مقدمه. 1
1.بیان مسأله. 1
2. پیشینیه تحقیق. 3
3. ضرورت انجام تحقیق. 5
4. سؤالهای تحقیق. 5
5. فرضیات تحقیق. 5
6. اهداف تحقیق. 6
7. روش تحقیق. 6
8. ساماندهی تحقیق. 6
فصل اول: کلیات .7
بخش اول: تعریف و ماهیت سلاحهای شیمیایی. 8
گفتار اول: تعریف سلاحهای شیمیایی. 8
گفتار دوم: ماهیت سلاحهای شیمیایی. 9
گفتار سوم: تمایز سلاحهای میکروبی از سلاحهای شیمیایی. 12
بخش دوم: عوامل شیمیایی و ویژگی آنها. 13
گفتار اول: عوامل ناتوان کننده. 13
1. گازهای اشک آورCS ، CN 14
2. آدامزیت DN 14
3. لیزرژیدLSD 15
4.عامل روانگردان و توهم زا BZ. 15
گفتار دوم: عوامل زیان آور یا تاول زا. 16
1. گازخردل. 16
2. لویزیت. 17
3. اکسیم های هالوژنه. 17
گفتار سوم: عوامل کشنده. 18
1. عوامل اعصاب. 18
2. عوامل خفه کننده. 20
3. عوامل خون. 21
گفتار چهارم: عوامل ضدگیاه. 21
گفتار پنجم: عوامل دوترکیبی. 22
بخش سوم: تاریخچه کاربرد سلاحهای شیمیایی. 22
گفتار اول: دوران باستان تا قرن بیستم. 23
گفتار دوم: در قرن بیستم. 25
1. جنگ جهانی اول تا جنگ جهانی دوم. 25
2. جنگ جهانی دوم. 28
3. پس از جنگ جهانی دوم تا کنون. 29
فصل دوم: مبانی ممنوعیت سلا ح های شیمیایی. 30
بخش اول: حقوق بین الملل عرفی. 33
بخش دوم: حقوق قراردادی. 35
گفتار اول: اعلامیه سن پطرزبورگ1868. 35
گفتار دوم: کنفرانس بروکسل1874. 37
گفتار سوم: کنفرانس صلح لاهه1899. 37
گفتار چهارم: کنفرانس صلح لاهه1907. 38
گفتار پنجم: معاهده صلح ورسای1919. 40
گفتار ششم: کنوانسیون1922 واشنگتن. 40
گفتار هفتم: پروتکل1925ژنو. 42
گفتارهشتم: کنوانسیون پاریس1993. 48
1.قلمرو کنوانسیون و تعهدات کشورها. 49
2.مکانیسم بازرسی. 50
3.مکانیسم های اجرایی. 51
4.بازنگری در کنوانسیون. 53
بخش سوم : حقوق بشر دوستانه و سلاحهای شیمیایی. 54
گفتار اول: مصونیت افراد نظامی. 57
گفتار دوم: ممنوعیت کاربرد سلاحهای ممنوعه علیه غیرنظامیان 58
بخش چهارم: اقدامات سازمان ملل متحد. 60
فصل سوم : جنگ شیمیایی عراق علیه ایران و عملکرد سازمان ملل متحد 74
بخش اول: نگاهی اجمالی به حملات شیمیایی عراق. 76
بخش دوم: اعزام هیئت های کارشناسی سازمان ملل. 79
گفتار اول: اعزام اولین هیئت کارشناسی. 79
1. اقدامات هیئت اعزامی در ایران. 80
2. گزارش نتایج هیئت اعزامی. 81
3. واکنش شورای امنیت به گزارش دبیرکل. 82
گفتاردوم: دومین هیئت کارشناسی. 83
1. گزارش نتایج هیئت اعزامی. 84
2. بیانیه دوم شورای امنیت. 85
گفتار سوم: ادامه حملات شیمیایی عراق واعزام سومین هیئتت حقیق 85
1. اقدامات هیئت اعزامی در ایران. 87
2.گزارش هیئت اعزامی. 88
3. سومین بیانیه شورای امنیت. 89
گفتار چهارم: استفاده مجدد عراق از سلاحهای شیمیایی و اعزام چهارمین هیئت تحقیق 89
1. اقدامات هیئت در ایران. 90
2. گزارش چهارمین هیئت تحقیق. 91
3. شورای امنیت و بیانیه چهارم. 93
گفتار پنجم: واقعه حلبچه و پنجمین هیئت. 93
1. اقدامات هیئت اعزامی در ایران. 94
2. گزارش هیئت تحقیق. 94
3. واکنش شورای امنیت در قالب قطعنامه. 96
گفتار ششم: ادامه حملات عراق و اعزام ششمین هیئت. 97
1. اقدامات هیئت در ایران. 97
2. گزارش هیئت اعزامی. 98
گفتار هفتم: ادامه حملات شیمیایی عراق و اعزام آخرین گروه کارشناسی 99
1. اقدامات هیئت در ایران. 99
2.گزارش هیئت کارشناسی. 100
3. شورای امنیت و دومین قطعنامه. 100
بخش سوم: مسئولیت دولتهای صادرکننده تجهیزات شیمیایی به عراق 102
گفتاراول: تعریف مسئولیت بین المللی. 103
گفتاردوم: ارکان مسئولیت آور. 103
گفتارسوم: تعهدات بین المللی در زمان صلح. 105
گفتارچهارم: تعهدات بین المللی در زمان جنگ. 107
1. مشارکت یا معاونت در جرم بین المللی دولت دیگر. 107
2. تعهدات حقوق بشر دوستانه. 109
3. حقوق بی طرفی. 110
گفتارپنجم: قابل انتساب بودن نقض تعهدات بین المللی به دولتها 111
نتیجه گیری. 113
پیشنهادات. 116
ضمائم. 117
