وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
دانشگاه علوم و فنون مازندران
پایـان نـامـه
مقطـع کارشناسـی ارشـد
رشته:مهندسی برق قدرت
عنـوان: کنترل فرکانس در سیستم قدرت در حضور نیروگاه خورشیدی و سیستم ذخیره انرژی با باتری
استـاد راهنمـا: جنـاب آقای دکترعبدالرضا شیخ الاسلامی
استـاد مشاور: رویا احمدی
دانشجـو: پژمان فیروزه (۸۹۴۵۱۱۱۷)
تابستان ۱۳۹۲
سپاس خداوند بزرگ که شرایط تحصیل و زندگی را بر من آسان نمود.
تقدیم به مادر و پدر عزیزم که موفقیت هایم را مدیون حمایت و همدلی شان می باشم.
با تشکر از زحمات استاد عزیز جناب آقای دکتر شیخ الاسلامی و سرکار خانم دکتر رویا احمدی که در تدوین و ارائه این پایان نامه نهایت لطف و همراهی بی شائبه خود را به اینجانب داشتند.
چکیده:
خورشید یک منبع عظیم انرژی محسوب می شود و با توجه به کاهش هزینه های ساخت سلول های خورشیدی در طول زمان، استفاده از سیستم های فتوولتائیک جهت تولید برق به عنوان یکی از منابع تولید پراکنده مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. مزیت نیروگاه های خورشیدی بر آن است که به یک بار هزینه راه اندازی و نصب نیاز داشته و انرژی رایگان، با هزینه اندک تعمیرات و نگه داری به شبکه تا مدت طولانی تحویل می دهد. مشکل عمده نیروگاه های توان بالای متصل به شبکه قدرت، وابستگی توان تولیدی شبکه به شرایط آب و هوایی می باشد که رفع این مشکل با کنترل فرکانس شبکه با روش های هوشمند و استفاده از تجهیزات با سرعت بالا و همچنین استفاده از نیروگاه ذخیره انرژی به صورت کاملا بهینه انجام پذیر می باشد .در اینجا سعی بر طراحی یک سیستم کنترلی هوشمند برای کنترل فرکانس یک شبکه الکتریکی قدرت، تشکیل یافته از تولید هیبرید خورشید، گاز و ذخیره ساز باتری، می باشد. این سیستم کنترلی هوشمند به صورت خودکار ضرایب کنترلی را برای نیروگاه گازی و باتری محاسبه می نماید. در این روش برای تعیین مقادیر ضرایب کنترل کننده فازی از روش الگوریتم پرندگان استفاده شده که موجب بهینه سازی هر چه بهتر معیار خطا برای به دست آوردن ضرایب کنترل کننده فازی شده است. مدل سیستم کنترل فازی در متلب دارای انعطاف در شبیه سازی محیط سیمولینک نمی باشد و در حین انجام سیولینک شبکه نمی تواند، مقادیر رنج های ورودی و خروجی فازی را تغییر دهد. در این پایان نامه تمام کد های فازی و توابع عضویت در محیط متلب نوشته شده است و با توابع دیگر به سیستم شبکه قدرت سیمولینک اتصال پیدا کرده و نتایج را در حافظه می تواند ذخیره داشته باشد. تمام اجزا نیروگاه خورشیدی به طور کامل شبیه سازی شده از مدل کردن یک سلول تا پنل خورشیدی و اتصال چندین هزار پنل به یکدیگر تست شده و مدار ردیاب حداکثر توان نیروگاه خورشیدی شبیه سازی شده و تعیین مقدار سلف و خازن آن با شبیه سازی تعیین گشته شده است و تعداد سوییچینگ مبدل بوست سیستم با الگوریتم ردیابی و مشاهده^[۱] استفاده شده است. به منظور بررسی، ابتدا شبکه قدرت به صورت بلوک کنترلی لاپلاس مدل شده و بار را تغییر می دهیم. همان طور که نتایج را مشاهده می کنیم در صورت استفاده کنترل فازی بهبود یافته با الگوریتم پرندگان زمان نشست نسبت به کنترلر معمول و نسبت به کنترلر انتگرالگیر ساده بهبود یافته است. پیک حداکثر خطای فرکانس در صورت استفاده کنترل فازی بهبود یافته با الگوریتم پرندگان نسبت به کنترلر معمول و نسبت به کنترلر انتگرالگیر ساده نیز بهبود یافته است. سپس اجزاء دینامیکی به طور کامل مدل شده در شبیه سازی، کارایی استراتژی پیشنهادی را مشاهده کرده و با روش های دیگر مقایسه می نماییم. نتایج حاصل از شبیه سازی بیانگر رفتار دقیق شبکه قدرت می باشد در نتیجه امکان ناپایداری در سیستم وجود داشته با این حال الگوریتم هوشمند جواب های مقدار کنترل قازی را محاسبه کرده و نتایج نشان دهنده کارایی بالای روش پیشنهادی می باشند.

فصل اول ۱
مقدمه و کلیات تحقیق ۱
۱-۱ مقدمه ۲
۱-۱-۱ مشخصات نیروگاه خورشیدی: ۲
۱-۱-۲ مزایای استفاده از نیروگاه خورشیدی: ۳
۱-۱-۲-۱ مطالعات در ایران: ۳
۱-۱-۲-۲ تولید برق بدون نیاز به انرژی های دیگر: ۳
۱-۱-۲-۳ عدم احتیاج به آب زیاد : ۳
۱-۱-۲-۴ عدم آلودگی محیط زیست ۳
۱-۱-۲-۵ امکان تامین شبکه های کوچک و ناحیه ای: ۴
۱-۱-۲-۶ استهلاک کم و عمر زیاد: ۴
۱-۱-۲-۷ عدم احتیاج به متخصص ۴
۱-۱-۳ مشکلات نیروگاه خورشیدی متصل به شبکه: ۴
۱-۱-۴ کنترل فرکانس شبکه: ۵
۱-۱-۵ اهداف کنترل فرکانس شبکه قدرت: ۵
۱-۱-۶ شبیه سازی شبکه قدرت برای کنترل فرکانس شبکه متصل به نیروگاه خوشیدی: ۶
۱-۱-۷ لزوم استفاده نیروگاه ذخیره انرژی در شبکه: ۷
۱-۱-۸ روش کنترلی هوشمند استفاده شده و معیار اندازه گیری انحراف فرکانس: ۷
۱-۱-۹ مزیت روش پیشنهادی ۷
۱-۱-۱۰آنچه پیشرو داریم: ۸
فصل دوم ۹
ادبیات موضوع ۹
 ۱۰
 ۱۰
 ۱۰
 ۱۱
 ۱۲
 ۱۲
 ۱۴
 ۱۵
 ۱۶
 ۱۹
 ۲۴
 ۲۴

همان گونه که از تعاریف فوق برداشت می گردد، قالب و محورهای اصلی تعاریف به هم شبیه و نزدیکند و نسبت آنچه برای تولید به کار رفته به آنچه از فرایند تولید به دست آمده است، مهم ترین عامل در کلیه تعاریف می باشد. در عین حال در بهره وری کانون اصلی توجه نیروی انسانی است و کلیه تلاش ها بر بهبود بهره وری نیروی انسانی تمرکز دارد. به عبارت دیگر موتور محرک هر نوع بهره وری نیروی انسانی است (هادوی، ۱۳۸۸).

