فهرست

 

چکیده1

 

1-1-  مقدمه 3

 

1-2- تشریح و بیان مسأله تحقیق 4

 

1-3- ضرورت انجام تحقیق 5

 

1-4- پرسشهای تحقیق 8

 

1-5- اهداف پژوهش 8

 

1-5-1- اهداف علمی تحقیق 8

 

1-5-2- اهداف کاربردی تحقیق 8

 

1-6- تبیین فرضیه های تحقیق 8

 

1-7- روش پژوهش 9

 

1-8-  قلمرو زمانی و مکانی تحقیق 10

 

1-8-1- نمونه گیری و حجم نمونه 10

 

1-9-  روش و ابزار  گردآوری اطلاعات 10

 

1-10- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 11

 

1-11- تعریف مفاهیم و متغیرهای تحقیق 11

 

1-12- ساختار کلی تحقیق 14

 

1-13- خلاصه فصل 14

 

2-1- مقدمه 16

 

2-2- پیدایش سرمایه فکری 17

 

2-3- مفهوم سرمایه فکری 21

 

2-4-مدیریت سرمایه فکری 23

 

2-5-عناصر سرمایه فکری 25

 

2-5-1-سرمایه انسانی 25

 

2-5-2 سرمایه ساختاری 28

 

2-5-3-  سرمایه رابطهای 30

 

2-5-4- مالکیت معنوی 33

 

2-5-5-. تحقیق و توسعه(R&D) 34

 

2-5-6- سرمایه نوآوری 35

 

2-6-  عناصر سرمایه فکری از دیدگاه محققین و صاحبنظران 37

 

2-7-  اندازه‌گیری سرمایه فکری 45

 

2-7-1- اهداف اندازه‌گیری سرمایه فکری 46

 

2-7-2- اهمیت  اندازه گیری سرمایه فکری 48

 

2-8- طبقه بندی روش های اندازه‌گیری سرمایه فکری 50

 

2-8-1- نقاط قوت و ضعف روش های اندازه گیری سرمایه فکری 51

 

2-9- روش های اندازه‌گیری سرمایه فکری 52

 

2-9-1- مدل سنجش عملکرد اثربخش(کیوی تابین) 53

 

2-9-2-  حسابداری منابع انسانی 53

 

2-9-3- برگه متوازن نامحسوس 54

 

2-9-4- روش کارت امتیازی متوازن 54

 

2-9-5- هوش سرمایه انسانی 55

 

2-9-6- هدایت کننده اسکاندیا 55

 

2-9-7مدل حسابداری و هزینه‌گذاری منابع انسانی 56

 

2-9-8- مدل کارگزار فناوری 56

 

2-9-9- امتیازات ثبت شده تقدیر-  موزون 57

 

2-9-10- کنترل دارایی های غیرملموس 58

 

2-9-11-مدل ارزش افزوده اقتصادی 58

 

2-9-13-مدل ارزش ناملموس محاسبه شده 59

 

2-9-14- مدل شاخص سرمایه فکری 60

 

2-9-15- مدل سنجش ارزشگذاری جامع 61

 

2-9-16- مدل حسابداری برای آینده 61

 

2-9-17- ارزش بازار تخصیص یافته سرمایه گذار 62

 

2-9-18-مدل محاسبه درآمد سرمایه دانش 62

 

2-9-20- ضریب ارزش افزوده  سرمایه  فکری 63

 

2-9-21- جستجوگر ارزش 64

 

2-9-22-مدل ارزشگذاری دارایی فکری 64

 

2-9-23- اعلامیه منابع انسانی 64

 

2-9-24- رویکرد ارزش کل نگر 65

 

2-9-25- چرخه ممیزی دانش 65

 

2-9-26- نقشه دارایی‌های دانش 65

 

2-9-27- کارت امتیازی زنجیره ارزش 66

 

2-9-28- خطوط راهنمای مریتوم 67

 

2-9-29-درجه بندی سرمایه فکری 67

 

2-9-30- اندازه‌گیری و حسابداری سرمایه فکری(مجیک) 68

 

2-8-31- مدل رویه‌ی مالی سنجش دارایی های نامشهود 68

 

2-9-32- خطوط راهنمای دانمارک 68

 

2-9-33- مدل هوش تجاری 69

 

2-11-روش های کمی اندازه‌گیری سرمایه فکری 70

 

2-12-سرمایه فکری به عنوان یک مزیت رقابتی 71

 

2-13-گزارش سرمایه فکری 72

 

2-13-1-گزارش جریان سرمایه فکری 76

 

2-13-2-گزارشگری خارجی سرمایه فکری 76

 

2-13-3-استفاده  کنندگان از گزارش سرمایه فکری 78

 

2-14-ارزیابی عملکرد 79

 

2-15- ارتباط پاسخگوی و ارزیابی عملکرد 81

 

2-16- رویکردهای ارزیابی عملکرد 82

 

