- دستور زبان فارسی تألیف استاد عبد العظیم قریب که دنباله ی کار میرزا حبیب ومکمل آن است وتا چندی پیش ، بیش از هر دستوری رایج بود وتدریس می گردید ونزدیک به سی بار چاپ شده است.
از نظر تاریخی پس از میرزا حبیب اصفهانی، باید از “میرزا عبدالعظیم خان قریب” نام برد. کاری را که میرزا حبیب آغاز کرده بود، او دنبال کرد. با سه دوره دستور زبان فارسی که او نوشت، سنت دستورنویسی در ایران رونق گرفت.
- دستور زبان فارسی تألیف دکتر عبدالرسول خیام پور که بر اساس معنی و بدون توجه زیاد به ساختمان وصورت زبان نوشته شده وبا آن که قواعد گونه های مختلف زبان در آن با هم مخلوط گردیده وجنبه ی دستوری وتجویزی آن بسیار است، و بهترین دستوری است که در زمان خودبرای زبان فارسی نوشته شده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

- دستور زبان فارسی برای دبیرستان ها تألیف دکتر خانلری وهمکاران ایشان نیز از کتاب هایی است که دارای مطالب تازه به خصوص درباره ی جمله دارد. این کتاب به شیوه دستور فرنگی و با انشایی شیوا نوشته شده است اما اصطلاحات وموضوعات آن چندان دقیق ومناسب نیست وجون بی جهت تعبیرات دستوری را عوض کرده است بیشترین مورد توجه دستور نویسان وزبان شناسان قرار گرفته است .
- «دستور جامع زبان فارسی » نگارش عبدالرحیم همایون فرّخ نیز از تألیفاتی است که با تمام اشتباهات ونقص هایی که در آن وجود دارد، در حد خود با ارزش وشامل تحقیقات تازه است وشواهد بسیار آن می تواند منبع خوبی برای پژوهشگران دستور تاریخی وتوصیفی زبان فارسی باشد.
علاوه بر کسانی که نام بردیم، این محققان نیز با نوشتن مقاله وکتاب به دستور زبان فارسی خدمات شایان کرده اند، استاد محمد معین ، استاد جلال الدین همایی، استاد ملک الشعرای بهار، دکتر خطیب رهبر، سید احمد خراسانی، احمد کسروی، محمد صمصامی، دکتر محمود نشاط، محمد پروین گنابادی وبعضی دیگر.
دراین میان سهم استاد محمد معین که پدر تحقیقات تازه ی دستور نویس است از همه بیشتر است، زیرا اوست که با دستورهای تفضیلی خود راه جدیدی به دیگران آموخت . . (فرشید ورد: ۳۸)
- دستور زبان فارسی معروف به دستور پنج استاد تألیف استادان: عبدالعظیم قریب، ملک الشعرا بهار، بدیع الزمان فروزانفر، غلامرضا رشید یاسمی، جلال الدین همایی که امروز هم یکی از مهم ترین دستورهای زبان فارسی است وبر اساس آن ده ها کتاب دستور نوشته شده است. این دستور صرف‌نظر از پارهای ناهماهنگی که نشان اختلافنظر نویسندگان آن است، اصولا از روی انگارهی دستور قریب نوشته شده است و میتوان آنرا صورت مفصلتری از دستور قریب دانست.
پس از دستور پنج استاد، دستورنویسی در ایران رونق گرفت و خوشبختانه از آن زمان تاکنون دستورهای زیادی برای زبان فارسی نوشته شده است که برخی از آنها از موشکافی و بینش نویسندگان خود حکایت میکنند، ولی نکتهای که در اینجا مورد توجه است، این است که این دستورها و همچنین دستورهای متداول غربی علیرغم تفاوتهایی که بین خود دارند، دارای اصول مشترکی هستند که به اعتبار آن اصول میتوان همه را در یک طبقه قرار داد. زبانشناسان اصطلاح دستور سنتی را برای نامیدن این طبقه بهکار بردهاند. سنت دستورنویسی ما از سنت دستورنویسی غربی تقلید شده است. دستورهای متداول زبانهای غربی نیز، بر اساس سنت دستورنویسی لاتین قرار گرفنه است. دستورنویسان لاتین نیز آنچه که نوشتند، خود از یونانیان گرفته بودند. بنابراین در ظرف دو هزار سال، صرفنظر از جزئیات، اصول دستورنویسی، نسل به نسل، قوم به قوم مورد تقلید قرار گرفته است.(باطنی: ۲۶)
-درطول چندسال گذشته درزمینه ی دستور زبان های فارسی کتاب هایی نوشته شده است که عبارتند از:
-دستورزبان کاربردی فارسی اثر مهرانگیز نوبهار، راهنما، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۲
-دستورزبان فارسی اثر دکترمشکوه الدینی، فردوسی، امیرکبیر،چاپ ششم،۱۳۷۳
-غلامرضا ارژنگ، دستور زبان فارسی امروز، نشر قطره، چاپ اول،۱۳۷۴
-باطنی ،محمد رضا ،توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، امیرکبیر ، چاپ ششم، ۱۳۷۳
-شفایی، احمد، مبانی علمی دستورزبان فارسی، نوین ، تهران، ۱۳۶۳
-علاءالدین طباطبایی، فعل بسیط فارسی وواژه سازی، نشردانشگاهی، تهران، ۱۳۷۱
-شریعت، محمد جواد، دستورزبان فارسی، چاپ اول، انتشارات اساطیر،۱۳۶۴
-کلباسی، ایران، ساخت اشتقاقی واژه ، تهران ،مطالعات اسلامی، ۱۳۸۷
-…..
