FDI

۱۹/۰-

۳۲/۲-

۰۲/۰

OPEN

۱۵/۸-

۶۲/۳-

۰۰۱/۰

PARTRATE

۷۶/۰

۳۲/۹

۰۰۰/۰

FCI

۴۳/۰

۰۹/۲

۰۴/۰

Constant

۷۳/۲۳-

۶۶/۵-

۰۰۰/۰

F- لیمر

۰۰۰/۰=, P>F89/28= (64،۴)F

آزمون هاسمن

۰۰۰/۰=۴۰/۷۳= (۴)= H

منبع: یافته­های پژوهش
نتایج برآورد الگو حاکی از آن است که سرمایه ­گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در­حال توسعه با درآمد پایین توانسته است موجب کاهش بیکاری شود. ضریب این متغیر برابر ۱۹/۰- برآورد شده و از نظر آماری معنادار است. علامت منفی آن با ادبیات نظری موجود، مطابقت دارد و براساس مبانی تئوریک، جذب سرمایه، تکنولوژی، دانش روز و افزایش اشتغال از فواید سرمایه گذاری مستقیم خارجی است که به نظر می­رسد در این کشور­ها نیز افزایش اشتغال و کاهش بیکاری را به همراه داشته است.
ضریب متغیر درجه­ باز بودن تجاری دارای علامت منفی است. این علامت بدین معنی است که درجه­ باز بودن تجاری در کشورهای منتخب با درآمد پایین توانسته است از طریق تجارت
بین­الملل، ایجاد محیطی رقابتی، افزایش تولید و رشد اقتصادی، بیکاری را کاهش دهد. مقدار این ضریب ۱۵/۸- برآورده شده که نشان دهنده کاهش ۱۵/۸ درصدی در بیکاری کشورهای منتخب، در اثر افزایش یک درصدی درجه­ باز بودن تجاری در این کشورهاست. این ضریب از نظر آماری از معناداری بالایی برخوردار است.
با توجه به نتایج به دست آمده، ضریب نرخ مشارکت نیروی کار دارای علامت مثبت است. علامت مثبت این متغیر حاکی از آن است که افزایش نرخ مشارکت نیروی کار در کشور­های منتخب با درآمد پایین به افزایش بیکاری منجر گردیده به گونه ­ای که افزایش یک درصدی در نرخ مشارکت نیروی کار، بیکاری را به میزان ۷۶/۰ درصد افزایش داده است.
ضریب متغیر شاخص بحران مالی برابر با ۴۳/۰ برآورد شده است که تأثیر مثبت و معناداری بر بیکاری دارد. در واقع بحران مالی در کشورهای در­حال توسعه با درآمد پایین، بیکاری را افزایش داده است که دلیل آن می ­تواند کاهش رشد اقتصادی به واسطه­ کاهش تجارت بین المللی، کاهش صادرات مواد اولیه و به ویژه نفت و کاهش قیمت نفت باشد. بنابراین یک درصد افزایش در شاخص بحران مالی، نرخ بیکاری را به میزان ۴۳/۰ درصد دراین کشورها افزایش داده و دارای اثری مثبت و معنادار بوده است. در مجموع، می­توان نتایج مربوط به تأثیر بحران مالی بر بیکاری کشورهایی با گروه ­های درآمدی متفاوت را به صورت زیر مقایسه کرد:

ضریب متغیر سرمایه ­گذاری مستقیم خارجی در هر دو گروه درآمدی، موجب کاهش نرخ بیکاری شده است ولی این متغیر در کشورهایی با درآمد بالا تأثیر بیشتری در کاهش نرخ بیکاری داشته است. آثار سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر اشتغال کشورهای مختلف از یک سو به میزان توسعه یافتگی و آماده بودن بسترهای مناسب در این کشورها و از سوی دیگر به سهم FDI در تأمین منابع مالی مورد نیاز این کشورها بستگی دارد. به گونه ­ای که هر اندازه کشوری توسعه یافته­تر و شرایط و بسترهای لازم جهت انجام سرمایه ­گذاری خارجی و شرایط انتقال فن­آوری در آن فراهم­تر باشد، FDI می ­تواند با قدرت بیشتری اشتغال آن کشور را متأثر سازد. عین این حالت زمانی اتفاق می­افتد که میزان نیاز کشوری به منابع مالی خارجی بیشتر باشد، به عبارت دیگر سهم منابع مالی خارجی در تأمین نیازهای مالی این کشورها اهمیت بیشتری داشته باشد (مهدوی و عزیزمحمدلو،۱۳۸۳).
به طور خلاصه می­توان عنوان کرد که احتمالاً FDI در کشور های با درآمدبالا (الجزایر، ایران، اردن، کویت، عربستان سعودی و تونس) به دلیل آماده­تر بودن بستر­های مناسب جهت سرمایه ­گذاری، نیاز بیشتر این کشور­ها به منابع مالی خارجی و درجه­ توسعه یافتگی بالاتر نسبت به کشورهای با درآمد پایین (مصر، مراکش، سودان و سوریه) به کاهش بیشتر نرخ بیکاری منجر شده است.

برای تعیین ضریب پایایی ابزار اندازه ­گیری شیوه ­های مختلفی وجود دارد که از جمله می­توان به روش موازی، روش دو نیمه کردن، روش کودر ریچادسون و روش آلفای کرونباخ اشاره کرد. روش آلفای کرونباخ برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه ­گیری از جمله­های پرسشنامه­هایی است که خصیصه­ های مختلف را اندازه ­گیری می­ کنند. در این گونه ابزار پاسخ می ­تواند به خود مقدار عددی بگیرد. برای محاسبه آلفای کرونباخ از فرمول ذیل استفاده می­کنیم.

به طوری که:
: نشان­دهنده مجموع واریانس هر زیر مجموعه.
j: تعداد زیر مجموعه می­باشد.
هر چه مقدار ضریب به دست آمده به ۱۰۰% نزدیکتر باشد، بیانگر قابلیت اعتماد (پایایی) بیشتر پرسشنامه است (بازرگان و همکارانش، ۱۳۷۶، ص ۶۹).
در این پژوهش جهت سنجش میزان پایایی پرسش­نامه از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است که نتایج مربوط به آن در فصل چهارم تشریح می­ شود.
۳-۸- روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
در این بخش به روش تجزیه و تحلیل داده ­های جمع آوری شده پرداخته خواهد شد. پس از جمع آوری داده ­ها، ابتدا با بکارگیری آزمون فرض آماری میانگین یک جامعه، تاثیر عوامل و مؤلفه­ ها بر موفقیت کارآفرینان مورد بررسی قرار گرفت. در مرحله بعد با بهره گرفتن از آزمون تحلیل واریانس میانگین دسته عوامل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سپس با بهره گرفتن از تکنیک­های تصمیم ­گیری چند معیاره مهمترین عوامل مؤثر بر موفقیت کارآفرینان محاسبه شد. جهت آشنایی بیشتر با تکنیک­های تصمیم ­گیری مورد استفاده در این تحقیق، به بررسی اجمالی این تکنیک­ها در ادامه خواهیم پرداخت.
۳-۸-۱- تکنیک­های تصمیم ­گیری چندمعیاره (MCDM^[69]).
مدل­های بهینه­سازی از دوران نهضت صنعتی در جهان و به خصوص از زمان جنگ دوم جهانی مورد توجه ریاضیدانان و دست­اندرکاران صنعت بوده است. تاکید اصلی بر مدل­های کلاسیک بهینه سازی، داشتن یک معیار (یا یک تابع هدف) می­باشد به طوری که مدل مذکور می ­تواند در مجموع به صورت خطی، غیر خطی و یا مخلوط باشد. اما توجه محققین در دهه­های اخیر معطوف به مدل­های چندمعیار (MCDM) برای سنجش تصمیم ­گیری­های پیچیده شده است. در این گونه تصمیم ­گیری­ها ممکن است به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار سنجش استفاده شود.
این مدل­های تصمیم ­گیری به دودسته مدل­های چند هدفه (^[۷۰]MODM) و مدل­های چندشاخصه (^[۷۱]MADM) تقسیم می شود. مدل­های چند هدفه به منظور طراحی به کار گرفته می­شوند در حالی که مدل­های چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه برتر استفاده می شوند (اصغرپور، ۱۳۸۳).
۳-۸-۲- ارزیابی و بررسی مدل­های MADM
دو دسته عمده از روش­های مختلف در استفاده از اطلاعات موجود از یک مساله MADM وجود دارد: یک دسته از روش­ها منشعب از مدلی مشهور به مدل غیرجبرانی و دسته دیگر منشعب از مدل دیگری معروف به مدل جبرانی می­باشد.

1. 1. مدل غیرجبرانی: شامل روش­هایی می­ شود که در آنها مبادله در بین شاخص ­ها مجاز نیست، یعنی مثلاً نقطه ضعف موجود در یک شاخص توسط مزیت موجود در شاخص دیگر جبران نمی­ شود. در این روش­ها هر شاخص به تنهایی مطرح بوده و مقایسه ها بر اساس شاخص به شاخص صورت می­پذیرد.

