در سال های اخیر توجه به درمان های روان شناختی برای کاهش مشکلات بالینی افراد مبتلا به درد مزمن مورد توجه قرار گرفته است. هدف از این پژوهش، آموزش رفتار درمانی شناختی و استرس زدایی مبتنی حضور ذهن در خستگی درد، استرس ادراک شده و عاطفه منفی بیماران مبتلا به درد مزمن می‌باشد. این پژوهش در قالب یک طرح تک آزمودنی اجرا شد جامعه آماری مورد پژوهش کلیه افراد دارای درد مزمن مراجعه کننده به بیمارستان تریتا در سال 1393 می باشد. از بین این افراد با بهره گرفتن از روش نمونۀ گیری در دسترس تعداد 6 نفر ( 3 نفر گروه آزمایش اول با آموزش رفتار درمانی شناختی ، 3 نفر گروه دوم با درمان استرس زدایی مبتنی حضور ذهن) برای پژوهش انتخاب شدند. بازبینی دیداری نمودارها و اندازه­ ضریب تاثیر، کاهش معناداری را در نمرات خستگی درد(جسمانی، عاطفی و شناختی )، استرس ادراک شده و عاطفه منفی بیماران مبتلا به درد مزمن همه­ی شرکت­کنندگان نشان داد. این یافته­ های مقدماتی از نقش آموزش رفتار درمانی شناختی و استرس زدایی مبتنی حضور ذهن در خستگی درد(جسمانی، عاطفی و شناختی )، استرس ادراک شده و عاطفه منفی بیماران مبتلا به درد مزمن آموزش راهبردهای نظم جویی فرایندی هیجان حمایت می­ کند.

 

واژه‌گان کلیدی: رفتار درمانی شناختی ، استرس زدایی مبتنی حضور ذهن، خستگی درد، استرس ادراک شده ، عاطفه منفی، درد مزمن.

 

 فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                          صفحه

 

 عنوان پایان نامه .الف

 

صفحه بسم الله ب

 

تقدیم .ث

 

تقدیر و تشکر .ث

 

چکیده ج

 

فهرست مطالب ح

 

فصل اول: مقدمه

 

1-1- مقدمه 2

 

1-2- بیان مسئله ۳

 

1-3- ضرورت و اهمیت موضوع پژوهش ۶

 

1-4- هدف پژوهش ۸

 

1-5- فرضیه های پژوهش ۸

 

1-۶- تعریف مفاهیم و متغیرهای پژوهش ۸

 

1-۶-1-تعاریف نظری ۸

 

1-۶-2-تعاریف عملیاتی ۸

 

1-۷- متغیرهای پژوهش ۸

 

فصل دوم: گستره نظری و پیشینه پژوهش

 

بخش اول: مبانی نظری پژوهش

 

۲-۱- خستگی درد ۱۲

 

۲-۲- ملاک‌های تشخیصی ۱۳

 

۲-۳- بروز، شدت و روند خستگی ۱۴

 

۲-۴- عوامل موثر در خستگی ۱۶

 

۲-۴-۱- عوامل فیزیولوژیکی ۱۶

 

۲-۴-۲- بی نظمی سیتوکین‌ها ۱۶

 

۲-۴-۳- اختلال در محور هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال ۱۷

 

۲-۴-۴- تغییرات در آدنوزین تری فسفات ۱۷

 

۲-۴-۵- فعالیت عصب واگ آوران ۱۸

 

۲-۴-۶- ژنتیک ۱۸

 

۲-۴-۷- عوامل روانی ۱۸

 

۲-۴-۸- افسردگی ۱۸

 

۲-۴-۹- اضطراب ۱۹

 

۲-۵- خستگی ذهنی و انگیزه‌ای ۲۰

 

۲-۶- خستگی شناختی (درماندگی) ۲۰

 

۲-۷- استرس ۲۲

 

۲-۸- نظریه های استرس ۲۳

 

۲-۹- نظریه ساختاری ژن ها در مورد استرس ۲۶

 

۲-۱۰- نظریه یادگیری- رفتاری استرس ۲۶

 

۲-۱۱- نظریه شناختی استرس ۲۷

 

۲-۱۲- منابع استرس ۲۸

 

۲-۱۲-۱- عوامل محیطی ۲۸

 

۲-۱۲-۲- عوامل فردی ۲۹

 

۲-۱۳- پیامدها و آثار استرس ۳۰

 

۲-۱۴- ذهن آگاهی ۳۱

 

۲-۱۵- تاریخچه ذهن آگاهی در درمان ۳۲

 

۲-۱۶- ذهن آگاهی و آسیب‌شناسی ۳۵

 

۲-۱۷- ویژگی‌های نظری استرس زدایی مبتنی بر ذهن آگاهی ۴۱

 

۲-۱۸- مبانی برنامه کاهش استرس بر اساس هشیاری ۴۲

 

۲-۱۹- آموزش حضورذهن و تغییر حالت­های ذهنی ۴۶

 

۲-۲۰- دلالت­های بالینی حضورذهن ۴۸

 

۲-۲۰-۱- افزایش زمان زندگی در لحظه ۴۸

 

۲-۲۰-۲- افزایش عاطفه­ی مثبت ۴۸

 

۲-۲۱- کاهش پاسخ دهی به استرس ۴۹

 

۲-۲۲- افزایش توان شناختی ۴۹

 

۲-۲۳- ریشه ­های حضورذهن ۵۰

 

۲-۲۴- تفاوت حضورذهن با مراقبه­ی متعالی ۵۰

 

۲-۲۵- مکانیسم­­های زیر بنایی تاثیرات تمرین حضورذهن ۵۲

 

۲-۲۵-۱- مکانیسم­های روان­شناختی حضورذهن ۵۲

 

۲-۲۵-۲- توجه کردن به روشی خاص ۵۲

 

۲-۲۵-۳- توجه کردن روی هدف و در لحظه­ی حاضر ۵۲

 

۲-۲۶- توجه کردن بدون قضاوت ۵۳

 

۲-۲۷- مکانیسم­های زیست عصب شناختی حضورذهن ۵۴

 

۲-۲۸- مکانیسم برخورد MBCT با الگوهای شناختی افسرده­ساز ۵۶

 

۲-۲۸-۱- تمرکززدایی ۵۶

 

۲-۲۸-۲- حالت انجام دادن به حالت بودن ۵۶

 

۲-۲۹- محدودیت­های MBCT ۵۸

 

۲-۳۰- درمان شناختی رفتاری ۵۹

 

۲-۳۱- پیدایش CBT ۶۰

 

۲-۳۲- درمان شناختی رفتاری در بیماری‌های مزمن ۶۰

 

