرا که هم در مسیر شقاوت و هم در مسیر سعادت حد و حصری برای او متصور نیست و نوسان وجودی انسان در این مراتب است که تعیین کننده میزان قابلیت های اوست از این رو ارتقاء مراتب وجودی انسان موجب دریافت تجلیات حضرت رحمان است متناسب با مرتبه وجودی انسان.^[۲۸]
۱ـ۴ـ۲) نگرشی اخلاقی ـ معرفتی به مسئله تجلی
در راستای مطالبی که تاکنون تقریر شد برخی از زاویه اخلاق و عرفان آیه شریفه «تجلی» را مورد بررسی قرار داده اند و معتقدند کوه از آن حیث که صلب و سخت است، نماد انانیت انسان است و عظمت کوه نیز نمادی است برای عظمت خلقت انسان و رفعت کوه نیز نمادی است برای رفعت معنوی انسان چراکه اوج سیر آدمی با هیچ موجودی قابل قیاس نیست و اهل معرفت چه خوش گفته اند که «رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند» و رفعت معنوی صرفا منحصر در انسان است.
و گفته شده است که حواس انسان در مقام وحدت یکی می شود و نه تنها حواس یکی می شود که حس و عقل و عقل و اراده و عقل و قلب هم یکی می شوند، که این مقام مقام وحدت و جمع الجمعی انسان است که نیازمند عالی ترین مراتب سلوک است. بنا بر این مراد از اندکاک گذار از سد انانیت است و علقه های دنیویه که نتیجه آن یکی شدن تمام حواس و بدل شدن آن ها به ادراک شهودی و درک مقام حضور و فنای فی الله خواهد بود. و فنای فی الله مرتبه لا تعین است و اوج بی خودی و تعبیر آن به حلول و اتحاد مستلزم کفر است بلکه در این مقام انسان مستحیل در ولایت الله جل جلاله شده و مصداق ولی الهی می شود و در این مقام انسان کامل که آیینه تمام نمای صفات حق تبارک و تعالی است محقق است و به همین دلیل است که عرفا انسان را باب الله الاعظم دانسته اند و معتقدند که غیر از راه وجود انسان کامل راه دیگری به سوی حق نیست.
پس ولایت انسان و خلافت او در زمین بستگی تام دارد به میزان عبودیت انسان نسبت به ذات اقدس الهی و هر چه این نسبت برقرار تر باشد میزان معرفت انسان به حضرت الله عز اسمه بیشتر و درک مقام حضور برای انسان شدیدتر می شود؛ و راز ولایت انبیای عظام و اهل بیت کرام و تابعین آنها از فقها را در همین گفتمان باید جستجو کرد یعنی سنخیت وجودی با حضرت رب الارباب.
فصل دوم: شیعه و گفتمان مهدویت
گفتار نخست: فلسفه امامت در تشیع
پس از روشن شدن مسئله ولایت «الله» تعالی و نیز اعطای امانت «ولایت اله» به انسان به عنوان کمال غایی او از جانب خداوند، بر این نکته تاکید می کنیم که خداوند متعال برای هدایت جوامع بشری و آحاد انسان ها ناگزیر باید نمونه های کامل از اولیاء خود را بر بشریت عرضه نماید تا از طرفی حجت اله بر ابناء بشر تمام و از طرف دیگر نحوه پیمودن راه کمال به اتم وجه در اختیار انسان ها قرار گیرد. بنا بر این در ادبیات کلامی شیعه مفهومی تحت عنوان «امامت» مطرح می شود که یکی از اصول خمسه اعتقادی در عقاید اسلامی تشیع است؛ به این معنا که برای محقق شدن حیات طیبه ایمانی و آرمان شهر اسلامی لاجرم نیازمند زعیمی اله هستیم تا به واسطه هدایت و رهبری او، مومنان با معنای حقیقی زندگی آشنا شده و به حریم اله شدن راه یابند و جامعه انسانی ـ ایمانی در سطحی وسیع و فراگیر مستحیل در ولایت «الله» تبارک و تعالی شود و از رهگذر آن حیات بشری در زمی ن تجلی گاه شود برای اوصاف جمالیه و جلالیه ذات اقدس حضرت حق جل جلاله.
