متابولیت های اولیه شامل ترکیبات بیوشیمیایی مهم یعنی کربوهیدرات ها، پروتئین ها وچربی ها می باشند. سایر ترکیبات بیوشیمیایی گیاهی که به این سه گروه متعلق نباشند به عنوان متابولیت های ثانویه شناخته می شوند که دامنه وسیعی از مواد را شامل می شوند (حبیبی خانیانی، ۱۳۸۴).
کشور ایران به دلیل تنوع آب و هوایی و اکولوژیک جغرافیایی و به دلیل قرار گرفتن در پهنه ای از جهان که در برگیرنده سه ناحیه رویشی اروپا - سیبری، ایرانو-تورانی وخلیج و عمانی می باشد از تنوع گونه ای قابل توجهی برخوردار است. به طوریکه امروزه با پیشرفت علم گیاهشناسی مدرن تعداد گونه های شناخته شده در آن به ۸۰۰۰ گونه بالغ می گردد. قطعاً در میان این تعداد از گیاهان،بخش قابل توجهی در ردیف گیاهان دارویی قرار می گیرند (مظفریان، ۱۳۸۷).
استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها نسبت به دیگر روش های مداوا از جمله شیمی درمانی، هیدرو تراپی، طب سوزنی، هومیوپاتی و غیره قدمت چندین هزار ساله دارد و تا اوایل قرن گذشته مهمترین منبع دارو در درمان بیماریها به شمار می رفت (بهادری، ۱۳۸۵).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

طبق برخی سنگ نوشته ها و شواهد دیگر به نظر می رسد مصری ها و چینی ها در زمرۀ اولین اقوام بشری بودند که فراتر از بیست و هفت قرن پیش از میلاد مسیح از گیاهان به عنوان دارو استفاده برده اند و حتی برخی از آنها را برای مصرف بیشتر در درمان دردها کشت کرده اند (ولاگ و استودلا، ۱۳۷۱).
بقراط حکیم بنیانگذار طب ونیز ارسطو شاگرد او درمان را بر پایه گیاهان انجام می دادند. آنها علاوه بر گیاهان رویش یافته در منطقه یونان از گیاهان مناطق دیگر نیز استفاده می کردند. بعد از آنها یکی از شاگردان ارسطو به نام تئوفراست مکتب درمان با گیاه را پایه گذاری کرد (فلوک، ۱۳۶۸).
از قرن هشتم تا دهم میلادی دانشمندان ایرانی از قبیل ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی ودیگران به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند وگیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کرده و کتاب های معروفی چون قانون و الحاوی را به رشتۀ تحریر درآورند (ولاگ و استودلا، ۱۳۷۱).
طی بررسی های دقیق گیاهان ایران که فهرست آنها در کتاب فرهنگ نامهای گیاهان ایران آورده شده قریب به ۵۶۹ جنس از جنس های گیاهی ایران دارویی هستند که در برگیرنده حدود ۲۳۰۰ گونه است. تعدادی از این گیاهان به صورت معرفی شده یا کاشته شده به ایران آورده شده اند و در ردیف گیاهان دارویی بومی نیستند. از این تعداد ۸۰ جنس آن در ردیف گیاهانی است که به ایران وارد شده و در نقاط مختلف ایران کاشته شده اند. در میان این گیاهان ۱۱۶ جنس در ردیف گیاهان معطر و رایحه دار است که دربرگیرنده ۸۳۶ گونه می باشد که اغلب آنها متعلق به تیره های آفتاب گردان، نعناعیان و چتریان می باشد (مظفریان، ۱۳۸۷).
زمینه های استفاده از گیاهان دارویی بسیار وسیع و روبه افزایش است. در صنایع آرایشی - بهداشتی به عنوان شوینده و مواد آرایشی، در صنایع غذایی به عنوان نگهدارنده، طعم دهنده، چاشنی و ادویه، در داروسازی وپزشکی به عنوان دارو، طعم دهنده دارو و یا در استخراج مواد مؤثره از دیگر گیاهان، همچنین در صنایع مختلفی نظیر لاستیک سازی،چسب سازی، نساجی و… از این گیاهان ارزشمند استفاده می شود(صالحی، ۱۳۸۲).
کمیت و کیفیت مواد مؤثره یک گیاه تحت تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی می باشد. محصول زراعی یک گیاه دارویی از نظر اقتصادی زمانی مقرون به صرفه است که مقدار مواد مؤثره آن به حد مطلوب رسیده باشد.
از آنجاییکه که گیاهان دارویی که در طبیعت به صورت وحشی یافت می شوند، در محدوده های جغرافیایی گسترده ای می رویند و دسترسی به آنها از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. همچنین استفاده از رویشگاه های گیاهان طبیعت موجب نابودی آنها می شود، از این رو، به جای انهدام ومصرف گیاهان رویشی طبیعت باید نسبت به کشت این گیاهان در سطوح زراعی وباغی اقدام نمود(معقول، ۱۳۷۷).
نکته قابل توجه در کشت گیاهان دارویی حفظ استعداد های اصیل ژنتیکی، پس از غنی شدن آنها از مواد مؤثره تحت تکنیک های زراعی است (امید بیگی، ۱۳۷۴).
نعناع فلفلی گیاهی از تیره نعناعیان است که در زمان های قدیم رومی ها و مصریان از آن استفاده می کردند. اسانس موجود در این گیاه ۵۰۰۰ سال پیش یافت شده است. کشت این گیاه به علت استفاده های فراوان در صنایع دارویی، آرایشی-بهداشتی، غذایی وتولید سموم بیولوژیک از اهمیت بالایی برخوردار است(زرگری، ۱۳۷۹).
از مهمترین عوامل مؤثر بر کمیت وکیفیت اسانس گیاهان دارویی عناصر غذایی خاک است لذا تعیین نوع، میزان دقیق و مصرف صحیح کود تاثیر مهمی در امر تولید و افزایش مواد مؤثره خواهد داشت(معقول،۱۳۷۷).
امروزه کاهش مصرف کود های شیمیایی در تولید محصولات زراعی با بهره گرفتن از کود های زیستی به عنوان جایگزین یا مکمل کودهای شیمیایی پر مصرف، از جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی، مزیت هایی را به دنبال دارد(مرادی، ۱۳۸۸).
فصل دوم
« بررسی منابع »
۲-۱- زراعت گیاهان دارویی
توجه به کشت و توسعه گیاهان دارویی در جهان، از زمان برگزاری چهارمین کنگره بین‌المللی حفظ و سلامت جهانی فائو در سال ۱۹۸۶ و قرار گرفتن داروهای گیاهی در انبوه داروهای جهانی آغاز و باعث شد که تقاضای جهانی این محصولات به طور فزاینده‌ای افزایش یابد. تمایل به تولید گیاهان دارویی و معطر و تقاضا برای محصولات طبیعی به خصوص در شرایط کشت اکولوژیک در جهان رو به افزایش می باشد .(Carrubba et al., 2002)کشت اکولوژیک گیاهان دارویی، کیفیت آن ها را تضمین کرده و احتمال اثرات منفی روی کیفیت دارویی و عملکرد آنها را نیز کاهش می دهد .(Griffe et al., 2003)
به دنبال آن کشورهای مختلف نسبت به برنامه‌ریزی کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطوح صنعتی و بهره‌برداری و استفاده از آنها در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی اقدام نمودند و در کنار آن، بازرگانی بین‌المللی این محصولات با رونق روزافزونی روبه‌رو شد. متأسفانه، در کشور ما به رغم وجود پیشینه بسیار طولانی در مصرف گیاهان دارویی و گذشته درخشان خود در مورد دانش گیاهان دارویی و وجود دانشمندانی همچون ابوریحان بیرونی، ابن سینا و رازی، همچنین تنوع فراوان گونه‌های دارویی (تقریباً دو برابر تعداد گونه‌های چندین کشور اروپایی) به عنوان یک منبع غنی طبیعی از دیدگاه اقتصادی و در نتیجه توانایی‌های بالقوه در تولید و صاردات گیاهان دارویی ، هنوز آن طور که شایسته است در زمینه شناسایی، اهلی کردن و کشت انبوه این گیاهان گام اساسی برداشته نشده است. بنابراین با شناخت ومطالعه روند تولید وتجارت گیاهان دارویی ایران و به دنبال آن توجه دقیق و جدی به این مهم، می‌توان علاوه بر تامین نیاز صنایع داروسازی کشور نسبت به مواد مؤثره دارویی، درآمد ارزی قابل توجهی از صاردات فرآورده‌های گیاهان دارویی کسب نمود(باقری و همکاران، ۱۳۸۴).
بررسی تولید و صادرات گیاهان دارویی ایران نیز لزوم توجه به تولید زراعی این گیاهان را نشان می‌دهد.
تولید زراعی این گیاهان پس از گذار از مرحله امکان سنجی کشت و تولید مزرعه‌ای نیازمند یک بررسی و توجیه اقتصادی جهت تصمیم‌گیری و برنامه ریزی در خصوص آن ، با توجه به هزینه‌ها و درآمدها می‌باشد.
بررسی اقلام تولیدی و صادراتی در گیاهان دارویی حکایت از اهمیت تولید زراعی به جای روش های سنتی و بهره‌برداری از عرصه‌های طبیعی دارد. ضمن اینکه با افزایش جمعیت کنونی و فشاری که بر عرصه‌های طبیعی وجود دارد، اصولاً حجم تقاضای گسترده کنونی جواب داده نخواهدشد مگر با روش های مناسب تولید زراعی این گیاهان (وجدانی و سلگی، ۱۳۸۴).
از عمده اهداف و انگیزه‌های کشاورزان در انتخاب گیاه دارویی به عنوان یک گیاه زراعی، افزایش بهره وری آنها در مقایسه با سایر محصولات زارعی می‌باشد به ویژه آنکه برخی از انواع این گیاهان در شرایط آب وهوایی نامساعد و محدود نیز قابلیت کشت و تولید را دارند (باقری و همکاران، ۱۳۸۴).
۲-۲- مشکلات عمده در تولید و توزیع گیاهان دارویی کشور
عمده ترین مشکل گیاهان دارویی در کشور استاندارد نبودن و عدم کنترل کیفی و کمی داروهای گیاهی، نبود بازار داخلی مناسب به دلیل عدم تجویز پزشکان، سیستم توزیع نامناسب (عطاری ها)، عملکرد ضعیف برخی از تجار ایرانی، ضعف در فنآوری و تهیه داروهای گیاهی به دلیل عدم آگاهی کشاورزان از اصول صحیح کشت و بهره برداری ،خشک کردن، ضعف سیستم بسته بندی، نحوه انبار داری و انبار سازی، ضعف در اطلاع رسانی، نبود صنایع تبدیلی در مناطق مختلف و کشت اصولی و علمی این گیاهان می باشد. مهم تر اینکه این صنعت دارای یک متولی خاص و دلسوز نبوده و عدم هماهنگی بین سازمانی به این سوء مدیریت قوت می‌بخشد.
بسیاری از توانایی های کشور در پس موانع ومشکلات عدیده‌ای پنهان مانده‌اند.اهم این مشکلات ریشه در عدم وجود برنامه جامع و ملی دارد که متأسفانه مدیران کشور با این مسأله به صورت استراتژیک برخورد نمی‌کنند.
هر سازمان و ارگانی در عمل، بر مبنای نیاز سنجی و اولویتهای درون سازمانی اقدام به فعالیت می‌کند که نتیجه آن کارهای پراکنده و تکراری است و نتایجی موضعی و کمرنگ به همراه دارد. به علاوه اکثر قراردادهای بسته شده در این صنعت به نفع کارخانه است و در نهایت اینکه به دلیل عدم اعتماد کشاورزان به پیشنهاد این مراکز فشار بر عرصه های طبیعی زیاد می‌شود که خود بحثی مفصل را می‌طلبد.
از سوی دیگر هر چند حضور بخش خصوصی برای مدیریت این شبکه از نظر مدیریتی آرمانی به نظر می‌رسد ولی شاید بهتر باشد برای جلوگیری از ایجاد مشکل، سازمان هایی نیمه دولتی به عنوان هسته مرکزی این آژانس بازاریابی فعالیت کنندو این شرکت های خصوصی که از کمک های دولتی بهره‌مند هستند، در زمینه‌های مختلف با این هسته مرکزی به تبادل اطلاعات و خدمات و کالا بر اساس تعرفه‌های منصفانه بپردازند. این زمینه شامل همکاری بازاریابی کارخانه‌های فرآوری و بسته بندی برای اعلام نیاز همکاری شرکتهای خصوصی برای ترویج، بستن قرارداد با کشاورزان، ارائه مشاوره‌های علمی و مالی، بیمه محصولات وغیره برای تأمین نیاز است.
در عرصه بین المللی باید به استانداردهای جهانی توجه شود و با توجه به ذخایر فیلوژنتیکی غنی موجود، تحولی عملی در اصول کشت و فرآوری این گیاهان لازم به نظر می‌رسد که می‌تواند هزینه‌های خود را به عنوان بودجه‌ای با حداقل ثابت و بسته به سود شبکه تامین نماید(نیرومنش و همکاران، ۱۳۸۴).
یکی از مشکلات مهم موجود بر سر راه رشد و توسعه گیاهان دارویی بازار یابی محصولات آن می‌باشد. بازار یابی صحیح سبب می‌شود تا محصولات بر اساس نیاز مصرف کنندگان تولید و به نحوه بهداشتی و مورد پسند در اختیار آنان قرار گیرد. به دلیل ویژگی های خاص گیاهان دارویی نظیر فساد پذیری، تولید فصلی و حجیم بودن، بازار یابی محصولات آن از حساسیت بالایی برخوردار است .
عملیات بازار یابی شامل انبارداری ،حمل و نقل،درجه بندی ،بسته بندی و تبدیل می‌باشد. در سازمان بازار یابی نیز تولید کنندگان، واسطه ها و مصرف کنندگان نقش عمده را ایفا می کند(رحیمی، ۱۳۸۴).
هزینه‌های بازاریابی باید از سوی کارخانجات دارای صنایع تبدیلی گیاهان دارویی به عاملین بازاریابی پرداخت شود. علت این گونه اختصاص سود این است که فرآورده‌های دارویی قیمتی بسیار بالاترازخود آن گیاهان به صورت تر و یا خشک دارند. از سوی دیگر این شبکه بازاریابی بدلیل فعالیت درعرصه بین المللی برای کارخانجات سودی سرشار به همراه خواهد داشت. به نظرمی رسد عملکرد این سیستم بسیار گران است که تمام قسمتهای ذینفع به صورت کاملاً منصفانه به ادامه فعالیت اقتصادی علاقه نشان می‌دهند.
۲-۳- تیره نعناع
تیره نعناع دارای صفات و اختصاصات بسیار با اهمیت است. اختصاصات مزبور به قدری روشن و قابل تشخیص اند که این تیره را باید از اولین تیره های مشخص شناخته شده توسط گیاه شناسان دانست.
بر اساس ساختمان گل، نعناعیان یکی از بزرگترین و توسعه یافته ترین خانواده های گیاهی رده عالی محسوب می شوند. این گیاهان در تمامی نقاط جهان به جز قطب شمال وقطب جنوب پراکنش دارندو بیشترین دامنه انتشار آنها در منطقه مدیترانه است , ۲۰۰۵) Aflatuni).
گیاهان این تیره گیاهانی عموماً علفی، یکساله یا پایا و دارای ساقه های راست یا خزنده اند. بعضی از آنها ظاهر بوته مانند و ساقه های چوبی شده فراوان دارند.
از مشخصات این گیاهان آن است که ساقه های چهار گوش دارند. از قاعده ساقه آنها نیز غالباً ساقه های فرعی منشأ می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کنند ویا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه های زیر زمینی در می آیند. در انواع چند ساله این گیاهان،ساقه های مسن، ظاهر مدور دارند.
عدۀ زیادی از گیاهان تیره نعناع، به سرعت تحت تأثیر شرایط متفاوت محیط زندگی قرار می گیرند، مانند آنکه انواعی از آنها که در دشت ها و اماکن مرطوب می رویند اگر به محیط های خشک منتقل شوند، به سرعت تغییراتی از نظر سازش و تطابق با شرایط محیطی حاصل می کنند تا تحمل آنها در مقابل تعرق، زیاد شود. به طوری که برگ های آنها پوشیده از کرک می شود، یا کنارۀ پهنک برگ های آنها به سمت پایین خمیدگی پیدا می کند، یا روزنه ها به حالت فرو رفته در بشره باقی می مانند، یا ممکن است هیپودرم آنها به صورت کاملا کلانشیمی درآید و یا برگ حالت نسبتا ضخیم و چرمی پیدا کند. حتی سطح برگ ممکن است کاهش حاصل نماید به حدی که به کلی از بین برود. (زرگری، ۱۳۷۶). این گیاهان برای سهولت در گرده افشانی سازگاری هایی مانند شکل ظاهری گل، رنگدانه ها و تراوش شهد پیدا کرده اند(Aflatuni, 2005).
گیاهان تیره نعناع، عموماً برگ های متقابل، گاهی ساقه آغوش و به ندرت فراهم دارند و برگ ها همیشه ساده اند. بشره ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی وغیر ترشحی به اشکال مختلف است.(امید بیگی، ۱۳۷۶ )
گل های آنها کامل، نامنظم، نر- ماده و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است. این گیاهان دارای کاسه گل پیوسته بوده که عموماً دارای ۵ تقسیم یا دندانه می با شد و بر روی کاسه گل گاهی خطوط برجسته و گاهی اوقات کرک وجود دارد که در شناسایی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.(زرگری، ۱۳۷۶ )
این خانواده یکی از بزرگترین خانواده های گیاهی برای ارزیابی و بررسی وقایع متابولیسم ثانویه است.
مواد مؤثره عمده نعناعیان، اسانس های ترپنوییدی و مواد فنلی گوناگون است.بیشتر ترپن ها و دیگر ترکیبات درغدد ترشحی برگ ها، ساقه ها و اندام زایشی این گیاهان تجمع یافته اند .(Aflatuni, 2005)
جام گل در این گیاهان دارای اشکال متنوع بوده وعموماً به چهار صورت زیر می باشد:
۱- جام گل دارای دو لوب مشخص
۲- جام گل به علت عدم رشد لوب فوقانی به ظاهر دارای یک لوب
۳ – جام گل مرکب از پنج لوب مساوی یا تقریباَ مساوی
۴ – جام گل فقط دارای لوب تحتانی منقسم به پنج لوب
پرچم آن ها حالت دی دینام دارد. مادگی دو برچه ای، خامه ژینوبازیک و میوه چهار فندقه محتوی دانه های بدون آلبومن است.
گیاهان این تیره از نظر مشخصات تشریحی دارای ویژگی های عمومی به شرح زیر می باشند:
۱- انواع علفی آنها عموماً دارای دسته های کلانشیم در زوایای ساقه زیر بشره اند. وجود این حالت باعث می گردد که ساقه این گیاهان ظاهر چهار گوش پیدا کند.
۲ - دسته های چوب - آبکش پسین در آنها معمولاً به وضع غیر ممتد و جدا از هم دیده می شود.
۳ - بشره ساقه و برگ این گیاهان، غالباً پوشیده از تارهای ترشحی و غیر ترشحی به اشکال مختلف است .