1. 1. مدل جبرانی: مشتمل بر روش­هایی است که اجازه مبادله در بین شاخص ­ها در آن­ها مجاز است. یعنی تغییری (احتمالاً کوچک) در یک شاخص می ­تواند توسط تغییری مخالف در شاخص (یا شاخص­ های) دیگر جبران شود(آذر، رجب زاده، ۱۳۸۱). این مدل شامل سه زیر گروه می­گردد که در شکل (شکل) مشخص است.

شکل (۳-۱): انواع مدل های تصمیم گیری در روش MADM
از آنجائی که در پژوهش حاضر جهت رتبه بندی عوامل مؤثر بر کارآفرینان برتر استان هرمزگان از تکنیک­های TOPSIS و AHP استفاده گردیده است، لذا در ادامه به توضیح اجمالی این روش می­پردازیم.
۳-۹- معرفی تکنیک TOPSIS
این روش در سال ۱۹۸۱ توسط هوانگ و یون^[۷۲] ارائه گردید. در این روش m عامل یا گزینه به وسیله یک فرد یا گروهی از افراد تصمیم گیرنده مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. این تکنیک بر این مفهوم بنا شده است که هر عامل انتخابی باید کمترین فاصله را با عامل ایده‌آل مثبت (مهم‌ترین) و بیشترین فاصله را با عامل ایده‌آل منفی (کم اهمیت ترین عامل) داشته باشد به عبارت دیگر در این روش میزان فاصله یک عامل با عامل ایده‌آل مثبت و منفی سنجیده شده و این خود معیار درجه‌بندی و اولویت بندی عوامل است(آذر و رجب زاده، ۱۳۸۱). مراحل این روش عبارتند از:
تعیین ماتریس مقایسه عوامل: در این مرحله ماتریسی رسم خواهد شد که در سطر آن عوامل و در ستون آن افراد نظر دهنده آورده می‌شود و در تلاقی سطر و ستون، میزان اهمیتی که هر پاسخگو برای هر کدام از عوامل قائل شده است، آورده می‌شود (جدول ۳-۱).
جدول۳-۱: ماتریس تصمیم گیری

معرف تابع ضرر وɛ خطای مجاز در تابع ضرر می باشد . پارامترهای کنترل کننده تابع رگرسیون بهینه با حل مساله
بهینه سازی زیر به دست می آید .
(۲-۴۱)
در رابطه فوق و متغیرهای slack هستند . این متغیرها به همراه تابع­ضرر در شکل زیر نشان داده شده اند .[۵۷ , ۳۶]
شکل ۲-۱۲ تابع ضرر وپنیک و متغیرهای slack
برای حل مساله بهینه سازی فوق ، به کمک تئوری لاگرانژ ، تابع لاگرانژ به صورت زیر نوشه می­ شود .

(۲-۴۲)
با بیشینه شدن تابع فوق تحت قیدهای زیر ، مقادیر ضرایب و α به دست می­آیند.این ضرایب،ضرایب لاگرانژ نامیده می­شوند .
(۲-۴۳)
مساله بهینه سازی فوق به کمک روش های برنامه ریزی درجه دو (QP) قابل حل می­باشد، در نتیجه رسیدن به اکسترمم کلی نیز قطعی خواهد بود وخطر به دام افتادن در اکسترمم محلی وجود ندارد.داده هایی­که ضرایب لاگرانژ متناظر با آنها غیر صفر باشد، به عنوان بردار پشتیبان شناخته می­ شود. از نظر هندسی این داده ها دارای خطای پیش بینی بزرگتر از هستند، بنابراین بردارهای پشتیبان درون باند قرار نمی­گیرند.بنابراین مقدار ɛ تعداد بردارهای پشتیبان را کنترل می­ کند .
به کمک ضرایب لاگرانژ وبردارهای پشتیبان ، پارامترهای کنترل کننده پاسخ بهینه به صورت زیر محاسبه می­ شود .
(۲-۴۴)
در رابطه فوق و دو بردار پشتیبان هستند .
برای ساخت مدل ماشین بردار پشتیبان، پارامترهای c و ɛ توسط کاربر تعریف می­شوند . پارامتر c یک پارامتر تنظیمی است و می ­تواند مقادیر صفر تا بی نهایت را بپذیرد. نقش این پارامتر ایجاد تعادل میان کمینه کردن ریسک تجربی وبیشینه کردن قابلیت تعمیم یابی است . پارامتر ɛ نیز می ­تواند مقادیر صفر تا بی نهایت را بپذیرد . مقدار این پارامتر در وضعیت بردارهای پشتیبان ودر نتیجه کارایی مدل بسیار موثر است .

۲-۲۰-۲)رگرسیون غیر خطی بردار پشتیبان

مساله رگرسیون خطی در SVM به آسانی قابل گسترش به رگرسیون غیر خطی است .بدین منظور از توابع کرنل استفاده می­ شود . تاکنون کرنل های گوناگونی شناخته شده اند ، از جمله کرنل های چند جمله ای وپایه شعاعی(RBF) ، بدین ترتیب در حالت رگرسیون­غیر خطی در SVMپارامترهای کنترل کننده تابع بهینه با روابط زیر محاسبه می­شوند. [۳۶]
(۲-۴۵)
(۲-۴۶)
در این روابط k( , ) نشان­گر تابع کرنل می­باشد .
۲-۲۱) مزایا و معایب ماشین بردار پشتیبان (SVM)

۲-۲۱-۱) مزایای ماشین بردار پشتیبان درطبقه بندی ها نسبت به شبکه های عصبی چند لایه :

۱ . حذف مشکل بهینه یابی محلی : طبقه بندی های مبتنی بر شبکه های عصبی چند لایه نسبت به داده های خارجی آسیب پذیرند، زیرا از حاصل جمع مربعات خطا ها استفاده می­ کند . بنابراین ، برای جلو گیری از تاثیر داده های خارجی بایستی پیش از آموزش حذف گردند.و یا مکانیزمی برای کم اثر کردن داده های خارجی باید در آموزش اتخاذ شود. در ماشین بردار پشتیان پارامتر حاشیه c خطای طبقه بندی را کنترل می­ کند.اگر مقدار آن را بزرگ انتخاب کنیم ، خطای طبقه بندی به کمینگی گرایش پیدا می­ کند و اگر مقدار کوچکی برای آن برگزینیم، در واقع پذیرفته ایم که داده هایی که از مراکز تجمع دور هستند اشتباه طبقه بندی می شوند.پس با انتخاب درست پارامتر حاشیه c ،­ داده های خارجی کم اثر خواهند بود.

2. 2. بیشینه کردن قابلیت تعمیم:

در آموزش یک طبقه بندی­کننده مبتنی بر شبکه عصبی چند لایه، حاصل جمع مربعات خطا های موجود میان ورودی ها وخروجی های مطلوب کمینه می­ شود. بنابراین ، مرزهای کلاس ودر نتیجه قابلیت تعمیم به مقدار قابل ملاحظه ای تقلیل می یابد . در صورتی­که در ماشین بردار پشتیبان هدف آموزش بر بیشینه کردن حاشیه است .

۲-۲۱-۲) معایب ماشین های بردار پشتیبان

۱ . طولانی بودن زمان آموزش :
به دلیل اینکه آموزش ماشین های بردار پشتیبان توسط حل­کردن مسئله ثانویه مربوطه انجام می شود، تعداد متغیرها برابر با تعداد داده های آموزش می باشد. بنایراین در صورتی که تعداد داده های آموزش زیاد باشد، حل مسئله ثانویه از جهت مدت زمان آموزش طولانی خواهد بود.
۲ .طبقه بندی مسائل چند کلاسه :
بر خلاف طبقه بندی های مبتنی بر شبکه های عصبی ماشین های بردار پشتیبان از توابع تصمیم مستقیم استفاده می­ کنند. بنابراین گسترش­آنها برای مسائل چندکلاسه با مشکلاتی رو به رو­ است و فرمول بندی های فراوانی برای این کار طراحی گردیده است ولی تعیین رابطه میان این فرمول ها ومقایسه آنها کار ساده ای نیست .

