1-3-1- هدف کلی 6
2-3-1- اهداف جزیی . .6
4-1- سوالات پژوهش . 6
5-1- استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه 7
6-1-ضرورت انجام پژوهش. .7
7-1- تعریف متغیرها . 9
1-7-1- تعریف مفهومی متغیرها . 9
2-7-1- تعریف عملیاتی متغیرها 10
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش
1-2-مبانی نظری پژوهش 12
1-1-2- تاریخچه تدریس 13
2-1-2- روش تدریس به عنوان یکی از عناصر برنامه درسی15
3-1-2- مفهوم تدریس و اثربخش بودن آن . 19
4-1-2- تدریس اثربخش چیست؟ 23
5-1-2 -تدریس و یادگیری . 24
6-1-2-مفهوم و ماهیت یادگیری . 25
7-1-2 نظریه های تدریس . 27
8-1-2- مفهوم و ماهیت روش های تدریس 31
9-1-2- انواع روش های تدریس32
10-1-2- سطوح مهارت تدریس 37
11-1-2-تغییر مفهوم تدریس و نقش معلم به تبع تغییر پارادایم های یادگیری .38
12-1-2- مهارت های فرایند تدریس . 40
13-1- 2-منابع ارزشیابی تدریس اثربخش .46
14-1-2- راهکارهای کاربردی یک تدریس اثربخش 50
15-1-2- ویژگی های تدریس اثربخش . 53
16-1-2- شیوه های تعیین معیارهای تدریس اثربخش 58
17-1-2-عوامل موثر در تدریس.59
2-2- پیشینه پژوهش . 66
3-2- خلاصه و جمع بندی از پژوهش های انجام گرفته . 75
فصل سوم: روش پژوهش
1-3- روش انجام پژوهش. 78
2-3- جامعه آماری 78
3-3-حجم نمونه و روش نمونه گیری.79
4-3- ابزار گردآوری داده ها .79
5-3- ویژگی های ابزار پژوهش . 80
1-5-3-نحوه ی اجرای پرسشنامه.80
2-5-3- روایی ابزار اندازه گیری 80
3-5-3- پایایی ابزار اندازه گیری 81
6-3-روش تجزیه و تحلیل داده ها81
1-6-3-تحلیل عاملی تائیدی به روش بیشینه درست نمایی. 82
2-6-3-آزمون Tتک نمونه ای.82
3-6-3-تحلیل واریانس اندازه گیری های مکرر83
4-6-3-تحلیل واریانس چند متغیره. 83
5-6-3- تحلیل واریانس یکطرفه ANOVA84
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
1-4- بخش توصیفی 86
2-4- بخش استنباطی . 92
3 -4- خلاصه ای از تجزیه و تحلیل داده ها102
فصل پنجم: یافته های پژوهش
1-5- خلاصه ای از یافته های پژوهش. 104
2-5- بحث. 108
3-5-محدودیت های پژوهش 111
4-5- پیشنهادهای کاربردی112
5-5- پیشنهادها برای تحقیقات آتی112
پیوست ها
پیوست 1– پرسشنامه دلفی:.113
پیوست 2- پرسشنامه اساتید:.121
منابع:.125
چکیده:
پژوهش حاضر درصدد بررسی و شناسایی مدل های تدریس اثربخش و پیشنهاد مدل مناسبی برای تدریس اثربخش دانشگاهی و تعیین اعتبار سازه ای آن است. تدریس اثربخش به معنی توانایی مدرس برای فراهم کردن تجربه یادگیری جهت کسب نتایج آموزش مطلوب است، برای این منظور تک تک یادگیرندگان باید درگیر فعالیت یادگیری شوند. تدریس اثربخش باید فعالیتی منظم و مرتب و هدفدار باشد و از پیش طراحی شود و هدفش ایجاد شرایط مطلوب یادگیری باشد و معلم و شاگرد بر هم تأثیر بگذارند.
پژوهش حاضر از بعد مدل سازی تدریس اثربخش، نوعی تحقیق توصیفی- همبستگی از نوع تحلیل عاملی به حساب می آید. در این پژوهش با بهره گرفتن از مبانی نظری پژوهش و با بهره گرفتن از منابع کتابخانه ای و الکترونیکی، مدلی برای تدریس اثربخش تدوین شده است. جامعه آماری کلیه اعضاء هیأت علمی دانشگاه خوارزمی شامل 384 عضو هیات علمی استخدامی ( دارای 36 استاد، 58 دانشیار، 259 استادیار، 31 مربی) می باشند که در سال تحصیلی 92-91 در دانشگاه خوارزمی مشغول به تدریس هستند.