توجه روزافزون محافل علمی و پزشکی و داروسازی به گیاهان داروئی و داروهای گیاهی و فراورده‌های آنها و همچنین روند فزاینده مصرف این گیاهان در تمامی کشورها باعث گردیده است که این گیاهان و فراورده‌های آنها، جایگاه جدیدی در میان داروها برای خود باز نموده و حتی در بعضی موارد گوی سبقت را نیز از داروهای شیمیایی بربایند. بویژه گزارشهای زیادی که بصورت مستمر از نتایج تحقیقات جدید در خصوص درمان بیماریهای صعب‌العلاج با این گیاهان اعلام می‌گردد، باعث ایجاد علاقه و توجه مردم شده و این توجه و علاقه موجب هجوم دست‌اندکاران و بهره‌برداران به رویشگاهها و طبیعت و برداشت بی‌رویه این گیاهان می‌شود. همچنین عدم مدیریت کافی جهت بهره برداری اصولی، عدم وجود دستورالعمل بهره‌برداری به همراه عدم آگاهی کافی بهره‌برداران و نهایتاً برداشتهای بی‌رویه و نامحدود این گیاهان، موجب کاهش تدریجی بعضی از گونه‌ها از عرصه‌های طبیعی و رویشگاها گردیده و در نهایت فرسایش ژنتیکی و انقراض این گونه‌ها را به دنبال خواهد داشت و این خطر، طبیعت و گونه‌های دارویی با ارزش را در آینده به شدت تهدید می‌کند. در این رابطه با هدایت و تشویق بهره‌برداران و دست‌اندرکاران گیاهان دارویی به کاشت و تولید این گیاهان می‌توان قدم ‌های موثری در جلوگیری از تخریب منابع طبیعی برداشت.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