۲-۲۲) شبکه ­های عصبی و عملکردهای متفاوت

مطالعات زیادی در زمینه­ مقایسه­ روش­های خطی از قبیل مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته و غیرخطی از قبیل شبکه ­های عصبی انجام پذیرفته است. آن­چه از این مطالعات بر می ­آید، وجود نتایج متفاوت در استفاده از شبکه ­های عصبی است.
شاردا و پاتیل (۱۹۹۰) در مقاله­ای تحت عنوان «شبکه ­های عصبی به عنوان کارشناسان پیش ­بینی: یک تست تجربی» از ۷۵ سری زمانی برگرفته از مقاله­ مارکادیس و همکاران ­[۵۲]­، به منظور مقایسه عملکرد شبکه­ عصبی و خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته بهره جستند که در ۳۹ سری زمانی عملکرد شبکه، و در ۳۶ سری زمانی، عملکرد خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته دقیق­تر بود.[۵۸]
فاستر و همکاران (۱۹۹۲) در مقاله­ای تحت عنوان «پیش ­بینی شبکه­ عصبی از سری­های زمانی کوتاه و نوفه­دار» به مقایسه­ عملکرد شبکه­ عصبی با مدل رگرسیون خطی و میانگین شش مدل هموار­سازی نمایی در ۳۸۴ سری زمانی اقتصادی و جمعیت­شناختی پرداختند. نتایج نشان داد که استفاده از رگرسیون خطی به طور معنا­داری از شبکه­ عصبی به عنوان تخمین زننده، در این سری های تصادفی، بهتر است. حتی حذف اثرات فصلی بوسیله­ی پیش­پردازش در داده ­ها با وجود افزایش در دقت پیش ­بینی شبکه­ عصبی، نتوانست منجر به بهبود عملکرد این مدل نسبت به میانگین شش مدل هموار­سازی نمایی گردد.
آن­ها در ادامه­ تحقیق خود بر اساس آموزش شبکه در طول گروهی از سری­های زمانی سعی ترکیب بهینه­ روش­های پیش ­بینی سنتی نمودند و این امر به­ دلیل حذف کردن بیش برازشی (Over Fitting) و استخراج قوانین عمومی پیش ­بینی از نمونه­هایی در طول سری­های زمانی مختلف، هر چند کم، اما منجر به بهبود معنا­دار عملکرد شبکه نسبت به مدل­های پیش ­بینی سنتی گردید.[۳۴]
تانگ و فیش ویچ (۱۹۹۳) در مقاله­ای تحت عنوان «شبکه­ عصبی پیش­خور به عنوان مدلی برای پیش ­بینی سری­های زمانی» از دو سری زمانی مسافران فرودگاه از سال ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۰ و سری زمانی فروش شرکت بهره جستند. نتایج نشان دادند که عملکرد مدل­های شبکه­‌ عصبی و مدل باکس و جنکینز در این دو سری زمانی با­ توجه به معیار ارزیابی میانگین قدر مطلق درصد خطا ^[۱۴۰]متفاوت است. برای ارزیابی مدل­های مذکور به منظور پیش ­بینی چند مرحله­ ای، از دو روش بهره گرفته شده است که در روش اول با افزودن متغیر خروجی به شبکه­ عصبی به طور مستقیم مدل چند مرحله­ ای برازش گردیده و در روش دوم از پیش ­بینی مدل­های کوتاه­ مدت به عنوان ورودی برای پیش ­بینی مراحل بعدی استفاده شده است (Step Wise). در سری زمانی اول (مسافران فرودگاه) برای پیش ­بینی یک مرحله و همچنین پیش‌بینی شش مرحله پیش­رو، عملکرد مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته از شبکه­ عصبی بهتر و در این حالی است که، در پیش‌بینی دوازده و بیست و چهار مرحله پیش رو، مدل شبکه عصبی دارای عملکرد بهتری نسبت به مدل خودرگرسیو میانگین متحرک انباشته می باشد. اما در سری زمانی دوم (فروش)، عملکرد شبکه­ عصبی مبتنی بر روش اول (ساخت شبکه­ چند مرحله­ ای) در بلند­مدت، به دلیل مشاهدات کم، چندان جالب نمی ­باشد؛ این در حالی است که، عملکرد شبکه­ عصبی مبتنی بر روش دوم پیش‌بینی چند مرحله­ ای (Step Wise) در پیش ­بینی بلندمدت، از مدل باکس و جنکینز بهتر است.
آن­ها در پایان اذعان داشتند، عملکرد شبکه­ به ماهیت داده ­ها وابسته می­باشد و برای سری­های زمانی بی­قاعده و پیش ­بینی چند مرحله­ ای، این مدل نسبت به مدل خود­رگرسیو میانگین متحرک انباشته دارای خطای کمتری است.[۶۱]
هیل و همکاران (۱۹۹۶) در مقاله­ای تحت عنوان «مدل­های شبکه ­های عصبی برای پیش‌بینی سری­های زمانی» به مقایسه­ عملکرد شبکه ­های عصبی با مدل­های سری زمانی سنتی (هموارسازی نمایی و مدل خود­رگرسیو میانگین متحرک انباشته) و روش­های قضاوت محور (روش­های گرافیکی که توسط لاورنس و همکاران در سال ۱۹۸۵ شرح داده شد) پرداختند. برای این منظور از ۱۰۴ سری زمانی استفاده کردند. نتایج این پژوهش به شرح زیر است:
عملکرد مدل شبکه­ عصبی از مدل­های سنتی و قضاوتی در سری­های زمانی فصلی و ماهانه، به طور معناداری بهتر است، اما در سری­های زمانی سالانه، بین عملکرد شبکه و مدل­های سنتی تفاوت معناداری وجود ندارد.
شبکه، در سری­های زمانی غیرخطی و ناپیوسته، عملکرد بهتری از خود ارائه می دهد.
عملکرد شبکه وابسته به سایز نمونه است.
معماری شبکه­ عصبی در موفقیت شبکه عصبی تأثیر بسزایی دارد.
در مدل­های خطی نمی­ توان عملکرد شبکه­ عصبی را از مدل خود­رگرسیو میانگین متحرک انباشته بهتر دانست.[۴۱]
ایندرو و همکاران (۱۹۹۹) در مقاله­ای تحت عنوان «پیش ­بینی عملکرد صندوق­های مشترک سرمایه ­گذاری با بهره گرفتن از شبکه ­های عصبی مصنوعی»، بعد از برازش شبکه­ عصبی با تعداد پارامتر بهینه با بهره گرفتن از روش حذف رو به عقب و تابع توزیع فیشر، اذعان داشتند که، عملکرد شبکه عصبی نسبت به رگرسیون خطی، به نوع صندوق وابسته است، به طوری که عملکرد رگرسیون خطی در صندوق­های ارزشی از شبکه­ عصبی و عملکرد شبکه­ عصبی در صندوق­های رشدی از رگرسیون خطی بهتر است. آن­ها افزودند که عملکرد شبکه­ عصبی به طبیعت داده ­ها وابسته می­باشد.[۴۴]
کلین و راسین (۱۹۹۹) در مقاله­ای تحت عنوان «کیفیت داده در مدل­های شبکه­ عصبی» به منظور ارزیابی اثر کیفت داده در عملکرد شبکه­ عصبی برای پیش ­بینی ارزش خالص دارایی، از دو آزمایش بهره­ جستند، که در آزمایش اول از داده­هایی با تغییر نرخ خطا^[۱۴۱] از ۲۵% تا ۱۰۰% و تغییر مقدار خطا^[۱۴۲] از ۵% تا ۲۰% و در آزمایش دوم از داده­هایی با تغییر نرخ خطا از ۵% تا ۲۰% و تغییر مقدار خطا از ۵% تا ۲۰% استفاده نمودند.
نتایج تحقیق مبنی بر بررسی اثر خطا در بخش تست داده ­ها، نشان داد، با کاهش نرخ خطا و مقدار خطا در داده ­ها، دقت شبکه­ عصبی افزایش یافته است؛ در حالی­که نتایج بررسی در بخش آموزش داده ­ها نشان داد، دقت شبکه­ عصبی با کاهش مقدار خطا بهبود یافته اما با افزایش نرخ خطا ابتدا بهبود و سپس کاهش یافته است.