۲-۱-۸- دستور زبان های اروپایی
افزون بر این ها دستورهای بسیاری هم به زبان های آلمانی ، فرانسوی، انگلیسی وروسی برای فارسی نوشته شده است که از بهترین آن ها یکی persische Grammatik چاپ لایپزیک تألیف s.salemann ،وshukovski و دیگر grammaire du person contemporain تألیف gillbert چاپ paris ,1957 است. (فرشید ورد: ۳۸)
۲-۱-۹- دستور بر پایه ی مکتب های جدید زبان شناسی
برخی زبان شناسان دستورهایی نوشته اند که بر پایه ی مکتب های جدید زبان شناسی است. این ها از لحاظ پژوهش های علمی مفیدند، ولی از نظر تعلیمی نه، که دکتر باطنی هم متذکر این معنی شده است این گونه دستورها عبارتند از:
-توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، از دکتر محمد رضا باطنی که دستوری است ساخت گرا براساس مکتب هابیدی.
- دستور، از دکتر علی اشرف صادقی وغلامرضا ارژنگ بر پایه ی مکتب نقش گرایی مارتینه.
- دستور زبان دری، از محمد رحیم الهام، چاپ کابل ، ۱۳۴۹ که دستوری ساختاری است.
- دستور زبان گشتاری، از دکتر مشکوه الدینی که بر پایه ی مکتب تبدیلی چامسکی است. .
(فرشید ورد: ۴۱)
۲-۱-۱۰- رابطه دستور با زبان شناسی
امروزه بین دستور زبان و زبانشناسی ارتباط نزدیکی وجود دارد. بهطوری که بعضی از رشته های دستور و زبانشناسی گاهی بر هم منطبق میشوند. از این رو جدا کردن دستور و زبانشناسی جدید از هم کاری دشوار است. اما بهترین راه حل آن است که دستور را شاخهای از زبانشناسی بدانیم. زیرا زبان‌شناسی به مفهوم وسیع دارای رشته های متعددی است که یکی از آنها هم دستور زبان است. بنابراین مفهوم زبانشناسی و دستور به شیوهی علمی با هم درآمیخته است و این دو را به آسانی نمیتوان از هم جدا کرد، مثلاً امروز هیچ دستورنویسی بدون الهام از زبانشناسی نوین نمیتواند کار دقیق و شایستهای را عرضه کند و در زمان ما برای نوشتن دستور، بیشک باید از زبان‌شناسی جدید به ویژه از آواشناسی و معنیشناسی و سازهشناسی نوین و زبانشناسی تاریخی یاری جست.(فرشید وردد، ۱۳۸۷: ۳۸)
۲-۱-۱۱- هدف ومطالعه ی دستور
هدف از آموختن دستور هر زبان، آگاهی علمی به آن زبان است. این آگاهی منشأ بسیاری از عملکردهایی از قبیل استفادهی مناسب و منطقی از زبان به عنوان ابزار سازماندهنده فکر و ذهن، آموزش درست زبانهای بیگانه و توفیق در برقراری ارتباط گفتاری و نوشتاری است و مسلماً آنکه زبان را بهتر میشناسد، بهتر میتواند از آن استفاده کند.(وحیدیان،۱۳۸۶: ۱۰۲)
دستور و خواندن آن فواید بسیار دارد. بعضی از محققان فواید زیر را برای آن قائل شدهاند:
ـ به زبانآموزی کمک میکند.
ـ میتواند در تثبیت زبان و جلوگیری از تحول هرج ومرجآفرین آن سهم داشته باشد.
- به یادگیری عروض و نقد ادبی مدد میرساند.
ـ در آموزش علوم دیگر زبان مؤثر است.
ـ فرهنگنویسی را تقویت میکند.
ـ سطح اطلاعات عمومی مردم را بالا میبرد.
- در رهبری و گسترش زبان سهم دارد.( فرشید ورد، ۱۳۷۵: ۴۰۳)
بحث دستور به صورت جدی وعلمی در ایران تقریباً جدید ومربوط به قرن اخیر است ودر حقیقت بعد از ایجاد مدارس جدید ودانشگاه ها مطرح شده است والبته از حدود سیصد کتاب در مورد دستور زبان فارسی در فهرست ها نام برده شده است . (به نقل از فهرست مفصل ایرج افشار )
با آن که در زمینه ی دستور پیشرفت های قابل ملاحظه ای صورت گرفته است اما مساله هنوز به
صورت کاملاً قابل قبولی مخصوصاً در جزییات حل نشده است .
۲-۱-۱۲-کتاب‌شناسی بیهقی
- خانلری، زهرا (کیا)، (۱۳۵۶)،حسنک وزیر از تاریخ بیهقی، به کوشش تهران: امیرکبیر
- یاحقی، محمد جعفر،( ۱۳۷۳) دیبای خسروانی (گزیده‌ی تاریخ بیهقی)، گزینش و گزارش ، مهدی سیدی، تهران: جامی
- نفیسی ،سعید(۱۳۴۲-۱۳۵۲‌ )در پیرامون تاریخ بیهقی شامل مجموعه اسناد و تاریخ غزنویان و آثار گمشده‌ای ابوالفضل بیهقی، ، تهران: کتاب فروشی فروغی
- فیاض، علی‌اکبر(۱۳۵۶) تاریخ بیهقی، تصحیح ، مشهد: دانشگاه مشهد