بهبود اثربخش بهره وری همانند سایر مولفه ها و فرآیندهای نرم افزاری سازمانی از الزامات کار سازمانی است که در ذات و خمیرمایــه بهره وری بهبود نهفتـــه است و مشروعیت بهره وری در بهبود و اصلاح آن است. استقرار چرخه مدیریت بهبود بهره وری موجب مــــی گردد که بهره وری به صورت یک فرایند دائمی ارتقا یابد و مسیر بهره وری مشخص و بسترسازیهای لازم صورت گیرد. حرکت بهره وری لازمه رشد و پیشرفت سازمان بوده و به نهادی شدن امر بهبود در نظامهای مختلف سازمانی منجر خواهد شد (سلطانی، ۱۳۸۷).
بهره وری سازمان ها را میتوان حاصل ضرب دو عامل انگیزش و شایستگی گروه های کاری دانست. از بارزترین شاخص های ارزیابی بهره وری در سازمان و مدیریت آن “بازگشت سرمایه” است که خود این شاخص نیز به عامل مهم تری به نام ” کارآمدی افراد” بستگی دارد. بهره وری سازمانی، برآیند عواملی مانند ساختار سازمان، دانش، منابع غیر انسانی، موقعیت استراتژیک و فرایند انسانی می باشد (طبری و محمدی، ۱۳۸۷) :
۱- ساختار سازمان- در بررسی ساختار سازمانی، نوع تشکیلات، سیستم های گونا گون مدیریتی، سیستم های اطلاعاتی و انعطاف پذیر مد نظر است.
۲- دانش- دانش لازم برای بهره وری سازمانی شامل دانش فنی، اداری، فرایند انسانی و سیستم می شود.
۳- منابع غیر انسانی - مطالعه ی منابع غیر انسانی شامل بررسی تجهیزات، کارگاه ها، محیط کاری، نوع فناوری، میزان سرمایه گذاری و نقدینگی می شود.
۴- موقعیت استراتژیک- موقعیت استراتژیک سازمان را، نوع فعالیت ها ی آن و بازارهایی که در آن سهم دارد، خط مشی های اجتماعی، کم و کیف نیروی انسانی سازمان و تغییرات محیطی شکل می دهند.
۵- فرایند انسانی- فرایند انسانی شامل ارزش های حاکم بر افراد و گروه ها، نگرش ها، هنجارها و تعامل های میان افراد می شود.
بهره وری کارکنان تابعی از انگیزش، توان، شناخت شغل، حمایت سازمانی، سازگاری محیطی، بازخورد و اعتبار اقدامات مدیریتی است. در ارزیابی توان کارکنان، دانش کاری مربوط به شغل، تجربه ی کاری مرتبط به شغل و استعداد مربوط به کار باید مورد بررسی قرار گیرد و هم چنین هریک از کارکنان بایستی از آن چه که باید انجام دهند، زمان و چگونگی انجام آن شناخت خوبی داشته باشند و کار نیز مورد قبول آنان باشد.حمایت سازمانی، به کمکی گفته می شود که کارکنان برای انجام دادن موفقیت آمیز کار به آن نیاز دارند (غفاریان و جهانگیری، ۱۳۸۷).
مدیریت بهره وری کارکنان، دربرگیرنده گام های برنامه ریزی عملکرد، سرپرستی و بازنگری عملکرد می باشد:
۱- برنامه ریزی عملکرد به هدف گذاری و ارائه ی هدایت های لازم در آغاز برنامه و تهیه برنامه هایی برای رسیدن به اهداف تعیین شده، گفته می شود.
۲- سرپرستی شامل ارائه ی بازخورد روزانه و انجام فعالیت هایی در جهت بهبود عملکرد به منظور ایجاد وضعیت لازم برای اجرای عملکرد می شود
۳- بازنگری کلی عملکرد پس از یک دوره برنامه ریزی خاص صورت می پذیرد (عرفانی نیا، ۱۳۸۳).
مدیریت بهره وری براساس فلسفه رهبری وضعی بنا نهاده شده است و بر این اعتقاد دارد که بهترین روش برای حل مسائل انسانی در همه حال وجود ندارد. مدیر باید از یک استراتژی استفاده کند که با وضعیت ویژه کارکنان مناسب ترین شیوه است. مدیریت بهره وری، رهنمودهایی عملی برای تحلیل وضعیت کاری به مدیر ارائه داده و چرایی وجود مسائل و استراتژی های مناسب برای حل مسائل کارکنان را بیان میکند (محمود زاده و اسدی، ۱۳۸۶).
عوامل بسیاری در تعریف و دیدگاه های مکاتب مختلف نسبت به بهره وری موثرند. از گذشته بهره وری مورد توجه صاحبنظران ومحققان رشته ها یی مانند اقتصاد روانشناسی صنعتی و سازمانی حسابداری؛ فیزیکدانان؛ مهندسان و مدیران بوده است. درک دانش؛ تجربه؛ زمینه ها وشرایط محیطی موجب تعریف وتفسیر آنها از بهره وری به شیوه های مختلف گردیده است. در باره اینکه چگونه سازمانها؛ گروه ها؛ انسانها؛ ماشینها در محیطهای مختلف کار کنند و بهره وری آنان چگونه باید سنجیده شود هررشته اصول و بینش خاص خود را دارد. اهمیت مفاهیم مدیریت با توجه به سهم آنان در بهره وری سازمانی است. مدیران باید در مورد بهره وری در کوتاه مدت بلند مدت تصمیم گیری نمایند تا با مشکلات ناشی از عدم رشد بهره وری مواجه نشوند.
۱- مرحله فرهنگ سازی
چرخه بهبود بهـــره‌وری در سازمان یک حرکت جمعی و سازمانی است که همه افراد سازمان در رده های مختلف بایستی درگیر آن شوند. بنابراین، فرهنگ سازی و تبدیل آن به صورت یک فرهنگ سازمانی کمک زیادی به استقرار و نهادی شدن آن می کند. باآموزش و اطــــــلاع رسانی می توان امکان پذیرش بهبود مستمر توسط کارکنان سازمان را فراهم ساخت. ایجاد فرهنگ کار محوری لازمه بهبود است. در فرهنگ کارمحوری تاکید اصلی برروی موفقیتها و دستاوردهای موجود در کار است. این امر دلیل وجود و بقای سازمان است و هیچ چیز نمی تواند در این هدف بزرگ مداخله کند (علوی، ۱۳۸۰).
۲- مرحله عاطفی کردن بهبود بهره وری
برای بهره وری در سازمان ابتدا باید آن را شناخت. کارکنان سازمان بایستی علاقـه مند به بهبود بهره وری باشند و آن را دوست داشته باشند. به عبارت دیگر، بهره وری بایستی باعواطف و احساسات کارکنان عجین گردد و به نتایج آن ایمان آورند. استقـــرار دائمی چرخه بهبود بهره وری بدون عاطفی کردن آن در سازمان موقتی و مقطعی خواهد بود. اساساً ارتباط عاطفی با بهره وری به این دلیل است که به حسن نیت منتهی می شود و این موضوع باعث خواهد شد که کارکنان بهترین تلاش خود را به کار ببندند و از جان مایه بگذارند (گریکسون وبلاک^[۱۵۵]، ۲۰۰۲).
۳- مرحله ساختارسازی