چکیده
امروزه تحریم های بین المللی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار اقتصادی بر کشورها از سوی جامعه جهانی در جهت تعدیل در سیاست ها و رفتار آنها مطرح است. در حال حاضر این نقش به شورای امنیت سازمان ملل متحد که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین المللی را بر اساس منشور ملل متحد بر عهده دارد، واگذار شده است. در خصوص اینکه تحریم های بین المللی چه آثاری را در پی دارند بستگی به اهداف مورد نظر کشور تحریم کننده یا سازمان ملل دارد. اکثر این تحریم ها اگر چه آثار سوء اقتصادی در پی داشته اند لیکن در تغییر رفتار کشور مورد تحریم چندان موفق نبوده اند. دلیل این مسأله را باید در توانمندی کشور مورد تحریم و واکنش منفی سایر کشورها جستجو کرد. تحریم های بین المللی به دو صورت انجام می گیرد:

تحیم هایی که از طریق سازمان ملل متحد صورت می گیرند و اگر کشور مورد تحریم تخلف بین المللی کرده باشد مستحق مجازاتهایی است. تحریم هایی که خارج از سازمان ملل انجام می گیرد که نباید مغایر با موازین حقوق بین الملل و منشور و اسناد بین المللی دیگر باشند. در هر حالت، افراط در اعمال تحریم نه بر علیه دولت بلکه با هدف قرار دادن ملت، نقض فاحش حقوق بشر محسوب شده و باطل است. در اثر اجرای تحریم نباید کرامت بشری، وضعیت اقتصادی مردم، آموزش و پرورش، بهداشت ودرمان بیماریها و موارد دیگر موجب ایجاد فشارهای غیر قابل تحمل نماید. از اینرو هر گونه اعمال تحریم از سوی هر کسی باشد و موجب حرج و تنگدستی ملتی گردد باطل بوده و تحریم کننده باید مسئولیت جبران خسارت و اعاده به وضعیت سابق را به عهده بگیرد.
واژگان کلیدی: تحریم، صلح و امنیت بین المللی، شورای امنیت، حقوق بشر، نقض فاحش
مقدمه
تحریم بحث انگیز ترین و غیر قطعی ترین واژه ای است که در روابط بین الملل و بویژه تحریم های اقتصادی با آن روبرو می باشیم تعریفی که می توان از تحریم های بین المللی منع گسترش ارائه داد عبارت است از مجموعه اقدامات تنبیهی و تلافی جویانه بین المللی شامل محدودیت های سیاسی ، اقتصادی و تجاری به منظور جلوگیری از گسترش تسلیحات کشتار جمعی شامل سلاح های شیمیایی، بیولوژیکی وهسته ای که در چارچوب سازمان ملل متحد و رکن اجرایی آن سازمان شورای امنیت اعمال می شود.
امروزه تحریم های بین المللی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر کشورها از سوی جامعه جهانی در جهت تعدیل در سیاست ها و رفتار آنها مطرح است. در حال حاضر این نقش به شورای امنیت سازمان ملل متحد که مسئولیت حفظ صلح و امنیت بین المللی را بر اساس منشور ملل متحد برعهده دارد، واگذار شده است. اما استفاده از تحریم های تجاری با هدف تأمین منافع خاص کشور تحریم کننده و بدونه توجه به منافع و خواستهای سایر اعضای جامعه جهانی و برخلاف اصول وموازین بین المللی، سیاستی است که در سالهای اخیر از سوی پاره ای از قدرتها، خصوصاً ایالات متحده آمریکا علیه برخی از کشورهای در حال توسعه که سیاستها و مواضعشان با منافع آنها سازگاری نداشته اعمال شده است.
ایالات متحده آمریکا یکی از طرفداران پر و پا قرص تحریم های اقتصادی و سیاسی برای دستیابی به اهداف مورد نظر در سیاست خارجی خود بوده است. جمهوری اسلامی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همواره مورد غضب رژیم ایالات متحده بوده و از اول خرداد سال ۱۳۵۹ تاکنون مورد تحریم این کشور واقع شده است و قانون داماتو یکی از شدیدترین نوع از این تحریم ها می باشد که حتی اقدام به وضع مجازات علیه شرکت های خارجی طرف قراردادهای نفتی با ایران کرده است. بعنوان مثال، شورای امنیت تاکنون شش قطعنامه در رابطه با فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران تصویر کرده است که عبارتند از قطعنامه های ۱۶۹۶( ۲۰۰۶)، ۱۷۳۷(۲۰۰۶)، ۱۷۴۷(۲۰۰۷)، ۱۸۰۳( ۲۰۰۸)، ۱۸۳۵(۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (۲۰۱۰). مطابق ماده ۱۲ قطعنامه ۱۷۳۷ کلیه کشورها موظف اند اعتبارات، دارایی های مالی و منابع اقتصادی موجود در کشور خود را که تحت کنترل یا متعلق به افراد یا نهادهای مشخص شده در ضمیمه قطعنامه یا توسط شورای امنیت یاکمیته هستند، مسدود نمایند. این موارد شامل افراد یا نهادهایی است که به طور مستقیم در فعالیت های حساس هسته ای به لحاظ اشاعه یا برنامه موشکی کشور دخیل هستند و یا از این گونه فعالیت ها حمایت می کنند و در عین حال افراد یا نهادهایی را که به نمایندگی از سوی آنها یا به دستور آنها از طریق غیر قانون اقدام می کنند نیز شامل می شود.
از جمله مواردی که مورد تحریم ایران موجبات نقض حقوق بشر را فراهم ساخته است، عبارتند از:
تحریم دارویی: تحریم دولت و بویژه تحریم دارو به کشور، بیماران مختلف را در یک وضعیت حاد قرار داده است. نبود داروهای خاص بویژه برای بیماران هموفیلی، بازار سیاهی را موجب شده که داروی گران قیمت و کم کیفیت به طرق قاچاق وارد کشور می شود و توان خرید را از این بیماران سلب کرده است. برخی داروها بطور کلی بخاطر تحریم در کشور یافت نمی شود و متاسفانه آثار منفی بر بهداشت و سلامت مردم دارد.
حق توسعه: تحریم کشور ایران به خاطر مسائل هسته ای، تأثیر مستقیمی بر وضعیت حقوق بشر گذاشته است و توسعه کشور در امور فرهنگی، اجتماعی، بهداشتی و موارد دیگر که از حقوق اولیه یک مردم است به شدت لطمه می بیند و آثار منفی تحریم سالها پس از رفع تحریم همچنان باقی می ماند.
ایمنی هسته ای: اگر قرار باشد کشوری را بخاطر مسائل هسته ای و تولید انرژی محدود کرد، تأثیر نامناسب آن بر ایمنی مراکز هسته ای است که بخاطر تحریم تکنولوژی لازم برای حفاظت و ایمنی محیط زیست دچار خلل شده و چه بسا به خاطر نبود قطعات فنی، خطر انتشار مواد رادیواکتیویته به خارج از این مراکز بعید نیست. آثار این نقص ایمنی بر مردم نواحی و محیط کشاورزی چیز نیست که بخاطر مسائل سیاسی آنها را نادیده گرفت. دانشمندان هسته ای هم از دیگر سو نمی تواند از مرزهای کشور خارج شوند. و این محدودیت بر آنها نیز نقض حقوق انسانی آنهاست. تحریم بین المللی اگر بر مبنای مقررات بین المللی باشد، قرار نیست که حقوق اولیه و اساسی یک ملت را هدف و نشانه گیرد و چنین تحریمی وقتی ناقض حقوق بشر باشد به لحاظ حقوقی مشروعیت ندارد.
هدف این پایان نامه، پرداختن به انواع تحریم های بین المللی و روشن ساختن مشروعیت یا عدم مشروعیت آنها از دیدگاه حقوق بین الملل و حقوق بشر می باشد. اگر از دیدگاه حقوقی به تحریم بنگریم و چنانکه مبنای تحریم قانونی باشد ولی با اعمال تحریم برای دولتی، مردم آن سرزمین از حقوق اولیه خود محروم گردند طوری که بتوان گفت حقوق بشر بواسطه تحریم ها مورد نقض قرار گیرد، نوعی تناقض در مقررات حقوق بین الملل و اجرای آنها بوجود می آید. از اینرو بررسی هر دو حوزه در زمان تحریم جایگاه قابل توجهی در مطالعه موضوع پایان نامه دارد. بر این اساس ابتدا به بحث پیرامون مفهوم و سابقه تحریم می پردازیم، سپس انواع تحریم ها و مشروعیت هر کدام را مورد بررسی قرار می دهیم، آنگاه در پایان آثار اینگونه تحریم ها را بر روی رفتار کشور مورد تحریم، ارزیابی می نماییم.
الف- بیان مسأله:
حقوق بشر حقوق متعلق به یک کشور، مردم، نژاد، زبان و مذهب خاصی نیست بلکه حقوق مربوط به انسان فارغ از جنسیت و ملیت خاصی است. انسان بواسطه انسان بودنش کرامت وارزش دارد و نباید این ارزش و کرامت از سوی هیچ کسی مورد تعرض قرار گیرد. اقدامات جامعه جهانی برای حراست از اصول حقوقی و حفظ صلح نباید وسیله ای برای نقض حقوق انسانی باشد. شورای امنیت سازمان ملل متحد وظیفه حفظ صلح وامنیت بین المللی را از منشور سازمان ملل متحد بر عهده دارد و ضمن اینکه این شورا ضامن صلح در جهان باید باشد، از سویی تصمیمات و اقدامات آن می بایست ضامن حقوق بشر نیز باشد. هر چند عملکرد شورای امنیت در طول تاریخ شکل گیری اش مورد انتقادات زیادی واقع شده اما مسئله حقوق بشر چیزی نیست که براحتی از کنار آن رشد شد. اصولاً وظیاف شورا برپایه حفظ اولیه از کرامت بشری باید باشد. از اینرو در این تحقیق درصدد بررسی تحریم های شورای امنیت بر علیه دولت های ناقض منشور و یا ناقض حقوق بشر را بصورت نظری و عملی مورد مداقه و بررسی قرار دهیم.
از جمله؛
بررسی تحریم های سازمان های بین المللی و خصوصاً شورای امنیت بر علیه دولتها، سازمانها و اشخاص