پروتکل 1925 ژنو درباره منع استفاده ازگازهای خفه کننده و مسموم و شبیه آن و همچنین مواد میکروبی در جنگ 118
کنوانسیون 1993 درباره منع توسعه، تولید، انباشت و بکارگیری سلاحهای شیمیایی و انهدام آنها 119
جدول حملات شیمیایی رژیم عراق. 162
آمار کامل قربانیان حملات شیمیایی رژیم عراق. 171
منابع. 172
Abstract 179
مقدمه
بیان مسأله
از زمانی که بشر پا به عرصه وجود نهاد تا به امروز همواره درگیر جنگ بوده و در تقابل بی حد و حصر قوای نظامی هر روز اشکال پیچیده تری از روش های جنگی و کاربرد سلاح های مخرب را به نمایش گذاشته است و این در حالی است که علی رغم شعارهای انسان دوستانه استفاده از این سلاح ها را از نظر دور نداشته است. که در این میان سلاح های کشتار جمعی (سلاح های شیمیایی، میکروبی، هسته ای) دارای اهمیت ویژه ای می باشد. سلاح های شیمیایی که در دسته سوم سلاح های کشتار جمعی محسوب می شود از قدمت بیشتری برخوردار بوده و آثار مخرب این سلاح در اذهان و افکار بشر به یادگار مانده است.
هر چند که کاربرد سلاح های شیمیایی در حقوق بین الملل منع شده است که سند اصلی آن پروتکل 1925 ژنو و قبل از آن در کنوانسیون های 1899 و 1907 لاهه می باشد اما می بینیم که در جنگ جهانی اول این موضوع از یادها رفته و کشورهای درگیر از این سلاح ها در بالاترین حد شقاوت استفاده می کنند. (غریب ،1389،17) آمار تلفات گازهای شیمیایی در این جنگ چشمگیر بوده و تعداد افرادی که بر اساس اطلاعات و آمار رسمی در معرض رسمی خطر مواد شیمیایی قرار گرفتند بیش از 1300000 نفر بوده که حدود 10000 نفر آن در تکان دهنده ترین وضعیت جان باختند.(علائی و خواجه کاوسی،1371،45) سلاح های شیمیایی درجنگ جهانی دوم به طور گسترده استفاه نشد اما در بین جنگ جهانی اول و دوم دو کشور امضاء کننده پروتکل ژنو یعنی ایتالیا و ژاپن از این سلاح ها استفاده نمودند.(www.Fas.org) علی رغم اینکه کشورهای درگیر درجنگ جهانی دوم دارای ذخایر عظیمی از سلاح های شیمیایی بودند و در اقدامی غافلگیرانه از استفاده این سلاحهای مخرب به طور گسترده خودداری نمودند می تواند ناشی از سه دلیل عمده باشد: اولاً به دلیل هراس از مقابله به مثل کشورهای طرف جنگ و غیر قابل کنترل بودن عواقب و تلفات ناشی از آن و ثانیاً تنفر افکار عمومی از دولتهای که متوسل به سلاح های شیمیایی می شوند و ثالثاً عدم آمادگی واقعی در نیروهای نظامی برای استفاده از این سلاح ها. ( 4،2007،Mackay Price)
در آخرین استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی در دهه 1980توسط رژیم عراق علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده شد. که علی رغم اینکه رژیم عراق پروتکل ژنو را امضاء نموده بود و همچنین این دهه به عنوان دومین دهه برای خلع سلاح شیمیایی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل اعلام شده بود. (غریب،1389،106) با این وجود شاهد به کار گیری بی نظیرترین سلاح های غیر متعارف و کشتار جمعی با ابعاد وسیع و پیچیده بودیم که تمامی عوامل شیمیایی شناخته و حتی عوامل شیمیایی ناشناخته با سلاح های مدرن در اختیار رژیم افسار گسیخته و ضد بشری عراق گذاشته شد تا از هیچ جنایتی فرونگذارد.(زمانی،1376،20) و وحشیانه ترین مورد استفاده از سلاح های شیمیایی نیز در این دهه توسط رژیم عراق علیه نیرو های خودی در اول مارس 1988 در حلبچه بودیم که وخیم ترین مورد استفاده از جنگ افزارهای شیمیایی از زمان جنگ جهانی اول تا کنون بوده است که طی آن 5000 نفر از مردم غیر نظامی حلبچه در اثر عوامل شیمیایی جان باختند.(علائی،1367،47)
آخرین کاربرد سلاح های شیمیایی در تاریخ 19 مارس 2013 در روستای خان العسل در اطراف شهر حلب سوریه توسط شورشی ها صورت گرفت که در پی آن 25 کشته و 110 نفر نیز مصدوم شدند. و همچنین در تاریخ 22 آگوست 2013 در حومه دمشق که بر اساس شواهد موجود توسط مخالفان صورت گرفته بود 500 تا 1300 نفر مصدوم شدند.
