این پژوهش با هدف مقایسه کیفیت زندگی زنان شاهد ازدواج مجددکرده و ازدواج نکرده شاهدانجام گرفت. نمونه آماری 200 نفر از همسران شاهد استان کرمانشاه که به صورت نمونه گیری طبقه­ای تصادفی انتخاب گردید، می­باشد. پرسشنامه SF-36 توسط گروه نمونه تکمیل گردید .برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی مانند فراوانی، میانگین و از آمار استنباطی جهت مقایسه دو گروه از آزمون آماری t تست برای گروه های مستقل و تحلیل واریانس یک راهه استفاده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که کیفیت زندگی در بین دو گروه ازدواج مجددکرده­ها و ازدواج نکرده­ها در سطح آلفایp<0/05 رابطه معناداری دیده نشد. همین طور در هشت فرضیه فرعی، عملکرد جسمانی، کارکرد نقش­-­جسمی، درد بدنی، سلامت عمومی، سرزندگی، عملکرد اجتماعی، کارکرد نقش­-­هیجانی، سلامت روانی در بین دو گروه ازدواج مجددکرده و ازدواج نکرده رابطه آماری معناداری دیده نشد. بین سن وسطح درآمد با کیفیت زندگی رابطه معنادار بدست آمد. اما بین کیفیت زندگی با تحصیلات و طول مدت فقدان رابطه­ای بدست نیامد.

 

واژگان کلیدی: کیفیت زندگی، ازدواج مجددکرده، ازدواج نکرده، زنان شاهد

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 
 
12
 
مقدمه                                                                                                              
14
 
بیان مسئله                                                                                                                                                                                                                                                             
18
 
ضرورت پژوهش                                                                                                                                                                                                                                        
20
 
اهداف پژوهش                                                                                                                                                                                                                                   
21
 
فرضیه ­ها                                                                                                              
21
 
تعریف نظری و عملیاتی واژگان                                                                                                                                                                                             
21
 
الف)تعریف نظری                                                                                                                                                                                                                                   
22
 
ب) تعریف عملیاتی                                                                                                                                                                                                                       
23
 
فصل دوم : پیشینه پژوهش                                                                                                                                                        
24
 
الف)مرور مبانی نظری                                                                                                                                              
24
 
روان شاسی مثبت  نگر                                                                                                                                      
25
 
پیشگیری و سالمزیستی                                                                                                   
27
 
کیفیت زندگی                                                                                                                                             
28
 
تاریخچه کیفیت زندگی                                                                                                                             
29
 
تعریف کیفیت زندگی                                                                                                                               
31
 
تعاریف کلی از کیفیت زندگی                                                                                                                  
32
 
تعریف اختصاصی (مربوط به کیفیت زندگی وابسته به سلامت)                                                                   
32
 
تعریف دیگری از کیفیت زندگی وابسته به سلامت                                                                                     
33
 
ویژگی های کیفیت زندگی                                                                                                                        
33
 
چند بعدی بودن                                                                                                                                        
34
 
ذهنی بودن                                                                                                                                                
35
 
پویا بودن                                                                                                                                                 
35
 
شادمانی ذهنی و کیفیت زندگی                                                                                                                
36
 
شادمانی ذهنی ، ساختار و مولفه ها                                                                                                             
39
 
ابعاد کیفیت زندگی                                                                                                                               
43
 
بعداجتماعی         
43
 
بعد روانی                                                                                                                                              
46
 
سلامت   
48
 
سلامت جسمی                                                                                                                                         
49
 
سلامت روان                                                                                                                                           
51
 
روابط اجتماعی                                                                                                                                         
53
 
خانواده چیست؟                                                                                                                                      
54
 
انواع خانواده                                                                                                                                            
55
 
انواع خانواده های تک والدی                                                                                                                      
55
 
خانواده های تک والدی حاصل از طلاق                                                                                                    
56
 
خانواده های تک والدی حاصل ازمرگ                                                                                                       
57
 
خانواده های تک والدی حاصل از قصد و نیت                                                                                            
58
 
خانواده ای دارای مادر تک والدی                                                                                                            
59
 
محدودیت خانواده های تک والدی                                                                                                          
60
 
خانواده های دوباره ازدواج کرده                                                                                                                 
60
 
تشکیل خانواده های ازدواج مجدد                                                                                                            
62
 
مزایای خانواده های دوباره ازدواج کرده                                                                                                     
62
 
پیامد های ازدواج مجدد                                                                                                                             
62
 
والدینی که هرگز ازدواج نکرده اند                                                                                                 
63
 