در این مرحله بایستی کانال های حرکت فردی و جمعی در سازمان تعریف شوند و اینکه کارکنان چگونه میزان بهره وری را بالا ببرند، نیاز به بسترسازی دارد. بنابراین، در این مرحله بایستی مسیر فعالیتهای افراد سازمان مشخص و تعریف شده باشد (ابطحی، ۱۳۸۷).
۴- مرحله عمل
بهره وری، عمل به فرهنگهای ایجادشده مطلوب سازمانی است. در مرحله عمل، کارکنان سازمان در همه سطوح و متناسب با ماموریت خود بایستی دست به کار شوند و در جهت بهبود بهره وری دست به فعالیتهای فکری و جسمی بزنند (الوانی، ۱۳۸۷).
۵- مرحله بازنگری
آنچه به چرخه مدیریت بهبود بهره وری مشروعیت می دهد بازنگری است. با بازنگری، مجموعه فعالیتهای انجام شده در سازمان در فرآینــــد چرخه بهبود بهره وری می توان بهبود مستمر بهره وری را تضمین کرد (بدوی و علیجانی، ۱۳۸۷).
۶- ساز و کارهای عملی
در استقرار چرخه مدیریت بهبود بهره وری راهکارهای مختلفی وجود دارد که به بعضی از آنها که در عمل تجربــــه شده در زیر اشاره می شود:
۲-۱-۳-۳- نهادی کردن بهره وری در اندیشه
زیربنای استقرار چرخه مدیریت بهبود بهره وری این است که کارکنان یک سازمان تولید فکر کنند. کمبود سازمانها در مقوله بهره وری ، پول، تجهیزات، مواد و امکانات مادی نیست بلکه کمبود اصلی تولید فکر است. سازمانهای موفق و بهره ور علاوه بر نظم بوروکراتیک، تدابیر خاصی برای استفاده از کلیه ظرفیتهای فکری و عملی کارکنان خود اتخاذ کرده اند. علی رغم اینکه اصولاً فعالیت دانشگران و کارکنان علمی و فکری فرمول پذیر نیست سازمانهای پیشرو در بهره وری به تدریج به مکانیسم و شیوه های رهبری و زمینه های مناسب فرهنگی برای هم‌افزایی تلاشها و اندیشه های کارکنان علمی دست یافته اند و موفق شده اند از افکار و ابتکارات و دانش آفرینی سازمانها و توسعه فکری این کارکنان بهره بیشتری ببرند. مدیریت موثر نیروی کار دانشگر و دانشمند نیازمند تدابیری است که حاصل آن توسعه کیفی و کمی ظرفیت دانش اندوزی، استفاده کارساز از دانش و توسعه دانش در سطح ملی و سازمانی است (فریدونیان و یوسفی، ۱۳۸۰).
در صورت مدیریت بر فکر و دانش کارکنان سازمان، بهره وری در اندیشه حاصل خواهد شد. مدیریت بردانش و اندیشه عبارت از مدیریت دانش سازمان که می تواند گستره ای از ویژگیهای عملکرد سازمانی را بهبود بخشد. فکر و دانش عاملی بنیادی است که کاربرد موفق آن، سازمانها را یاری می کند تا خدمات و کالاهایی بدیع ارائه دهند. این منبع عظیم دانش، بسیاری از گونه های مختلف فرایندهای سازمانی بهترین عملکردها، جلب اعتماد مشتری، نظامهای اطلاعات مدیریت، فرهنگ و هنجارها را دربر می گیرد(آذری، ۱۳۸۰). به طور کلی بهره وری در اندیشه با مکانیســــم‌ های زیر به استقرار چرخه بهبود مدیریت بهره وری کمک می کند.
نظام پیشنهادات فکرآفرین
نظام Q.C کارآفرین
نظامT.Q.M بهرهور
۲-۱-۳-۴- نهادی کردن صرفه جویی در کل سازمان
یکی از روش های استقرار چرخه بهبود مدیریت بهره وری این است که صرفه جویی در همه سازمان به عنوان یک اصل مورد توجه قرار گیرد. دستیابی به بهره وری مستمر از طریق صرفه جویی، باشعار حاصل نمی شود بلکه در این راستا بایستی ساختارهای مناسبی طراحی کرد. معمولاً صرفه جویی از طریق دو مکانیسم ساختـــارسازی و تشویق در سازمان نهادی می شود. روش های تجربه شده برای نهادی کردن صرفه جویی در یکی از سازمانهای بزرگ صنعتی را می توان به صورت زیر خلاصه کرد (طالبیان و وفایی، ۱۳۸۸):
ساختاری کردن صرفه جویی در مصرف انرژی از طریق دخیل کردن میزان مصرف در پاداش تولید؛
برقراری رابطه بین خوب مصرف کردن و پاداش؛
برقراری رابطه بین کیفیت استفاده از مواد و پاداش؛
پرداخت مستقیم مبلغی از صرفه جویی های انجام شده انرژی به کارکنان؛
تشویق کتبی کارکنانی که ستاره صرفه جویی هستند. برای استقرار چرخه بهبود مستمر بـــــهره‌وری از طریق صرفه جویی لازم است زمینه برای ساختارسازی فراهم شود (احدی نیا، ۱۳۸۴).
۲-۱-۳-۵- طراحی نظامهای بهره ور
برای استقرار چرخه مدیریت بهبود بهره وری در کنار کارهای فرهنگی و فرهنگ سازی باید ساختارهای مناسب و علمی طراحی و اجرا کرد. بعضاً مشاهده می شود که در سازمانها افراد زیادی هستند که داوطلب تولید بهره وری هستند ولی ساختار مناسبی وجود ندارد که از فکر، توان، استعداد و دلسوزی آنها به شکل معقول و منطقی استفاده شود. براین اساس، سازمانها بایستی به فکر طراحی ساز و کارهای بهره ور باشند. به طور کلی دو نوع از ساختارهای بهره ور که در عمل در یکی از سازمانهای صنعتی تجربه شده را می توان به شرح زیر بیان کرد (ابطحی و کاظمی، ۱۳۷۸):
۲-۱-۳-۶- طراحی نظام نگهداری و تعمیرات فراگیر^[۱۵۶]
نظام TPM یکی از ساختارهایی است که در سازمانهای تولیدی و صنعتی بهره وری را در عمل ارتقا می دهد. هدف از به کارگیری فرایند TPM عبارت از توانمند ساختن همه کارکنان جهت به حداکثررساندن کارآیی عملیات نگهداری و تعمیرات بهرهور جامع است. استفاده از این نـظام، کانونی را فراهم میآورد تا مشارکت کنندگان یا اعضاء بتوانند توانمندیها، قابلیت‌ها، دانش و تجربه خویش را ابــراز کنند. از طریق نت بهره ور جامع، همه می کوشند تا سازمانشان بهترین سازمان در زمینه خود باشد. این به نوبه خود موجب رشد تولید، ارتقای کیفیت برای مشتری و هزینه کمتر برای تولیدکننده میگردد(هاچینز^[۱۵۷]، ۲۰۰۱). به طور کلی TPM به طرق زیر به استقرار چرخـــه بهبـود بهره وری کمک می کند:
به حداکثررساندن میزان اثربخشی تجهیزات؛
ایجاد یک سیستم کارآیی نگهداری و تعمیرات؛
ایجاد فرصت و شرایط مناسب برای همکاری کلیه بخشهای بهره برداری(سلطانی، ۱۳۷۹).
۲-۱-۳-۷- پیاده سازی نظام مدیریت کیفیت فراگیر^[۱۵۸]