۲-۳۳- یک مفهوم جدید از روانشناسی: افکار خودکار ۶۱

 

۲-۳۴- یک رویکرد بالینی جدید ۶۱

 

۲-۳۵- افکار خودکار ۶۵

 

۲-۳۶- خطاهای شناختی ۶۶

 

۲-۳۷- تفکر همه یا هیچ ۶۷

 

۲-۳۷- تعمیم مبالغه آمیز ۶۷

 

۲-۳۸- فیلتر ذهنی ۶۸

 

۲-۳۹- بی توجهی به امر مثبت ۶۸

 

۲-۴۰- نتیجه گیری شتابزده ۶۸

 

۲-۴۱- درشت نمایی ۶۹

 

۲-۴۲- استدلال احساسی ۶۹

 

۲-۴۳- بایدها ۶۹

 

۲-۴۴- برچسب زدن ۷۰

 

۲-۴۵- شخصی سازی و سرزنش ۷۰

 

۲-۴۶- ویژگی‌های کلی درمان شناختی رفتاری ۷۰

 

 بخش دوم: مبانی تجربی پژوهش

 

۲-۴۷- پیشینه تجربی پژوهش ۷۱

 

۲-۴۸- خلاصه و جمع بندی مبانی نظری و پیشینه پژوهش ۷۵

 

فصل سوم: روش‌شناسی پژوهش

 

۳-۱- طرح پژوهش ۷۸

 

۳-۲- جامعه­ی آماری ۷۹

 

۳-۲- نمونه و روش نمونه گیری ۷۹

 

3-۳-1-معیارهای ورود ۷۹

 

3-۳-2-معیارهای خروج ۷۹

 

3-۴- ابزارها و مقیاس‌های پژوهش ۸۰

 

۳-۴-۱- مقیاس استرس ادراک‌شده ۸۰

 

۳-۴-۲- پرسشنامه عاطفه PANAS ۸۰

 

۳-۴-۳- مقیاس خستگی درد ۸۰

 

۳-۵- فرایند درمان ۸۱

 

   پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی الگوی درمانی کاهش استرس براساس ذهن آگاهی (MBSR) بر نگرانی بیمارگونه در جمعیت غیربالینی انجام گرفته است. پس از انتخاب آزمودنی های واجد شرایط، افراد در دو گروه درمان کاهش استرس براساس ذهن آگاهی (11 نفر) و گروه کنترل (9 نفر) قرار گرفتند. اعضای گروه درمانی، در یک دوره ی 8 جلسه ای (هر هفته یک جلسه، به مدت 5/2 – 2 ساعت) شرکت کرده و اعضای گروه کنترل هیچ نوع مداخله ای دریافت نکردند. آزمودنی های دو گروه یک بار قبل از شروع دوره و بار دیگر در پایان دوره مورد ارزیابی قرار گرفتند. در انتها، نتایج بدست آمده از تفاضل نمرات پیش – پس آزمون مربوط به گروه کنترل و آزمایش از طریق مدل های آماری با هم مقایسه شدند. نتایج نشان می دهد که الگوی درمانی کاهش استرس براساس ذهن آگاهی منجر به کاهش سطح نگرانی بیمارگونه و فرانگرانی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل شده است.

 

کلید واژه ها : نگرانی بیمارگونه ، فرانگرانی ، ذهن آگاهی، الگوی درمانی کاهش استرس براساس ذهن آگاهی

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                               صفحه

 

فصل اول :کلیات طرح

 

1-1- بیان مساله .  2 

 

1-2- ضرورت پژوهش  10

 

1-3- اهداف پژوهش. 13

 

1-4- فرضیه های پژوهش. 13

 

1-5- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش 13

 

       1-5-1- نگرانی  13

 

       1-5-2- ذهن آگاهی. 14

 

       1-5-3 فرانگرانی.   15

 

فصل دو :مطالعات نظری

 

  2-1- گستره نظری

 

             2-1-1- مقدمه. 17

 

 2-1-2- تعریف نگرانی. 18

 

 2-1-3- کارکرد نگرانی. 20

 

 2-1-4- نگرانی و انواع فرایندهای فکری. 21

 

 2-1-5- نگرانی بهنجار و نگرانی بیمارگونه. 24

 

 2-1-6- نگرانی بیمارگونه و اختلال اضطراب فراگیر. 28

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                               صفحه

 

 2-1-7- نقش نگرانی در آسیب شناسی روانی 30

 

 2-1-8- رویکردهای نظری مطرح شده در خصوص نگرانی و اختلال اضطراب فراگیر 38

 

       2-1-8-1- مدل شناختی اختلال اضطراب فراگیر: اثرعدم تحمل بلاتکلیفی(IU) 39

 

   2-1-8-2- مدل اجتناب شناختی نگرانی  43

 

                 2-1-8-3- مدل فرا شناختی نگرانی  45

 

      2-1-9- رویکردهای درمانی نگرانی بیمارگونه 48

 

      2-1-10- معانی اولیه ی ذهن آگاهی. 50

 

      2-1-11- ورود ذهن آگاهی به حیطه ی روان درمانی. 52

 

      2-1-12-  تعریف ذهن آگاهی. 57

 

      2-1-13- نحوه ی تاثیرگذاری مهارت های ذهن اگاهی 61

 

      2-1-14- انواع مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی. 65

 

2-1-15- کاربرد ذهن آگاهی در حیطه ی نگرانی. 73

 

2-2- ادبیات تحقیقی

 

2-2-1- ادبیات تحقیقی درخارج از کشور . 79

 

2-2-2- ادبیات تحقیقی در داخل کشور . 83

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                               صفحه

 

فصل سه: روش شناسی پژوهش

 

3-1- مقدمه.  87

 

3-2- نوع پژوهش . 87

 

3-3- آزمودنی های پژوهش   88

 

3-4- ابزارهای پژوهش . 90

 

3-4-1- پرسش نامه نگرانی ایالت پنسیلوانیا (PSWQ) . 90

 

3-4-2- مقیاس (GAD-7)   91

 

3-4-3- مصاحبه ساخت یافته بر مبنای (DSM-IV-TR) 92

 

3-4-4- مقیاس افکار اضطرابی (ANTI)   92

 

3-4-5- پرسش نامه های محقق ساخته . 93

 

3-5- برنامه درمانی کاهش استرس براساس ذهن آگاهی (MBSR) 94

 

3-6- شیوه انجام پژوهش 96

 

3-7- شیوه تحلیل داده ها   97

 

فصل چهار : یافته های پژوهش

 

4-1- مقدمه   99

 

4-2- نتایج مربوط به مرحله ی اول تحقیق 100

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                               صفحه