در این راستا برای اتقان هرچه بیش تر این نگاه ایدئولوژیک در صدد هستیم که ادله ای عقلی را بر ضرورت وجود امام و زعیم اله اقامه کنیم که در بردارنده براهن کلامی، فلسفی، عرفانی و تجربی ـ عقلی است.
۱) برهان لطف
یکی از ادله عقلی که از ناحیه متکلمان بر ضرورت وجود امام معصوم علیه السلام در هر زمان اقامه شده بر هان لطف است. ابتدا به نکاتی که مربوط به این بر هان است اشاره می کنیم و سپس به تبیین بر هان می پردازیم.
۱ـ۱) قاعده لطف
متکلمان مسلمان در رابطه با ارتباط خداوند متعال با بندگانش قواعدی چند را مطرح کرده و بر اساس آن ها نوع و کیفیت تکلیف را مشخص نموده اند. یکی از مهم ترین آن ها قاعده لطف است که از دیرباز مورد توجه متکلمان مسلمان بوده و در مباحث مختلف کلامی همانند ضرورت تکلیف، بعثت انبیاء، نصب امامان، عصمت پیامبران و امامان و … کاربرد دارد. پیشینه بحث درباره قاعده لطف که از مسائل مورد اختلاف میان اشاعره و عدلیه است به قبل از عصر شیخ طوسی بر می گردد.
۲ـ۱) تعریف قاعده لطف و اقسام آن
در تعریف قاعده لطف باید به این نکته توجه داشت که لطف بر اساس یک تقسیم منقسم به دو قسم می شود: لطف محصل و لطف مقرب که هر یک تعریف خاص خود را دارد. گرچه بعضی از متکلمان در تعریف قاعده لطف هر دو را یک جا تعریف کرده اند، اما برخی دیگر فقط یکی از آن دو را تعریف کرده اند، بدون آن که متذکر این نکته شوند که کدامیک از این دو نوع را مورد بحث قرار داده اند.
به هر تقدیر لطف محصل آن لطفی است که با آن مکلف به اختیار خویش طاعت را بر می گزیند و اگر چنین لطفی به او نشود طاعت نخواهد کرد.
علامه حلی در «کشف المراد» در رابطه با لطف محصل می فرماید: «و قد یکون اللطف محصلا و هو ما یحصل عنده الطاعه من المکلف علی سبیل الاختیار»؛ (حلی، ۱۳۱۲ : ۳۲۵) «و گاهی لطف محصل است، و لطف محصل لطفی است که با آن مکلف با اختیار خود به اطاعت دس ترسی پیدا می کند…».
و لطف مقرب آن است که مکلف با آن لطف به انجام واجبات نزدیک تر گردیده و از ارتکاب محرمات دور تر می شود، و تأثیری در تمکن مکلف نسبت به فعل نداشته، و در حدی نباشد که از مکلف سلب اختیار نماید.
علامه حلی می فرماید: «اللطف هو ما یکون المکلف معه أقرب الی فعل الطاعه و أبعد من فعل المعصیه، و لم یکن له حظ فی التمکین، و لم یبلغ حد الالجاء»؛ (حلی، ۱۳۱۲ : ۳۲۴)
«لطف چیزی است که مکلف با آن به فعل طاعت نزدیک تر و از انجام معصیت دور تر می شود، و برای آن در تمکین کردن مکلف بهره ای نبوده و او را به حد اجبار نمی رساند».
این تعریف که از سوی علامه حلی ارائه شده جامع ترین تعریف برای لطف مقرب است.
در اینجا چند تعریف برای این دو را که تحت عنوان مطلق لطف آورده شده است نقل می نماییم:
الف ـ «ما عنده اختار المکلف الطاعه او یکون اقرب الی اختیار ها، و لولاه لما کان اقرب الی اختیار ها مع تمکنه فی الحالین»؛«لطف عنایتی است که با وجود آن مکلف طاعت را اختیار کرده و نزدیک تر به اختیار آن خواهد شد، که اگر آن لطف نباشد مکلف به اختیار طاعت نزدیک تر نخواهد بود، با وجود اختیار در هر دو صورت».