همچنین با نگاهی استراتژیک تولید دارو در جهان و در کشور های پیشرفته که در سال های گذشته در مقابل واردات ۵۵۰ میلیون دلاری ماده اولیه دارویی حجم ۷۶ میلیارد دلار صادرات دارو را داشته اند، به خوبی اهمیت توجه به تولید دارو در کشور ما مشخص می شود.
در ایران نیز استفاده طبی از گیاهان دارویی از قدیم مرسوم بوده است.ضمن این که کشور ایران به علت موقعیت جغرافیایی ویژه اش از تنوع گونه ای بسیار زیادی برخوردار است.تعداد گونه های گیاهی ایران به تنهایی چند برابر قاره اروپاست. در این میان بسیاری از این گونه ها، گیاهان دارویی می باشند اما متاسفانه هنوز ارزش دارویی آنها شناخته نشده است. لذا شناسایی ، استفاده و حفظ این ذخایر ژنتیکی امری ضروری است. امروزه از گیاهان حاوی مواد موثره بر اساس نوع و نحوه مصرف آنها در گروه بندی گیاهان دارویی (medicinal plants)، عطری (Aromatic plants)، ادویه (spice plants) برای تولید فرآورده های متنوع دارویی، غذایی و آرایشی بهداشتی استفاده می شود و هرروزه اهمیت و تقاضای جهانی آنها افزایش می یابد. بسیاری از گیاهان به خاطر اسانس آنها مورد استفاده قرار می گیرند و به علت خواص دارویی اسانس بعضی از گیاهان دارویی نحوه استخراج و نگهداری آن حائز اهمیت است (۱).
۱-۱٫ بیان مسأله
از آنجا که کشت و اهلی کردن گونه های ارزشمند دارویی و معطر کشور می‌تواند در دستور کار محققان و تولید کنندگان گیاهان دارویی در کشور قرار گیرد، در این تحقیق ابتدا بذر اکسشن های مختلف بومادران خزری (به تعداد ۱۶ اکسشن) از رویشگاههای مختلف جمع آوری شده و در شرایط محیطی یکسان در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات البرز واقع در شهرستان کرج وابسته به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کشت شده است. در این پروژه بررسی و مقایسه کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه ی بومادران مد نظر است. بدین منظور گلهای هر یک از اکسشن‌های مختلف این گونه در زمان اوج گلدهی جمع آوری شده و پس از خشک کردن به روش تقطیر با بخار آب مورد اسانس گیری قرار میگیرد. اسانس های حاصل با بهره گرفتن از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (GC )و کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MASS) مورد شناسایی کمی و کیفی قرار میگیرند و در نهایت به مقایسه و بررسی کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه ی بومادران کشت شده پرداخته شود.
۱-۲٫ ضرورت اهمیت موضوع
با توجه به نیاز کشت و صنعت گیاهان دارویی و صنایع داروسازی کشور به معرفی گونه های جدید و با عملکرد بالا از نظر میزان محصول تولیدی و کیفیت مواد ﻤﺆثره، بررسی گونه های دارای اسانس ارزشمند از جنس بومادران و معرفی اکسشن های برتر آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بررسی اکسشن های مختلف Achillea filipendula برای اولین بار در کشور در این تحقیق صورت می گیرد. شرکتهای کشت و صنعت گیاهان دارویی و تولیدکنندگان اسانس در داخل کشور با بکاربردن مناسب ترین اکسشن ها و گونه بومادران زاگرسی (خزری) قابل کشت در شرایط آب و هوایی کرج، به کمیت و کیفیت بهتری از گیاهان و اسانسهای تولیدی دست خواهند یافت و ارزش افزوده بیشتری نصیب آنان خواهد شد. همچنین از آنجایی که در برنامه‌های اصلاحی ژنتیکی برای بهبود کمی و کیفی عملکرد و تحمل شرایط محیطی, بهره‌گیری از تنوع ژنتیکی از ضروریات اولیه تولید ارقام برتر است این امر با ارزیابی توده‌های متنوع گیاهی و معمولا از مناطق مختلف جغرافیایی برای صفات مطلوب و بکارگیری ژنهای کنترل کننده این صفات، به کمک روش های مختلف اصلاحی امکان‌پذیر می‌باشد. چنانچه منابع و ذخایر ژنتیکی از نظر پتانسیل های ژنتیکی ارزیابی نگردند، استفاده از ژنوتیپهای مورد نظر برای ایجاد ارقام برتر امکان‌پذیر نبوده و یا دارای نتایج مطلوب و مشخص نخواهد بود. بنابراین ارزیابی ظرفیتهای موجود در توده‌های مختلف گیاه از نظر صفات عمده نظیر میزان عملکرد ، بایستی صورت گیرد.
از طرفی میزان تاثیر عوامل ژنتیکی و نیز عوامل محیطی در صفات مختلف متفاوت است و ژنوتیپها و یا اکوتیپهای مختلف نیز در برابر شرایط محیطی واکنشهای مختلفی نشان می‌دهند.
یکی از مهمترین فاکتورهایی که برای ارزیابی این توده ها باید مورد بررسی قرار گیرد بازده اسانس و نوع و درصد اجزای تشکیل دهنده آن است. بهای هر واحد (لیتر) از اسانس گیاهان معطر بستگی به کیفیت آنها دارد و کیفیت اسانس گونه های مختلف بومادران به صورت مستقیم با میزان ترکیبهای خاصی در اسانس هر گونه نسبت دارد.
از آنجا که بین کمیت (بازده) و کیفیت اسانس اکسشن های مختلف بومادران زاگرسی (Achillea (filipendula که بذور آنها از رویشگاهای مختلف کشور جمع آوری شده و در یک شرایط اکولوژی یکسان (اطراف کرج) کشت شده اند، تفاوت وجود دارد و یک یا چند اکسشن بیشترین بازده و کیفیت اسانس را تولید می کند، می تواند جهت تکثیر و بهره برداری در سطح وسیع پیشنهاد شوند.از این رو در این تحقیق سعی می‌شود که به بررسی کمی و کیفی اسانس اکسشن های مختلف این گونه در آب و هوای کرج پرداخته شود.
۱-۳٫ اهداف

1. 1. مقایسه کمی و کیفی اسانس شانزده اکسشن مختلف گونه بومادران خزری کشت شده

1. 1. تعیین مناسب ترین اکسشن گونه بومادران زاگرسی(خزری) برای کشت در شرایط آب و هوایی کرج