 

   4-2-1-شاخص های توصیفی مربوط به ویژگی های جمعیت شناختی 100

 

       4-2-2- شاخص های توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهشی . 101

 

4-3- نتایج  مربوط به مرحله ی دوم تحقیق .   102

 

  4-3-1- نتایج توصیفی مربوط به ویژگی های جمعیت شناختی آزمودنی ها. 102

 

        4-3-2-نتایج توصیفی مربوط به متغیرهای پژوهشی . 104

 

 4-4- بررسی فرضیه های  پژوهش. 105                                                                        

 

 4-5- نتایج تکمیلی. 108       

 

فصل پنج : بحث و نتیجه گیری

 

5-1- مقدمه  118

 

5-2- خلاصه نتایج . 120

 

5-3- بحث نتایج .  121

 

5-4- محدودیت های پژوهش . 127

 

5-5- پیشنهادات پژوهش 128

 

منابع

 

الف) منابع فارسی . 131

 

ب) منابع لاتین  134

 

 پیوست 137

 

بیان مساله

 

    از آن جا که بسیاری از فرایندهای مرتبط با نگرانی در اختلالات روان شناختی نقش دارند، نگرانی هم به لحاظ پژوهشی و هم به لحاظ نظری دارای اهمیت است (دیوی[1] و ولز[2]، 2006). داشتن مقداری نگرانی، برای حل مسایل سودمند است، زیرا منجر به رفتار متمرکز بر مساله می شود، اما افزایش میزان نگرانی، نه تنها کارساز نیست که گاه خود بر مشکلات موجود دامن می زند. این مولفه به افکار مداوم و تکراری در مورد دلواپسی های شخصی از یک سو و مشکل در پایان دادن به این زنجیره افکار، از سوی دیگر اشاره دارد (شاهجویی و همکاران، 1390).

 

نگرانی فرایند شناختی معمول در جمعیت های عادی است، در حالی که نگرانی شدید و بیمارگونه ویژگی اصلی اختلال اضطراب فراگیر است (انجمن روان پزشکان امریکا[3]، 1994). با توجه به این که نگرانی خصیصه معمول در اختلالات اضطرابی است (هرچند به گونه معناداری در میان مبتلایان به اختلال اضطراب فراگیر، بیش ترین فراوانی را داراست؛ براون[4]، آنتونی[5] و بارلو[6]، 1992؛ به نقل از بارلو، 2002)، به نظر می رسد که فهم بهتر نگرانی، درک سایر اختلالات اضطرابی را نیز تسهیل کند (بارلو، 2002). تحقیقات نشان می دهد که نگرانی، مانع پردازش های هیجانی می شود بنابراین

 

ممکن است در درمان مشکلات روان شناختی از قبیل اختلالات اضطرابی که برای ایجاد تغییرات درمانی در آن ها، وجود چنین پردازش هایی ضروری است، مداخله کند. بنابراین پیشرفت در درمان های موثر بر این حوزه، ممکن است موجب پیشرفت در درمان یا پیش گیری از سایر اختلالات نیز بشود (سیموس[7]، 1384).

 

کارهای اولیه بر روی نگرانی توسط بورکووک[8] و همکارانش انجام شد (ولز، 1384). بورکووک (2002؛ به نقل از دلگادو[9] و همکاران، 2010) نگرانی را به صورت زنجیره ای از عواطف منفی، افکار و تصاویر نسبتا غیرقابل کنترلی تعریف می کند که منجر به گسترش تلاش های ذهنی به منظور اجتناب از تهدیدهای پیش بینی شده ی بالقوه می شود.

 

نگرانی به عنوان شیوه ای برای مقاوم شدن علیه درد و مشکلات احتمالی در نظر گرفته می شود اما اغلب این دیدگاه، نتیجه ی معکوس به بار می آورد (اورسیلو[10]و رومر[11]، 2011). به نظر می رسد که تفکر مداوم در خصوص فجایع بالقوه ای که در آینده ممکن است رخ دهد، باعث اجتناب می شود (رومر و اورسیلو، 2002؛ به نقل از بائر[12]، 2006). اجتناب رفتاری – عمل کردن به شیوه ای که ما را از موقعیات برانگیزاننده ی اضطراب دور کند- مولفه ی کلیدی ترس و اضطراب است. هنگامی که تصور می کنیم یک موقعیت یا فعالیت احتمالا منجر به تهدید بالقوه ای می شود، ممکن است که تصمیم بگیریم از آن اجتناب کنیم. اگر ما دچار ترس یا اضطراب شویم راهبردهای گوناگونی را استفاده می کنیم تا از آن موقعیت فرار کنیم و یا هنگام مواجه شدن با هیجان هایی که ورای تحمل ماست، ممکن است از ترس بی حرکت مانده و یا با این امید، این شرایط را تحمل کنیم که عامل تهدید کننده یا استرس زا، سپری خواهد شد (اورسیلو و رومر، 2011).

 

این عملکرد اجتنابی، پریشانی و استرس تجارب درونی را در کوتاه مدت کاهش می دهد اما با دخالت در پردازش هیجانی در درازمدت، این هیجانات را طولانی تر می کند (رومر و اورسیلو، 2002؛ به نقل از بائر، 2006). واکنش به تجارب درونی همراه با تلاش در سرکوب یا اجتناب از این افکار و احساسات، احتمالا منجر به افزایش این واکنش ها می شود. تقویت این احساسات، خود منجر به کاهش وضوح هیجانات می شود: همان طور که افکار و احساسات از طریق واکنش منفی به آن ها، قضاوت کردن در خصوص آن ها و تلاش برای اجتناب از آن ها، شدیدتر می شود، پاسخ های حقیقی نیز تیره تر شده و از وضوح آن ها کاسته می شود.

 

بنابراین اغلب مواقع افراد نگران، احساس “آشفتگی” و یا “ناراحتی” را گزارش می کنند اما در بیان دقیق و مشخص حالت هیجانی خویش مشکل دارند. فقدان وضوح هیجانات، توانایی افراد را در استفاده مناسب از پاسخ های هیجانی محدود می کند. هم چنین، براین اساس افراد حالت های درونی، به عنوان مثال حالت ناخوشایند و منفی، را به تجربه ی خود اضافه می کنند که این امر چرخه ی نگرانی را دائمی می کند (بائر، 2006).                                                     

 

آن چه که منجر به تمایز میان نگرانی با افکار و تصاویر ناخوانده کوتاه مدت می شود، تکرار مستمر نگرانی است. نگرانی در پژوهش بورکووک و اینز[13]، (1990؛ به نقل از کلارک[14] و فربورن[15]، 1385) در مقایسه با تفکر بهنجار یا در پژوهش ولز و موریسون[16]، (1994؛ به نقل از کلارک و فربورن، 1385) در مقایسه با وسواس ها، بیش از آنکه حاوی تصاویر باشد دربرگیرنده ی افکار است.

