در به عنوان پیشوند فعلی در ترکیبات« درآمدن ، در رفتن ، در کردن و…» دیده می شود . در مقام پیشوند فعل چندان زایا نیست و در این گونه ترکیبات با معنی درون و بیرون به کار می رود ولی مثل سایر پیشوند ها ی فعلی در بعضی از ترکیبات معنی اصلی خود را از دست داده اند و صرفاً برای تقویت معنی کلمه ای که با آن ترکیب می شود به کار می رود.(کلباسی: ۸۸)
« وچون نوبت زوال دولت ایشان در رسید.» (همان:۱/ ۱۴)
دررسید: رسید
« بعد از یک هفته ایلدز نوین وچکین قورچی با لشکری بسیار ازمغولان در رسیدند.» (همان:۱/ ۹۰)
دررسیدند : وارد شدند
امروز فعل در رسیدند به معنی وارد شدن کاربرد ندارد.
« وقت نماز را دروازۀ نمازگاه بگشادند و در عناد در بستند تا لشکر مغول در آمدند وآن روز به تخریب شهر وفصیل مشغول بودند.»(همان:۱/ ۹۴)
« بیشترمغولان به اندرون شهر درآمدند.»(همان:۱/ ۹۴)
فعل درآمدن به معنی وارد شدند وامروز کاربرد ندارد.
« برعقب او می رفت تا به کنار سند بدو رسید لشکر پس وپیش او درگرفتند وازجوانب او محیط شدند.»
(همان:۱/ ۱۰۶)
در گرفتند به معنی گرفتند وتغییر معنایی در آن رخ نداده است.
« جلال الدّین خود پیش دستی نمود وپای بر داشت ومرکبی دیگر در کشیدند.»(همان:۱/ ۱۰۶)
در کشیدند به معنی کشیدند تغییر معنایی رخ نداده است.
« آن روز فرمود تا در آب ریختند غواصان را در فرستادند …»(همان:۱/ ۱۰۷)
درفرستادند به معنی فرستادند تغییر معنایی رخ نداده است.
« وتابستان در آن مراتع مقام کرد تا چون فصل خریف در آمد باز درحرکت آمد… »(همان:۱/ ۱۱۰)
درآمد به معنی فرارسید به کار رفته است که در زبان امروز این فعل با این معنی کاربردی ندارد.
فرا
فرا کوتاه شده ی فراز است و به عنوان پیشوند فعلی درترکیبات ، فرارسیدن، فراگرفتن و… دیده می شود. وفرا درمقام پیشوند فعلی کاربرد چندانی ندارد ودر ترکیبات زیر به عنوان «پیش، به پیش» به کار می رود.(کلباسی: ۹۰)
وغنچه در حسرت غنچان از دلتنگی خون در شیشه می کرد و فرا می نمود »(همان :۱/ ۱۱۰)
فرا می نمود به معنی نشان می داد که امروز با این معنی کاربرد ندارد.
فرو
این وند دو گونه به صورت فرو وفرود دارد.فرو کوتاه شده ی فرود است وبه عنوان پیشوند فعلی به کار می رود.
« بسیار خلق را در زیر سمّ کردند تا هنگام آنک پادشاه ختن پرده به روی فرو گشاد.»(همان:۱/ ۹۳)
فروگشاد= ظاهرشد.
۵-۲-۲-۳- ایجاد معنای جدید
سومین کارکرد پیشوند در گروه فعلی،ایجاد معنا ومفهومی تازه درفعل است.این عملکرد پیشوند نسبت به کارکرد دیگر از بسامد کمتری برخوردار است . به خصوص درزبان عصر تکوین.آن جا که پیشوند مفهومی تازه به فعل میبخشد نیز اثر کم رنگی از کارکرد قیدی آن به چشم میخورد.مثال:
باز
« هرکس از پادشاه زادگان وامرا که به اطراف ربع مسکون فرستاد چون به هر مقصد که رسیدند با مقصود ومراد خویش خوشدل باز گشتند.» (جوینی :۱/ ۱۵۵)
بازگشتند: برگشتند، امروز در این معنی کاربرد ندارد
« باز اولاد واقارب را باز خواند»(همان:۱/ ۱۵۵)
بازخواند: صدازد ، امروز در این معنی کاربرد ندارد.
« تیر اندازانی که بزخم تیر باز را از قعر فلک اثیر بازگردانند.» (همان:۱/ ۶۲)
بازگردانند : برگردانند تغییر معنایی در آن رخ نداده است.
« سواران ازجوانب به طلب او می تاختند تا ناگاه او را بر سر تلّ مذکور دریافتند بازگشتند و از حال او خبر دادند عوام فریاد برکشیدند.. (همان:۱/ ۸۶)
بازگشتند:برگشتند تغییر معنایی در آن رخ نداده است.
« تا تمامت نصیبه ی وافر یافتند واز حضرت او داعی وشاکر بازگشتند.» (همان:۱/ ۱۶۹)
بازگشتند: رفتند امروز در این معنی کاربرد ندارد.
«وهردوکرباس وزندنیجی را بالشی نقره وشریک ایشان احمد را باز خوانده.» (همان:۱/ ۶۰)
بازخوانده: صدا زدند. امروز در این معنی کاربرد ندارد.
« صلاح فرزندان تو آن است که دارویی بخوری وخود را از غصه روزگار شوم وسرور غَشوم باز رهانی .»
(همان:۱/ ۵۶)
بازرهانی: نجات بدهی
بر
« وقاآن بفرمود تا میان بلاد ختای و موضع مشتاه از چوب وگل دیواری کشیدند ودرها بر نهادند.»
(همان:۱/ ۲۱)
برنهادند : نصب کردند ، امروز در این معنی کاربرد ندارد.
مقایسه ی کاربرد افعال در تاریخ جهانگشای جوینی وتاریخ بیهقی- فایل ...