1. 1. مشخص شدن ارزش دارویی و موارد کاربرد بومادران خزری

فصل دوم
مروری بر متون گذشته
۲-۱٫ خانواده کمپوزیته(سینانتره/آستره/کاسنی)^[۱]
از بزرگترین خانواده دولپه ای با حدود ۱۰۰۰ جنس و ۲۰۰۰۰ گونه است که تقریبا در تمام سطح کره زمین به ویژه مناطق معتدل و سرد پراکندگی وسیع دارند. برخی طایفه ها و جنس های این خانواده خاص برخی از قاره ها هستند.مثلا زیر خانواده با گل دارای جام دو لبه (لابیاتی فلوره) به آمریکای جنوبی اختصاص دارد و در آن منطقه به طور خاص پراکنده اند و در بین آنها زیر خانواده دیگر دیده نمی شود. لوله گلیها « توبولی فلور» و پرتو آساها «ردایه» تقریبا در تمام سطح زمین به ویژه در نواحی گرمسیری انتشار دارند. زبانه گلیها « لیگونی فلوره » در مناطق معتدل اروپا-آسیا گونه های این خانواده تقریبا ۶/۱ درصد کل گیاهان گلدار اروپا و آمریکای شمالی را تشکیل می دهند. که ۵/۱ درصد آن در کالیفرنیا می روید.خانواده کمپوزیته که از گیاهان دولپه است عموما علفی، بندرت چوبی ، یا پیچان، با برگهای متناوب ساده و یا دارای پهنک بریده به اشکال مختلف است. وضع خاص دستگاه زایشی این گیاهان تقریبا در دیگر گیاهان دو لپه ای دیده نمی شود.محور گل آذین یا دمگل آذین در این گیاهان در انتها به صورت نهنجی مشترک و به شکل کوپه توسعه پیدا کرده و در گریبانی از برگها محصور می شود. گل ها معمولا در بغل برگکهای مادر که به صورت پولکها و یا پرز های روی نهنج هستند ظاهرا همیشه بسیار کوچک و ریزند. گاه بیش از هزار گل روی یک نهنج یا کوپه در گل برخی از جنس ها دیده میشود. هر گل آذین کوپه با تمام تعداد گل آن حالت یک گل واحد را دارد. و این امر از خصوصیات بارز تکاملی گیاهان این خانواده محسوب میشود. این ساختار گل آذین نه تنها سبب تمایز آنها با دیگر گیاهان دو لپه ای از نظر ریختار می گردد، بلکه سبب سهولت هر چه بیشتر تولید مثل، ازدیاد و برتری آن ها در اشغال عرصه های رویشگاهی می شود؛ و دارای اهمیت زیست شناسی بسیار است (۳۹).
بسیاری از گونه های جنس کاسنی مصرف غذایی دارند و از برگ ریشه کاسنی معمولی (که بسیار تلخ مزه اند) برای تقویت بنیه و تصفیه خون به ویژه در بیماریهای عفونی استفاده می شود. گونه سیکوریوم آندیوا همان “آندیو” است که گیاه در حال رشد و جوان آن به عنوان سالاد مصرف می شود. در زیر به برخی از خواص دارویی برخی از گونه های تیره کاسنی می پردازیم.
گونه بابا آدم^۱ ، ریشه آن دارای اینولین است. ریشه ی باباآدم دارای اثرات صفرا آور، مدر، معرق، دفع اسید اوریک و پایین آورنده قند خون است.
گونه غافث^[۲] دارای اینولین و ماده تلخ بنام اوپاتورین(قی آور) است. این گیاه اشتها آور، مدر ، مقوی و معرق است.
گل گندم^[۳] دارای موسیلاژ، تانن و یک ماده رنگی بنام “سیانین” بوده و اثر مدر دارد. به علاوه در سرماخوردگی، جهت رفع سرفه بکار می رود.گل رنگ^[۴]، روغن دانه ی آن دارای اثر ملینی و کاهش دهنده کلسترول است. خارمریم^[۵]، دارای سیلیمارین و اثر آنتی هپاتوتوکسیک است. شکرتیغال^[۶] یا شکر تیهال دارای خواص نرم کننده مجاری تنفسی و ضد سرفه است. زنجبیل شامی^[۷] ریشه ی آن ۴۰ درصد اینولین دارد و مقوی، مدر، اشتهاآور، ضد باکتری و ضد عفونی کننده است.
افسنطین^[۸]، برگ آن دارای ماده ای تلخ بنام ابسینتین و قسمت هوایی آن دارای اسانس حاوی تویون است و اثرات مقوی، قاعده آور، ضد کرم وضد عفونی کننده دارد.ترخون از گیاه دیگر این جنس است که اثر ضد کرم دارد.
بومادران^[۹]، سر شاخه های آن دارای اسانس است و دارای اثر ضد نفخ و جهت درمان هموروئید بکار می رود. بابونه رومی^[۱۰]، اسانس بابونه به عنوان مقوی تلخ، بادشکن،ضد عفونی کننده به کار میرود. بابونه آلمانی^[۱۱] نیز یک گیاه دارویی است که دارای اثرات ضد اسپاسم، ضد نفخ و ضد التهاب می باشد و در درمان استوماتیتیس مزمن حاصل از شیمی درمانی موثر بوده و تعداد نوتروفیل ها را در نوتروپنی افزایش می دهد. گل مینا^[۱۲] دارای ساپونین، موسیلاژ فراوان و اینولین بوده و اثر مقوی و معرق دارد. گل های بابونه گاو چشم^[۱۳] دارای “پیرترین” است و به عنوان ضد عفونی کننده و دور کننده حشرات استفاده می شود.
از ریشه گیاه آقحوان به عنوان مقوی معده در طب سنتی استفاده می نمایند. از سرشاخه های شاهسپرم^[۱۴] به عنوان آرام بخش استفاده می نمایند (۳و۲۳).
۲-۲٫ مشخصات جنس” بومادران”
بومادران از نظر رده­بندی جزو دسته گیاهان گلدار نهاندانه (Angiospermae)، دولپه (Dicotyledon)، پیوسته گلبرگ (Sympetalae)، راسته گل استکانی (Campanulales)، تیره کاسنی یا آفتابگردان (Compositae)، زیر تیره توبولی فلورا (Tubuliflorae)، تبار آنتمیده (Anthemideae) و جنس آچیلا (Achillea L.) است (۴۵).
جنس بومادران (Achillea) یکی از مهمترین جنس های خانواده کاسنی (Asteraceae) است که بخشهایی از اروپا و آسیا به صورت خودرو رویش داشته و از نظر دارویی بسیار حایز اهمیت است (۲۹). بومادران ازجمله گیاهان دارویی و زینتی است که گونه های مختلف آن به صورت وحشی در مناطق مختلف ایران رویش دارند. این گونه ها به عنوان گیاهانی کم توقع می توانند در فضای سبز مناطق خشک مورد استفاده قرار گیرند (۳۶). در دنیا بیش از ۱۰۰ گونه از این جنس وجود دارد (۲۳و۶۰). این گیاه در صنایع داروسازی کاربرد زیادی دارد مواد موثره آن اشتهاآور است و سبب هضم غذا می شود از دم کرده آن برای کاهش فشارخون استفاده می کنند و در صنایع آرایشی، بهداشتی، تهیه کرم و پماد از آن استفاده می شود(۶). در قرون وسطی بومادران (Achillea millefolium) را برای بندآوردن خونریزی بینی، درمان اختلالات قاعدگی، بی خوابی، اختلالات بینایی، اخلاط خونی (وجود خون در ادرار) ، صرع و غیره بکار می بردند (۲۳و۱۳). بومادران(Achillea millefolium) دارای اثر قوی ضد تشنج، رفع بواسیر و التیام دهنده زخم و جراحات است . همچنین دم کرده سرشاخه های گلدار این نوع بومادران در رفع گاستریت های حاد و مزمن، رفع نفخ و ترشی معده اثر نافع دارد (۲۳). بومادران (Achillea millefolium ) به دلیل قابض بودن، بواسیرهای خونی و اسهال های ساده را درمان می کند و چون در این گونه موارد بطور قاطع عمل میکند اعتقاد مردم نسبت به آن در طی قرون متمادی همواره زیاد بوده است (۲۳و۲۵). بومادران زرد در طب سنتی کشور اردن به عنوان داروی ضد نفخ مورد استفاده قرار می‌گیرد، در صورتی که در ترکیه به عنوان داروی تسکین دهنده دردهای شکمی و التیام دهنده زخمهای پوستی کاربرد دارد (۵۱). بومادران ( Achillea ptarmica) بند آورنده خون، زیادکننده ترشحات بزاق و عطسه آور است.گرد ریشه و برگ گیاه را سابقا برای ایجاد عطسه به منظور رفع سردردهای یکطرفه بکار می برده اند ولی این کار وخصوصا برای مبتلایان به فشارخون و فتق مضر بوده است. با جویدن ریشه این گیاه، ترشحات بزاق تحریک می گردد و افزایش حاصل می کند ولی چون طعم ریشه تلخ و تند است از این جهت نمی توان استفاده کامل ازآن به منظور فوق بعمل آورد. در استعمال خارج، سابقا از ریشه آن با اثر دادن بر روی پوست بدن، جهت رفع خون مردگی استفاده بعمل می آورده اند. بومادران ( Achillea santolina) دم کرده آن در محلهای رویش گیاه، به عنوان مقوی معده، نیرو دهنده و معرق مصرف می شود. بومادران ( Achillea ageratum) به عنوان نیرو دهنده، قابض، ضد خونروی، ضد کرم و همچنین التیام دهنده استفاده می شود (۲۴).
بومادران گیاهی چند ساله علفی، دو لپه از تیره آفتابگردان یا مرکبان می باشد. تیره مرکبان ، یکی از بزرگترین تیره های گیاهی است. و در حدود ۱۱۰۰جنس و ۲۳۰۰۰ گونه گیاهی دارد. جنس بومادران در زیر تیره گل آفتابی ها قرار دارند. یعنی هم گلهای لوله ای و هم گلهای زبانه ای دارند.گلهای لوله ای در مرکز کپه و گلهای زبانه ای در حاشیه کپه قرار دارند.در گیاهان تیره مرکبان هر گل دارای ۵ پرچم بوده وبساک آنها به هم چسبیده و لوله ای را تشکیل میدهند.گل آذین از نوع کپه ومیوه از نوع فندقه یا (Achene)می باشد.در جنس بومادران نهنج کپه دارای فلسهای زیادی بوده و در فندقه پرک همیشه موجود نیست . بومادران معمولا تا ارتفاع ۹۱ سانتی متری  ومعمولا به فرم تک ساقه ای رشد می کند و در قسمت انتهایی چند شاخه می شود.برگها به صورت متناوب در طول ساقه بوده ومعمولا ۷ تا ۱۲ سانتی متر طول دارندو دارای برگچه های بسیار ی هستند.و این حالت به بومادران ظاهری پر مانند وظریفی می دهد.هر گل آذین کپه در حدود ۲۰ الی ۲۵ گل به رنگهای سفید و زرد وقرمز و نارنجی و .. می باشد. بومادران سفید و زرد رنگ به وفور در مراتع روستای باللوجه یافت میگردد.گلهای بومادران زنبورهای عسل را به خود جلب می کنند وهمچنین به خاطر گلهای زیبایش در فضای سبز کشت می گردد.از طریق بذر به آسانی تکثیر می یابد.
بومادران گیاهی پوشیده از کرک، برگ‌های ساده یا شانه‌ای مرکب پوشیده از کرک یا فاقد آن، کپه ناجور گل معمولاً کوچک کم و بیش دارای (دم گل آذین بلند یا فاقد آن) گل آذین منفرد یا کم و بیش دیهیم مجتمع، گریبان مستطیلی، استوانه‌ای تا نیمه کروی فشرده، برگ‌ها زاویه دار یا نوک کند و دارای حاشیه شفاف، گل‌های زبانه‌ای سفید، زرد یا قرمز، نهنج مخروطی یا مقعر، فلس دار، کاهک نیزه‌ای یا مستطیلی و نازک، بدون کلروفیل، نوک کند، بریده بریده یا نوک تیز و رگه‌ی میانی آن غیر ممتد. فندقه ها فشرده یا گرد، دارای رگه‌ی مشخص اما بدون بال جانبی است.
۲-۲-۱٫ رویشگاه و پراکنش­گیاه بومادران
جنس بومادران (Achillea) گیاهانی علفی و چند ساله، از خانواده کاسنی (Asteraceae) هستند. در این خانواده ۹۰۰ جنس و حدود ۱۳۰۰۰ گونه وجود دارد که در نقاط مختلف کره زمین پراکنده اند (۳). موطن اصلی بومادران در نیمکره شمالی بویژه در نواحی کوهستانی نقاط مختلف اروپا و در زمینهای مرطوب مرکز و جنوب اروپا، شرق آسیا و شمال افریقا بیان شده است. بیشترین انتشار این خانواده در نواحی معتدله و سرد کره زمین است (۷). این جنس در ایران ۱۹ گونه گیاه علفی چندساله معطر دارد که ۷ گونه آن انحصاری ایران می‌باشد. بومادران در مناطق مختلف کشورمان به صورت خودرو رشد می­ کند. این گیاه بومی شمال غرب اروپا و شمال ایرلند است، اما در عراق، افغانستان، پاکستان، آناتولی، آسیای مرکزی، لیبی، قبرس، سینا، سوریه، فلسطین، ماورای قفقاز، تالش، ترکمنستان، لبنان و قفقاز نیز یافت می­ شود (۴۵).
۲-۲-۲٫ اهمیت اقتصادی و موارد مصرف بومادران
تاکنون دانشمندان بالغ بر ۱۰۰ ترکیب بیولوژیک فعال در بومادران کشف نموده اند. بومادران دارای مواد تلخ و اسانس‌های فرار است که این مواد خاصیت ضد التهاب و ضد اسپاسم دارند و ترشحات معده را تحریک می‌کنند. تحقیقاتی که در سالهای اخیر بر روی روغنهای فرار A. biebersteinii انجام شده نشان داده است که تاثیرات این مواد فراتر از تاثیرات صرفا شیمیایی بوده و خواصی چون خواص ضد باکتری، ضد قارچ، آنتی اکسیدانت، حشره کش، علف کش و التیام دهنده زخم را به آن نسبت داده اند (۱۲و۱۳و۱۴و۱۵) . مصرف مقدار زیاد این روغن سبب سر درد، سرگیجه می‌شود. از نظر ترکیبات شیمیایی دارای اسانس روغنی فرار و ماده‌ی (HCN گلوکوزید)، آکیلیئین (آشیلین)^[۱۵]می‌باشد گل‌های بومادران دارای اسانس روغنی فرا و ماده‌ای به نام آزولن^[۱۶]می‌باشد وجود کولین^[۱۷]در این گیاه موجب کاهش فشار خون می‌گردد. در هر ۱۰۰ گرم از گل‌های آن ۱۰۰-۱۲ میلی گرم ماده‌ی آزولن وجود دارد. اما مقدار آن در برگ‌های گیاه و پوست ساقه آن خیلی جزئی است. علاوه بر این موادی نظیر : گوآیازولن^[۱۸]، کامازولن^[۱۹]، بتونیسین^[۲۰]، نوعی استاچیدرین^[۲۱]، بتائین^[۲۲]، باز C، آپیژنین آزاد^[۲۳]، گلوکوزیدیاز آپیژنین^[۲۴]، گلوکوزیدی از لوتئولین^[۲۵]، ماتریکارین^[۲۶]، دی ایسیل ماتریکارین^[۲۷]، و دو نوع سسکی ترپن لاکتون^[۲۸] (S. G. I. M. P) در این گیاه وجود دارد. از نظر التیام زخم ها دو ماده شیمیایی Achilleine و Achilletin عامل انعقاد خون را در محل بریدگی و خون‌ریزی تحریک می‌کنند. مواد دیگری چون Azulene، Camphor، Chamazulene،Eugenol ، Menthol، Quercetin، Rutin، Salicyli cacid دارای خاصیت ضد ورم و درد هستند. Tannins و Terpeniol و Cineal موجود در آن ضدعفونی کننده می‌باشد. Thujone یک ماده خواب آور است که خواب آوری آن در ردیف گیاه شاه دانه است. البته باید توجه شود که ماده‌ی Thujone اگر به مقدار زیاد مصرف شود سمی است. همچنین ترکیباتی مانند کالیپتول، لینالول، کامفولن آلدهید، کامفر، بورنئول، کریزانتنول استات، بورنیل استات، کار واکرول، ژرانیل استات، ایزو کاریوفیلن، سیس-فرولیدول، کاریوفیلن اکسید، اولئیک آلدهید، فارنزول ۲-هیدروکسی سیکلو نپتاد کافون و ترانس-نرولیدل در گونه ی Achillea wilhelmsii شناسایی شده است. گونه ی Achillea millefolium دارای یک گلوکو آلکالوئید به نام آکس لئین انیولین، مواد چرب مواد مومی، یک فیتوسترول، تانن و… می‌باشد. اسانس آن به مقدار ۲۵/۰-۱۳/۰ درصد در گیاه وجود دارد. شامل ۸ درصد سنیئول، تویون، بورنئول، اسید فرمیک، اسید والرتیک آزاد یا اتری شده و استن است. رنگ آبی اسانس نیز مربوط به ماده‌ای موسوم به آزولن می‌باشد که به نظر می‌رسد ضمن عمل تقطیر از آن حاصل می‌شود (۱۰). در سال های اخیر تحقیقات فراوانی در زمینه اثرات ضدمیکروبی این گیاه صورت گرفته است و مشخص شده است که برخی از این گیاهان تاثیراتی همانند داروهای شیمیایی یا به مراتب بیشتر از آنها را دارند(۹۱).
جدول ۲-۱٫ معرفی کلی گروه و گونه های جنس بومادران