باید تابع هدف خطی  روی اشتراک صفحه آفینی  و مخروط K ، مینیمم سازی کنیم . این اشتراک محدب است پسP یک مسئله محدب است .
مسئله به شکل مخروطی مشابه مسئله برنامه ریزی خطی به شکل استاندارد است ؛ مسئلهP شکل جهانی مسئله برنامه‌ریزی محدب است . در واقع ، کافی است نشان دهیم مسئله به شکل استاندارد S را می‌توان به شکل مخروطیP بازنویسی کر د.

دامنه ی G محدب و بسته است ، کافی است نشان دهیمG اشتراک یک مخروط محدب بسته با یک صفحه آفینی است ، بنابراین ابرصفحه آفینی  را در نظر می‌گیریم و

که  و  پوسته مخروطی است . به راحتی می‌توان دید که  معادل  است و مسئله دوم مخروطی است (یعنی K ، یک مخروط محدب و بسته و گوشه دار با درون ناتهی است) ، وG دامنه بسته و محدب است که شامل هیچ خطی نمی‌باشد . بنابراین Pشکل جهانی مسئله محدب است .
دوگانگی مخروطی:
شباهت میان مسئله مخروطی P و مسئله برنامه‌ریزی خطی وقتی مسئله دوگانگی باشد ، واضح است . این دوگانگی برای توسعه روش‌های کاهش پتانسیل مهم است .
دوگان فنچل مسئله مخروطیP را بیان می‌کنیم . بدین منظور قرار می‌دهیم :

این توابع محدب ، بسته و سره‌اند و P مسئله مینیمم سازی  روی  است . برای نوشتن دوگان فنچل باید توابع  را به دست آوریم بنابراین :

که  ، مکمل متعامد L است .

که ، دوگان مخروط است .
دوگان فنچل P به صورت زیر است :

می‌توانیم معادل دو گان فنچل P را ایجاد کنیم :

که در آن  تحت این محدودیت‌ها تابع هدف در دوگان فنچل برابر  است و  .
توجه کنید که تابع هدف واقعی در دوگان فنچل  است که در D جمله ثابت  حذف شده است (زیرا این جمله در مجموعه بهینه تاثیری ندارد، حتی اگر مقادیر بهینه تغییر کنند) . مسئله D دوگان مخروطی نسبت به مسئله اولیه مخروطی P نامیده می‌شود . هم چنین فرض کردیم K مخروطی بسته ، محدب و گوشه‌دار با درون ناتهی است بنابراین مخروط دوگان بسته ، محدب و گوشه‌دار با درون ناتهی است . پس مسئله دوگان نیز مخروطی است و داریم  و این نشان دهنده آن است که دوگانگی کاملا متقارن است .
حال چند تذکر درباره دوگانگی مخروطی بیان می‌کنیم ؛ که مشابه آن چه درباره دوگانگی LP می‌دانستیم می‌باشد :

1. 1. اگر (x,s) جفت شدنی اولیه- دوگان باشند ، یعنی جفتی که شامل جواب‌های شدنی D و P باشند ، آنگاه :

سمت چپ رابطه ، فاصله دوگانگی^[۳۸] نامیده می شود و که برابر با  است و همواره نامنفی است .

1. 1. فرض کنیم به ترتیب مقادیر بهینه مسئله اولیه – دوگان باشند (مقدار بهینه است اگر مسئله نشدنی باشد و است اگر مسئله از پایین بی‌کران باشد) ، آن گاه

و جواب شدنی اولیه x و جواب شدنی دوگان s در رابطه زیر صدق می‌کند:
 

1. 1. اگر مسئله دوگان شدنی باشد آن گاه مسئله اولیه از پایین کراندار است . اگر مسئله اولیه شدنی باشد آن گاه دوگان از پایین کراندار است.

1. 1. قضیه دوگانگی مخروط: اگر یکی از مسائل اولیه- دوگان P و D اکیدا شدنی (یعنی دارای جواب‌های شدنی از داخل مخروط باشد) و از پایین کراندار باشد ، آن گاه مسئله دوم حل پذیر است و مقادیر بهینه مسئله‌ها متناهی است . فاصله دوگانگی  صفر است . اگر هر دو مسئله اکیدا شدنی باشند ، آن گاه هر دو آن ها حل پذیر و جفت جواب‌های شدنی مسئله است و جواب‌های بهینه‌اند اگر و تنها اگر فاصله دوگانگی  صفر باشد اگر و تنها اگر در رابطه مکمل و زائد  صدق کنند .

توجه کنید که قضیه دوگانگی مخروط اگر چه بسیار شبیه قضیه دوگانگی LP است ، اما کمی ضعیف‌تر است ، در LP شدنی و از پایین کرانداری است اما در مخروط‌ها اکیدا شدنی و از پایین کرانداری از مفروضات است .
نتیجه که از این بخش می‌گیریم این است که دوگانگی مخروطی برای توسعه روش‌های نقطه درونی کاهش پتانسیل مفید است .
۴-۳-۲ موانع لگاریتمی همگن^[۳۹] :
برای توسعه روش‌های کاهش پتانسیل ، به فرمول‌های مخروطی مسائل محدب نیاز داریم. روش‌های نقطه درونی مسائل مخروطی با ارتباط خاص مانع‌های ϑ-خود هماهنگ برای مخروط ها بیان می‌شود که به اصطلاح شرایط همگن لگاریتمی می‌نامند.
تعریف ۴-۳-۱ : فرض کنیم  یک مخروط محدب ، بسته و گوشه‌دار با درون ناتهی باشد و  حقیقی است . تابع  ، مانع ϑ- خود هماهنگ همگن لگاریتمی برای K نامیده می‌شود، ‌اگر روی  خود هماهنگ باشد و در رابطه زیر صدق کند :
(۴-۳۴)
حال این سوال پیش می آید که “آیا مانع خود هماهنگ لگاریتمی” برای یک مخروط ، مانع خود هماهنگ برای آن هست یا خیر؟ پاسخ این سوال در گزاره زیر آمده است :
گزاره ۴-۳-۱ : یک مانع ϑ-خود هماهنگ همگن لگاریتمی(F) برای K یک مانع ϑ- خود هماهنگ ناتباهیده برای K است . هم چنینF در روابط زیر صدق می‌کند:
(۴-۳۵)
(۴-۳۶)
(۴-۳۷)
برهان : با توجه به فرض ، چون K شامل هیچ خطی نیست ، F ناتباهیده است (فصل ۲- قسمت ۳) حال رابطه‌های (۴-۳۵) تا (۴-۳۷) را اثبات می‌کنیم .
(۴-۳۸)
از رابطه فوق نسبت به x مشتق می‌گیریم :

رابطه (۴-۳۵) به دست می‌آید .
با مشتق گیری از (۴-۳۵) نسبت به t و قرار دادن  رابطه (۴-۳۶) به دست می‌آید .
با مشتق گیری از (۴-۳۸) نسبت به t و قرار دادن  می‌رسیم به :