 

 اما ترنر [17]و همکاران (1992؛ به نقل از ریجسورت[18] و همکاران، 2001) معتقدند که میان نگرانی و افکار وسواسی چندین شباهت وجود دارد:

 

1) هر دو پدیده هم در جمعیت عادی و هم در جمعیت بالینی اتفاق می افتد.                                        

 

2) به نظر می رسد که محتوا و شکل نگرانی و افکار وسواسی در جمعیت های بالینی و عادی مشابه باشد.

 

3) اما در جمعیت بالینی نسبت به جمعیت عادی فراوانی و احساس کنترل ناپذیری آن ها بیش تر است.

 

دکتر رضا رستمی

 

دکتر رسول روشن

 

زمستان 1392
 

 

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

 

 

 

 

 

چکیده

 

مقدمه: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی درمان تحریک مغناطیسی جدارجمجمه ای مکرر بر نشانه های اضطراب و میزان افسردگی همبود در بیماران دچار اختلال اضطراب فراگیر (GAD) انجام گرفت. روش کار: طرح پژوهش از نوع شبه تجربی با پیش آزمون ـ پس آزمون و گروه پلاسبو می باشد. تعداد 14 بیمار دچار اختلال اضطراب فراگیر بر اساس نظر روانشناس و مصاحبه SCID انتخاب و سپس ارزیابی آنها براساس پرسشنامه افسردگی بک II و مقیاس کوتاه اضطراب فراگیر (GAD-7) انجام گرفت. سپس این افراد به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و گواه تقسیم شدند. گروه آزمایش طی 10 جلسه (طی 3 هفته) به مدت 40 دقیقه تحت rTMS با فرکانس 1 هرتز، در ناحیه پری فرونتال خلفی جانبی راست قرارگرفتند. گروه پلاسبو نیز همین تعداد جلسات را دریافت کردند با این تفاوت که کویل در این گروه با زاویه ی 90 درجه قرار گرفته بود که مانع رسیدن امواج به جمجمه آزمودنی می شد. در انتها، ارزیابی های اولیه مجدداً صورت گرفت. داده ها با بهره گرفتن از روش یومن ویتنی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین از روش های درصد تغییرات، تغییر معنادار بالینی و اندازه اثر نیز جهت نتایج تکمیلی استفاده شد.

 

یافته ها: نتایج به دست آمده نشان داد که نشانه های اضطراب و میزان افسردگی همبود در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل، تغییر معنادار در سطح 038/0p ≤  و 007/0p ≤  داشت. همچنین نتایج تکمیلی نشان داد که میانگین درصد تغییرات در نشانه های اضطراب و میزان افسردگی همبود در گروه آزمایش به ترتیب 24% و 14% بیش از گروه کنترل بوده است. همچنین تغییر معنادار بالینی برای نشانه های اضطراب و میزان افسردگی همبود در گروه آزمایش به صورت 100 درصدی بدست آمد. میزان تأثیر کاربندی درمان rTMS بر نشانه های اضطراب و بر میزان افسردگی، در هر دو گروه پلاسبو و آزمایش قوی بود.

 

نتیجه گیری: درمان تحریک مغناطیسی جدارجمجمه ای در بیماران دچار اختلال اضطراب فراگیر می تواند موجب کاهش معنادار نشانه های اضطراب و افسردگی به صورت همزمان شود.

 

واژگان کلیدی: درمان تحریک مغناطیسی جدارجمجمه ای مکرر، اختلال اضطراب فراگیر، اضطراب و افسردگی.

 

فهرست منابع                                                                                                                                 صفحه

 

فصل اول: کلیات تحقیق                                     1

 

1-1 بیان مسئله                                           2

 

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق                                  14

 

1-3 هدف اصلی                                             17

 

1-3-1 اهداف فرعی                                       17

 

1- 4 فرضیه های تحقیق                                     18

 

1-5 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق                18

 

1-5-1 اختلال اضطراب فراگیر (GAD)                        18

 

1-5-2 تحریک مغناطیسی جدارجمجمه ای مکرر (rTMS)          19

 

1-5-3 افسردگی همبود                                    19

 

فصل دوم، پیشینه پژوهش                                    21

 

2-1 مرور کلی فصل                                         22

 

2-2 ماهیت، تشخیص و سبب شناسی اختلال های اضطرابی           22

 

2-2-1 تعریف اضطراب و مؤلفه های آن                      22

 

2-2-2 ماهیت اختلال های اضطرابی                          24

 

2-2-3 طبقه بندی اختلالات اضطرابی                         25

 

2-2-4 همه گیرشناسی اختلال های اضطرابی                   26

 

2-2-5 همبودی در اختلالات اضطرابی                         27

 

2-2-6 سبب شناسی اختلال های اضطرابی                      29

 

2-2-6-1 عوامل خطر زیست شناختی اختلال های اضطرابی        29

 

عوامل ژنتیک                                          29

 

ویژگی های مغزی                                       30

 

ویژگی های نوروشیمیایی (انتقال دهنده های عصبی)        31

 

   بازداری رفتاری                                     33

 

2-2-6-2 تاثیرات تکاملی                                 34

 

2-2-6-3 عوامل خطر شناختی                               35

 

2-2-6-4 عوامل خانوادگی                                 36

 

2-2-6-5 تجربه های یادگیری                              37

 

2-2-6-6 ترکیب عوامل با یکدیگر                          39

 

2-3 اختلال اضطراب فراگیر                                  40

 

2-3-1 معیارهای تشخیصی DSM-IV در مورد اختلال اضطراب فراگیر 42

 

2-3-2 معیارهای تشخیصی DSM-V درمورد اختلال اضطراب فراگیر 43

 

2-4 مدلهای زیستی پردازش اضطراب و رفتارهای مربوط به آن    45

 

2-4-1 مدل والنس                                        47

 

2-5 نقش آناتومی عصبی در اختلال اضطراب فراگیر              48

 

2-5-1 آمیگدال                                          48

 

2-5-2 کورتکس پری فرونتال                               49

 

2-5-3 کورتکس سینگولیت قدامی                            50

 

2-6 مدلهای نظری مطرح شده برای اختلال اضطراب فراگیر        51

 

2-6-1 مدل اجتناب شناختی نگرانی                         52

 

2-6-2 مدل تحمل ناپذیری بلاتکلیفی                        53

 

2-6-3 مدل نارسایی در تنظیم هیجان                       55

 