انسان از دیرباز در اندیشه استفاده مفید و کارا از توانایی ها، امکانات و منابع در دسترس خود بوده است. محدودیت منابع در دسترس، افزایش جمعیت و رشد نیازها و خواسته های بشر باعث شده که دست اندرکاران در عرصه مدیریت سازمانها افزایش کارایی و بهره وری را در اولویت برنامه های خود قرار دهند. واضح است که اولین گام در ایجاد هرگونه بهبود در سیستم، سنجش وضعیت فعلی آن است. بهبود کارایی و بهره وری سیستم بانکی نیز از این امر مستثنی نبوده و بایستی قبل از هرگونه اقدامی جهت بهبود، نخست با روش های مناسب سنجیده شود. ( حسینی خامنه،۱۳۸۹: ص۱۱)
الف) نسبت تعداد دستگاه خودپرداز به کارکنان: همانگونه که روزی مسکوکات فلزی نظیر طلا و نقره جای خود را به اسکناس و پول تحریری در مبادلات تجاری داد، امروزه نیز برای همگامی در عرصه تجارت و به خصوص تجارت الکترونیک و یا ارتقاء مطلوبیت و رضایتمندی و سطح توقعات مشتریان و خریداران رفته رفته پول کاغذی وتحریری جای خود را به سیستم های دریافت و پرداخت الکترونیکی داده است. دستگاه های خودپرداز با اینکه شکلی از پـول الکترونیک نیستند، اما از آنجا که به مشتـــریان امکان می دهند تا به حساب هایشان دسترسی پیدا کنند و دامنه وسیعی از تبادلات الکترونیک را بدون هیچ کمک مستقیمی از کارکنان بانک انجام می دهند، یک سنگ بنای عمده در بانکداری الکترونیک به حساب می آیند. دستگاه های خودپرداز در دوره های اخیر با ارائه دامنه وسیعی از خدمات برای بخش بزرگتری از مشتریان، تبدیل به مرکز سودآوری برای بانک گشته اند و در آینده به منظور توزیع دامنه وسیعی از محصولات شامل کوپن های خرده فروشی، فروش بلیط کنسرت ها، رویداد های ورزشی و کارت های تلفن میان مردم مورد استفاده قرار می گیرند. (یاوری،۱۳۸۵: ص ص۵-۶)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