چه کسانی و تحت چه شرایطی بیشتر از همه احساس تنهایی می کنند؟                                                        
63
 
ازدواج مجدد و و ضعیت روانی زنان                                                                                                         
66
 
پیشینه تحقیق درپژوهش های  خارجی
68
 
پیشینه تحقیق درپژوهش های داخلی
72
 
فصل سوم : روش پژوهش
73
 
 روش پژوهش                                                                                                                                                           
73
 
جامعه آماری                                                                                                                                             
73
 
نمونه و روش نمونه گیری                                                                                                                     
74
 
ابزار جمع آوری اطلاعات                                                                                                                         
74
 
پرسشنامه کیفیت زندگی SF-36   
76
 
شیوه نمره گذاری پرسشنامه کیفیت زندگی SF-36   
78
 
پایایی پرسشنامه کیفیت زندگی SF-36   
78
 
روایی پرسشنامه کیفیت زندگی                                                                                                                  
79
 
روش اجرای پژوهش                                                                                                                                 
79
 
روش آماری مورد استفاده در تحلیل داده ها                                                                                                               
 
 
  فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها                                                                                                                                                      
81
 
مقدمه
82
 
الف)نتایج مربوط به مشخصات آماری نمونه مورد پژوهش(آمار توصیفی)                                                    
85
 
ب)یافته های حاصل از اجرای پرسشنامه با توجه به فرضیه ها(آمار استنباطی)                                                 
94
 
فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری
95
 
خلاصه یافته ها                                                                                                         
105
 
یافته های جانبی
107
 
نتیجه گیری
107
 
محدودیت پژوهش
108
 
پیشنهاد های پژوهشی                                                                                                                              
109
 
پیشنهادات کاربردی                                                                                                                                
110
 
منابع
111
 
منابع فارسی                                                                                                                                                 
116
 
منابع لاتین                                                                                                   
120
 
پیوستها
121
 
پرسشنامه کیفیت زندگی                                                                                                                                                                    
125
 
چکیده لاتین

 

مقدمه

 

ازدواج اولین تعهد عاطفی و حقوقی است که ما در بزرگسالی قبول می­کنیم. به علاوه انتخاب همسر و انعقاد پیمان زناشویی، نقطه عطفی در رشد و پیشرفت شخصی تلقی می­شود. در واقع مهم­ترین تصمیمی که ما در طول زندگی خود می­گیریم انتخاب شریک زندگی است(برنشتاین[1]، 1989).

 

     مسیر زندگی یک فرد، به علت هزاران حادثه و رویداد با توجه به اهمیت، طول مدت و معنایی که برای فرد دارد، تعیین می­شود. بعضی از حوادث مانند مرگ یکی از افراد فامیل یا طلاق والدین حادثه بزرگی است و سطوح غم­انگیزی از تغییر وتحول را دارا می­باشد(کامپاز،1987به نقل از اهالی­آباده،1381).

 

     امروزه شاهد عده قابل توجهی از زنانی هستیم که همسران خود را به دلایل متعدد فوت، شهادت و طلاق از دست می­ دهند. شرایط افراد بعد از دست دادن همسر متفاوت است، بعضی با از دست دادن همسر برای همیشه ناتوان می­شوند و ممکن است که نتوانند به زندگی خود ادامه دهند. و عده­ای دیگر تن به ازدواج مجدد می­ دهند(احمدی،1383 .(خانواده دارای ناپدری یا نامادری[2]دارای ویژگی­های خاص خود هستند چون تعداد افراد بیشتری با هم در تعامل قرار می­گیرند، خانواده دارای مشکلات بیشتری است(هترینگتون، 1989رشک، 1987نقل از بهاری،1382). همچنین ازدواج­های دوم باانگیزه­های مبهم و بیان نشده انجام می­شود، این عدم وضوح ممکن است طرفین را به نارضایتی سوق دهد(نیکلز[3]،2000) .

 