تعهد عملی مشتریان و مردم از تولیدات، خدمات و سامانه های موجود در مؤسسات مختلف.
میزان استفاده:
سطح کاربردی هر چیزی (مانندسطح قابلیت به کارگیری خدمات فنی خاص در مخابرات)
3- (جرالدزالتمن، رضایتمندی در خدمات مخابراتی 1386ص103)
مشترکان:
مجموعه اعضای استفاده کننده خدمات ویا تولیدات یک شرکت.
مشترکان تلفن ثابت:
همه اعضای استفاده کننده مراکز تلفن ثابت مخابراتی.
مشترکان تلفن همراه ارتباطات سیّار:
همه اعضای استفاده کننده تلفن همراه و ارتباطات سیّارمخابراتی.
مشترکان اینترنت:
همه اعضای استفاده کننده خدمات وارتباطات اینترنتی یا بزرگراه های اطلاعاتی یک جامعه اعم ازکشور، استان و….
توسعه :
توسعه در لغت به معناى پیشرفت اقتصادی و اجتماعی ویا «گسترش و وسعت بخشيدن» است ؛ وسعت بخشيدن هر چيزى، ضمن آنكه در درون خود بار ارزشى و فرهنگى را به همراه دارد. توسعه در معناى ساده، تلاشى براى بهبود زندگى در ابعاد درآمد ، ساخت هاى نهادى، اجتماعى، عادات و رسوم و عقايد مردم مى‏باشد و به قول پروكفيلد فرآيند عامى است به سوى اهداف رفاهى. توسعه يك فرآيند است نه ايستا، لذا مفهوم توسعه در يك روند و جنبش جاى مى‏گيرد.⁴(دانشگاه تربیت مدرس کتابچه همایش جامعه شناسی. درسال1371،ص12 )
توسعه خدماتی:
گسترش سرویس های گوناگون قابل ارائه به مشتریان.
توسعه زیرساختی:
گسترش بسترهای فنی یک سامانه.
توسعه کیفیّت ارتباط تلفن ثابت:
گسترش همه جانبه محتوایی و کیفی سامانه های ارتباطی تلفن ثابت که عمدتاً به تلفن های دیجیتالی اطلاق می شود.
توسعه کیفیّت تلفن همراه ارتباطات سیّار:
گسترش همه جانبه محتوایی و کیفی ارتباطی تلفن همراه یا ارتباطات سیّار با بکار گیری نسل های جدید تلفن همراه.
4- (دانشگاه تربیت مدرس کتابچه همایش جامعه شناسی. درسال1371،ص12 )
توسعه کیفیّت دفاتر خدماتICT :
گسترش ارائه انواع سرویس ها و خدمات مخابراتی در نمایندگی های دارای مجوّز مخابرات و وزارت ارتباطات و فناوری ارتباطات و اطلاعات.
فصل دوم
مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق
بخش اول:
2-1-1- مقدمه
بررسی تطبیقی نقش توسعه فناوری نوین خدمات ارتباطی و مخابراتی در جذب رضایتمندی مشترکان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و برای مرتفع نمودن چالش های موجود در جذب رضایتمندی مشتریان نیاز به تلاش مضاعف مسئولان، ومتولیان ومتخصصان ارتباطات مخابراتی را در توسعه و ارتقاء زیر ساخت های لازم و بهره گیری از پیشرفته ترین تجهیزات و سیستم های مخابراتی نوین از جمله مراکز دیجیتال، شبکه فیبر نوری، ارتباطات دیتا، تلفن های کارتی، سرویس های تلفن ثابت نسل های جدید ارتباطات سیّار، اینترنت پر سرعت، ارتباطات ماهواره ای، ارتباطات متنوع روستایی و سایر خدماتی جدید با بهره گرفتن از تولیدات و صنایع مخابراتی و به کار گیری منابع نسبتاً غنی انسانی در کشور و استان مازندران را می طلبد.