دستگاه های خودپرداز محدودیت های ناشی از شعب از جمله ساعت کار و کندی انجام کار را مرتفع ساخته اند و بنابراین موجب بهبود کارایی عملیات بانک می گردد. هرچه نسبت تعداد دستگاه خودپرداز به تعداد کارکنان در بانک افزایش یابد، نشان دهنده آن است که بانک از فناوری الکترونیک بیشتر بهره مند گردیده، بنابراین انتظار می رود با افزایش این نسبت کارایی هزینه بانک ها نیز بهبود یابد. (سی. ین، ۲۰۰۹)
ب) اندازه بانک : با بزرگ تر شدن اندازه بانک، این امکان وجود دارد که ظرفیت های استفاده نشده مورد استفاده قرار گیرد و بدون افزایش نهاده های تولید، دست یافتن به سطح ستانده های بیشتر ممکن شود، که این به معنای افزایش کارایی هزینه می باشد. اندازه بانک با شاخص هایی از قبیل دارایی های کل یا جمع سپرده ها مشخص می شود.( جعفرپور،۱۳۸۶: ص۶۵)
بزرگ شدن سازمان ها به دلایل زیر می تواند باعث کاهش هزینه و در نتیجه افزایش کارایی بانک گردد:
۱- ظرفیت های استفاده نشده بعضی از داده های موجود به کار گرفته شده و باعث صرفه جویی به مقیاس و در نتیجه کاهش هزینه ها می گردد.
۲- بزگ تر شدن اندازه شرکت، بکارگیری ادوات مکانیزه و اتوماسیون قوی تر را توجیه پذیر نموده و باعث افزایش سرعت می گردد. بنابراین برقراری ارتباط مناسب تر انسان و ماشین موجب کاهش هزینه ها می شود.
۳- هزینه های ثابت به واحدهای بیشتـری از ستانده ها تقسیم و هزینه متوسط ارائه محصول کاهش می یابد.
۴- اندازه بزرگتر موجب تنوع بخشی به سپرده های بزرگ و گیرندگان تسهیلات می گردد و با کاهش عوامل ریسک هزینه های ذیربط را پایین می آورد. ( عباس زاده ، ۱۳۸۸: ص۱۴)
ج)اندازه شعب بانک: شعب هر بانک تنوع و حوزه پوشش آن بانک را نشان می دهد. زیاد بودن تعداد شعب ضمن ایجاد دسترسی مشتریان به خدمات بانکی، تنوع مشتریان و کاهش ریسک دسترسی به منابع بیشتر را برای بانک مقدور می سازد. ( جعفرپور،۱۳۸۶: ص۶۶)
از طرف دیگر، بانک ها به منظور ایجاد شعب نیازمند سرمایه گذاری بیشتر در تجهیزات اداری و نیز افزایش تعداد پرسنل به منظور ارائه خدمات به مشتریان هستند که این امر موجب افزایش هزینه های ثابت آنها می گردد. همچنین شعب واقع در مناطق روستایی به دلیل کمتر بودن تعداد مشتریان و نیز حجم پایین عملیات روزانه نسبت به شعب واقع در مناطق شهری، سودآوری کمتری دارند. بنابراین می توان انتظار داشت که اندازه شعب بر کارایی هزینه تاثیری نداشته باشد. (سی. ین، ۲۰۰۹)
د) نسبت وام های معوق به تسهیلات اعطایی : اولین تاثیر مطالبات معوق بانک‌ها کاهش توان بانک‌ها در ایفای نقش اساسی خود است. به خاطر اینکه بانک‌ها نقش واسطه وجوه را به عهده دارند و باید منابع مازاد را از مردم جمع‌ آوری و بصورت مازاد به بخش‌های مختلف اقتصادی توزیع کنند؛ اگر دارایی‌های بانک‌ها به موقع وصول نشود این نقش خدشه دار می‌شود . کاهش نقدینگی بانک‌ها نیز از جمله اثراتی است که افزایش مطالبات معوق می‌تواند به همراه داشته باشد. تمام بانک‌ها ملزم هستند تطابق لازم را بین سررسید سپرده‌ها و دارایی‌های خود ایجاد کنند. درصورتی که دارایی‌ها به موقع در سررسید مورد انتظار وصول نشود این تطابق بهم می‌خورد که بانک در این حالت با مشکلات کمبود نقدینگی مواجه خواهند شد. کاهش نقدینگی بانک‌ها با بالا رفتن حجم مطالبات معوق، تخریب تطابق لازم^[۵۹] سررسید سپرده‌ها و سررسید دارائی‌ها را از جمله اثرات این امر می‌باشد. اخذ ذخیره به دلیل طبقه‌بندی مطالبات که عموماً این نوع ذخایر مورد قبول ممیزین مالیاتی قرار نگرفته است و در نتیجه بانک ملزم به پرداخت مالیات بر این ذخایر علاوه بر سود خالص ابرازی است، که این امر نیز با توجه به سیاست تقسیم سود بانک‌ها می‌تواند مشکلات نقدینگی بانکها را گسترده‌تر نماید. بانک‌ها برای تامین نقدینگی کافی به منظور پاسخگویی به نیازهای سپرده گذاران یا باید نرخ سود یا بهره پرداختی خود را افزایش دهند و یا اینکه مبادرت به استقراض در بازار داخل و یا خارج نمایند. در نتیجه حالت مذکور بازهم هزینه‌های بانک ‌ها افزایش می‌یابد و آنها با کاهش سودآوری مواجه می‌شوند. از یک طرف هزینه‌های بانک ‌ها افزایش می‌یابد و از طرف دیگر هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول بانک ‌ها بالا می‌رود. کاهش سودآوری بانک ‌ها موجب کاهش قیمت سهام بانک‌ها و ارزش بازار آنها به خاطر بالا بودن مطالبات معوق می‌شود.کاهش ارزش سهام بانک‌ ها نیز موجب می‌شود که ریسک اعتباری بانک‌ها بالا برود و افزایش ریسک و کاهش رتبه بانک در سطح بین‌المللی را به همراه دارد. زمانی که ریسک اعتباری بالا باشد خیلی سخت می‌توان از منابع بین‌المللی استقراض کند که این امر موجب کاهش نسبت کفایت سرمایه و کاهش دسترسی و استفاده از منابع بین المللی می‌شود. مطالبات معوق بانک ‌های کشور را از سطح تامین مالی از طریق سایر بانک ‌های دنیا محروم کرده است.
بانک ها باید جهت وصول، نظارت و مدیریت وام های معوق توجه بیشتری داشته باشند. نسبت وام های معوق بر ناکارایی هزینه یک بانک تاثیر مستقیم دارد و موجب کاهش کارایی عملیات بانک می گردد . بنابراین هرچه نسبت وام های معوق بانک بیشتر باشد، کارایی هزینه های آن کاهش می یابد. (سی. ین، ۲۰۰۹)
ه) هزینه های پرسنلی : هزینه های پرسنلی یکـی از عوامـــل مهم در سنجش کارایی هزینه یک بانک می باشد. از دیدگاه بهره وری پرسنل، معمولا موسسات به پرسنل ماهر خود حقوق و مزایای بیشتری پرداخت می کنند. به دلیل اینکه هزینه های پرسنلی بخشی از هزینه های عملیاتی بانک ها محسوب می شود بنابراین می توان انتظار داشت که افزایش هزینه های پرسنلی موجب ناکارایی هزینه بانک گردد. (سی. ین، ۲۰۰۹)
ی) مالکیت بانک: در صحنه بانکداری جهان، طی دو دهه اخیر، نظام بانکداری، خصوصی سازی و مقررات زدایی از سیستم بانکی را تجربه کرده است و همچنین تنوع و گستردگی خدمات مالی، و استفاده از روش ها و تکنولوژی جدید از دیگر تغییرات نظام بانکداری جهان بوده است. استفاده از تکنولوژی ارتباطات و اطلاعات پیشرفته رقابت را در میان موسسات مالی داخل کشورها و بازارهای جهانی تقویت کرده است. در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز نظام بانکداری در سال های اخیر تحولات مهمی را تجربه کرده است، که مهمترین آن پذیرش و ایجاد بانک های خصوصی در کشور است. همچنین خصوصی کردن تعدادی از بانک های دولتی نیز در دستور کار دولت قرار داشته است. (مطهری نژاد ، ۱۳۸۶) بنابراین یکی از عواملی که در مباحث مربوط به کارایی هزینه بانک ها باید بررسی شود، بحث مالکیت و به عبارتی دیگر خصوصی یا دولتی بودن بانک می باشد.
۲-۶) فناوری اطلاعات و ساختار صنعت بانکداری
پیشرفت در فناوری اطلاعات ممکن است بر یکپارچگی بانک تاثیر گذارد. هرچه کارایی بانک ناشی از فناوری اطلاعات افزایش یابد، صرفه جویی مقیاس بانک را ملزم می نماید که به سمت یکپارچگی و تمرکز فعالیت ها سوق پیدا نماید. همچنین فناوری اطلاعات می تواند افزایش در اندازه سازمانی بانک را سهولت بخشد. نوآوری های به وجود آمده در فناوری اطلاعات می تواند منجر به ابداع محصولات و خدمات متنوع بانکی گردد که موکول به ارتقا سازمان بانک خواهد بود. از طرف دیگر، پیشرفت در فناوری اطلاعات موجب ساده تر شدن نظارت و کنترل می گردد. با بهره گرفتن از این فناوری ها، مدیران می توانند نظارت دقیق تری بر رفتار کارکنان و روند عملیات بانک داشته باشند. این امر افزایش اندازه سازمانی بانک را تسهیل خواهد نمود. علاوه بر این پیشرفت در فناوری اطلاعات گسترش جغرافیایی بانک را تسهیل می نماید. با توجه به اینکه ارتقا فناوری در این بخش منجر به ارائه خدماتی می گردد که با افزایش مسافت، هزینه آن تغییر نمی کند، لذا بانک ها می توانند خدمات مزبور را فارغ از پراکندگی جغرافیایی خدمت گیرندگان ارائه دهند. (رضائی،۱۳۸۸: ص۳۶)
پیشرفت های اخیر در زمینه فناوری اطلاعات، جهان را به سرعت دگرگون ساخته است. این امر بر بازرگانی و صنعت بانکداری تاثیر شگرفی داشته که موجب تحولی عظیم در سیستم های دریافت و پرداخت پول شده است. فشارهای رقابتی در صنعت بانکداری به همراه توسعه فناوری های جدید هم اکنون نقش استراتژیک فناوری به عنوان منبع بالقوه تمایز و کاهش هزینه را نمایان می کند. شاید واضح ترین جنبه توسعه فناوری در این صنعت از دید مشتری متعلق به دستگاه های خودپرداز باشد که از زمان معرفی آنها خدمات مالی متحول گشته است. این فناوری تصمیم گیران را قادر ساخته تا با ترکیب خودپردازها با سیستم های پردازش مرکزی به طرز چشم گیری اراده خدمات را سازماندهی مجدد نمایند و این امر منجر به کمتر شدن تعداد شعب و کارمندان شده است. (یاوری، ۱۳۸۵: ص۴)
۲-۷) پیشینه تحقیق
الف) تحقیقات خارجی
هولدن^[۶۰] و همکارانش ( ۲۰۰۰) رابطه سرمایه گذاری در سیستم های فن آوری اطلاعات و سایر عوامل موثر بر سودآوری بانک ها را در کشور انگلستان در سال های ۱۹۷۶ تا ۱۹۹۶ با بهره گرفتن از اطلاعات حسابداری بررسی کرده اند. آنها ارتباط میان بازده دارایی ها ( متغیر وابسته) و متغیرهای مستقل: نسبت صنعت، اندازه بانک، اندازه بازار، درصد رشد سهم بازار، سهم بازار بانک، تعداد دستگاه خودپرداز را در یک مدل رگرسیونی بررسی کرده اند. مهمترین نتیجه تحقیق وی آنها این بود که افزایش تعداد دستگاه خودپرداز موجب افزایش بازده دارایی ها و سودآوری بانک می شود. به دلیل اینکه استفاده از دستگاه های خودپرداز موجب بهبود عملیات و افزایش درآمد ناشی از کارمزد ارائه خدمات می شود.
سویرزک^[۶۱] (۲۰۰۳) رابطه بهره وری و فناوری اطلاعات را با مقایسه بانک های کشور ژاپن و آسیای شرقی بررسی کرده است. وی به منظور جمع آوری اطلاعات از دو نوع پرسشنامه استفاده کرده که در پرسشنامه اول سوالاتی درباره منافع و مشکلات IT و تاثیر خدمات IT بر عملکرد بانک را مطرح کرده است. در پرسشنامه دوم تاثیر IT بر میزان داده و ستانده و عملکرد واحد مالی با تمرکز بر نسبت های مالی مطرح شده است. پس از جمع آوری داده هـــا و تحلیل آن به این نتیجه رسیده است که سرمایه گذاری در بخش IT به دلیل بهبود ارائه خدمات به مشتریان، کاهش هزینه ها، بهبود مدیریت ریسک و حفظ سهم بازار و رضایت مشتریان، هم در ژاپن و هم در کشورهای آسیای شرقــی موجب افزایش بهره وری بانک ها شده است. ولی رابطه میان IT و بهـره وری در بانک های کشور ژاپن به نسبت ضعیف تر می باشد.
کینگ هو ^[۶۲] (۲۰۰۵) تاثیر سرمایه گذاری در IT بر بهبود بهره وری را طی سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۹ بر ۸ صنعت در کشور آمریکا با بهره گرفتن از مدل علیت گرنگر^[۶۳] بررسی کرده است. نتیجه تحقیق وی نشان داد که در شش صنعت از هشت صنعت مورد بررسی بین سرمایه گذاری در بخش IT و سودآوری رابطه وجود دارد. همچنین تحقیق وی نشان داد که نوع محصول و نوع اطلاعات مورد استفاده در صنایع بر سرمایه گذاری IT و سودآوری موثر می باشد.
لین^[۶۴] و همکارانش ( ۲۰۰۵) تاثیر بانکداری الکترونیک بر کارایی هزینه ۳۵ بانک تجاری در کشور تایوان را در سال های ۱۹۹۵تا ۲۰۰۱ را بررسی و عملکرد آنها را قبل و بعد از بحران مالی ۱۹۹۷ در آسیا با یکدیگر مقایسه کرده اند. در این تحقیق میزان وام ها و سرمایه گذاری در اوراق بهادار معاملاتی به عنوان ستانده و تعداد کارکنان ، دارایی ها و سپرده های بانک به عنوان نهاده در نظر گرفته شده است و با بهره گرفتن از مدل SFA کارایی هزینه مورد سنجش قرار گرفته است. نتیجه تحقیق آنها حاکی از آن بود که افزایش شعب بانک موجب افزایش ناکارایی هزینه در آنها می شود. همچنین بین کارایی سود و سرمایه گذاری در بخش IT رابطه منفی وجود دارد. همچنین سرمایه گذاری IT موجب کاهش کارایی هزینه و همچنین کاهش بازده دارایی ها و بازده حقوق صاحبان سهام بانک ها شده است.
جی هو^[۶۵]( ۲۰۰۶) تاثیر فن آوری اطلاعات را بر صنعت بانکداری در آمریکا را بررسی کرده است. IT از دو طریق موجب بهبود سودآوری می شود: هزینه های عملیاتی را کاهش می دهد و نیز موجب کاهش هزینه های ارتباط با مشتریان می شود. وی با بررسی ۶۸ بانک آمریکایی در طول ۲۰ سال از سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۵ به نتیجه رسید که سرمایه گذاری در بخش IT موجب کاهش سودآوری بانک ها می شود.
جان^[۶۶] (۲۰۰۶) ارتباط میان سرمایه گذاری در فن آوری اطلاعات و کارایــی مدیریت بانک های کشور کره را بررسی کرده است. وی در تحقیق خود به این نتیجه رسید که سرمایه گذاری IT در بانک های بزرگتر نسبت به بانک های کوچک، بر بهبود بازدهی بانک موثرتر است. همچنین سرمایه گذاری IT در بانک های تخصصی نسبت به بانک های تجاری بر سودآوری بانک موثرتر بوده است.