     از سوی دیگر احساس تنهایی در بزرگسالانی که جدا شده، طلاق گرفته، یا بیوه شده ­اند، بیشتر از کسانی که متاهل و یا مجردند و یا بدون ازدواج با هم زندگی می­ کنند، می­باشد. بدین معنی که تنهایی به دنبال از دست دادن پیوندی صمیمی، شدیدتر است(روبنشتاین و شیور،1982؛ استروب و همکاران، 1996). عواطف و حالاتی که فرزندان و والدین در خانواده­های تک والدینی ابرازمی­کنند عبارتند از: درماندگی، ناکامی، احساس گناه، افسردگی وتبعیض(موداک،1980؛ گلداسمیت، 9198، بورگرافل وباروت،1991،به نقل از بهاری و همکاران،1382). در نتیجه میزان شادمانی وکیفیت زندگی در این افراد ممکن است که متفاوت باشد. شادمانی ذهنی به اینکه مردم زندگی خود راچگونه ارزیابی می­ کنند، اشاره دارد و متغیر­هایی از قبیل رضایت از زندگی، رضایت از وضعیت زناشویی، رضایت از کار، فقدان افسردگی، اضطراب و وجود عواطف و خلقیات مثبت را در برمی­گیرد. ارزیابی شخص از خود ممکن است به دو شکل، شناختی و یا عاطفی باشد. عامل مهم تعیین کننده­ احساس سعادت، به زندگی خانوادگی فرد بر می­گردد. کونو و ارلی[4](1999)در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که احساس سعادت و خوشحالی با ارزیابی که فرد نسبت به همسر و زندگی زناشویی­اش دارد، همبستگی بالایی دارد.

 

     با توجه به نقش و اهمیتی که ازدواج در رضایت از زندگی دارد، در پژوهش­های قبلی مورد بررسی قرار گرفته است. اماپژوهشی که تاثیر ازدواج مجدد برکیفیت زندگی را بسنجد، مشاهده نشد. لذا این پژوهش سعی خواهد کرد که تاثیر ازدواج مجدد بر کیفیت زندگی را بررسی کند .

 

 

 

  بیان مسأله

 

     وجود یک جامعه سالم از نظر بهداشت روانی، منوط به سلامت اجزاء کوچکترآن جامعه مانند اجتماعات کوچک و خانواده­های موجود در آن جامعه است. خانواده هسته مرکزی هر جامعه و یکی از پایه­ های اساسی آن محسوب می­شود. وجود خانواده­های سالم می ­تواند تاثیر بسزایی در سلامت روانی جامعه داشته باشد(اوتادی،1380).

 

     خانواده به عنوان یک سیستم اجتماعی­-­فرهنگی[5] تلقی می­شود که در کنار همه­ی خصوصیات دیگرش، دارای مجموعه قواعدی است و هر یک از اعضایش نیز نقش خاصی دارند. اعضای این سیستم با هم رابطه­ای عمیق و چند لایه دارند. در داخل این سیستم، حلقه­های عاطفی قدرتمند، پایدار و متقابلی را به هم گره زده است .اغلب اوقات اعضاء از طریق تولد یا ازدواج در این سیستم وارد می­شوند(نظری، 1386).

 

     با توجه به اهمیت خانواده باید بدانیم عواملی وجود دارند که در روند طبیعی خانواده اختلال ایجاد می­ کنند. خانواده در هنگام رویارویی با موقعیت­های فشارزا و دشوار، استرس را تجربه می­ کند و این استرس موجب ناراحتی، تنش یا ناامیدی اعضا ی خانواده می­شود. موقعیت­های فشارزا سیستم خانواده را مختل می­ کند، مگر اینکه خانواده بتواند با وضعیت تازه سازگار شود. خانواده برای بازگشت به عملکرد عادی خود نیازمند تلاش برای حل مشکل است(بالارد[6]، 1979نقل از آهالی­آّباده،1381).

 

خانواده با دو نوع استرس مواجه است:

 

1-استرس عادی مانند: استرس ناشی از فرایند رشد و انتقال به دوران والد بودن، ازدواج فرزندان و دوره بازنشستگی.

 

2-استرس­های غیرعادی مانند جنگ، مهاجرت و از دست دادن یکی از اعضای خانواده و .(موسوی، 1379).

 

     به طور طبیعی از دست دادن فرد یا افرادی در خانواده و در نتیجه ایجاد خلاء درآن، که یکی از ارکان بسیار مهم جامعه محسوب می­شود، اختلالاتی را در وضعیت افراد ایجاد خواهد کرد که در صورت عدم توجه به آن خطرات و ضررهای جبران ناپذیری را به دنبال خواهد داشت.

 

     امروزه شاهد عده قابل توجهی از زنانی هستیم که شوهران خود را از دست داده­اند و فاقد شوهر می­باشند این میزان بر اساس آمار سال 1379 بالغ بر یک میلیون و پانصد هزار نفر است (مرکز آمار ایران، 1379).

 

     بیوه­گی در طول زندگی به عنوان یکی از حوادث بااحتمال بالا برای زنان75 ساله و بالاترمی­باشد. برای مثال 65% زنان در این گروه سنی بیوه هستند(OPCS,1990).