به منظور تعیین حجم نمونه، پس از اجرای پرسشنامه 30 نفر به عنوان نمونه اولیه ی تحقیق ، واریانس شاخص های مورد بررسی محاسبه شده و بیشترین مقدار واریانس براورد شده در فرمول برآورد حجم نمونه کوکران جایگزین شده و حجم نمونه تعیین شد که حجم نمونه معادل220 نفر است. روش نمونه گیری در تحقیق حاضر از نوع نمونه گیری چند مرحله ای می باشد). در این پژوهش، روایی محتوایی ابزار اندازه گیری که پرسشنامه ای محقق ساخته است، با نظر متخصصین تأیید شدو همچنین ضریب پایایی از طریق محاسبه ی ضریب آلفای کرونباخ عدد 85/0 برای کل پرسشنامه به دست داد. برای تجزیه تحلیل اطلاعات بدست آمده، از آمار توصیفی (فراونی، درصد) به صورت نمودار و جدول استفاده شد. همچنین از آمار استنباطی برای مدل تدوین شده با بهره گرفتن از تحلیل عاملی سلسله مراتبی اعتبار سازه ای آن سنجیده شده است. اعتبار محتوایی مدل نیز از طریق روش دلفی بدست آمد.
در این پژوهش، مدل تدوین شده بر اساس داده های تجربی اصلاح شده است به این معنی که بعضی از شاخص های کیفیت تدریس بعد از تحلیل عاملی و با پیشنهاد نرم افزارLISREL و تطابق محتوایی و نظری بارنگری شدند. نتایج تحلیل عاملی تائیدی به روش بیشینه درست نمایی نشان داد که همه شاخص ها با 95% اطمینان می توانند مولفه های تدریس اثربخش را را به صورت معنی دار و مثبت اندازه گیری کنند.
مقدمه
در جامعه امروز، آموزش عالی یگانه وسیله دسترسی به شیوه قوی تر و توسعه و پیشرفت بیشتر است. امروزه همه ملت ها، با هر نظام سیاسی و اجتماعی، پیشرفته و در حال پیشرفت، به مسأله تربیت توجه دارند. این توجه شدید بی دلیل نیست و بر منطقی قوی بنیاد شده است (معیری، 1380). در دنیای امروز دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی با انجام سه مأموریت اصلی آموزش، پژوهش و ارائه خدمات نقش مهمی در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه ایفا می کنند، لذا اطمینان از کم و کیف مطلوب عملکرد آنها و توجه مناسب به هر یک از کارکرد های دانشگاه، از اهمیت خاصی برخوردار است و در اثربخشی دانشگاه نیز نقش مهمی دارد. به طور مثال همان طوری که معروفی (1386) خاطر نشان می کند، عدم تأکید بر آموزش، به عنوان یکی از کارکردهای مهم آموزش عالی می تواند به تربیت نیروی انسانی نا کارآمد و ناتوان بینجامد، در این راستا اعضای هیئت علمی از مهمترین عوامل آموزش هستند که کمیت و کیفیت وظایف آنها در دانشگاه ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است (صالحی عمران و قنواتی، 1389).
پژوهش درباره تدریس در دانشگاه از جمله مهم ترین مسایلی است که از یک سو بازخورد مناسب برای تجزیه و تحلیل مسایل آموزشی، تصمیم گیری های اساسی و برنامه ریزی های راهبردی در اختیار مسؤلان و دست اندرکاران آموزش عالی قرار می دهد و از سوی دیگر، مدرسان با آگاهی از کیفیت عملکرد خود در جریان تدریس قادر خواهند بود به اصلاح شیوه ها و روش های آموزشی و در نتیجه، افزایش کیفیت تدریس خود بپردازند (ذوالفقار، 1375).
تدریس با کیفیت مطلوب در آموزش عالی معمولاً با ارتقای فرصت های یادگیری اثربخش برای دانشجویان تعریف می شود. هدف از تدریس در یک عبارت ساده ممکن ساختن یادگیری دانشجوست.تدریس در محیط دانشگاه همیشه اثربخش نیست بنابراین گرچه مدرسان دانشگاهی معمولاً از نظر دانش محتوایی مرتبط با رشته خودشان قوی هستند، اما بسیاری از آن ها دانش محدودی درباره نظریه ها و الگوهای تدریس دارند (هنسون[1]،2003).