2-6-4 مدل مبتنی بر پذیرش (AB)                          57

 

2-6-5 مدل فراشناختی                                    59

 

2-7 درمان                                                61

 

2-7-1 درمانهای روانشناختی                              61

 

2-7-1-1 درمان شناختی رفتاری                           61

 

2-7-1-2 درمان فراشناختی                               62

 

2-7-1-3 درمان روانپویشی حمایتی ـ بیانی                63

 

2-7-1-4 درمان نتظیم هیجانی                            64

 

2-7-1-5 رفتاردرمانی مبتنی بر پذیرش                    65

 

2-7-2 درمانهای فیزیکی                                  66

 

2-7-2-1 دارو درمانی                                   66

 

2-7-2-2 درمان نوروفیدبک                               67

 

2-7-2-3 تحریک مغناطیسی جدارجمجمه ای مکرر              68

 

تاریخچه                                             69

 

اصول و قوانین فیزیکی                                71

 

ایمنیTMS                                                                                                              72

 

2- 8 اثربخشی TMS بر اختلال های اضطرابی و افسردگی همبود با آنها  72

 

اختلال پانیک (PD)                                       73

 

اختلال استرس پس از ضربه (PTSD)                          74

 

اختلال وسواسی ـ جبری (OCD)                             76

 

اختلال اضطراب فراگیر (GAD)                             83

 

فصل سوم: فرآیند روش شناختی تحقیق                         85

 

3-1 مروری بر مطالب فصل                                   86

 

3-2 نوع پژوهش                                            86

 

3-3 افراد مورد مطالعه                                    86

 

3-3-1 جامعه تحقیق                                      86

 

3-3-2 حجم نمونه و روش نمونه گیری                       87

 

الف) حجم نمونه                                       87

 

ب) ملاک های ورود                                      87

 

ج) ملاک های خروج                                      87

 

د) شیوه نمونه گیری                                   88

 

3-4 ابزارها و روش های تحقیق                              88

 

3-4-1 مصاحبه تشخیصی بر اساس DSM-IV-TR                                                  88

 

3-4-2 مصاحبه بالینی نیمه ساختاریافته برای اختلال محور یک در DSM-IV (SCID-I)                                                         89

 

3-4-3 مقیاس کوتاه اختلال اضطراب فراگیر (GAD-7)          89

 

3-4-4 فرم غربالگری ایمنی درمان rTMS                                        90

 

3-4-5 پرسشنامه افسردگی بک (BDI-II)                      91

 

3-4-6 دستگاه rTMS                                      91

 

3-4-6-1 روش اجرا                                      93

 

3-5 شیوه اجرای پژوهش                                     94

 

3-6 شیوه تجزیه و تحلیل آماری داده ها:                    96

 

فصل چهارم، یافته های پژوهش                               97

 

4-1 مرور کلی فصل                                         98

 

4-۱ تحلیل توصیفی پژوهش                                98

 

4-۱-1 توزیع جنسیت و سن                                98

 

۴-۲ تحلیل استنباطی پژوهش                              101

 

4-3 پیوست نتایج                                          103

 

4-3-1 روش محاسبه درصد تغییر                            104

 

تصور می­شود باعث حفظ اضطراب اجتماعی می­شود (بوگلز و مانسل، 2004؛ راپی و هیمبرگ، 1997). بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی تکنیک آموزش توجه مبتنی بر الگوی dot-probe در کاهش نشانه­ های اضطرابی افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی بوده است.

 

روش: نمونه پژوهش حاضر بر اساس روش در دسترس مبتنی بر هدف ،بر اساس “پرسشنامه هراس اجتماعی” (SPIN) و مصاحبه بالینی مبتنی بر  DSM – IV، از جامعه آماری برگزیده شدند پس از تایید اختلال اضطراب اجتماعی شرکت کنندگان ، نهایتا 23 نفر از افراد بطور تصادفی در سه گروه آزمایش، پلاسیبو و کنترل جایگزین شدند و ابزارهای مرتبط با  ترس از ارزیابی منفی و ترس از تعامل اجتماعی را در  مراحل پیش و  پس آزمون تکمیل کردند. گروه آزمایش تکنیک آموزش توجه را دریافت کرد، گروه پلاسیبو ، مواجهه صرف و گروه کنترل در انتظار ماند.

 

یافته­ها: نتایج به دست آمده نشان داد که تکنیک آموزش توجه بطور کلی و نیز در مقایسه با مواجهه صرف باعث بهبود سوگیری توجهی افراد به سمت محرک­های تهدیدکننده می­شود. همچنین این تکنیک، باعث بهبود مولفه­های ترس از ارزیابی منفی در گروه آزمایش نسبت به پلاسیبو، ترس از تعامل اجتماعی و اضطراب سخنرانی در گروه آزمایش نسبت به دو گروه دیگر شد؛ اما در اجتناب از تعامل اجتماعی تفاوت معناداری بین سه گروه ایجاد نکرد.  

 

نتیجه­گیری:  نتایج به دست آمده نشان میدهد که تکنیک آموزش توجه در شرایط محدود و با رعایت شرایط بالینی ، می تواند سوگیری توجهی افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی را به همراه برخی نشانه های افراد مبتلا بهبود بخشد.

 

کلیدواژه­ها: اضطراب اجتماعی، آموزش توجه، الگوی dot-probe ، تعامل اجتماعی

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                      صفحه

 

فصل اول: کلیات پژوهش 1

 

1-1: مقدمه 2

 

1-2: بیان مسأله 4

 

1-3: ضرورت­های نظری و عملی پژوهش 11

 

1-4: اهداف پژوهش 13

 

1-5: فرضیه ­های پژوهش 14

 

1-6: تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش 15

 

1-6-1)اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder): 15

 

1-6-2) برنامه آموزش توجه (ATT): 15

 

1-6-3) سوگیری توجه (Attention Bias): 16

 

1-6-4) ترس از ارزیابی منفی 16

 

1-6-5) ترس از تعامل اجتماعی 16

 

1-6-6) اجتناب از تعامل اجتماعی 17

 

1-6-7) اضطراب سخنرانی: 17

 

فصل دوم: مروری بر پیشینه‌های نظری و عملی پژوهش 19

 

2-1: مقدمه 20

 

2-2: اختلالات اضطرابی 20

 

2-3: طبقه ­بندی اختلالات اضطرابی 21

 

2-4: اختلال اضطراب اجتماعی (هراس اجتماعی) 22

 

2-5: ملاک­های تشخیصی اضطراب اجتماعی در DSM – IV– TR 22

 

2-6: ملاک­های تشخیصی اضطراب اجتماعی در ICD-10 23

 

2-7: شیوع 24

 