2-16-1- رویکرد حسابداری 82

 

2-16-2-رویکرد مدیریت مالی 83

 

2-16-3- رویکرد اقتصادی 83

 

2-16-4-رویکرد تلفیقی 84

 

2-17- معیارهای ارزیابی عملکرد 84

 

2-17-1-معیارهای حسابداری 84

 

2-17-2-  معیارهای اقتصادی 84

 

2-18-طبقه بندی معیارهای ارزیابی عملکرد از دیدگاه استفاده کنندگان   85

 

2-19- نرخ بازده دارایی‌ها(ROA) 86

 

2-20-نرخ بازده حقوق صاحبان سهام(ROE) 88

 

2-21- ارزش ایجاد شده برای صاحبان سهام(CSV) 88

 

2-22-رشد درآمد(GR) 89

 

2-23- ارزش بازار به ارزش دفتری(MTB) 89

 

2-24- چارچوب نظری تحقیق 90

 

2-25-پیشینه تحقیق 91

 

2-26- خلاصه ی فصل 95

 

3-2- روش تحقیق 97

 

3-3- روش شناسی تحقیق 97

 

3-4- فرضیه های تحقیق 98

 

3-5-  قلمرو زمانی و مکانی تحقیق 99

 

3-6- نمونه گیری و حجم نمونه 99

 

3-7- روش گردآوری اطلاعات 100

 

3-8- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 101

 

3-9- متغیرهای تحقیق و تعریف عملیاتی متغیرها 102

 

3-9-1- کارایی سرمایه فکری و نحوه سنجش آن 102

 

3-9-3- عملکرد مالی و نحوه سنجش آن 104

 

3-10- روش آزمون فرضیه ها 105

 

3-10-1- آزمون کولموگوروف-اسمیرنوف(k-s) 105

 

3-10-2- آزمون همبستگی 106

 

3-10-3- ضریب همبستگی 106

 

3-10-4- رگرسیون ساده خطی 106

 

3-10-5- آزمون دوربین – واتسون(DW) 107

 

3-11- خلاصه ای از فصل 107

 

4-2- تجزیه و تحلیل توصیفی 109

 

4-3- آزمون نرمال بودن داده ها 110

 

4-4-  همبستگی بین متغیرها 111

 

4-4-1- ضریب همبستگی پیرسون(r ) 111

 

4-4-2- ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن(rs) 113

 

4-5- نتایج آزمون فرضیه ها 114

 

4-5-1-1- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی اول 116

 

4-5-1-2- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی دوم 116

 

4-5-1-3- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی سوم 116

 

4-5-2- نتایج آزمون فرضیه ی اصلی دوم 116

 

4-5-2-1- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی اول 117

 

4-5-2-2- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی دوم 118

 

4-5-2-3- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی سوم 118

 

4-5-2-4- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی چهارم 118

 

4-5-3- نتایج آزمون فرضیه ی اصلی سوم 118

 

4-5-3-1- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی اول 119

 

4-5-3-2- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی دوم 120

 

4-5-3-3- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی سوم 120

 

4-5-3-4- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی چهارم 120

 

4-5-4- نتایج آزمون فرضیه ی اصلی چهارم 120

 

4-5-4-1- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی اول 121

 

4-5-4-2- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی دوم 122

 

4-5-4-3- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی سوم 122

 

4-5-4-4- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی چهارم 122

 

4-5-5- نتایج آزمون فرضیه ی اصلی پنجم 122

 

4-5-5-1- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی اول 123

 

4-5-5-3- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی سوم 124

 

4-5-5-4- نتایج آزمون فرضیه ی فرعی چهارم 124

 

5-1- مقدمه 129

 

5-2- تحلیل و تفسیر نتایج آزمون  فرضیه ها 129

 

5-2-1- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه ی اصلی اول 129

 

5-2-2- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه ی اصلی دوم 129

 

5-2-3- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه ی اصلی سوم 130

 

5-2-4- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه ی اصلی چهارم 130

 

5-2-5- تحلیل و تفسیر نتایج فرضیه ی اصلی پنجم 131

 

5-3-نتیجه گیری کلی 131

 

5-4-نتایج جانبی حاصل از تحقیق 132

 

5-5-پیشنهادهای حاصل از تحقیق 132

 

5-6-پیشنهاد برای تحقیقات آتی 133

 

5-7-محدودیت های تحقیق 134

 

5-7-1-محدودیت های انجام تحقیق 134

 

5-7-2-محدودیت های تعمیم یافته ها 134

 

5-8-خلاصه ی فصل 134

 

فهرست منابع 135

 

منابع فارسی 135

 

منابع انگلیسی 138

 

Abstract 143

 

چکیده

 