لذا نتایج حاصل از اندازه گیری رضایت مشتری به صورت ملی در بسیاری کشورها، راه را برای یافتن بهترین ها و متعالی ترین سازمان ها هموار ساخته است و معیارهای اتخاذ تصمیمات استراتژیک به منظور ارزیابی و بهبود وضعیت رقابتی را به سادگی فراهم نموده است. ایجاد شاخص ملی رضایت مشتری چه در سطح خرد و چه در سطح کلان مزایای خود را برای کشورهای توسعه یافته به اثبات رسانده است. در سطح خرد هر یک از مشتریان با بهره گرفتن از چنین شاخصی قادر به اخذ تصمیم مناسب در امر خرید کالاهای اساسی خویش می باشند و در سطح کلان، این شاخص تبدیل به شاخصی جهت ارزیابی وضعیت اقتصادی کل کشور در کنار سایر شاخص ها از جمله تولید ناخالص ملی شده است. در کشورهای توسعه یافته نیز تلاش فراوان در بخش پژوهش و تحقیقات به منظور بهبود درک عملی از اندازه گیری رضایت مشتری همواره صورت می گیرد.
2-1-2- مرورى بر ادبیات و پیشینه تحقیق
امروزه و در تمدّن جديد، پيدايى يك حادثه خاص در يك نقطه ، حوادث زنجيره‏اى وسيعى را در سطوح مختلف در ديگر نقاط جهان پديد مى‏آورد كه عامل اصلى آن وسعت شعاع ارتباطى از سويى و سرعت ارتباط از سوى ديگر است. باتوجه به بسط دامنه و زمينه‏هاى ارتباط در جهان ما، مى‏توان گفت كه فرآيند ارتباط در برگيرنده زمينه‏هايى از رفتار انسانى است كه از مدتها قبل مورد توجه سياستمداران ، انسان گرايان و مبلغين بوده است به طوری که بسیاری از دانشمندان عصر کنونی را “عصر ارتباطات واطلاعات" نامیده اند.
بنابراين مى‏توان گفت كه بشر امروز به همه كره تعلق دارد و هر حوزه جغرافيايى ، منطقه و يا جزء و محله‏اى از اين سياره به شمار مى‏رود. اين واقعيت بر همه ابعاد جوامع امروزى مؤثر است و هيچ پديده‏اى نيست كه فارغ از آن و بدون تأثير پذيرى در قبال آن باقى بماند.
به همين جهت است كه در دنياى ما حوادث، خاص جغرافياى محدود نيستند بلكه در عرصه جهان طنين مى‏افكنند. از همين روست كه مك لوهان (Maclowhan) سخن از «ارتباطات جهانى» مى‏راند و همسايگى همه ملل را در خانواده امروز جهان مطرح مى‏سازد.
در دنياى وسايل ارتباط جمعى همه ساكنان كره زمين در كنار يكديگرند ، عضو يك قبيله يا يك خانه مى باشند ، دوران فاصله ها پايان يافته است و شاهد انفجار زمان و مكان هستيم.⁵ (رجوع به جامعه شناسى ارتباطات ، نوشته دكتر باقر ساروخانى ،انتشارات مؤسسه اطلاعات ، چاپ هفتم ، تهران 1377 ، صص 27 و 26)
الوين تافلر جامعه شناس برجسته امريكايى نظريه ارتباطات جهانى مك لوهان را خط بطلان مى‏كشد و بر اين اعتقاد است كه نظام نوين رسانه هاى جهانى به جاى همگن سازى سياره‏ ما، يعنى كارى كه رسانه هاى قديمى موج دومى انجام دادند، تنوع را عميق تر مى‏سازد.⁶ (رجوع شود به كتاب جابجائى در قدرت، ترجمه شهيندخت خوارزمى ،تهران 1370 ، ص 589)
بنابراين جهانى شدن به معناى همگنى نيست. به جاى ارتباطات جهانى واحد، بر خلاف پيش‏بينى مك لوهان، احتمالا” شاهد چندگانگى كاملا” متفاوت جهانى خواهيم بود. همه آنها به نظام جديد رسانه ها وصل خواهند بود اما همگى سخت مى‏كوشند تا هويت فرهنگى و قومى و ملى يا سياسى خود را حفظ كنند يا ارتقاء بخشند. در جاى ديگر هم تافلر تأكيد دارد كه نخستين و معمولترين انتقادى كه امروزه مى‏شنويم اينست كه رسانه هاى جديد جهانى جهان را همگن خواهد ساخت اما شكست نظريه “بازاريابى جهانى ” نشان مى‏دهد كه اين نگرانى بى مورد است. رسانه هاى انبوه، قويترين آثار همگن سازى خود را وقتى داشتند كه تنها كانالهاى معدود و رسانه هاى مختلف اندكى وجود داشت و لذا پيامگيران حق انتخاب چندانى نداشتند.
5- رجوع به جامعه شناسى ارتباطات ، نوشته دكتر باقر ساروخانى ،انتشارات مؤسسه اطلاعات ، چاپ هفتم ، تهران 1377 ، صص 27 و 26
6- رجوع شود به كتاب جابجائى در قدرت، ترجمه شهيندخت خوارزمى ،تهران 1370 ، ص 589
در آينده وضعيتى عكس آن حاكم خواهد شد، در حالى كه ممكن است محتواى هر برنامه خوب يا بد باشد، اما مهمترين محتواى جديد همه برنامه ها وجود خود تنوع است. جابجايى از فضاى رسانه‏اى با حق انتخاب كم با فضايى با حق انتخاب زياد، معانى ضمنى فرهنگى و سياسى دارد.
از سويى، دوره جديد حيات بشرى را عصر انفجار اطلاعات وارتباطات نام نهاده‏اند. تنوع و كثرت اطلاعات، انسان امروز را در وضعيتى بغرنج قرار داده است. به اعتبارى، بشر در محاصره اطلاعات گرفتار شده است. البته اطلاعات و داده‏هاى عرضه شده، امكان بهره‏ورى اساسى تر و تصميم‏گيرى منطقى‏تر را فراهم ساخته است بطوريكه مجريان و كارگزاران جوامع امروزى برنامه ريزى و تصميم‏گيرى بدون فناوری اطلاعات وارتباطات را امرى محال تلقى مى كنند. در واقع سهم اطلاعات - به عنوان عنصر و محور اصلى فناوری ارتباطات واطلاعات - بيش از هر عاملى، خود را نشان داده و جزء مهمترين اركان تصميم گيرى ها در جوامع جديد خواهد بود.
از سوى ديگر، به واقع مى توان دريافت كه پيشرفت حيرت‏انگيز تكنولوژي هاى ارتباطى و اطلاعاتى همراه با گسترش صنايع كامپيوتر و كاربرد هاى آن در زمينه مخابرات از جمله شبكه هاى اطلاع رسانى وضعيتى را به وجود آورده تا عصر فرداى ما را متفاوت از امروز بسازند به طوريكه هر روز شاهد تحول و دگرگونی توسعه ارتباطات وفناوری اطلاعات باشيم. انديشمندان علوم انسانى از اين فرايند تحت عنوان “انقلاب اطلاعات وارتباطات ” ياد مى كنند.
توصيف همه اين ويژگى ها، نشانگر ايجاد يك وحدت و انسجام الزامى ميان كليه افراد بشر با وجود تنوع قومى و فرهنگى خواهد بود كه مجموعه علوم ارتباطات پايه گذار، محرك و پشتيبان آن در حال و آينده خواهد بود. بدينسان عنوان دهكده كوچك جهانى، خانه واحد جهانى يا هر مفهومى تقريب با اين مفاهيم در جامعه مبتنى بر شبكه هاى منسجم و گسترده اطلاع رسانى همراه با فناورى هاى پيشرفته ماهواره‏اى و رايانه‏اى يك امر دور از ذهن تلقى نمى‏شود بلكه در حقيقت به مرور زمان با تشديد نياز به آگاهى و تنوع افكار جهت بهبودى حيات و رفع حوائج روزمره و پيشرفت خيره كننده اين تكنولوژى، مفاهيم فوق صحت مى‏يابند.
شایان ذکر است کلیات موضوع تحقیق مورد نظر سابقه ای نسبتاً طولانی در سازمانها به ویژه شرکت مخابرات ایران دارد و طی دهه اخیر در شرکت مخابرات استان مازندران نیز انجام پذیرفت لیکن یک پژوهش جامع دانشگاهی هنوز در این خصوص به عمل نیامد.
2-1-3- چارچوب نظری(تئوریک)
این تحقیق انجام گرفته مبنی بر توسعه و رضایتمندی مشتریان را نگارنده به صورت تطبیقی اسنادی و کتابخانه ای مورد بررسی قرار می دهد. و با بهره گرفتن از دید گاه های متخصصان، صاحبنظران و مدیران ارشد و کارشناسان خدوم حوزه ارتباطات کشور و استان مازندران و نیز از طریق جمع آوری اسناد وفیش برداری و داده های شرکت مخابرات بوده به طوریکه طی سال های اخیر با توسعه زیر ساخت های فناوری ارتباطات و اطلاعات سیستم آنالوگ به تکنولوژی سیستم دیجیتال مبدل گشته و کیفیت این خدمات تاثیرات اجتماعی و رضایتمندی مشتریان آن از اهداف اولیه این اثر می باشد.
بررسی تطبیقی و اسنادی می توان توسعه کیفیت خدمات نوین مخابراتی استان در جذب رضایتمندی مشترکان را متغیًرمستقل و رضایتمندی را متغیّر وابسته نام برد.
متغیّر های مخابراتی شامل فناوری های نوین ارتباطات و اطلاعات از جمله بخش های زیر ساختی فیبر نوری، تلفن همراه، ثابت و دیتا مانند اینترنت و اینترانت به عنوان کارکرد آنها در حوزه های اجتماعی و مشتری مداری مورد بررسی قرار می گیرد. تغییر و تحول در زندگی بشر راه پر پیچ و خمی را پیموده و یکی از ویژگی های دنیای جدید، شدت و سرعت در تحول است، و تفاوت عمده جهان پیشرفته با جهان در حال توسعه در همین معنا نهفته است. وجود رقابت های سخت در عرصه های گوناگون بقای جوامع و سازمان ها را متلاطم و نیازمند توانمندی های خاص آن کرده است. ارائه دائمی و فزاینده کالاها و خدمات نو نتیجه این رقابت ها و نشان دهنده تلاشی مستمر برای این بقاست.
مشتریان با ارزیابی چهار آرایه به سراغ آن سازمان می آیند و یا دور می شوند ؛ قیمت، کیفیت، زمان و نوآوری بهتر در محصولات و خدمات. هرچه توان سازمانی در ارائه این مولفه ها بیشتر باشد، به همان میزان بازار بیشتری در دست آن سازمان خواهد بود و خدمات آن سازمان برای مشتریان زیباتر و جذاب تر خواهد بود، تبلور بخشیدن به این آرایه ها تلاشی سنگین در همه فرآیندها را می طلبد. نقطه آغاز این بنا درک صحیح نیاز بازار و مشتریان است و نقطه پایان آن تامین خواسته ها و برآوردن این نیازها و روند رو به کمال آن است.

« قطعا خدا هدایت نمی کند کسی که دروغگو و بسیار نا سپاس است.»
خداوند متعال در این آیه بیان می فرماید که هدایت الهی شامل انسان دروغگو نمی شود لذا با نظر به این نکته و این که خداوند دروغگو را همردیف کافر آورده است می توان خباثت کذب را از نظر شریعت اسلام معلوم داشت.