 

     فقدان شوهر به دلایل متعدد بروز می­ کند فوت، شهادت و طلاق معمول­ترین آنها می­باشد. شرایط افراد متعاقب از دست دادن شوهر متفاوت است. بعضی امورات خود را انجام می­ دهند، ولی نه به خوشی آن ایامی که شوهر در خانه حضور داشته، و برخی دیگر به ازدواج مجدد تن می­ دهند (هرلاک[7]، 1986).

 

     به نظر محققین مرگ پدر در خانواده بیش از آنکه فرزندان را تحت تاثیر قرار دهد، مادر را دچار مشکل می­ کند .از آنجا که مرگ پدر، مادر را با تغییر موقعیت قبلی خود در خانواده مواجه می­سازد و او را به اتخاذ نقش­های جدیدی وامی­دارد، احتمال به ظهور رسیدن مشکلات و یا بیماری­های روانی در زندگی مادر افزایش می­یابد.

 

     زنان سرپرست خانواده و فاقد همسر با مشکل احساس تنهایی، انزوا، طردشدگی و عدم درک از سوی دیگران مواجه­اند. فقدان حمایت­های اجتماعی مهمترین عامل جهت پیش بینی پیامدهای منفی وضعیت این زنان می­باشد(خسروی،1374،به نقل از بلداجی،1387).

 

     وضعیت زنانی که شوهران خود را از دست داده و ازدواج مجدد کرده­اند و آن­هایی که ازدواج مجدد نمی­کنند از نظر روانی­-­اجتماعی متفاوت است. مطابق پژوهش­های انجام گرفته، بیش­ترین مشکلات روان­شناختی همسران شاهد ازدواج مجدد نکرده، اختلالات بدنی شکل، اضطراب و تفکر پارانوییدی و در بین همسران شهدا که ازدواج مجدد کرده­اند اختلالات وسواس، افسردگی و ترس­های مرضی است(احمدی، 1383).

 

     به طور کلی افرادی که ازدواج کرده­اند با خطر بسیار کمتری در زمینه ابتلاء به بیماری­های روانی روبرو هستند؛ در حالی که مطلقه­ها و زنان بیوه در معرض خطر جدی ابتلاء به بیماری­های روانی قرار دارند(کوکرین[8]، به نقل از طهماسبی،1376).

 

     مروری بر پژوهش­های انجام شده در ایران و جهان پیرامون وضعیت اجتماعی­-­اقتصادی، روحی و روانی زنان سرپرست خانواده نشان داده است که در خانواده­های زن سرپرست، مادر استرس بیشتر و رضایت کمتری را احساس می­ کند که می ­تواند به دلیل تحمل بار اضافی نقش­ها و روابط اجتماعی منفی باشد به گونه­ای که بیشتر دچار انزوا و سرخوردگی اجتماعی می­شوند و همین شرایط باعث سرریز شدن احساسات و عواطف منفی در آنان شده که در نهایت سطح کیفیت زندگی آنان را کاهش داده است(بلداجی، 1387).

 

     در حال حاضر یکی از نگرانی­های عمده سیاستمداران و متخصصین بهداشت عمومی مفهوم کیفیت زندگی است. خالدیان از قول شارن و شوماکر(1988) می­نویسد:

 

هدف پژوهش حاضر، مقایسه نظریه عقل فارابی با نظریات عقل ابزاری و ارتباطی و استخراج دلالت های تربیتی آن می باشد. در این پژوهش از روش مطالعه تطبیقی چهار مرحله بردی استفاده شده است.براین اساس، ابتدا روش عقل فارابی و روش های عقلی ابزاری و ارتباطی و آنگاه نظریه شناخت فارابی و وبر و هابرماس معرفی شده، سپس براساس روش چهار مرحله ای بردی دلالت هایی تربیتی براساس روش عقلانی موجود در پژوهش بیان شده است.سوالات پژوهش به این صورت است که مفهوم عقلانیت ابزاری و ارتباطی چیست؟ مفهوم عقلانیت از دیدگاه فارابی چیست؟اشتراکات و افتراقات متناسب با عقلانیت ابزاری و ارتباطی و عقل از دیدگاه فارابی چیست؟دلالت های تربیتی متناسب با عقلانیت ابزاری و ارتباطی و عقل فارابی چیست؟ نتایج نشان می دهد که می توان برای روش عقلانی فارابی و عقل ابزاری و ارتباطی نظامی برای استخراج دلالت های تربیتی متصور شد. در بخش اهداف به دو بخش هدف غایی و اهداف واسطه ای تقسیم می شود،این دلالت های تربیتی در سه بخش اهداف، روش ها و برنامه درسی قابل صورت بندی است. دربخش پایانی تحقیق، پیشنهادهایی برای استفاده از اندیشه های تربیتی فارابی براساس روش عقلانی وی و عقلانیت ابزاری و  ارتباطی در نظام تعلیم و تربیت کشور ارائه شده است.