ب ـ «ما یختار المرء عنده واجبا أو یجتنب عنده قبیحا علی وجه لولاه لما اختار و لما اجتنب، او یکون اقرب الی اداء الواجب و اجتناب القبیح»؛ «لطف عنایتی است که انسان با آن اختیار واجب کرده و عمل قبیحی را اجتناب می نماید، به صورتی که اگر آن لطف نبود، انسان اختیار واجب یا اجتناب قبیح نمی کرد. یا عنایتی است که با آن انسان نزدیک تر به انجام واجب و اجتناب فعل قبیح خواهد شد».
ج ـ «و هو ما یقرب العبد الی الطاعه و یبعده عن المعصیه، أو یختار عنده الطاعه»«لطف عنایتی است از جانب خداوند که با آن عبد را به طاعت نزدیک کرده و از معصیت روی گردان می کند یا با آن لطف بنده اختیار اطاعت خواهد نمود».
۳ـ۱) شرایط و ویژگی های لطف
لطف با دو قسمش شرایط و ویژگی های ذیل را داراست؛
الف) تقریب و تبعید به حد اجبار نرسند، زیرا با تکلیف منافات دارند؛
ب) لطف در توانا ساختن مکلف بر انجام این تکلیف مؤثر نباشد؛
ج) لطف متفرع بر اصل ثبوت تکلیف است؛
د) باید بین لطف و ملطوف فیه مناسبت باشد؛ به این معنا که لطف، داعی و انگیزه برای حصول ملطوف فیه باشد. ( علم الهدی، ۱۴۱۱ق: ۱۸۷)
هـ) مکلف، به لطف و مناسبت آن با ملطوف فیه آگاه باشد. ( علم الهدی، ۱۴۱۱ق: ۱۸۷)
ی) لطف شامل مؤمن و کافر می شود و از حصول آن برای کافر، عدم کفرش لازم نمی آید. (اضل مقداد،۱۳۸۲، ج ۶: ۱۵۳)
۴ـ۱) وجوب لطف بر خداوند متعال
متکلمان عدلیه برای اثبات وجوب لطف بر خداوند دو دلیل اقامه کرده اند: یکی از طریق امتناع نقض غرض بر خداوند متعال، و دیگری از راه جود و کرم الهی.
الف) امتناع نقض غرض که غالبا از سوی متکلمان عدلیه ارائه شده مبتنی است بر مسأله مورد اختلاف بین اشاعره و عدلیه یعنی مسأله حسن و قبح عملی.
ب) جود و کرم اله که از سوی شیخ مفید رد شده است بیش تر جنبه فلسفی دارد تا کلامی، و شبیه استدلالات حکما است، همانند استدلال ابن سینا درباره لزوم نبوت.
۱ـ۴ـ۱) تقریر دلیل اول: امتناع نقض غرض
خداوند حکیم انسان ها را بدون غرض تکلیف نکرده است بلکه حصول غرضی را از تکلیف آن ها در نظر داشته است که همان تکامل شخصیتی آن هاست توسط عمل به تکالیف. این مطلب مبتنی است بر امتناع غرض دار نبودن افعال الهی که در جای خود بحث و اثبات شده است.
حال اگر خداوند متعال بداند که انسان ها اطاعت را پیشه خود نکرده و به تکالیف شرعی عمل نمی نمایند و در نتیجه غرض از تکلیف حاصل نخواهد شد مگر این که لطفی تحقق پذیرد، اگر در این حال به بندگانش لطف نکند غرض خویش را نقض کرده است و این بر خداوند حکیم علی الاطلاق محال است. بنابراین لطف بر خداوند عزوجل واجب است از باب تحصیل غرض.
خواجه طوسی می فرماید: «و اللطف واجب لتحصیل الغرض به …»؛ (حلی، ۱۳۱۲: ۳۲۴) «لطف بر خداوند واجب است؛ زیرا که غرض از تکلیف به آن حاصل می شود».
علامه حلی در شرح آن می فرماید: «اللطف واجب خلافا للأشعریه، و الدلیل علی وجوبه انه حصل غرض المکلف فیکون واجبا و الا لزم نقض الغرض.