2-8: سیر و پیش­آگهی 25

 

2-9: اختلالات همراه 25

 

2-10: تشخیص افتراقی 27

 

2-11: انواع فرعی تشخیصی 29

 

2-11-1: تعاریف DSM. 29

 

2-11-2: تفاوت­های بین انواع فرعی تشخیصی 31

 

2-12: جنبه های شخصیتی در بیماران مبتلا به اختلال هراس 35

 

2-13: ابعاد هراس اجتماعی 37

 

2-14: علت­شناسی اضطراب اجتماعی 52

 

2-14-1: دیدگاه روان پویشی 53

 

2-14-2: عوامل رفتاری 54

 

2-14-3: عوامل عصب ـ شیمیایی 55

 

2-14-4: عوامل شناختی 57

 

2-14-5: آسیب­شناسی شناختی هراس اجتماعی 59

 

2-15: مدل­های شناختی رفتاری 60

 

2-15-1: دو مدل منسجم شناختی رفتاری در اختلال هراس اجتماعی 60

 

2-15-2: مدل بازداری رفتاری 62

 

2-15-3: مدل کمبود مهارت های اجتماعی 63

 

2-16: درمان های هراس اجتماعی 64

 

2-16-1: درمان های رفتاری 65

 

2-16-2: درمان های شناختی و رفتاری 68

 

2-16-3: سایکودینامیک وروان درمانی میان فردی 72

 

2-17: تکنیک آموزش توجه (ATT) 75

 

2-17-1: پیشینه پژوهشی ATT 77

 

2-18: نتیجه­گیری 79

 

فصل سوم: فرایند روش­شناختی پژوهش 81

 

3-1: مقدمه 82

 

3-2: نوع تحقیق 82

 

3-3: آزمودنی­ها 83

 

3-3-1: جامعه آماری 83

 

3-3-2: شیوه نمونه گیری 83

 

3-3-3: ملاک­های شمول و عدم شمول: 84

 

3-4: ابزارهای گردآوری اطلاعات 84

 

3-4-1:پرسشنامه هراس اجتماعی (SPIN) 84

 

3-4-2: مصاحبه تشخیصی مبتنی بر SCID-I (فرست  و همکاران، 1996؛ 1389) 85

 

3-4-3: مقیاس اضطراب اجتماعی لیبوویتز (LSAS) 86

 

3-4-4: فرم کوتاه مقیاس ترس از ارزیابی منفی (BFNE) (لیری، 1983) 87

 

3-4-5: مقیاس ادراک از عملکرد سخنرانی (PSP) 87

 

3-4-6: تکلیف تشخیص کاوشگر (probe discrimination task) 88

 

3-5: شیوه انجام تحقیق 88

 

3-6: شیوه تحلیل داده­ ها 90

 

فصل چهارم: نتایج پژوهش 82

 

4-1: مقدمه 92

 

4-2: نتایج مربوط به مرحله اول تحقیق: 92

 

4-2-1: نتایج توصیفی مربوط به ویژگیهای جمعیت شناختی آزمودنی­های مرحله اول 93

 

4-2-2: نتایج توصیفی مربوط به پرسشنامه هراس اجتماعی 94

 

4-3: نتایج مربوط به مرحله دوم تحقیق (نتایج مربوط به اجرای مداخله): 95

 

4-3-1: شاخصهای توصیفی مربوط به ویژگیهای جمعیت­شناختی آزمودنی­ها در گروه های سه گانه و مقایسه آنها با یکدیگر 95

 

4-3-3: مقایسه میانگین متغیرهای پژوهش در گروه­های سه گانه در مرحله پیش آزمون 108

 

4-3-4: بررسی فرضیه ­های پژوهش 115

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری 92

 

5-1: مقدمه 141

 

5-2: خلاصه نتایج 144

 

5-3: بحث و نتیجه­گیری 146

 

5-4: محدودیت­های پژوهش 151

 

5-5: پیشنهادهای پژوهش 152

 

5-5-1: پیشنهادهای پژوهشی 152

 

5-5-2: پیشنهاد کاربردی 152

 

فهرست منابع 141

 

: مقدمه
 

   اضطراب[1] به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه­ افراد در حدی اعتدال­آمیز وجود دارد (دادستان، 1389). منظور از اضطراب، هیجانی است ناخوشایند که همه ما درجاتی از آن را در قالب کلمه­هایی همچون “دلشوره”، “نگرانی”، “تنش” و “ترس” تجربه کرده­ایم. بنابراین آدمی غالباً در روبروشدن با موقعیت­های تهدیدآمیز یا تنش­زا احساس اضطراب و تنش می­ کند. این­گونه احساسات، واکنش­هایی بهنجار در برابر فشار روانی به شمار می­آید. اضطراب فقط هنگامی نابهنجار است که در برابر موقعیت­هایی روی دهد که اکثر مردم آنها را به راحتی حل و فصل می­ کنند (اتکینسون[2] و همکاران ، 1385). این حالت ممکن است جنبه مزمن و مداوم بیابد که در این صورت نه تنها نمی­توان پاسخ را سازش­یافته دانست بلکه باید آن را به منزله منبع شکست، سازش­نایافتگی و استیصال گسترده­ای تلقی کرد که فرد را از بخش عمده­ای از امکاناتش محروم می­ کند (دادستان، 1389).

 

اختلال­های اضطرابی، گروهی از اختلال­ها را در بر می­گیرد که در آنها اضطراب یا نشانه اصلی اختلال است یا اینکه وقتی شخص تلاش دارد رفتارهای غیر انطباقی معینی را کنترل کند گرفتار آن می­شود (اتکینسون و همکاران، 1385). فهرست اختلالات اضطرابی در “چهارمین نسخه راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی” (DSM-IV-TR[3]) شامل 12 مورد زیر است: (1) اختلال پانیک[4] با گذرهراسی (آگورافوبیا)[5] ، (2) اختلال پانیک بدون گذرهراسی، (3) گذرهراسی بدون سابقه اختلال پانیک، (4) هراس (فوبیا)­­های معین[6]، (5) فوبیای اجتماعی[7]، (6) اختلال وسواسی-اجباری[8]، (7) اختلال فشار روانی آسیب زاد[9]، (8) اختلال فشار روانی حاد، (9) اختلال اضطرابی فراگیر[10]، (10) اختلال اضطرابی ناشی از بیماری طبی عمومی، (11) اختلال اضطرابی ناشی از مواد، (12) اختلال اضطرابی­ای که جای دیگر ذکر نشده باشد (NOS) (سادوک[11] و سادوک، 1387). این طبقه در DSM-V نیز با همین نام قرار دارد. اما تفاوتی که وجود دارد این است که بسیاری از اختلالاتی که در DSM-IV-TR تحت عنوان اختلالات اضطرابی مطرح شده‌اند در راهنمای جدید در بین طبقات مجزای اختلالات اضطرابی، اختلالات وسواسی- عملی و اختلالات مرتبط با آن، و اختلالات مرتبط با سانحه و عوامل تنش‌زا، توزیع شده ­اند (2013، APA).