بکالی^[۶۷] (۲۰۰۷) در تحقیقی تاثیر سرمایه گذاری در فن آوری اطلاعات( IT) را بر بهبود کارایی، با بهره گرفتن از اطلاعات ۷۳۷ بانک در پنج کشور اروپایی طی سال های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ بررسی کرده است. در این تحقیق سرمایه گذاری در بخش سخت افزار، نرم افزار و خدمات IT به عنوان متغیر مستقل و نسبت بازده حقوق صاحبان سهام به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. نتیجه تحقیق وی نشان داد که اگرچه بانک ها بزرگترین سرمایه گذاران در IT هستند ولی ارتباط بسیار کمی میان سرمایه گذاری در IT و بهبود سودآوری بانکها و کارایی آنها وجود دارد. همچنین بین نسبت بازده داراییها و IT ارتباط منفی و بین نسبت بازده حقوق صاحبان سهام و IT رابطه مثبت وجود دارد. همچنین IT موجب کاهش کارایی هزینه می گردد.
سی ین^[۶۸] (۲۰۰۹) تاثیر سرمایه گذاری در دستگاه خودپرداز را بر کارایی هزینه بانک ها در کشور تایوان بررسی کرده است. وی با بهره گرفتن از اطلاعات مالی و عملیاتی ۳۵ بانک تجاری طی سال های ۱۹۹۲ تا ۲۰۰۱ با بهره گرفتن از روش رگرسیون به بررسی تاثیر متغیرهای مستقل شامل نسبت دستگاه خودپرداز به تعداد کارکنان، اندازه بانک، تعداد شعب، متوسط هزینه کارکنان، نسبت مطالبات معوق و قدمت بانک بر کارایی هزینه بانک پرداخته است. وی به منظور سنجش کارایی هزینه بانک، از دو نسبت هزینه های عملیاتی به دارایی ها و هزینه های عملیاتی به کل درآمدها استفاده کرده است. نتایج تحقیق وی نشان داد که بین نسبت تعداد دستگاه خودپرداز به کارکنان و کارایی هزینه های بانک رابطه مثبت وجود دارد. افزایش اندازه بانک موجب بهبود کارایی هزینه بانک می گردد. بین اندازه شعب یک بانک و کارایی هزینه های رابطه وجود ندارد و هر چه متــوسط هزینه های پرسنلی در بانک افزایش می یابد کارایی هزینه آن کاهش می یابد. افزایش نسبت وام های معوق موجب کاهش کارایی هزینه می گردد و قدمت بانک با کارایی هزینه های آن رابطه ندارد.
ب) تحقیقات داخلی
در ایران تحقیقی درباره تاثیر دستگاه خودپرداز بر کارایی هزینه های بانکها انجام نشده است و تعداد معدودی از تحقیقات به موضوع خودپرداز و تاثیر آن بر جنبه های مختلف بانک ها پرداخته است. که در زیر به آنها اشاره می شود.
انوری(۱۳۷۹) درتحقیقی تاثیر استفاده از دستگاه های خودپرداز بر جذب سپرده و بهای تمام شده خدمات بانکی در بانک سپه را طی سالهای ۱۳۷۵ تا ۱۳۷۷ بررسی کرده است. در این تحقیق سه فرضیه مورد بررسی قرار گرفته است:
استفاده از دستگاه های خودپرداز در افزایش جذب سپرده بانک سپه موثر بوده است.
استفاده از دستگاه های خودپرداز در کاهش بهای تمام شده ارائه خدمات بانک سپه موثر بوده است.
استفاده از دستگاه های خودپرداز در تغییر ساختار هزینه ای ارائه خدمات بانک سپه از کاربر به سرمایه بر موثر بوده است.
و نتیجه تحقیق وی حاکی از آن بوده است که استفاده از دستگاه خودپرداز در افزایش جذب سپرده و تغییر ساختار هزینه ارائه خدمات بانک سپه موثر بوده ولی استفاده از خودپرداز بر بهای تمام شده خدمات بانکی موثر نبوده است و با توجه به نتایج در ان شرایط کاربرد آنها مقرون به صرفه نیست.
آقامحمدی (۱۳۸۵) در تحقیقی با عنوان"بررسی نحوه محاسبه بهای تمام شده خدمات ارائه شده توسط دستگاه های خودپرداز شبکه بانکی” را به صورت موردی در بانک صادرات ایران مورد مطالعه قرارداده و تحقیق وی نشان داد که اولا محاسبات قبلی در رابطه با تراکنش دستگاه های خودپرداز بطور دقیق و واقعی صورت نگرفته و جهت محاسبه آن از محاسبات دقیق و منطقی استفاده نشده است. ثانیا ضمن پاسخ به سؤال های اصلی و فرعی تحقیق، پیشنهادهایی جهت اصلاح ساختار محاسبه هزینه هر تراکنش عنوان شده است تا بتواند مدیران وتصمیم گیرندگان برنامه های آتی بانک را کمک نماید. در این تحقیق صورت ریز هزینه های مرتبط با تراکنش ها مشخص و معرفی شده است. تجدیدنظر در نحوه محاسبه بهای تمام شده تراکنش ها در عملیات بین بانکی یکی از دستاوردهای این تحقیق بوده است. همچنین رسیدن به این پاسخ که بهای تمام شده تراکنش دستگاه های خودپرداز بانک صادرات ایران درحال حاضر و با وضعیت فعلی بیشتر از هزینه برآوردی آن می باشد از نتایج عمده تحقیق به شمار رفته، ضمن آنکه با توجه به این نتایج، جهت کاهش هزینه ها دراین راستا می بایست به عواملی توجه نمود که مهمترین آنها بالا بردن تعداد تراکنش های انجام شده در زمان مشخص است ودر پی انجام تبلیغات و معرفی این نوع خدمات به استفاده کنندگان از آن و نیز صدور کارتهای بانکی بیشترحاصل می شود. همچنین نصب دستگاه های خودپرداز درمحل های پررفت وآمد و شلوغ از عوامل مهم کاهش هزینه های انجام تراکنش خواهد بود که به عنوان یکی دیگر از دستاوردهای تحقیق، پیشنهاد شده است.
یاوری ( ۱۳۸۵) چگونگی معرفی فناوری دستگاه های خودپرداز و پایانه های فروش در ارائه خدمات بانکی و گرایش مشتریان در استفاده از آنها در بانک کشاورزی را در شهر تهران مورد بررسی قرار داده است. داده های تحقیق با بهره گرفتن از پرسشنامه مبتنی بر ۳۹ سوال جمع آوری شده است و نتیجه تحقیق وی حاکی از آن است که مکان یابی مناسب دستگاه ها، تنوع خدمات ارائه شده از طریق آن و قابلیت اعتماد به دستگاه ها از نظر کابران و غیرکاربران بر گرایش آنها در استفاده از دستگاه های خودپرداز تاثیر زیادی می گذارد ولی فعالیت های آموزشی و تبلیغاتی و دانش مشتریان چندان بر استفاده از دستگاه های خودپرداز موثر نمی باشد.
محسنی(۱۳۸۶) در تحقیقی نقش بانکداری الکترونیک را در کارایی عملیات بانکی شعب غرب استان تهران در بانک ملی را مورد ارزیابی قرار داده است و نتیجه تحقیق وی نشان داد که بین بانکداری الکترونیک و میزان رضایت مشتری و سرعت و تنوع بخشیدن به عملیات بانکی رابطه مستقیم وجود دارد و همچنین بانکداری الکترونیک موجب تسهیل در عملیات بانکی و کاهش هزینه ها می شود. بنابراین بطور کلی استفاده از بانکداری الکترونیک موجب افزایش کارایی عملیات بانکی می شود.
خرم نژاد( ۱۳۸۶) به منظور ارزیابی کارآیی سرمایه گذاری در بخش فناوری اطلاعات در بانک ها با بهره گرفتن از رویکرد تحلیل پوششی داده ها یک فرایند دو مرحله ای را در نظر گرفته است. در مرحله اول بانک ها از دارایی های ثابت( سرمایه)، تعداد کارکنان (نیروی انسانی) و سرمایه گذاری در بخش IT به عنوان نهاده در جهت ایجاد مبالغ سپرده به عنوان یک متغیر میانی تولید IT استفاده می کنند. در مرحله دوم بانک ها از مبالغ سپرده به عنوان یک منبع وجوه جهت سرمایه گذاری در اوراق بهادار و عرضه وام استفاده می کنند. سود نیز به عنوان خروجی در مرحله دوم به کار می رود. با بهره گرفتن از مدل فوق ابتدا کارایی بانک را طی سال های ۱۳۸۵-۱۳۸۳ و ۱۳۸۵-۱۳۸۱ محاسبه نموده و در نهایت با بهره گرفتن از آزمون آماری لامان - ویتنی تفاوت معنی دار بودن کارایی بانک ها را در دو دوره مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه تحقیق نشان داد که بین کارایی بانک ها در بازه ۳ و ۵ ساله تفاوت معنی داری وجود ندارد.
محمدی(۱۳۸۸) در تحقیقی با عنوان “بررسی و ارزیابی سیستم برداشت دستگاه های خودپرداز در بانک ملی ایران"، تراکنش نقدی کلیه کارتهای شبکه بانکی از طریق دستگاه خودپرداز بانک ملی را در سالهای ۸۶ و ۸۷ مورد تجزیه تحلیل قرار داده است و نتایج تحقیق وی نشان داده است که محدودیت سقف برداشت در هر تراکنش با مبلغ مورد نیاز بیش تر از سقف هر برداشت مطابقت ندارد و بدین منظور باید دو بار یا بیشتر از سیستم استفاده نمود. همچنین تقریبا ۲٫۲ درصد از دارندگان کارت های اعتباری برای برداشت مبلغ مورد نیاز خود ( بیشتر از سقف روزانه) مجبور هستند روز بعد برداشت کنند. همچنین وی ضعف عملکرد دستگاه های خودپرداز از قبیل خارج از سرویس بودن یا اشغال بودن شبکه با تجزیه تحلیل آمار تقاضای نقدی به طور متوسط ۳۵۰ دستگاه خودپرداز در ۶۴ ناحیه پستی شهر در سال ۸۶ و ۸۷ را مورد مطالعه قرار داده و نتیجه این بررسی وی نشان داد که سیستم مدیریت نقدینگی برای این دستگاه ها مطلوب نبوده و بنابراین جهت بهینه نمودن سیستم مدیریت نقدینگی خودپردازها یک تابع هدف معرفی کرده و با بهره گرفتن از مدل پیشنهادی خود در سه سناریو نشان داده که تعداد تراکنش ها بطور متوسط حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد کاهش یافته است.
گل احمر( ۱۳۸۸) در تحقیقی کاربرد روش های شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون بردار پشتیبان را برای پیش بینی تقاضای وجوه موردنیاز دستگاه های خودپرداز در بانک صادرات را مورد بررسی قرار داده است. روش تحقیق وی از نوع توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات روزانه ثبت شده از فروردین ماه ۸۶ تا دیماه ۸۸در ۲۰ خودپرداز بانک صادرات جهت استفاده در شبکه عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان را مورد استفاده قرار داده است و به این نتیجه رسیده که روش فعلی پولگذاری دستگاه های خودپرداز از کارایی مطلوبی برخودار نبوده و به طور متوسط موجب رسوب وجه نقد اضافی بیش از ۲۰درصد در دستگاه های خودپرداز گردیده است. همچنین کیفیت پیش بینی هر دو روش شبکه عصبی مصنوعی و رگرسیون بردار پشتیبان در پیش بینی وجه نقد مورد نیاز دستگاه خودپرداز به یکدیگر نزدیک است و در سطح خطای ۵درصد دقت رگرسیون بردار پشتیبان از روش شبکه عصبی مصنوعی بیشتر بوده یا با آن برابر می باشد. همچنین سرعت آموزش در رگرسیون بردار پشتیبان از شبکه های عصبی مصنوعی بسیار بیشتر می باشد. بنابراین استفاده از این روشها به منظور پیش بینی وجوه موردنیاز خودپرداز موجب کاهش رسوب وجه نقد اضافی و در نتیجه بهبود مدیریت نقدینگی در بانک می شود.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱) مقدمه
در این فصل مبانی نظری و ادبیات تحقیق بیان گردیده است. در ابتدا تاریخچه و تعریفی از تجارت الکترونیک مطرح شده است و سپس تعریف و تاریخچه بانکداری الکترونیک در جهان و ایران و انواع بانکداری الکترونیک بیان گردیده است. در ادامه دستگاه های خودپرداز و تاریخچه روند رشد، تکامل و قابلیت های آنها تشریح گردیده است. همچنین درباره کارایی، تاریخچه، مفاهیم و انواع کارایی توضیح داده شده است. سپس بر تحقیقاتی که در جهان و ایران انجام شده است، اشاره می شود.
۲-۲) تجارت الکترونیک
۲-۲-۱) تاریخچه
استفاده از فناوری الکترونیک در انجام امور بازرگانی پیشینه ای نسبتا طولانی دارد. در حقیقت نیاز به تجارت الکترونیک از تقاضای بخش های خصوصی و عمومی برای استفاده از تکنولوژی اطلاعات به منظور کسب رضایت مشتری و هماهنگی مؤثر درون سازمانی نشات گرفته است. می توان گفت این نوع تجارت، از حدود سال ۱۹۶۵ آغاز شد که مصرف کنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشین های خودپرداز دریافت کرده و خریدهای خود را با کارت اعتباری انجام دهند. پیش از توسعه تکنولوژی های مبتنی بر اینترنت در سال های آغازین دهه ۹۰، شرکتهای بزرگ دست به ایجاد شبکه های کامپیوتری با ارتباطات مشخص، محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یکدیگر زدند که این روش مبادله الکترونیکی داده ها^[۶۹] نامیده شد. مبادله الکترونیکی داده ها، شیوه ای است که معاملات و پیام های الکترونیکی را جایگزین معاملات و پیامهای کاغذی می نماید. در آن سال ها لفظ تجارت الکترونیک مترادف با مبادله الکترونیکی داده ها بود. ایجاد و توسعه اینترنت باعث خلق فرصت های زیادی برای توسعه و پیشرفت زیر ساخت ها و کاربردهای تجارت الکترونیک گردید. از نظر استادان، جهش فناوری اطلاعات دو دوره بیست ساله پشت سر گذاشته و اکنون وارد دوره سوم شده است که به شرح ذیل می باشد:
۱۹۵۵-۱۹۷۴: عصر پردازش الکترونیکی داده ها ^[۷۰]
۱۹۷۵-۱۹۹۴: عصر سیستم های اطلاعات مدیریت^[۷۱]
۱۹۹۵-۲۰۱۴: عصر اینترنت
هر بیست ساله، امکانات تجارت الکترونیک را متناسب با توانایی های تکنولوژی اطلاعات آن عصر فراهم آورده است. در حالیکه ماشین های خودپرداز و کارتهای اعتباری در عصر بیست ساله نخست به جریان افتادند، در عصر دوم استفاده از مبادله الکترونیکی داده ها، سیستم بانکی بین المللی و انتقال وجه الکترونیکی فراهم شد. اما توسعه اینترنت و کاربردهای تجاری آن، باعث تحول اساسی در این روند شده است، به گونه ای که در روند تکامل تجارت الکترونیک، می توان میان تجارت الکترونیک سنتی و نوع اینترنتی آن تمایز محسوسی قائل شد. ( محمدی،۱۳۸۸: ص ص ۱۳-۱۲)
۲-۲-۲) تعریف تجارت الکترونیک