بیان الملازمه ان المکلف اذا علم ان المکلف لا یطیع الا باللطف فلوکلفه من دونه کان ناقضا لغرضه، کمن دعا غیره الی طعام و هو یعلم انه لا یجیبه الا اذا فعل معه نوعا من التأدب، فاذا لم یفعل الداعی ذلک النوع من التأدب کان ناقضا لغرضه، فوجوب اللطف یستلزم تحصیل الغرض»؛ (حلی، ۱۳۱۲: ۳۲۵) «لطف واجب است به خلاف نظر اشاعره. و دلیل بر وجوب آن این که به لطف هدف خداوند در خارج تحقق پیدا می کند و لذا واجب است تا نقض غرض لازم نیاید.

Trichophyton verrocosum, Epidermophyton floccosum, Microsporum gypseum, Microsporum canis
Aspergillus flavus, Aspergillus fumigates, Candida albicans, Trichophyton mentagropheytes, Trichophyton rubrum
۲-۳-۵-۱٫ جنس میکروسپورم(Microsporum)
دارای ماکروکونیدیاهای کشیده، دوکی یا بیضی شکل با جدار کلفت، ناصاف، فرو رفته و دارای برجستگی‌های ریز تا خار مانندی هستند که محتوی تیغه‌های عرضی یا میانی می‌باشند. (۲۱)
از طرف دیگر عوامل میکروسپورم داری میکروکونیدهائی هستند گرزی یا بیضی شکل، چسبیده به میسلیوم و یا جدا از آن، در اندازه‌های ۷- ۴× ۵/۳ – ۵/۲ میکرون ،بدون ویژگی خاص تشخیصی وبدون تنوع ساختمانی که معمولاً به تعداد کمترازگونه‌های جنس ترایکوفایتون ایجاد می‌شوند.
میسلیوم‌های پیچ خورده و فنری شکل در حالت غیرجنسی، بسیار کمتر از اعضاء ترایکوفایتون بوده و بندرت مشاهده می‌شوند.
۲-۳-۵-۱-۱٫میکروسپوروم کانیس (M. canis)
میکروسپورم کانیس قارچی حیواندوست بوده، در سگ، گربه و احتمالاً اسب و میمون ایجاد بیماری می‌کند. اگر چه خاکدوست نیست ولی از خاک نیز جدا شده است. در انسان باعث کچلی مو به صورت اسپور خارج موئی (اکتوتریکس) می‌شود. موهای آلوده در اثر تابش چراغ وود فلورسانسی، برنگ زرد مایل به سبز درخشان ایجاد می‌کنند. این قارچ به پوست بدون مو نیز حمله کرده، به صورت میسلیوم‌های شفاف با تیغه‌های میانی و انشعابات جانبی همراه آرتروکونیدی‌های شفاف، در داخل سلول‌های پوست مشاهده می‌شود.
مشخصات ظاهری کلنی:در محیط سابورودکستروزآگار اصلاح شده دارای رشد سریع بوده، ایجاد کلنی‌های سفید تا زرد روشن با رشته‌های هوائی بسیار نماید. کلنی آن کرکی و دارای شیارهای شعاعی می‌باشد. پشت کلنی زرد، زرد نارنجی تا زرد قهوه‌ای رنگ است میکروسپورم کانیس برروی محیط برنج بخوبی رشد نموده. (۲۰)
مشخصات ریزبینی: ایجاد ماکروکونیدیاهای دوکی شکل (۱۲۵ ـ ۶۰ × ۲۰ – ۱۵ میکرون) باجداری ناصاف به ضخامت تاچهار میکرون را می کند. بندرت انواعی که از ضایعات عمقی جدا شده باشند، فاقد ماکروکونیدیا می‌باشند. ماکروکونیدیاها دارای زائده انتهائی پستانی شکل و ناصاف هستند. ماکروکونیدیاها توسط تیغه‌های میانی به ۱۵ – ۳ سلول تقسیم می‌شوند. میکروکونیدیاها گرزی یاگلابی شکل به اندازه‌های ۷ – ۴ × ۵/۳ – ۵/۲ میکرونمی‌باشند.