بررسی چگونگی تصمیم گیری شورای امنیت و صلاحیت آن در قبال مسائل مختلف
بررسی ضمانت اجراهای شورای امنیت در مورد برخورد با ناقضان حقوق بشر
بررسی قواعد واصول حقوق بشری مورد استناد شورای امنیت
بنابراین جا دارد به تفکیک موضوعات مطروحه در بالا پرداخته و سپس یکایک مباحث را جداگانه بحث و بررسی نموده ونهایتاً به ارزیابی و تجزیه وتحلیل کلی ازمباحث مذکور بپردازیم.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق(شامل اختلاف نظرها و خلاءهای تحقیقاتی موجود، میزان نیاز به موضوع، فواید احتمالی نظری و عملی آن و همچنین مواد، روش و یا فرایند تحقیقی احتمالاً جدیدی که در این تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد:
شورای امنیت سازمان ملل متحد مطابق منشور این سازمان تنها رکن اصلی و اجرایی آن در زمینه حفظ صلح وامنیت بین المللی است. دایره نفوذ، دخالت و اقدام شورا در مسائل مختلف و بنا به حوزه وسیع واژه صلح و امنیت بین المللی و اینکه چه اعمال و اقداماتی صلح را به خطر می اندازد، نحوزه وسیع مطالعات حقوقی و بویژه در مباحث سازمانهای بین المللی و معاهدات جهانی است. هر چند بسیاری از نویسندگان و حقوقدانان در زمینه اختیارات شورای امنیت بحث های مفصلی ارائه کرده اند اما تأثیر مقررات حقوق بشری بر تصمیمات شورا بطور کامل مورد ارزیابی قرار نگرفته است یا هر چند مطالب زیادی در این زمینه باشد از بعد حقوقی زیاد مورد ارزیابی قرار نگرفته است. بسیاری بر این باور بودند که شورای امنیت در زمان وقوع جرم بین المللی حق دخالت دارد اما این تفکر بزودی شکست و رویه اقدامات و تصمیمات شورا نشان داد که این نهاد ملل متحد در تفسیر خود از مفهوم وسیع صلح، حق دخالت واعمال نظر در مسائل داخلی حاکمیتی و بویژه در زمانی که نقض فاحش حقوق بشر رخ دهد، یا تروریسم دنیا را تهدید می کند، شورا شورا صالح به رسیدگی و یا اقدام عمل هست. از اینرو رکن سیاسی سازمان ملل بموجب فصل ششم راهکارهایی برای حل اختلاف بدور از مناقشه و جنگ فیزیکی وظیه ای سنگین بر عهده دارد و این وظیفه گاه بر اساس کارشکنی های اعضای دایم شورای امنیت و دارندگان حق وتو دستخوش تحولات و تغییراتی است اما در فصل هفتم چاره ای جز دخالت مستقیم نظامی باقی نمانده است. از جمله راهکارهای قبل از جنگ، تحریم دولت یا سازمان و یا هر شخص حقوقی دیگر برای اعاده به وضع سابق می باشد.
ب- پیشینه تحقیق:
شورای امنیت سازمان ملل متحد یک رکن سیاسی است در حالیکه نهادهای قضایی بین المللی از صلاحیت تام رسیدگی قضایی برخوردار هستند اما گاه شورای امنیت که صالح به حل اختلافات سیاسی است گامی فراتر برداشته و در صدد مجازات و تدوین جرایم بین المللی است و طوری که شورای امنیت را بمثابه یک رکن شبه قضایی درآورده است. تصمیمات شورای امنیت در قالب قطعنامه در اختیار تمامی دولتها و بویژه دول درگیر اختلاف قرار داده می شود. جدای از این قطعنامه ها نباید از عرف بین المللی نیز براحتی عبور کرد که گاه خود شورای امنیت بمرور زمان و بدنبال اقدامات خود مطابق با منشور سازمان ملل و تفاسیر متعدد این نهاد از این سند، رویه و عرف سازی می کند. از زمان آغاز بکار سازمان ملل متحد، شورای امنیت هزاران قطعنامه سیاسی و شبه قضایی صادر کرده و این سوال را در اذهان مطرح ساخته که محدوده فعالیت شورای امنیت تا کجاست و تاثیر اقدامات و تصمیمات آن تا چه اندازه ای است. دخالت شورا در مواردی که حقوق اساسی بشر مورد لطمه قرار گرفته بعد جدیدی از صلاحیت های شورای امنیت را مطرح ساخته و دهها پرونده در این خصوص از طرف شورا مختومه اعلام شده است. در کنار شورای امنیت، منشور برای حل اختلاف میان کشورها، نه تنها شورای امنیت بلکه سایر سازمانهای منطقه ای را نیز صالح به رسیدگی نموده و در مواردی که موضوع حل و فصل نگردد، دیوان بین المللی دادگستری با لحاظ شرایطی از جمله دولتی بودن اصحاب دعوی، اختلافات موجود را حل نموده است. پیدایش دیوان های حقوق بشری در قاره های مختلف زمین از جمله این راهکارهای منشور.
کتاب سرپیچی از شورای امنیت اقدامات متقابل علیه تحریم های غیر قانونی^[۱]توسط دکتر آنتونیوس تزانکوپلس در سال ۲۰۱۱ نوشته به چاپ رسیده است. وی در این کتاب بررسی می نماید که چگونه شورای امنیت سازمان ملل با اعمال تحریم های قابل اجراء بر طبق ماده ۴۱ منشور سازمان ملل سبب نقض حقوق بین الملل می گردد. شورای امنیت ممکن است از حدود اختیارات خود بر طبق منشور سازمان ملل و حقوق بین الملل عمومی از جمله در زمینه تعهدات حقوق بشر نیز فراتر رود: کتاب حاضر نشان می دهد که چگونه و توسط چه عواملی مسئولیت سازمان ملل در قبال تحریم های شورای امنیت تعیین می گردد.
در واقع دولت ها می توانند با سرپیچی از احکام شورای امنیت در قبال تحریم های غیر قانونی شورای امنیت عکس العمل نشان می دهند. در حقوق بین الملل این سرپیچی به عنوان اقدام متقابل در قبال عملکرد و غیر قانونی سازمان ملل به شمار می رود.
اخیراً عملکرد دولت ها نشانگر گسترش سرپیچی از تحریم های غیر قانونی است در غالب قوانین اجرائی و یا تصمیمات قضائی.
ج- نوآوری در تحقیق
موضوع تحریم نمودن یا ننمودن از اختیارات شورای امنیت است. البته سایر سازمانهای بین المللی نیز می توانند فقط در مورد اعضای خود محدودیت هایی اعمال نمایند. دول عضو اتحادیه اروپا ممکن است خوند را در شرایطی بیابند که با پیروزی از اقدامات جامعه اروپا، به نقض تعهدات بین المللی خود و از جمله نقض قطعنامه های شورای امنیت ملل متحد پایان دهند، و موجب شوند که شورای امنیت ملل متحد نیز اصلاحات ضروری چندی را در نظام تحریم های خود به منظور اثر بخشی بیشتر اقدامات ضد حقوق بشری صورت دهد. و این همان چیزی است که کمتر در سطح حقوق بین الملل و آنهم در مورد صلاحیت های شورای امنیت مشاهده شده است و نوآوری بودن این مطلب در پایان نامه نیز به این مورد مربوط می شود.
د- اهداف تحقیق
در این تحقیق هدف های عمده ای مطمح نظر هست و مهمتر از همه اینکه آیا سازمانهای بین المللی دیگر می توانند با تفسیر منشور و یا حتی خارج از آن دامنه شمول قواعد بین المللی را تغییر دهند. نتایج مختلفی از این هدف بدست می آید. از جمله؛
تصمیم دیوان دادگستری اروپا ثابت نمود که اختیارات شورای امنیت سازمان ملل متحد در حفظ صلح و امنیت بین المللی نامحدود نیست.
هیچ دادگاه بین المللی یا منطقه ای نبایستی تحریم ها و مجازات های تحمیلی ناشی از قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد را که مغایر و ناقض حقوق بین الملل و حقوق بنیادین بشر می باشد را تأیید نماید.
روند قضایی در این قضیه، نقش مهم دیوان دادگستری اروپا را در ترسیم و تشریح محدود بودن دایره اختیارات شورای امنیت سازمان ملل متحد در حفظ صلح و امنیت بین المللی نشان داد.
اهداف مختلف دیگر این تحقیق تعریف شورای امنیت و سایر ارگانهای بین المللی از واژه حقوق بشر است واینکه مفهوم حقوق بشر در منشور و سایر اسناد بین المللی و تصمیمات شورای امنیت تا چه حد با هم سازگاری دارند. در اینجا بدنبال یافتن تعاملی بین موضوعات مختلف هستیم.
ر- سوالات تحقیق
سوال اصلی: امکان دارد تحریم های شورای امنیت حقوق بشر را در مناطق تحت تحریم نقض کند؟
سوال فرعی اول: در صورت ایجاد تعارض میان مقررات حقوق بشری با تصمیمات شورای امنیت، تکلیف چیست؟
سوال فرعی دوم: شورای امنیت چه اندازه در تحریم های مختلف و در تصمیمات اش مقررات و اصول حقوق بشر را رعایت کرده است؟
ز- فرضیه های تحقیق
فرضیه اصلی: شورای امنیت در حد انتظارات جامعه جهانی و در تحریم های مختلف اولویت را بر رعایت حقوق بشر قرار داده است.
فرضیه فرعی اول: تصمیمات شورای امنیت مقدم بر هر تصمیم اعضای جامعه بین المللی است.
فرضیه فرعی دوم: نقض فاحش حقوق بشر اساس صدور قطعنامه های شورای امنیت و منطبق با فصل هفتم در خصوص الزام دولتها به رعایت حقوق بشر در بحران های بین المللی است.
ی- ساماندهی تحقیق
این پایان نامه مشتمل بر سه فصل است که :
فصل اول به بررسی مفهوم تحریم وبررسی آن طبق منشور سازمان ملل متحدپرداخته می شود و از جمله تعریف تحریم وانواع آن مورد بحث است.
فصل دوم مشروعیت یا عدم مشروعیت تحریم های یکجانبه در حقوق بین الملل و آثار تحریم بر حقوق بشر مورد بحث است.
فصل سوم برسی تأثیر تحریم های شورای امنیت بر حقوق بشر مورد بحث است و