 

اختلال اضطراب اجتماعی ([12]SAD) یا هراس اجتماعی ([13]SP) رسماً به عنوان یک ماهیت بالینی متمایز، با انتشار DSM-III در سال 1980، شناخته شد. اختلال اضطراب اجتماعی (SAD) ترسی مشخص و ثابت از شرمنده­شدن یا مورد ارزیابی منفی قرارگرفتن در موقعیت­های اجتماعی یا در زمان انجام فعالیتی در حضور دیگران است (سادوک[14] و سادوک[15]،1386). بنابراین از این موقعیت­ها بیشتر به واسطه اضطراب شدیدی که به همراه دارند پرهیز می­شود (ترک[16] و همکاران، 2001). SAD شایع است (فرماک[17]، 2002؛ کسلر[18] و همکاران، 2005)، تا آنجا که شیوع 13 درصدی این اختلال در جامعه، آن را در جایگاه سومین اختلال رایج روانپزشکی پس از اختلال افسردگی اساسی و وابستگی به الکل قرار داده است (کسلر و همکاران، 1994). معمولاً این اختلال به دوره­ای درازمدت از ناتوانی می­انجامد (براس[19] و همکاران، 2005) و مبتلایان به این اختلال از آسیب­های چشم­گیری درکارهای روزانه زندگی، روابط اجتماعی و شغلی رنج می­برند (ویتچن[20] و

 

 فصل اول : معرفی پژوهش

 

1-1-مقدمه2

 

1-2-بیان مساله4

 

1-3-ضرورت و اهمیت پژوهش.8

 

1-4-هدف های پژوهش.10

 

1-5-فرضیه های پژوهش.11

 

1-6-معرفی متغیرهای پژوهش و تعاریف عملیاتی آنها12

 

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

2-1-اختلال استرس پس از سانحه.17

 

2-2-تاریخچه19

 

2-3-خصایص بالینی.19

 

2-4-پیامدهای تجاوز جنسی.20

 

2-5-سبب شناسی.23

 

2-6-پایه های نظری.31

 

2-6-1-مدل رفتاری.31

 

2-6-2-مدل شناختی33

 

2-7-درمان35

 

2-7-1-نکات مهم قبل از درمان.36

 

2-7-2-روان درمانی های فردی.37

 

2-7-2-1- درمان شناختی ـ رفتاری ( CBT ).37

 

2-7-2-2 مواجهه درمانی.38

 

2-7-2-3- شناخت درمانی.38

 

2-7-2-4- درمان پردازش شناختی ( CPT ).38

 

2-7-2-5- آموزش تلقیح استرس ( SIT)39

 

2-7-2-6- حساسیت زدایی منظم ( SD ).39

 

2-7-2-7- آموزش جراتمندی40

 

2-7-2-8- پسخوراند زیستی و تن آرامی.40

 

2-7-3-روان درمانی های دیگر.40

 

2-7-3-1-درمان التقاطی کوتاه مدت40

 

2-7-3-2- روان درمانی روان پویایی.41

 

2-7-3-3- گروه درمانی ها41

 

2-7-4-دیگر مداخلات روان شناختی41

 

2-7-5-دارو درمانی.41

 

2-8-حساسیت زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد ( EMDR )42

 

2-9-پایه های نظری42

 

2-9-1-رابطه حساسیت زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد با خواب REM42

 

2-9-2-توجیه درمان براساس نظریه پردازش اطلاعات44

 

2-9-3-توجیه درمان براساس نظریه عصب شناختی45

 

2-10-مراحل حساسیت زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد ( EMDR ).49

 

2-10-1-مرحله اول : تاریخچه و طرح درمانی49

 

2-10-2-مرحله دوم : آماده سازی.51

 

2-10-3-مرحله سوم : ارزیابی.51

 

2-10-4-مرحله چهارم : حساسیت زدایی.52

 

2-10-5-مرحله پنجم : کار گذاری.53

 

2-10-6-مرحله ششم : وارسی بدنی53

 

2-10-7-مرحله هفتم : انسداد53

 

2-10-8-مرحله هشتم : ارزیابی مجدد.54

 

2-11-مطالعات انجام شده54

 

فصل سوم : روش پژوهش

 

3-1- مقدمه.59

 

3-2- طرح کلی پژوهش.59

 

3-3- جامعه آماری و نمونه مورد مطالعه59

 

3-4- روش نمونه گیری.60

 

3-5- روش اجرای پژوهش.60

 

3-6- ابزارهای اندازه گیری.61

 

3-7- روش تجزیه و تحلیل داده ها.63

 

3-8- ملاحظات اخلاقی64

 

3-9- جمع بندی فصل سوم.65

 

فصل چهارم : نتایج پژوهش

 

4-1- مقدمه.67

 

4-2- ویژگی های جمعیت شناختی آزمودنی ها.67

 

4-3-شرح حال آزمودنی ها67

 

4-4- آزمون فرضیه ها69

 

5-4-جمع بندی.94

 

فصل پنجم : بررسی و تفسیر نتایج پژوهش

 

5-1-نتیجه گیری و بحث.96

 

5-2-محدودیت ها100

 

5-3-پیشنهادها101

 

منابع102

 

ضمائم

 

مقدمه

 

اضطراب مفهومی است چند بعدی و دارای سطوح گوناگون، که به عنوان پدیده ای بدنی، شناختی، عاطفی و بین فردی جلوه گر می شود. اضطراب یک علامت هشدار دهنده است و باید خاطر نشان کرد که اندکی اضطراب برای ادامه بقا و نگاهداری فرد از خطرهای تهدید کننده و حفاظت از خود لازم است. اما با وجود اینکه نوعی عامل انگیزشی محسوب می شود، وقتی از حد می گذرد، عامل آشفتگی و فروریختگی سازمان رفتارها می گردد. بنابراین اضطراب ممکن است ما را از مسیر زندگی خارج کند به نحوی که مهار زندگی را از دست بدهیم (آلن[1]،1995؛ به نقل از آقاخانی، 1387).