۲-۳-۵-۱-۲٫ میکروسپوروم جیپسئوم(M .gypseum)
به طور معمول از خاک همه نقاط دنیا جدا می‌شود. یک گونه کمپلکس بوده و این قارچ ایجاد کچلی بدن و سر را می‌کند. ضایعات معمولاً ملتهب، شبیه زرد زخم و گاهی تاولی بوده، بسرعت گسترش یافته و بهبود می‌یابند. تهاجم موئی آن از نوع اکتوتریکس و اسپورها به شکل زنجیره‌ای در روی ساقه مو قرار می‌گیرند. میکروسپوروم جیپسئوم ایجاد شوره و کبره (Crust) فاووس مانندی را در سر می کند.
مشخصات ظاهری کلنی: به سرعت رشد نموده، ایجاد کلنی‌های قهوه‌ای روشن تا دارچینی یا کهربائی رنگی را می‌کند. سطح کلنی پودری می‌باشد که علت آن وجود تعداد زیاد ماکروکونیدیا است.
مشخصات ریزبینی: تعداد بیشماری ماکروکونیدیا ایجاد می‌کند که به شکل دوکی، عریض و حاوی ۶ – ۴ تیغه میانی بوده ودراندازه‌های ۶۰ – ۲۵ × ۱۶ – ۷ میکرون می‌باشد–در انتها ی کلونیدیاها رشته‌های دم موش مانندونازکی وجود دارد–میکروکلونیدها گرزی شکل هستند. (۲۰)
۲-۳-۵-۲٫جنس ترایکوفایتون( Trichophyton)
از ویژگی‌های تشخیصی این جنس، می‌توان موارد زیر را نام برد:
اعضاء این جنس دارای ماکروکونیدیاهائی کشیده، گرزی تا دوکی شکل هستند که دارای دیواره نازکی حدود ۲ میکرون می‌باشند.
میکروکونیدیاها فاقد ویژگی‌های تشخیصی هستند. معمولاً به تعداد زیاد و تقریباً کروی، چماقی یا گلابی شکل بوده و حدود ۴ ـ ۲ میکرون قطر دارند.
شکل ضایعات در کچلی سر متنوعه و گرفتاری موهای بدن توسط آن‌ ها به هر سه شکل فاووس، اکتوتریکس و اندوتریکس می‌باشد. (۲۰)
۲-۳-۵-۲-۱٫ ترایکوفایتون منتاگروفایتس

1. 1. mentagropheytes) )

این میکروارگانیسم دارای دو شکل کاملاً متفاوت حیواندوست (Zoophilic) و انساندوست (Anthropophilic) می‌باشد. از نظر ژنتیکی نیز واریته‌های متعددی را دارا است. انواع حیواندوست آن شامل واریته‌های منتاگروفایتیس، کوئین کیانوم (quinckeanum)و اریناسه‌ای (Erinacei) بوده و نوع انسان دوست شامل واریته اینتردیژیتال (Interdigitale) است. واریته منتاگروفایتیس عموماً ایجاد ضایعات التهابی کچلی سر، بدن، ناخن، ریش و سبیل را در انسان می کند.
مشخصات ظاهری کلنی: کلنی تیپیک ترایکوفایتون منتاگروفایتیس واریته منتاگروفایتیس مسطح، به رنگ کرم تا خرمائی یا قهوه‌ای روشن با سطح پودری است. علت ظاهر پودری آن وجود دسته‌ه ای فراوان میکروکونیدیا می‌باشد. حاشیه کلنی معمولاً اشعه‌وار و دانه‌ای است. رنگ کلنی و شکل ظاهری سطح آن متنوع می‌باشند.