در این میان نمی توان از تلاش جامعه بین المللی در خصوص منعقد نمودن کنوانسیون هایی جهت خلع این سلاحها را نادیده انگاشت. که در اینجا می توان به تلاش دو دهه ای جامعه بین المللی جهت انعقاد کنوانسیون سلاح های شیمیایی 1993 می توان اشاره کرد.( 1993،TUWMD) لذا این مسئله در اینجا مطرح می شود که علی رغم تلاش جامعه بین المللی جهت ممنوعیت سلاح های شیمیایی دلیل عدم موفقیت جامعه جهانی جهت خلع سلاح های شیمیایی و تحریم تولید و انباشت این سلاح ها چه بوده است؟ در این تحقیق به دنبال آن هستیم تا با بررسی تاریخچه و مبانی ممنوعیت سلاح های شیمیایی و اقدامات سازمان ملل متحد راهکارهای را در جهت جلوگیری از استفاده و خلع سلاح های شیمیایی و تحریم تولید و انباشت این سلاح ها ارائه نماییم.
پیشینیه تحقیق
در رابطه با موضوع تحقیق که استفاده از سلاح های شیمیایی با تأکیدی بر جنگ ایران و عراق می باشد تحقیق مستقلی صورت نگرفته است اما در این خصوص کتب و مقالاتی نگاشته شده که به صورت جسته و گریخته در رابطه با این موضوع می باشد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنیم:
کتاب تحدید تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی در حقوق بین الملل نوشته آقای مهدی کردبچه (1386) در ابتدا با بررسی کلیات، ماهیت و تاریخچه کاربرد سلاح های شیمیایی مطالبی را ارائه داده و سعی دارد با بیان استفاده عراق از سلاح های شیمیایی در طول جنگ تحمیلی را مورد بررسی قرار دهد که به طور کوتاه به این مبحث می پردازد. در ادامه تلاش های بین المللی و منطقه ای در جلوگیری از سلاح های شیمیایی را مورد توجه قرار می دهد. به طور کلی هدف نویسنده در این کتاب آشنا ساختن خواننده با مقوله سلاح های شیمیایی و استفاده این سلاح ها در جنگ تحمیلی می باشد.
آقای محمد باقر نیکخواه بهرامی در کتاب جنایت جنگی حملات شیمیایی عراق در جنگ با ایران (1391) با بیان تاریخچه مختصری در استفاده از سلاح های شیمیایی تماماً سعی خود را در استفاده عراق از سلاح های شیمیایی در جنگ تحمیلی به کار گرفته و ضمن بیان اقدامات سازمان ملل به تحلیل انتقادی دیپلماسی خارجی و عمومی دولت جمهوری اسلامی ایران در این زمینه پرداخته است. ایشان علی رغم اقدامات سازمان ملل در محکومیت عراق با بیان افکار عمومی و دیدگاه های مختلف سعی داشته تا این محکومیت را در افکار عمومی نشان دهد و مهر تأییدی بر مواضع بی طرفانه سازمان ملل در این پرونده بزند.
پایان نامه ای با موضوع کاربرد سلاح های شیمیایی از دیدگاه حقوق بین الملل توسط احمد آتش هوش(1371) نگاشته شده است که با نگاه کلی به این موضوع به بررسی معاهدات منعقد شده در این زمینه پرداخته است. و ضمن بررسی اقدامات جامعه بین المللی اقدامات سازمان ملل را زیر ذره بین خود برده بالاخص در خصوص اقدامات بی طرفانه سازمان در مواجه با جنگ عراق علیه ایران. نویسنده در پایان به این نتیجه می رسد که جهت ممنوعیت مؤثر سلاح های شیمیایی می بایست معاهده ای کامل منعقد و به امضای تمام کشورها برسد معاهده ای که ضمانت اجرای کافی در برخورد با استفاده احتمالی از این سلاح ها را داشته باشد.
در کتاب حقوق بین الملل و کاربرد سلاح های شیمیایی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آقای قاسم زمانی (1376) با بیان جنبه های حقوقی استفاده از این سلاح ها و