۵-۲-۸- نتیجه‌گیری از اولویت بندی استفاده اعضای هیأت علمی از دیگر رسانه‌های اجتماعی در امر تحقیق و پژوهش ۱۱۵
۵-۳- پیشنهادها ۱۱۶
۵-۳-۱- پیشنهادهای تحقیق ۱۱۶
۵-۳-۲- مدل پیشنهادی تحقیق ۱۱۸
۵-۳-۳- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی ۱۱۹
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

پیوست ها
پیوست الف: پرسشنامه
پیوست ب: معرفی دانشگاه تهران و دانشگاه علم و فرهنگ
پیوست ج: خروجی‌های نرم‌افزار spss
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۳-۱- ارزش‌دهی طیف لیکرت در پرسشنامه عملکرد ۷۷
جدول۳-۲- ارزش‌دهی طیف لیکرت در پرسشنامه شبکه‌های اجتماعی علمی و پژوهشی ۷۷
جدول۳-۳- چگونگی تخصیص سوالات پرسشنامه عملکرد به مؤلفه های عملکرد ۷۷
جدول۳-۴-چگونگی تخصیص سوالات پرسشنامه شبکه‌های اجتماعی به مؤلفه های شبکه‌های اجتماعی علمی و پژوهشی مجازی ۷۸
جدول ۳-۵- مقادیر آلفای کرونباخ برای شاخصهای پژوهش ۸۰
جدول ۴- ۱- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر دانشگاه ۸۳
جدول ۴- ۲- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر جنسیت ۸۴
جدول ۴- ۳- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر سن ۸۵
جدول ۴- ۴- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر تحصیلات ۸۶
جدول ۴- ۵- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر سابقه تدریس ۸۷
جدول ۴- ۶- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر مرتبه ۸۸
جدول ۴- ۷- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر دانشکده ۸۸
جدول ۴- ۸- توزیع فراوانی افراد پاسخ‌دهنده از نظر گروه آموزشی ۸۹
جدول ۴-۹- مقادیر شاخص‌های توصیفی در خصوص شاخص عملکرد(۳۱۳n=) 91
جدول ۴-۱۰- مقادیر شاخص‌های توصیفی در خصوص متغیر بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی ۹۲
جدول ۴-۱۱- نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنوف متغیرهای پژوهش ۹۴
جدول۴-۱۲- نحوه داوری میزان عددی ضریب همبستگی ۹۵
جدول۴-۱۳- نتایج آزمون همبستگی بین بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی و عملکرد ۹۵
جدول۴-۱۴- نتایج آزمون همبستگی بین بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی و عملکرد آموزشی ۹۷
جدول۴-۱۵- نتایج آزمون همبستگی بین بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی و عملکرد پژوهشی ۹۸
جدول۴-۱۶- نتایج آزمون همبستگی بین بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی و عملکرد خدماتی ۹۹
جدول ۴-۱۷- نتایج آزمون t مستقل در ارتباط با متغیرهای پژوهش با توجه به جنسیت ۱۰۱
جدول۴-۱۸- نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه در مقایسه عملکرد با توجه به سن ۱۰۲
جدول۴-۱۹- نتایج آزمون تعقیبی دانکن برای مقایسه عملکرد بین گروه های سنی ۱۰۳
جدول ۴-۲۰- نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه در مقایسه بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی با توجه به سن ۱۰۴
جدول ۴-۲۱- نتایج آزمون تعقیبی دانکن برای مقایسه بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی مجازی بین گروه های سنی ۱۰۴
جدول ۴-۲۲- نتایج آزمون t مستقل در ارتباط با متغیرهای پژوهش با توجه به سطح تحصیلات ۱۰۵
جدول۴-۲۳- نتایج آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی استفاده از دیگر رسانه‌های اجتماعی در امر تحقیق و پژوهش ۱۰۷
جدول۴-۲۴- نتایج آزمون فریدمن برای اولویت‌بندی پر کاربردترین شبکه‌های اجتماعی علمی و پژوهشی ۱۰۸
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل ۲-۱- فناوری‌های مرتبط با رسانه‌های اجتماعی ۱۹
شکل ۲-۲- چرخه ارتباطی و تحقیقاتی بسته، سنتی ۳۲
شکل ۲-۳- چرخه ارتباطی و تحقیقاتی باز، جدید ۳۲
شکل ۲-۴- روند تکامل خدمات اینترنتی برای محققان ۳۴

شکل (۵-۳): روش شناسایی تابع معکوس سیستم
در شناسایی سیستم با شبکه عصبی باید به نکاتی توجه کرد:
- گاهی حتی با داشتن یک تابع هزینه ساده نمی توان با اطمینان گفت که الگوریتم به سمت بهترین مدل همگرا شده است. این مشکل وقتی به وجود می آید که تابع هزینه چندین مینیمم محلی داشته باشد و پیدا کردن مینیمم اصلی کار ساده ای نباشد. برای رفع این مشکل الگوریتم های آموزشی با وزن های اولیه مختلفی تکرار می گردند.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

- گاهی برای مدل کردن بهتر باید ساختار شبکه تغییر داده شود.الگوریتم هایی وجود دارد که می تواند انتخاب ساختار مدل را اتوماتیک انجام دهد.
- در پاره ای از مواردممکن است به نظر برسد که نمی توان یک مدل مناسب حتی باوجود انتخاب ساختار مدل بدست آورد که این موضوع ممکن است از ناکافی بودن اطلاعات سرچشمه گرفته باشد. در اینجا ممکن است پردازش اطلاعات مثل فیلتر کردن احتیاج باشد و یا اطلاعات در بعضی از نقاط کاری سیستم وجود نداشته باشد و یاخیلی کم باشد.
برای شناسایی مدل بازوی انعطاف پذیر، یک شبکه عصبی تابع پایه شعاعی وزن دار، با بهره گرفتن از رویکرد شناسایی تابع مستقیم سیستم طراحی شده است و شامل یک ورودی و دو خروجی است که به ترتیب عبارتند از: ولتاژ ورودی به موتور DC، زاویه چرخش هاب و انحراف انتهای بازوی انعطاف پذیر. در ادامه به توضیح این نوع از شبکه عصبی و روش آموزش پس انتشار خطا می پردازیم.
۵-۳-۲-۱-۱- شبکه عصبی تابع پایه شعاعی وزن دار^[۵۹]
شبکه های تابع پایه شعاعی^[۶۰] یکی از محبوب ترین شبکه های عصبی و رقیب اصلی شبکه عصبی پرسپترون چند لایه^[۶۱] می باشد. این شبکه ها می توانند الگو هایی از شبکه عصبی تابع پایه شعاعی وزن دار باشند ]۴۸[. معماری این شبکه مطابق شکل (۵-۴) می باشد.

شکل (۵-۴) : ساختار شبکه عصبی تابع پایه شعاعی وزن دار

در شبکه عصبی تابع پایه شعاعی وزن دار، بر خلاف شبکه عصبی تابع پایه شعاعی، لایه ورودی صرفا یک لایه با انشعاب خروجی^[۶۲] نیست بلکه دارای وزن های قابل تنظیم می باشد. لایه دوم یا لایه پنهان، فاصله ورودی های وزن دار شده را از مرکز دسته هر گره، به صورت غیر خطی محاسبه می کند یعنی اگر نزدیک مرکز دسته باشد مقدار آن یک است و اگر دورتر باشد، این مقدار به شدت کاهش می یابد. متداول ترین تابع شعاعی تابع گوسین است:
(۵-۲۴)
که  ، فاصله ورودی وزن دار از مرکز دسته j-ام و  ، انحراف معیار دسته j-ام است.  از رابطه (۵-۲۵) محاسبه می شود:
(۵-۲۵)
که در آن  مرکز دسته است.
(۵-۲۶)
۵-۳-۲-۱-۲- آموزش شبکه تابع شعاعی با روش پس انتشار خطا^[۶۳]
برای آموزش وزن لایه خروجی از روش گرادیان نزولی استفاده شده و تابع هدف به صورت زیر تعریف می شود:
(۵-۲۷)
که در آن  طبق رابطه (۵-۲۸) تعریف شده است.
(۵-۲۸)
، خروجی i-ام شناساگر و  نیز خروجی i-ام مدل تحت شناسایی می باشد.
(۵-۲۹)
(۵-۳۰)
(۵-۳۱)
بنابراین قانون تنظیم وزن های لایه خروجی طبق رابطه (۵-۳۱) می باشد.
(۵-۳۲)
(۵-۳۳)
(۵-۳۴)
در طراحی شناساگر بازوی انعطاف پذیر، چند نکته اهمیت زیادی دارند. از جمله اینکه، در تعیین وزن های اولیه برای شبکه لازم است که وزن های مربوط به توابع شعاعی که مرکز دسته آنها منفی است، دارای مقدار مشابه ولی با علامت مخالف وزن های نظیر برای توابع شعاعی با مرکز دسته مثبت باشند. مشابه و مختلف العلامت بودن مقادیر باعث حفظ تقارن در عملکرد سیستم در چرخش ساعتگرد و پادساعتگرد آن می باشد.
از آنجا که تاثیر دینامیک زاویه هاب از ولتاژ ورودی به صورت مستقیم و تاثیر دینامیک انحراف انتهای بازو از آن به طور معکوس(منفی) است، بنابر این وزن های اولیه متناظر توابع شعاعی با مراکز دسته مثبت برای خروجی زاویه هاب، مثبت و برای خروجی انحراف انتهای بازو، منفی است.
از طرفی نرخ آموزش برای وزن های متناظر با خروجی انحراف انتهای بازوی انعطاف پذیر باید بزرگتر از نرخ آموزش متناظر با خروجی زاویه هاب باشد.
با در نظر گرفتن شرایط بالا، امکان شناسایی این سیستم توسط شبکه عصبی با یک ورودی و دو خروجی وجود دارد.
حال این بار، تابع حساسیت سیستم را بر اساس مدل شناسایی شده با شبکه عصبی تخمین می زنیم. خواهیم داشت:
(۵-۳۵)
که طبق روابط شبکه عصبی به دست می آید:
(۵-۳۶)
(۵-۳۷)  (۵-۳۸)
تابع حساسیت مدل شناسایی شده طبق رابطه (۵-۳۷) به دست می آید. با توجه به اینکه مدل شناسایی شده دارای دو خروجی است، تابع حساسیت تخمین زده شده مورد نظر که در (۵-۳۸) آمده است، به صورت نشان داده شده در (۵-۳۹) به دست می آید.
(۵-۳۹)
فصل ششم