2-1-تعریف مساله
بدون شک در دوران معاصر، حرفه ی تدریس یکی از دشوارترین مشاغل محسوب می شود. علاوه بر آگاهی از دانش و تخصص، هر مدرسی باید از هنر و تجربه ی تدریس برخوردار باشد. با عنایت به این چگونگی است که در بسیاری از کشورهای دنیا، مدرسان در آغاز کار باید گواهینامه های علمی و معتبری مبنی بر طی موفقیت در زمینه تدریس دارا باشند و پس از آن نیز به طور مداوم از طریق دوره های آموزش ضمن خدمت، توانمندی علمی و عملی خود را بهبود بخشیده و در واقع تدریس اثربخش داشته باشند (صفوی، 1384).
منظور از تدریس اثربخش مجموعه ای از عملکردها و ویژگی های استاد است که باعث دستیابی به اهداف آموزشی و یادگیری دانشجو می شود. البته یادگیری به عوامل متعدد دیگری از جمله رفتارهای دانشجو، انگیزه یادگیری، محتوای برنامه ی درسی، محیط و منابع فیزیکی نیز بستگی دارد (ظهور و اسلامی نژاد، 1381).
اثربخشی بهترین برداشت در رابطه با اهداف شما از تدریس می باشد، بنابراین آن چه که در یک زمینه اثربخش به حساب می آید، ممکن است در زمینه دیگر اثربخش نباشد. اگر هدف صرفاً انتقال اطلاعات باشد، یک متن درست پردازش شده که راهی برای حل یک مشکل فراهم می کند؛ ممکن است اثربخش در نظر گرفته شود. اگر هدف برانگیختن دانش آموزان به ایجاد راه حل باشد بنابراین متن درست پردازش شده ممکن است به عنوان غیراثربخش در نظر گرفته شود. هر چند شما باید راجب این استدلال که تدریس نامطلوب، تدریس اثربخش است هوشیار باشید، زیرا این استدلال دانش آموزان را مجبور می کند که بیشتر مطالعه کنند.
بدون در نظر گرفتن دیدگاه های متفاوت از تدریس نامطلوب، چنین استدلالی ممکن است یک توجیه عقلی برای بهبود بخشیدن تدریس شما باشد. برای ما تدریس نامطلوب انگیزه را کاهش می دهد، رویکرد منفی نسبت به یادگیری را افزایش می دهد و موفقیت کمتری را حاصل می کند. به طور کلی تدریس اثربخش، سیستماتیک، تحریک کننده و نگه دارنده می باشد (براون و اتکینس[2] ، 1998).
حیطه های مهارتی که اثربخشی کار یک مدرس را تعیین می کنند عبارتند از:
الف- صلاحیت و توانایی فنی (علم و مهارت در درس مورد آموزش)
ب- صلاحیت و توانایی حرفه ای (آگاهی از برنامه ریزی، ارائه و ارزیابی آموزشی)
ج- صلاحیت شخصی (ویژگی های شخصی و رفتاری مؤثر در فرایند تعلیم و تربیت) (میلر و میلر؛ ترجمه ی میری، 1383، نقل از عندلیب و احمدی، 1386).
ارزیابی تدریس اساتید بدون در دسترس داشتن شاخص های تدریس اثربخش نه تنها باعث بهبود کیفیت آموزش نمی شود بلکه باعث افت کیفیت نیز می شود (ظهور، اسلامی نژاد، 1381). بدیهی است تدریس اثربخش دارای معیارهایی است که توسط آن می توان به نوعی ماهیت آن را مشخص نمود.
ارزیابی اثربخشی جنبه تدریس یک استاد به دلیل نداشتن شاخص های مناسب مشکل تر از ارزیابی جنبه پژوهشی اوست. مثلاً با بررسی تعداد مقالات و طرح های اجرا شده تا اندازه ای می توان جنبه پژوهشی استاد را مورد ارزیابی قرار داد. شاید یکی از عواملی که باعث شده در اکثر دانشگاه ها اساس ارتقای اساتید ارزیابی جنبه پژوهشی آنان باشد، آسان تر بودن ارزیابی این جنبه نسبت به جنبه تدریس آنان بوده است (همان منبع، 1381).
اثربخشی کلی تدریس یک مدرس دانشگاه، در پرتو تقابل میان معیارهای کلی، شامل طراحی تدریس، اجرا یا آموزش، مدیریت کلاس درس، روابط انسانی، ارزشیابی و ویژگی های شخصیتی مطلوب، سنجیده و تعیین می شود (کد؛ نقل از عندلیب و احمدی،1386).
تدوین برنامه درسی به فرایند نظم و ترتیب و تعیین توالی و تقدم و تاخر عناصر برنامه درسی اشاره دارد. منظور از تدوین برنامه درسی، برنامه ریزی اصولی و نظام