همه برمی خیزند
من اگر بنشینم
تو اگر بنشینی
چه کسی برخیزد
چه کسی با دشمن بستیزد
چه کسی پنجه در پنجۀ هر دشمن درآویزد. (ابومحبوب، ۱۳۸۷: ۳۰۴)
حمید مصدق دلیل عدم موفقیت بسیاری از شاعران معاصر را، بی بند و باری در سرایش شعری ذکر کرد. وی اعتقاد داشت که اگر شاعران، «خوب» شعر بگویند مردم هم از شعر آنان «خوب» استقبال خواهند کرد. مصدق افزود: یادمان باشد مردم با «نخریدن» شعرهای «بد» گویندگانش را «مجازات» می­ کنند.
مصدق نه تنها شاعری درون گرا و منزوی نبود بلکه به فراخور رشته تحصیلی و شغلش، انسانی با حساسیت های بالای اجتماعی و سیاسی بود و بسیار به تشکیل انجمن های ادبی و شرکت در آنها علاقه داشت و اغلب خودش نیز محور قرار می­گرفت. بدلیل همین روحیه اش، عمدتاً جلسات و انجمن ها ادبی تشکیل می داد؛ مانند انجمن صائب در اصفهان و انجمن امید در تهران و همچنین مجامع دیگر. اعضای انجمن امید عبارتند از: مصدق، اخوان، بهبهانی، حقوقی و سپانلو؛ که این انجمن تا امروز هم ادامه دارد و اسم آن­را به خاطر اخوان، امید گذاشتند.
محمدعلی سپانلو در پیرامون فعالیت سیاسی مصدق او را شاعری معتدل می داند و می گوید: «حمید فعالیت های سیاسی اش در حد همین فعالیت های علنی بود که ما می بینیم؛ یعنی همان سال­هایی که شعر او در دانشگاه­ها خوانده می شد حتّی آن جنبش های گاهی مسلحانه که بود، حمید اصلا دخالت نداشت و همیشه می گفت: شعر من عاشقانه است ، نه اینکه برداشتید آن­را سیاسی کردید. در دوره ی عمرش هم با گرایش ملی گرائی معتدل زندگی کرد.» (همان: ۳۴-۳۵)
اوج حساسیت های سیاسی او زمانیست که شعر(آبی،خاکستری،سیاه) منتشر شد و حرف­های زیادی پیرامون آن و شعرش شایع شد. سیمین بهبهانی در این باره می­گوید:« شگفت نیست که این اشارت و پایان بر انگیزاننده و آگاهی دهنده ی آنرا جوانان آرمان خواه یک تعبیر سیاسی تلقی کردند و همه جا شایع شد که حمید مصدق را برای قصیده ی آبی، خاکستری، سیاه گرفته اند. و البته که چنین نبود و در اوّلین ملاقاتی که با او داشتم این مطلب را در میان گذاشتم، به سادگی خندید و گفت: «از این­گونه شایعات زیاد است ،من به مدت دو ماه طعم زندان سیاسی را چشیده ام، امّا مطلب کلّی تر از این بوده است.»(همان: ۳۷)