 

اضطراب زمانی مایه نگرانی بالینی می شود که به چنان سطح شدیدی رسیده باشد که توانایی عمل کردن در زندگی روزمره را مختل کند، به طوری که فرد دچار حالت ناسازگارانه ای شده باشد که مشخصه آن واکنش های جسمانی و روانی شدید است. این تجربه های شدید و غیرمنطقی، اساس اختلالات اضطرابی[2] هستند. افراد مبتلا به اختلال های اضطرابی در اثر احساس های دیرپا[3] و شدید اضطراب، درمانده می شوند. این احساس ها به قدری نیرومند هستند که افراد مبتلا به این اختلالات قادر نیستند فعالیت های روزمره خود را انجام دهند. اضطراب آنها ناخوشایند است و باعث می شود نتوانند از موقعیت های عادی لذت ببرند، اما علاوه بر آن می کوشند از موقعیت هایی که سبب می شوند احساس اضطراب کنند، اجتناب ورزند(هالجین و کراس،1383؛ به نقل از آقاخانی، 1387).

 

عصری که ما در آن زندگی می کنیم، عصر اضطراب نامیده می شود. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)[4]، 400 میلیون نفر در جهان به اضطراب مبتلا هستند؛ این پدیده، علت اولیه 6 تا 25 درصد از تمام مشکلات روانی محسوب می شود (نیکبخت، نصرآبادی، نثاری و گودرزی، 1387، به نقل از آقاخانی، 1387).

 

 اضطراب، حالت خلقی منفی با علایم جسمی و اندیشناکی نسبت به آینده است. مطالعه اضطراب مشکل است، زیرا با علائم پیچیده ای همچون حس ذهنی نگرانی، مجموعه ای از رفتارها و بیقراری ها، پریشانی و یا پاسخ های فیزیولوژیکی که در مغز آغاز می شود و بازتاب و انعکاس آن افزایش ضربان قلب و تنش ماهیچه ای است، همراه است (بارلو[5]و دوراند[6]،2002) .

 

ربر[7] (1985) اضطراب را چنین تعریف می نماید: اضطراب معمولا به یک حالت هیجانی ناخوشایند و مبهم اطلاق می شود که با پریشانی، وحشت، هراس و تشویش همراه می باشد. چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-IV-TR)[8] هشت نوع اصلی اختلالات اضطرابی را مشخص می کند که به عنوان اختلال هراس[9] از نوع خاص یا اجتماعی، گذرهراسی[10]، وحشت زدگی[11]، اختلال اضطراب فراگیر (GAD)[12]، اختلال وسواسی- اجباری (OCD)[13]، اختلال استرس پس از سانحه[14] طبقه بندی می شود (انجمن روانپزشکی آمریکا، 2000)[15].

 

 بنابه هدف پژوهش حاضر، تمرکز اصلی این پژوهش بر روی اختلال استرس پس از سانحه در زنانی است که گرفتار تجاوز جنسی شده اند، که در ابتدا تعریفی برای آن ارائه می گردد: اختلال استرس پس از سانحه(PTSD) عبارت است از مجموعه ای از علایم نوعی(سندروم)که در پی مواجهه با «حوادث آسیب- زای زندگی» پیدا می شوند. فرد به صورت ترس و درماندگی به این تجربه پاسخ می دهد، واقعه را دائما در ذهن خود مجسم می کند و در عین حال می خواهد از یاد آوری آن اجتناب کند. برای این که بتوان تشخیص این اختلال را مطرح کرد، علایم مزبور باید لااقل یک ماه طول کشیده باشد و بر حوزه های مهمی از زندگی بیمار نظیر حوزه های خانودگی و شغلی او باید تاثیر چشمگیری نهاده باشد (کاپلان و سادوک، 2007).

 

فشاری که موجب اختلال استرس پس از سانحه می شود، به قدری ناتوان کننده است که تقریبا هر کسی را از پا در می آورد. این فشار می تواند از تجربه جنگ، شکنجه، بلایای طبیعی، حمله، تجاوز و سوانح جدی نظیر تصادف با ماشین و آتش سوزی ساختمان ناشی شده باشد. افراد، واقعه آسیب زا را در رویا و نیز افکار روزانه خود مجددا تجربه می کنند. از هر چیزی که واقعه را به خاطرشان بیاورد، قاطعانه دوری می کنند و دچار کرختی پاسخدهی، همراه با حالت برانگیختگی مفرط می شوند. سایر علایم عبارت است از: افسردگی، اضطراب و مشکلات شناختی نظیر ضعف تمرکز (کاپلان و سادوک، 2007).

 

تجاوز به عنف نوعی نیز رفتار خشن و تحقیرآمیز است که از طریق اعمال جنسی و برای ابراز قدرت و خشم صورت می گیرد، در چنین مواردی، رابطه جنسی به ندرت موضوع اصلی می باشد و در اکثر موارد مسایل جنسی در خدمت نیازهای غیر جنسی در می آیند. هرچند برخی از مردان و پسران جوان، توسط مردان دیگر مورد تجاوز واقع می شوند، اما زنان، قربانیان اصلی آزارهای جنسی هستند و در صد تجاوز به مردان نسبت به زنان بسیار ناچیز است. قربانیان در تمام گروه های سنی مشاهده می شوند، ولی بیشترین خطر برای سنین 16 تا 24 سال می باشد. تجاوز جنسی می تواند پیامدهای متعددی برای قربانی داشته باشد که آسیب های جسمی، روانی، خانوادگی و اجتماعی از جمله این پیامدهاست (اوحدی ، 1380).

 

معمولا برای درمان این اختلال از روش های درمانی متعددی سود جسته می شود. به طور کلی می توان گفت روش های درمانی متنوعی چون دارو درمانی و درمان های روانشناختی از جمله روان درمانی روان- پویشی، رفتار درمانی، شناخت درمانی، گروه درمانی، خانواده درمانی و هیپنوتیزم در درمان اختلال استرس پس از سانحه کاربرد دارد. یکی از فنون روان درمانی نسبتا نو ظهور، حساسیت زدایی با حرکات چشم و پردازش مجدد (EMDR)[16] است (کاپلان و سادوک، 2007) .

 

1-2- بیان مسئله

 

اضطراب پدیده ای طبیعی بوده و همه ما در طول زندگی مان به نحوی آن را تجربه می کنیم. اضطراب واکنشی ست در مقابل تهدید بیرونی یا درونی که در واقع فرد را برای برخورد با موقعیت های خطر زا آماده می سازد. هرگاه این پاسخ از حد معین فراتر رود، اختلال ایجاد می کند. اضطراب بر بسیاری از جنبه- های عملکرد آدمی، از توانایی های ادراکی، یادگیری و حافظه گرفته تا اشتها، عملکرد جنسی و خواب تاثیر می گذارد و در حد مشکل آفرین می تواند بر دامنه گسترده ای از توانایی های آدمی