۳-۱-۲. روایات

در روایات معصومین علیهم السلام نیز به مسئله کذب زیاد پرداخته شده است و با مراجعه به آن ها به راحتی جایگاه آن در بین گناهان و پلیدی آن مشخص می شود. برای نمونه امام حسن عسگری علیه السلام در یک بیان نورانی می فرمایند:

« جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ فِی بَیْتٍ، وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْکَذِب‏ »^[۱۰۰]
« همه ی پلیدی ها در خانه ای جمع است و کلید آن دروغ است.»
لذا بنابر این روایت با دروغ راه برای خبائث بعدی نیز باز می شود و طبیعتاً چنین انسانی در دنیا نیز روی سعادت را نمی بیند. در روایتی دیگر امام علی علیه السلام فرمودند: دروغ را از مصادیق خیانت به شمار می آورند و می فرمایند : «الکِذبُ خِیانَۀٌ»^[۱۰۱] خیانت ضد امانت است و انسان امین از آسایشی در زندگی برخوردار است که انسان خائن چنین نیست.
دروغگو چون به دروغ گفتن عادت کرده است خیلی راحت دروغ می گوید و از انجام این فعل باکی ندارد و برایش سخت نیست. امام صادق علیه السلام در مورد نشانه های دروغگو فرمودند:
« إِنَّ آیَهَ الْکَذَّابِ بِأَنْ یُخْبِرَکَ خَبَرَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَإِذَا سَأَلْتَهُ عَنْ حَرَامِ اللَّهِ وَ حَلَالِهِ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُ شَیْ‏ء »^[۱۰۲]
«نشانه درروغگو این است که به تو از آسمان و زمین و مشرق و مغرب خبر می دهد و هر گاه از حرام خدا و حلالش از او بپرسی چیزی ندارد که بگوید.»

۳-۱-۳. بدترین نوع دروغ

در مورد نکوهش دروغ اخبار زیادی رسیده است اما از بدترین انواع دروغ، دروغ بر خدا و رسول و ائمه علیهم السلام است ، مثلاً حدیثی به دروغ نقل کند و به معصومین نسبت دهد^[۱۰۳]. حضرت باقر علیه السلام به ابو نعمان فرمودند:« لَا تَکْذِبْ عَلَیْنَا کَذِبَهً فَتُسْلَبَ الْحَنِیفِیَّه »^[۱۰۴] «یک دروغ هم از قول ما مگو، زیرا که آن دروغ تو را از دین حنیف اسلام خارج می کند.»

۳-۱-۴. انگیزه های دروغ

دروغ مانند سایر صفات رذیله سرچشمه های متفاوتی دارد که در اینجا به برخی از این ها اشاره می شود:^[۱۰۵]
۱. ضعف ایمان و اعتقاد به خدا: اگر دروغگو به علم و قدرت خدا و وعده های او ایمان داشته باشد برای رسیدن به اموال دنیا و جاه و مقام دروغ نمی گوید و از فقر نمی ترسد و مقام و قدرت را از خدا می داند و متوسل به دروغ نمی شود. امام باقر علیه السلام فرمودند: « جَانِبُوا الْکَذِبَ فَإِنَ‏ الْکَذِبَ مُجَانِبُ الْإِیمَان‏ »^[۱۰۶] «از دروغ کناره گیری کنید چرا که دروغ از ایمان جداست»
۲. یکی دیگر از سرچشمه های دروغ احساس ضعف شخصیتی و حقارت نفس است. اینگونه افراد برای پوشاندن ضعف خود متوسل به دروغ می شوند. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:« لایَکذِبُ الکَاذِبُ الّا مِن مَهانۀِ نَفسِه عَلیهِ»^[۱۰۷] « کسی دروغ نمی گوید مگر به خاطر بی ارزش بودن خودش درنظر خویش»
حسد، تکبر، خودبرتربینی و دشمنی نسبت به افراد سرچشمه های دیگر دروغ میباشند. منافقان نیز برای پوشاندن چهره ی واقعی خود به دروغ متوسل می شوند.

۳-۱-۵. راه علاج دروغ

اگر انسان به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و روز قیامت ایمان دارد باید از دروغ بپرهیزد و راه علاجش آن است که به سراغ ریشه های دروغگویی برود و آن ها را درمان کند و بعد در آیات و روایاتی که در مورد نکوهش کذب رسیده فکر کند و بداند اگر آن را ترک نکند به هلاک ابدی گرفتار می شود و همچنین در سرنوشت دروغگویان و فواید صدق و راستی بیندیشد و همیشه قبل از سخن گفتن و عمل کردن فکر کند. و اینکه بداند شخص دروغگو پست و ذلیل و خوار می شود و کسی به سخن او اعتنا نمی کند و عزت انسان از بین می رود و رسوا می شود.^[۱۰۸]

۳-۲. غیبت

غیبت از صفات زشت و ناپسند به شمار می رود و یکی از بدترین گناهان کبیره است. کبیره بودنش را به واسطه ی عذابی که در قرآن کریم و روایات بر آن تأکید شده است متوجه می شویم.خداوند در سوره ی نور می فرماید:« آنان که دوست مى‏دارند که در میان اهل ایمان، کار منکرى را اشاعه و شهرت دهند آن ها را در دنیا و آخرت عذاب دردناک خواهد بود و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید.» ^[۱۰۹] اشاعه ی فحشا نیز غالباً از طریق غیبت یا تهمت است و قرآن نمی گوید کسانی که اشاعۀ فحشا می کنند بلکه می گوید کسانی که اشاعه فحشا را دوست دارند و لذا تأکید قرآن بر این مسأله بسیار است. همچنین زشتی این گناه به قدری است که خداوند متعال آن را همانند خوردن گوشت مردۀ برادر دینی شمرده است: »^[۱۱۰]
در روایات مختلفی به تعریف غیبت اشاره شده است و ما در اینجا به روایتی از امام صادق علیه السلام اکتفا می کنیم. این امام عزیز می فرمایند:«غیبت آن است که دربارۀ برادر مسلمانت چیزی بگویی که خداوند آنرا مستور داشته است.»^[۱۱۱] با توجه به این روایت، غیبت عبارت است از بیان کردن نقاط ضعف و معایب پنهانی دیگران در هنگامی که آنان حضور ندارند بطوریکه اگر افراد مورد نظر از محتوای این سخنان آگاه شوند ناراحت می شوند. مرحوم شیخ انصاری از بعضی از بزرگان علما نقل کرده است که اجماع و اخبار معصومین - علیهم السلام – دلالت دارد بر این که حقیقت غیبت آن است که از دیگری در پشت سرش چیزی را بگویی که اگر بشنود ناراحت بشود.^[۱۱۲]
اینک به بررسی مختصر غیبت در آیات و روایات می پردازیم :