۴-۴ زندگی­نامۀ نزار قبانی:
نزار قبانی در سال ۱۹۲۳ در شهر دمشق پایتخت سوریه چشم به جهان گشود. دروس ابتدایی و مقطع دبیرستان را در همین شهر گذراند. سپس در رشته حقوق دانشگاه دمشق مشغول به تحصیل شد و توانست در سال ۱۹۴۵ مدرک کارشناسی خود را بگیرد. پس از اتمام تحصیلات، به جای پرداختن به حرفه وکالت بر آن شد تا به هیأت دیپلماتیک سفارت سوریه در قاهره بپیوندد و چند سالی در سفارتخانه کشورش در ترکیه، انگلیس، لبنان و اسپانیا مشغول به کار بود. همزمان با انجام امور سیاسی به سرودن شعر نیز پرداخت تا جایی که در سال ۱۹۶۶ تصمیم گرفت میان سیاست و شعر یکی را برگزیند پس جانب شعر را گرفت و از کلیه سمت های سیاسی اش استعفا داد. انتشار اولین دیوان شعر تحت عنوان « قالت لی سمراء » (سمرا به من گفت) با استقبال گسترده مردم مواجه شد و او را به سرودن اشعار هرچه بیشتر تشویق کرد. نزار قبانی در شعرهای اولیه اش، با استادی تمام روحیات و خصوصیات زن را وصف کرد که در میان خاص و عام به شاعر زن شهرت یافت. برخی معتقدند تعلق خاطر او به موضوع زن ناشی از دو مسأله و حادثه­ای است که به شدت در روح و روان او تأثیر فراوان گذاشت. حادثۀ اول به خودکشی خواهرش وصال بر می­گردد که در عشق خویش ناکام ماند و چاره­ای جز انتحار نیافت و حادثۀ دوم به ترور همسر عراقی­اش به نام «بلقیس الراوی» باز می­گردد که در جریان بمب­گذاری یک گروهک مخالف رژیم عراق در سال ۱۹۸۱ در سفارت این کشور در بیروت جان باخت. این دو حادثه چنان تأثیری بر روح بی آلایش نزار قبانی گذاشت که شعرهای اولش را به موضوع زن اختصاص داد. عشق قسمت عمدۀ آثار نزار را در بر می­گیرد. خود او چنین اعتراف می کند؛ «من از خانواده­ای هستم که شغل آنها عاشقی است. عشق با کودکان این خانواده زاده می شود، همان گونه که شیرینی با سیب متولد می شود. وقتی به یازده سالگی می رسیم عاشق می شویم و در دوازده سالگی دلتنگ می گردیم و در سیزده سالگی از نو عاشق می­شویم و در چهارده سالگی دلتنگ می گردیم و در چهارده سالگی دلگیر و دلتنگ. در خانواده ما هر طفلی در سن پانزده سالگی پیر است و در کار عاشقی صاحب طریقه­ای». (قبانی، ۱۳۳۶: ۶۶)
نزار در پی کشته شدن همسرش بلقیس در سال ۱۹۸۱ قصیده یی می سراید. او در این قصیده لطیف ترین احساسات شاعرانه خویش را برای خواننده بیان می کند و کشته شدن همسرش را بهانه یی برای محکوم کردن فتنه ها و تفرقه های موجود بین عرب ها قرار می دهد. آنجا که می گوید؛ «اگر آنان درخت زیتونی را از ربع قرن پیش آزاد کردند یا میوه لیمویی را بازگرداندند و پلیدی را از تاریخ محو نمودند، از قاتلان تو تشکر خواهم کرد ای بلقیس، اما آنان فلسطین را ترک کردند تا آهویی را بکشند.»
با کشته شدن بلقیس، نزار راهی سوئیس می شود. پس از چندی به فرانسه و سپس به لندن، شهری که همیشه برایش مظهر آرامش و زیبایی بوده، می رود. در این شهر نزار همچنان به سرودن اشعارش ادامه می دهد. کتاب های شعری او یکی پس از دیگری در کشورهای عربی چاپ و خوانندگان با شور و ذوق زایدالوصفی این کتاب ها را خریده و می خرند. شهرت نزار در سراسر جهان عرب زبانزد خاص و عام شده بود. او دیگر به سوریه تعلق نداشت، جهانی او را می طلبید. نزار در آوریل ۱۹۹۸ در لندن چشم از جهان فروبست. اما مردم همچنان خاطره نزار را که با صدای آرام ولی پراحساسش اشعارش را می خواند به یاد دارند. جسد نزار قبانی به دستور حافظ اسد رئیس جمهور وقت سوریه با احترام نظامی و تشریفات رسمی بر دوش هزاران نفر از دوستداران شعرش در دمشق زادگاه او به خاک سپرده شد.
۵-۴ آثار نزار قبانی:
قبانی در طی پنجاه سال، پنجاه کتاب شعر و نثر از خود بر جای گذاشته است. عمده ترین مجموعه های شعر عاشقانه او عبارتند از:
طفولیت یک نار سینه(۱۹۴۸)؛ زیبای گندمگون به من گفت(۱۹۴۴)؛ سامبا(۱۴۴۹)؛ تو از آن من هستی(۱۹۵۰)؛ شعرها(۱۹۵۶)؛ دلدار من(۱۹۶۱)؛ نقاشی با کلمات(۱۹۶۶)؛ یادداشت های روزانه یک زن لاابالی(۱۹۶۸)؛ شعرهای وحشی خو(۱۹۷۰)؛ کتاب عشق(۱۹۷۰)؛ صد نامه عاشقانه(۱۹۷۰)؛ شعرهایی قانون شکن(۱۹۷۲)؛ دوستت دارم…دوستت دارم…والی آخر(۱۹۷۸)؛ برای بیروت همراه با عشق(۱۹۷۸)؛ شهادت می دهم که جز تو زنی نیست(۱۹۷۹)؛ قاموس عاشقان(۱۹۸۱)؛ شعر بلقیس(۱۹۸۲)؛ عشق در برابر چراغ قرمز درنگ نمی کند(۱۹۸۵)؛ تنهاعشق پیروزاست(۱۹۹۰)؛ یادداشت های دفتر شکست(۱۹۹۱)؛ من یک مرد و تو قبیله ای از زنان(۱۹۹۳)؛ پنجاه سال در ستایش زنان(۱۹۹۴).
دفترهای نثر او عبارتند از:
چیزی از نثر؛ کلمات نیز با خشم بیگانه نیستند؛ داستان من و شعر؛ شعر چیست؛ شعر چراغی است سبز؛ از برگ های ناشناخته من؛ زن در شعر و زندگی من).(الجبوری، ۲۰۰۲: ۳۰-۳۱)
۶-۴ جایگاه نزار قبانی در شعر معاصر عرب:
نزار قبانی شاعر نوپرداز و صاحب سبک معاصرعرب، اشعارش از نخستین دفترش به نام «قالت لی السمراء» که در سبک و مضمون با سنت­های روز جامعه متفاوت بود با هیاهویی فراوان در جوامع عربی مطرح شد و مورد توجه طبقه متجدد، دانشجو وکسانی که از قید و بندهای سنگین اجتماع به تنگ آمده بودند، واقع شد. گروه زیادی از منتقدان، اشعار او را در تضاد با سنت­های کهن شعر عرب و خارج از قوانین و سنن اجتماعی می­دانستند. نگاه او در قلمرو عشق کاملاً نو و منطبق بر زیباشناسی مدرن است؛ به طوری که سایه­روشن­های ذهن و ضمیر زن و مرد شرقی عصر خود را نمایان می­سازد. در شعرهای عاشقانه او بیش از هر چیز، زبان بی­پروا و گستاخ شاعر به همراه کاربرد مضامین بکر، تشبیهات، استعارات و تصاویر محسوس و جاندار خودنمایی می­ کند. زبان هموار و سهل و ممتنع او با وزن و موسیقی روان و سازوارش از عناصر فرهنگ عامه و زبان محاوره برخوردار شده است و در نتیجه، نوعی هم حسی با طیف­های مختلف مردم یافته است.(قبانی، ۲۰۰۷: ۱۲)
موضوع اصلی بیشتر آثار نزار قبانی عشق و زن تشکیل می­دهد. پرداختن به این موضوعات بود که برای او لقب شاعر زن را به ارمغان آورده است. قبانی در زمانی که جامعه مرد سالار عرب پرداختن به موضوعات و مسائل زنان را تابو و اباحه­گری می­دانست، پا را از حد فراتر گذاشت و با ساختارشکنی خود را آماده پذیرش همه تهمت­ها و ناسزاگویی­ها کرد. وی در این راه، چون من شخصی و شعرش را وقف عشق کرده بود، از مرگ هم اباحی نداشت؛ اما اینکه قبانی را تنها به سبب اشاراتش به زنان و دستاویز قرار دادن عشق، شاعر «شراب، زن و عشق» بخوانیم، جفایی بزرگ در حق اوست؛ زیرا مطالعه زندگی و تعمق در اشعار وی مبین این حقیقت است که قبانی زبان و احساسش را دستمایه مسائل زنان قرار داده است. در واقع تغییر شخصیت او با حادثه شکست ژوئن در سال ۱۹۶۷ باعث شد که در برابر هر بی حرمتی به معشوق واقعی­اش ( میهن، وطن و ناسیونالیسم عربی ) برنتابد و با همان مختصات منحصر به فرد خود، اشعارش را با محوریت موضوعاتی چون وطن­پرستی و نوحه بر مصائب آن بسراید.
او پس از شکست عرب­ها از اسرائیل در حزیران ۱۹۶۷ متأثر از احساسات وطن­دوستانه، ذفتر شعر خود را با عنوان «حاشیه­هایی بردفتر شکست» را به چاپ رساند که به بیان خود او «بیانه­ای بود شامل رد و معارضه من»(قبانی، ۱۳۵۶: ۱۹۴). او با این کار نشان داد که روح خود را به شیطان، زن و غزل بی­پروا تسلیم نکرده است. وطن­پرستی است که همه چیز را از سوراخ تنگ شهوت نمی­نگرد. هرچند در این راه تهمت­هایی نیز نصیب او شد، این نسبت­ها و اوصاف دروغ اورا از پای درنیاورد بلکه احساس بزرگی می­کرد؛ زیرا با شعر خود توانسته بود دستگاه عصب ملت عرب را تحریک کند و عقل عرب را از اتاق بی­هوشی بیرون بیاورد (سلیم غیث، ۱۹۷۳: ۹۹).
آن سرو صدای حاصل از این غوغا – که قبانی به راه انداخته بود- فریادهایی دشنام­گونه برایش به همراه داشت و منجر به صدور اتهام نامه­ هایی غیابی شده بود که خلاصۀ آن­ها چنین است:
۱-تو شاعری هستی که روح خود را به شیطان، زن و غزل برای روسپیان فروخته­ای و حق نداری در باب وطن شعر بگویی.
۲- تو مسئول اصلی شکست هستی؛ زیرا در طول بیست سال، شعر عاشقانه گفتی و اخلاق جامعه را فاسد کردی.
۳- تو در این شعر سادیست(دیگرآزار) هستی و می­خواهی ملت عرب را آزار و شکنجه دهی.