مشخصات ریزبینی
میکروکونیدیاها در انواع انسان دوست بیشتر اشکی شکل بوده و کمتر به شکل کروی دیده می‌شوند. ماکروکونیدیاها سیگاری یا گرزی شکل، با سه یا چهار تیغه میانی، جدار صاف و نازک به اندازه‌های ۵۰ – ۲۰ × ۸ – ۶ میکرون بوده وتوسط یک پایه بسیار باریک به کونیدیوفور متصل می‌گردند. تعداد ماکروکونیدیاها در انواع حیواندوست بمراتب فراوان‌ تراست. (۲۰)
۲-۳-۵-۲-۲٫ترایکوفایتون روبروم(T .rubrum)
ترایکوفایتون روبروم یک گونه انسان دوست با انتشار جهانی است. این ارگانیسم یکی از عوامل شایع کچلی در انسان و بخصوص کچلی‌های کشاله ران، بدن، پا و دست در همه نواحی دنیا می‌باشد. در بچه‌های کوچک ۲ ساله نیز انی قارچ می‌تواند ایجاد کچلی پا نماید. هرچند این ارگانیسم می‌تواند ایجاد کچلی ناخن را نماید، ولی بر خلاف ترایکوفایتون منتاگروفایتیس سطح صفحه ناخن را مورد تهاجم قرار نمی‌دهد. عفونت حاصل از ترایکوفایتون روبروم مزمن بوده و در بعضی از افراد تا آخر عمر ادامه می‌یابد. معمولاً موها را مورد حمله قرار نمی‌دهد. این ارگانیسم در سال‌های اخیر یکی از شایع‌ترین عوامل کچلی در ایران بوده است.
مشخصات ظاهری کلنی:کلنی جدا شده از ضایعات مزمن کچلی‌های کشاله ران، پا و دست کند رشد بوده، سفید، پرزی تا کرکی همراه با پیگمان قرمز خونی در پشت کلنی می‌باشد. این ایزوله‌ها معمولاً فاقد کونیدیا هستند. رنگ قرمز پشت کلنی، در بعضی از ایزوله‌ها که از بیماران در حال درمان با گریزوفولوین جدا شده‌اند مشاهده نمی‌شود.
مشخصات ریزبینی: ایزوله‌های معمولی ایجاد ماکروکونیدیا نمی‌کنند. میکروکونیدیاهای آن کم، کوچک و اشکی یا شبیه میخ‌های چوبی بوده، در کنار هایفا قرار گرفته و در اندازه‌های ۵ -۳ × ۳ – ۲ میکروکلونیدهابهصورتخوشه‌ایهستند. (۲۰)
۲-۳-۵-۲-۳٫ ترایکوفایتون وروکوزوم ( Trichophyton verrocosum)
میکروارگانیسمی با انتشار جهانی و حیوان دوست می باشد که عموماً باعث کچلی گاوها می گردد، انتقال عفونت به انسان از راه تماس مستقیم با گاوهای آلوده و یا مواد آلوده ی آنان صورت میگرد. رشد آن در ۳۷ درجه سانتی گراد بیشتر بوده و در حرارت یخچال زنده نمی ماند.
مشخصات ظاهری کلنی: این ارگانیسم رشد فوق العاده آهسته ایی بر روی سابورو آگار دارد کلنی آن سفید، برجسته، پوستی و دگمه مانند است، پشت کلنی آن فاقد پیگمان می باشد.
۲-۳-۵-۳ .جنس اپیدرموفایتون (Epidermophyton)
این جنس دارای دو گونه فلوکوزوم (E .Floccosum) و استواکدالی (E .Stockdaleaeمی‌باشد. این جنس به وسیله ماکروکونیدیاهای گرزی شکل، با جدار صاف، ضخامت ۵/۱ – ۱ میکرون وداشتن کمترازده تیغه میانی مشخص می‌شود. میکروکونیدیا تولید ننموده واز دوگونه فوق فقط گونه فلوکوزوم ایجاد عفونت می کند.
۲-۳-۵-۳-۱٫اپیدرموفایتون فلوکوزوم (E .Floccosum)
گونه‌ای انسان دوست بوده، انتشار جهانی داشته و بیشتر ایجاد کچلی کشاله ران می کند. اگرچه اولین مورد کچلی پا در اروپا ناشی از این گونه گزارش شده است. این ارگانیسم یکی از عوامل شایع کچلی بخصوص کچلی کشاله ران در ایران است.
مشخصات ظاهری کلنی:در ابتدا ایجاد کلنی سفید و پودری با رشد آهسته را می کند که پس از بلوغ، رنگ آن به زرد متمایل به سبز، زیتونی روشن یا خاکی تغییر می‌کند. قطر کلنی‌ها در عرض مدت دو هفته به ۵/۳ – ۲ سانتیمترمی‌رسد.