۳-۲-۱. آیات قرآن

خدواند متعال در سوره حجرات با تشبیه غیبت به خوردن گوشت مرده، نهایت زشتی و قباحت غیبت را بیان می دارد:
« یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اجْتَنِبُواْ کَثِیرًا مِّنَ الظَّنّ‏ِ إِنَّ بَعْضَ الظَّنّ‏ِ إِثْمٌ وَ لَا تجََسَّسُواْ وَ لَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیم »^[۱۱۳]
«اى کسانى که ایمان آورده‏اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است و هرگز (در کار دیگران) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگرى را غیبت نکند، آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید تقواى الهى پیشه کنید که خداوند توبه‏پذیر و مهربان است! »
شاید یکی از دلایل اینکه قرآن کریم غیبت کردن را به خوردن گوشت مرده برادر تشبیه کرده، این باشد که وقتی غیبت در غیاب افراد صورت گیرد و آن افراد در جلسه حضور نداشته باشند مانند مردگانی هستند که نمی توانند از خودشان دفاع کنند.^[۱۱۴]
قرآن مجید با ذکر این مثال به تحریک وجدان و فطرت انسان ها در برابر این گناه می پردازد به همین دلیل جمله را با سؤال شروع می کند تا خود انسان ها پاسخ دهند و تأثیر آن قویتر شود «آیا هیچ یک از شما دوست دارد گوشت برادر مردۀ خود را بخورد؟»^[۱۱۵]
۳-۲-۲. روایات
وقتی به کلام ائمه علیهم السلام رجوع می کینم جایگاه غیبت به عنوان یکی از بزرگترین گناهان مشخص می شود. امام علی(علیه السلام) شخص غیبت کننده را منفورترین و مبغوض ترین افراد در نزد خداوند متعال معرفی می کنند: « اَبغَضُ الخلائق إِلی الله المُغتاب»^[۱۱۶]
افرادی که غیبت می کنند از آن جا که حاضر نیستند رودروصحبت کنند از نبود شخص که بتواند از خودش دفاع کند سوء استفاده می کنند و عیوب وی را فاش می کنند. امیرالمؤمنین علیه السلام در این زمینه می فرمایند: «الغیبَۀُ جُهدُ العاجز»^[۱۱۷] «غیبت تلاش افراد ناتوان است.»
حضرت علی علیه السلام در حدیثی دیگر درباره غیبت فرمودند: «الغیبَۀُ قوتُ کِلابِ النّار»^[۱۱۸] «غیبت خورش سگ های جهنم است.»
در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه وآله که گفتگوی خدا با حضرت موسی را بیان می کند نهایت زشتی و قباحت غیبت را در می بابیم چرا که غیبت کننده حتی اگر توبه کند آخرین نفری است که وارد بهشت می شود:« َ أَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى مُوسَى بْنِ عِمْرَانَ ع الْمُغْتَابُ إِنْ تَابَ فَهُوَ آخِرُ مَنْ یَدْخُلُ الْجَنَّهَ وَ إِنْ لَمْ یَتُبْ فَهُوَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ النَّار »^[۱۱۹] «خداوند عزوجل به حضرت موسی وحی کرد که غیبت کننده اگر توبه کند پس وی آخرین کسی است که داخل بهشت می شود و اگر توبه نکند اولین نفری است که وارد جهنم می شود.»
امام صادق علیه السلام تفاوت غیبت و بهتان را در این می دانند که غیبت آشکار کردن عیبی است که در فرد وجود دارد اما تهمت این است که چیزی از شخص بگویی که در وی نباشد:
« الْغِیبَهُ أَنْ تَقُولَ فِی أَخِیکَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَیْهِ وَ أَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ فِیهِ مِثْلُ الْحِدَّهِ وَ الْعَجَلَهِ فَلَا وَ الْبُهْتَانُ أَنْ تَقُولَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ » ^[۱۲۰]
«غیبت آن است که دربارۀ برادرت بگویی آنچه را خدا از او پرده پوشی کرده و اما آنچه از وجود او عیان است چون تندی کردن و شتاب زدگی، غیبت نیست و بهتان این است که دربارۀ او بگویی آنچه در او نیست.»

۳-۲-۳. استماع غیبت

همانطور که غیبت کردن حرام است و گناه کبیره محسوب می شود گوش دادن آن هم به اتفاق جمیع فقها حرام است^[۱۲۱]. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند:« السّامِعُ لِلغِیبَۀِ أحَدُ المُغتَابِین»^[۱۲۲] «شنونده ی غیبت در حکم غیبت کننده است.» زیرا اگر شنونده نباشد یا گوش ندهد غیبت واقع نمی شود. چون می تواند و باید مجلس را ترک کند. وظیفه شنونده در این بین این است که باید سخن غیبت کننده را قطع کند یا از مجلس برخاسته وخارج شود و اگر قدرت بر این ها نداشته باشد در دل غضبناک گردد.^[۱۲۳]

۳-۲-۳. کفاره غیبت

از آن جا که غیبت از گناهان کبیره محسوب می شود، اگر کسی به آن مبتلا شد واجب است فوراً از آن پشیمان شود چون مخالفت با امر پروردگار کرده است و بعد از پشیمانی قلبی به زبان نیز استغفار کند.^[۱۲۴] وباتوجه به روایات، آمرزش برای کسی که غیبت کرده زمانی است که به یاد غیبت شونده می افتد. امام صادق علیه السلام می فرمایند :« سُئِلَ النَّبِیُّ ص مَا کَفَّارَهُ الِاغْتِیَابِ قَالَ تَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِمَنِ اغْتَبْتَهُ کُلَّمَا ذَکَرْتَهُ. »^[۱۲۵] «از رسول خدا پرسیدند کفاره غیبت چیست در پاسخ فرمودند :آمرزش جویی برای کسی که او را غیبت کردی هر وقت به یاد او افتادی» .

۳-۳. غضب

حالت خشم و غصب از خطرناک ترین حالاتی است که بر انسان عارض می شود و اگر انسان نتواند در این حالت خود را کنترل کند دچار نوعی جنون می شود و این جنون و دیوانگی سبب می شود انسان حالت تسلط بر خود را از دست بدهد، در نتیجه منجر به تصمیمات و جنایات خطرناک گردد و همین تصمیمات باعث می شود یک عمر در پشیمانی و اضطراب زندگی کند. مرحوم ملامهدی نراقی (ره) در کتاب جامع السعادات پیرامون این رذیله اخلاقی می فرماید :«خشم و غضب کیفیتی نفسی [است] که سبب جنبش و حرکت روح از درون به بیرون می شود برای غلبه و پیروزی، اما مبدأ آن انتقام گرفتن است. غضب در حقیقت طرف افراط قوه است که اگر شدید باشد سبب حرکت و جنبشی شدید شده که به سببش حرکتی پر حرارت در مغز و عصب پدید می آید که مانند دودی تیره نور عقل را پوشانده و اثرش را تضعیف می کند از این روست که پند و نصیحت در شخص خشمگین اثر نگذاشته بلکه حتی بر درشتخویی و شدت آن می افزاید.»^[۱۲۶]
حالت خشم و غضب در انسان ها به سه دسته تقسیم می شود^[۱۲۷]:۱- افراط ۲- تفریط ۳- اعتدال

1. 1. افراط در غضب؛ بعضی آن چنان هستند که در هنگام غضب از اطاعت «عقل» و «شرع» بیرون می روند و فکر و هوشی برایشان نمی ماند.

1. 1. تفریط در غضب به این شکل است که این قوه در وجود فرد نباشد یا به اندازه ای در وجود فرد ضعیف شده باشد به گونه ای که در مواردی که غضب کردن ضرورت دارد غضبی از خود نشان نمی دهد.

این قسم بسیار مذموم و نکوهیده است و شاید از غضب هم قبیح تر باشد زیرا کسی که فاقد این قوه است فاقد غیرت و مردانگی است .و این حالت، حالت جبن و ترس است.

1. 1. اعتدال به این شکل است که غضب شخص به جا و به موقع باشد. به گونه ای که نه از چارچوب شرع بیرون رفته و نه از چارچوب عقل؛ بلکه در خشم و عدم خشم تابع شرع و عقل باشد و از اوصاف شجاعت است. مقصود ما دراین قسمت، حالت اول است.

۳-۳-۱. آیات قرآن