۴- تو امیدها و آرزوها را بر باد داده­ای و خدمتگزار اجنبی­­ها هستی.
۵- تولد تو بعد از ژوئن ۱۹۶۷ به عنوان یک شاعر اجتماعی، تولدی طبیعی نیست.
نزار در برابر این تهمت­ها و ادعاها می­نویسد: «من در برابر تمام این تهمت­ها به جای اینکه احساس رنج کنم، احساس کردم دارم قد می­کشم و بزرگ­تر می­شوم و از سنگی که به سوی پنجره­ام پرتاب می­شد احساس لذت می­کردم و سخنان مسیح را بر لب داشتم که خدایا! بر ایشان ببخشای که نادانند» (شفیعی کدکنی، ۱۳۵۹: ۱۲۱).
پذیرفتن قبانی به عنوان شاعر وطنی برای جامعه عربی بسیار گران بودآن­ها نمی­توانستند هم اورا عاشقی بزرگ بدانند هم مبارزی خشمگین. آنها «نزار قبانی» قبل از پنجم حزیران را می­پذیرفتند؛ اما «نزار قبانی» پس از از پنجم حزیران را قبول نداشتند؛ زیرا عشق را تنها از خلال بدن زن درک می­کردند؛ قبانی در رد این اتهام می­گوید: «شعر سرودن من دربارۀ زن به هیچ وجه، به آن معنی نیست که من با بدن او پیمان ابدی بسته­ام، عشق در نزد من به آغوش کشیدن تمام هستی و انسان است شاید در برخی از احوال، وطن معشوقه­ای از همه معشوقه­ها زیباتر و برتر باشد» (قبانی، ۱۳۵۶: ۲۰۴).
فصل پنجم: نقد تطبیقی اشعار حمید مصدق و نزار قبانی
۱-۵ تعریف نقد تطبیقی:
ادبیّات تطبیقی یعنی بررسی ادبیّات ملّی یک کشور در خارج از مرزهای آن و نیز بررسی روابط ادبیّات ملّی با ادبیّات زبان‌های دیگر و نیز سایر رشته‌های علوم انسانی و هنرهای زیبا مانند فلسفه، تاریخ. تعریف حاضر کوشیده است تا نگاهی به دو مکتب معروف در ادبیّات تطبیقی یعنی مکتب ملی با ادبیّات فرانسوی و امریکایی داشته باشد. یعنی هم به بررسی روابط ادبیات ملی با ادبیّات ملل دیگر اشاره دارد و هم رابطه ادبیّات با دیگر معرفت‌ها. در تعریفی دیگر آمده است: « ادبیّات تطبیقی از آن دسته پژوهش‌های ادبی است که باطن آن، مقایسه بین ادبیّات ملل مختلف است. برخی هم در پی مقایسه ادبیات با دیگر هنرهای زیبا و نیز مقایسه آن با سایر رشته‌های علوم انسانی مانند فلسفه، تاریخ، ادیان، مذاهب، فرق، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و … هستند. عده‌ای هم پا را فراتر گذاشته، بررسی رابطه ادبیّات با عرصه‌های غیرانسانی مانند علوم پایه و علوم طبیعی را در حوزه ادبیّات تطبیقی جای داده‌اند». (عبود و دیگران، ۲۰۰۱: ۸۹ ، خطیب، ۱۹۹۹: ۵۰).
ادبیّات تطبیقی هر چند که به روابط بین ادبیات ملّی با زبان ویژه و ادبیّات بیگانه با آن زبان و مقایسه‌ی روابط بین نویسندگان و شاعران که دستاوردهای ادبی مشابه با زبان و فرهنگ متفاوت و نژادهای مختلف و ملیّت‌های متفاوت می‌پردازد، امّا این نکته را باید در نظر داشت که ادبیّات، صبغه نوآوری و آفرینندگی دارد و مقایسه بین آنها خود به خود به دانش نقد مربوط می‌شود. به عبارت دیگر «ادبیّات تطبیقی گونه‌ای از پژوهش‌های جدید ادبی است که هم چون هر پژوهش ادبی، در پی تقویت روح نقد است. ادبیّات تطبیقی در وضع قوانین نقد جدید مشارکت می‌ورزد». (طحّان، ۱۹۷۲: ۱۲).
ادبیات تطبیقی و نقد ادبی:
نسبت نقد ادبی و ادبیات تطبیقی روشن است؛ چون ادبیّات تطبیقی در تقسیم‌بندی ادبیات به ادبیات وصفی و انشایی، در حوزه‌ی ادبیات وصفی جای می‌گیرد و ناگزیر از قواعد و قوانین نقد است. به همین روی مقایسه‌ای میان دو بیت یا دو قطعه ادبی و یا دو شاعر و حتی دو دوره صورت می‌گیرد، برای دستیابی به امور زیر می‌باشد:
- دستیابی به قوانین حاکم بر نوآوری در هر دوره‌ی ادبی.
- بیان ویژگی‌های هر دوره.
- درک تحوّلی که گونه‌های ادبی دچار آن می‌شود.
- افول و ظهور گونه‌های ادبی جدید. (مکی، ۱۹۸۷: ۱۲)
۲-۵ مقایسۀ ساختار غزل نزار قبانی و حمید مصدق:
شعر در نظر قبانی رقص با زبان است و بازآفرینی دوباره زبان، تندرستی و بیماری است. میلاد و هلاک و گمراهی و توبه­ی انسان است. شعر چراغی سبز است که با مخاطب در روشنایی، حرفی زیبا از حروف شب­زنده داری را می­گوید و در روشنایی آن را شعر می­نامد. شعر در نزد او آتش انسان است. آتشی که نمی­میرد و تا زمانی که در شریان­های قلب او قطره­ای روغن است، قطره­ای عشق نیز هست. انسان را موجودی می داند که شعر می­نویسد و موجودی که سخت، خواهان تبیین خود به شیوه ممتاز و معرفی خویشتن در چارچوبی والاست. او نوشتن شعر را عذابی زیبا می­داند اما خواندن آن را عذابی زیباتر می­داند. زیرا معتقد است شاعر در لحظه­های آفرینش به تنهایی با تجربه رو­به­رو است. ولی هنگامی که شعر خود را می­خواند، کار او دشوارتر است. زیرا باید کسانی را جستجو کند که بپذیرند و به اراده و اختیار خود با او به منطقه­ آتش پا بگذارند و در یک کلام با او بسوزند و این روند کامل نمی­ شود جز با سوختن شاعر و مخاطب. (قبانی، ۱۳۸۴: ۲۵)
او شعر را وسیله­ ارتباط با دیگران می­دانست لذا شعرش به گونه ­ای بود که می­توانست با آن با هر­کس در هرجا ارتباطی شایسته برقرار کند. پس برای این کار از تقلید از هر کسی و هر چیزی دوری می­کرد و زبان شعر خود را آن­چنان ساده و آسان نمود که چون بوی عطری بسیار خوشبو وگران­بها می­گردید، که هر کس مایل به استشمام و استفاده­ از آن می­شد.
وزن و قافیه در شعرش با ضرباهنگ وجود و احساسات آدمیان، هماهنگی کامل داشت و به همین دلیل از رمز­گرایی­های متداول عصرخویش و یا آرایش­های لفظی و معنوی دوری می­کرد و سعی بر آن داشت تا شعرش، سخن زندگی و سخن روز باشد. او در مقدمه­ی دیوان «طفوله نهد» می گوید: «من بر این باورم که شعر، خود، خودش را می سازد و لباس­هایش را با دستان خود، در پس پرده­های وجود می­بافد و هرگاه علل وجودی آن کمال یابد و ردایی از موسیقی و نغمه­ها بر تن کند، به شکل واژگان و کلام بر صفحه­ی کاغذ متولد خواهد شد »(قبانی، ۲۰۰۲: ۴۵).
«من برای شرح شعر، نظریه­ای خاص ندارم. اگر چنین نظریه­ای داشتم، شاعر نبودم. توجه ما به آن­چه انجام می­دهیم، انجام شدن فعل را به تأخیر می­افکند. درست مثل آن­که چون رقاصی به حرکت گام­های خود بنگرد، از رقص باز می­ماند. شعر رقص با کلمات است. و سخن گفتن درباره آن، یعنی چگونگی توجه به گام­ها. من به صراحت می­گویم که دوست دارم برقصم و ابدا اهمیت نمی­دهم که گام­هایم را بشمرم. زیرا به محض اندیشیدن درباره آن­چه می­کنم، توازنم را از دست می­دهم» (قبانی، ۱۳۵۶: ۱۳)
او خود را مخترع زبانی خاص برای شعر می دانست و بر این باور بود که شعرش را از دهان مردم و سخن روزمره­ی ایشان می­گیرد و با افزودن اندیشه­ها و خیال پردازی­های ذهن خود، باز آن را به مردم تحویل می دهد. او دیوار بلند بین مردم و شعر را از میان برداشت و شعر را چون کالایی روزمره و مورد نیاز در سبد خرید روزانه مردم قرار داد. در نگاه او شاعر باید به گونه ­ای باشد و شعر بسراید، که آن را از کبکی خشن، به بلبلی خوش آواز که همه شنیدن آوازش را دوست دارند، تبدیل نمایند. دانش ­آموزان و دانشجویان باید آن ترس خود را از اشعار«شنفری گونه»کنار­ گذاشته و این تنها به کمک شعری حاصل می­ شود، که حامل پیام عشق و واژگان سخن مردم زمان باشد. او شعر خود را هجوم بر اجتماع و افراد آن نمی­داند، بلکه سروده های خود را پوششی در تغییر اجتماعی می­داند. چرا که شاعر هنرمند است و هنرمند حقیقی، کارش انتقام گرفتن و عیب­جویی نیست، کارش تغییر و تحول مثبت است.
زبان شعری و نحوه­ به کاربردن کلمات و مضامین شعری و حسی، یکی از نکاتی است که مانند امضای شخصی، بازتاب اصول فکری و بیانی هر شاعر است. این­که شاعری از چه دایره­ی واژگانی و اصطلاحی استفاده کند، می ­تواند شاخصه­ی شعری منحصر به فرد شاعر باشد. چیزی که در شعر و بیان قبانی نیز دیده می­ شود.
قبانی توانست زبان ویژه و خاص خود را در شعرش جلوه­گر کند و در این راه به توفیقی بسیار دست یافت: «زبان مثل همه راه­های ارتباطی، مستلزم وجود افرادی است که به سفر بروند، برگردند، با یک­دیگر دیدار کنند، از یک­دیگر جدا شوند، با یک­دیگر گفت­وگو و با هم تفاهم برقرار کنند، همان­گونه که هیچ بزرگ­راهی نیست که برای گذر یک شخص افتتاح شده باشد، هیچ زبانی نیست که برای استفاده­ی یک شخص به وجود آمده باشد»( قبانی، ۱۳۸۴: ۵۶-۵۲)