مشخصات ریزبینی: ایجاد ماکروکونیدیاهای فراوانی را می کند که به وسیله پایه عریض انتهای گرد و جدار صاف مشخص می‌شود.
۲-۳-۵-۴٫جنس آسپرژیلوس (Aspergilus)
گونه هایی به رنگ مختلف زرد، سبز تا سیاه در این جنس دیده می شوند. اکثر گونه های آسپرژیلوس، سبز رنگ بوده و خیلی شبیه پنی سیلین می باشند. این کپک ها مثل دیگر کپک ها بسته به نوع محیط که در آن قرار دارند تغییر رنگ می دهند و تعداد زیادی از آنها گرما دوست می باشند.ساختار هاگزای بلند، غیر منشعب ساقه مانند که در انتها به یک قطعه توپی شکل منتهی می شود که به صورت شعاعی در سطح آن کونیدی های (‌ اسپور ها ) زنجیره ای تک سلولی به اندازه ۵ – ۳ میکرون قرارمی گیرند.
۲-۳-۵-۴-۱٫ آسپرژیلوس فومیگاتوس( Aspergillus fumigates)
مشخصات ظاهری: این قارچ دارای رشد سریعی در حرارت ۲۷ ـ ۲۵ درجه سانتی‌گراد بوده و ایجاد کلنی‌های صاف و سفید رنگی را می کند که به سرعت به رنگ خاکستری متمایل به سبز تغییر رنگ می‌دهند. کلنی‌ها ممکن است مخملی، کرکی و یا چین‌دار باشند. پشت کلنی معمولاً بیرنگ است. توده‌های کونیدیا، اغلب فشرده و به تعداد زیاد مشاهده می‌شوند. (۲۱)
ساختمان ریزبینی: کونیدیوفور کوتاه و صاف، به طول حدود ۵۰۰ – ۳۰۰ میکرون وقطرحدود ۵ الی ۸ میکرون بوده وبخصوص درانتها ونزدیک وزیکول، به رنگ سبزیا قهوه‌ای می‌باشد. کونیدیوفوربه تدریج پهن وبزرگ شده وبه صورت وزیکول درمی‌آید. کونیدیاهاسبزرنگ،کروی یا نیمه کروی و خاردار به قطر ۳ – ۲ میکرون می‌باشند.
۲-۳-۵-۴-۲٫آسپرژیلوس فلاووس(Aspergillus fumigates)
مشخصات ظاهری: دارای رشد سریع (۷ – ۶ سانتی‌متردرعرض ۱۰ روز) ویا رشدکند (۴ – ۳ سانتی‌متر) است. ازمیسلیوم‌ها ی بهم فشرده که به صورت صاف یا شیاردار ویا چین خورده، به رنگ زرد تا زرد مایل به سبزمی‌باشند،تشکیل شدهاست. پشت کلنی بیرنگ تا خرمائی متمایل به صورتی یا تیره‌تر می‌باشد.
ساختمان ریزبینی: کونیدیوفور دارای دیواره ضخیم، فاقد رنگدانه، ناصاف و طویل (به طول یک میلیمتر یا بیشتر) با قطر ۲۰ – ۱۰ میکرونمی‌باشد. وزیکول‌هاکروی تا نیمه کروی بوده، ۱۰۰ – ۵۰ میکرون قطرداشته ودور تادور ایجاد فیالاید (استریگما) می‌نمایند که در یک یا دو ردیف قرار دارند. (۲۱)
۲-۳-۵-۵٫کاندیدا آلبیکنس(Candida albicans)
سلول این مخمر تخم مرغی شکل است و سطح خارجی آن را هاله ای مو مانند می پوشاند . در غشای
پلاسمایی آن ،‌چین خوردگی های انگشت مانند دیده می شود . هسته ی آن نزدیک گردن قرار دارد و
دیواره ی سلولی آن را در بر می گیرد .
رشد بسیار سریع دارد و از طریق جوانه زدن تکثیر می شود . هایف و یا هایف های کاذب ایجاد می