سرمایه فکری در مشتریان، فرآیندها، اطلاعات، علائم تجاری، منابع انسانی و سیستم های سازمان تجلی می­یابد و در محیط رقابتی امروز کاربردی مهم و گسترده یافته است. طبق دیدگاه مبتنی برمنابع شرکت،  سرمایه فکری منبع استراتژیکی است که شرکتها را قادر به ایجاد مزیت‌رقابتی و عملکرد مالی برتر می کند.  از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی تأثیر سرمایه‌ فکری(IC) بر عملکرد‌مالی و ارزش‌بازار شرکتها می‌باشد. به این منظور ابتدا پنج شاخص ارزیابی عملکرد و ارزش بازار شرکتها و شاخص سرمایه‌ فکری(با بهره گرفتن از مدل پالیک) در جامعه آماری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال­های 84-88، در نمونه آماری 49 شرکت فعال در بورس اوراق بهادار اندازه ­گیری شده، سپس تأثیر سرمایه ‌فکری و اجزای آن بر هر یک از شاخص­های عملکرد مالی با بهره گرفتن از مدل رگرسیون تک‌ متغیره مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج آزمون فرضیات تحقیق تأثیر معنی­دار سرمایه‌ فکری را بر روی ارزش ‌بازار به ارزش‌دفتری و همچنین بازده ‌حقوق ‌صاحبان ‌سهام تأیید نمی‌کند، درمقابل تأیید‌کننده رابطه ‌معنی‌دار و تأثیر‌مثبت‌ ضریب‌کارایی سرمایه‌ فکری، ضریب ‌کارایی‌ سرمایه ‌بکار‌گرفته ‌شده وضریب ‌کارایی‌ سرمایه‌انسانی بر روی بازده ‌داراییها بود و همچنین رابطه معنی‌دار و تأثیر مثبت از ضریب ‌کارایی‌ سرمایه‌ ساختاری را بر رشد‌درآمد تأیید کرد، وارزش ‌ایجاد شده ‌برای ‌صاحبان‌ سهام فقط از ضریب کارایی سرمایه ‌بکارگرفته شده رابطه ‌معنی‌داروتأثیر منفی را پذیرفت. نتایج کاربردی این پژوهش حاکی از اهمیت نقش سرمایه‌ فکری در عملکرد مالی شرکتها می‌باشد.

 

واژه‌گان کلیدی: سرمایه فکری، عملکرد مالی، ارزش ایجاد شده برای صاحبان سهام، ارزش بازار به ارزش دفتری.

 

  فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

 فهرست مطالب فصل:

 

 

 

مقدمه
 

تشریح و بیان مسئله
 

ضرورت انجام پژوهش
 

پرسش های پژوهش
 

اهداف پژوهش
 

تبیین فرضیه های پژوهش
 

نوآوری پژوهش
 

روش تحقیق
 

قلمرو زمانی و مکانی پژوهش
 

روش گردآوری اطلاعات
 

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
 

تعریف مفاهیم و متغیرهای پژوهش
1-1-  مقدمه

 

توسعه اطلاعات و پیشرفت سریع فناوری در دهه­ی اخیر تحولی عظیم در تمام جنبه‌های زندگی و فعالیت‌های بشر ایجاد کرده و باعث حرکت به سمت اقتصاد دانش محور و منجر به تغییر پارادایم حاکم بر اقتصاد صنعتی شده است. به گونه‌ای که امروزه میتوان شاهد اقتصادی مبتنی بر دانش و اطلاعات بود که اساس و بنیان آن بر محور دارایی‌های نامشهود و سرمایه فکری استوار است. در چنین فضایی سرمایه‌های فکری سازمان‌ها بیش از پیش به عنوان مزیت‌های رقابتی مورد توجه قرار گرفته است و در حقیقت جهان پس از انقلاب کشاورزی و صنعتی که در آن زمین، سرمایه و نیروی کار منابع اصلی به حساب می‌آمدند شاهد انقلابی اطلاعاتی است که درآن منابع اصلی بر پایه دانش و اطلاعات شکل گرفته است. در عصر دانش، سرمایه فکری موضوعی با اهمیت می‌باشد و با حرکت در هزاره سوم، قدرت فکری ارزشمندتر از قدرت ماهیچه‌ای، قدرت مکانیکی و یا حتی قدرت فنی است (مجتهد زاده،1381).

 

سرمایه فکری مجموعه‌ای از دارایی‌های دانش محور است که در مشتریان، فرآیندها، اطلاعات، علائم تجاری، منابع انسانی و سیستم های سازمان تجلی می­یابد و به یک سازمان اختصاص داشته و در زمره ویژگی‌های آن محسوب می­شود و از طریق افزودن ارزش به ذی­نفعان کلیدی سازمان، به طور قابل ملاحظه‌ای به بهبود وضعیت رقابتی سازمان منجر می­شود.

 

بارنی چهار معیار تعیین کننده در ایجاد مزیت رقابتی را به شرح زیر معرفی می نماید:

 

ایجاد ارزش برای مشتریان،
 

کمیابی منابع،
 

قابلیت تقلید پذیری،