 

  کلید واژه ها : عقل، عقل فارابی، عقل ابزاری، عقل ارتباطی، دلالت های تربیتی

 

فصل اول : کلیـات پژوهش. 1

 

1-1- بیان مساله. 2

 

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش. 4

 

1-2-1- اهمیت و ضرورت نظری. 4

 

1-2-2- اهمیت و ضرورت کاربردی. 4

 

1-3- گزاره های پژوهش. 4

 

1-3-1- هدف کلی و اهداف جزئی پژوهش. 4

 

1-3-2- فرضیه ها و سوالات پژوهش. 5

 

1-4- تعریف مفاهیم تحقیق. 5

 

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهـش. 7

 

2-1- مبانی نظری تحقیق : بخش اول : عقل. 8

 

2-1-1-تعاریف عقل. 8

 

2-1-1-1- عقل در معنای لغوی. 8

 

2-1-1-2- عقل در معنای اصطلاحی. 8

 

2-1-1-3- محدودیت‌های عقل. 9

 

2-1-2- پیشینه عقل در فلسفه. 10

 

2-1-3-  عقل در اسلام. 15

 

2-2- بخش دوم : فارابی. 18

 

2-2-1- ارسطوی‌ ثانی‌. 20

 

2-2-2-آرای‌ فارابی‌ (وفاق‌ دین‌ و فلسفه). 21

 

2-2-3- هستی شناسی فارابی. 24

 

2-2-3-1- الله‌ یا واجب‌ الوجود. 25

 

2-2-3-2- عالم‌ علوی‌ یا جهان‌ بالا. 26

 

2-2-4- جهان شناسی. 27

 

2-2-5- معرفت شناستی و روش شناسی. 27

 

2-2-5-1- شناخت چیست؟. 30

 

2-2-6- ارزش شناسی. 31

 

2-2-7-تعلیم و تربیت از دیدگاه فارابی. 33

 

2–3– بخش سوم : پیشینه پژوهش. 36

 

2-3-1- در داخل کشور. 36

 

2-3-2- در خارج از کشور. 41

 

2–4– چهارچوب مفهومی و مدل تحقیق. 45

 

فصل سوم : روش شناسی پژوهـش. 47

 

3-1- روش پژوهش. 48

 

3-2- جامعه آماری. 48

 

3-3- داده های مورد نیاز (روند اجرا و گرد آوری داده ها):   48

 

3-4- ابزارهای تحقیق:. 48

 

3-4-1- شیوه انجام تحقیق:. 49

 

3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها:. 49

 

فصل چهارم : یافته های پژوهش. 50

 

4-1- یافته های مربوط به سوالات پژوهشی. 51

 

4-1-1- مفهوم عقلانیت ابزاری. 51

 

4-1-1-1- عقلانیت ابزاری از دیدگاه وبر. 53

 

4-1-2- مفهوم عقلانیت ارتباطی. 71

 

4-1-2-1-عقلانیت ارتباطی از دیدگاه هابر ماس. 73

 

4-1-3-عقل از دیدگاه جهان شناسی فارابی. 85

 

4-1-3-1-نوآوری‌ فارابی‌ درباب‌ نفس‌ و عقل‌. 98

 

4-1-3-2-اختلاف نظر درباره نظر فارابی درباره عقل فعال   101

 

4-1-4-وجوه اشتراک و افتراق عقل فارابی با عقلانیت ابزاری و ارتباطی   102

 

4-1-5- مقایسه نظریات. 125

 

4-1-5-1- الف ) اهداف تعلیم و تربیت :. 126

 

4-1-5-2-ب) روش های تعلیم و تربیت : فارابی ، هابرماس ، وبر   135

 

4-1-5-3-ج) برنامه درسی : فارابی ، هابرماس ، وبر. 144

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات. 165

 

5-1- نتایج پژوهش . 166

 

5-1-1- جمع‌بندی مقایسه عقل فارابی و عقل ابزاری و ارتباطی   168

 

5-1-2-مقایسه شماتیک سه نوع عقلانیت بر اساس یافته های پژوهش   172

 

5-2- بحث. 173

 

5-3- پیشنهادات. 177

 

5-3-1- پیشنهادهای کاربردی. 177

 

5-3-2- پیشنهادهای پژوهشی. 177

 

5-3-3- پیشنهاداتی برای پژوهش های بعدی. 177

 

5-4- محدودیت های پژوهش. 178

 

منابع. 179

 

   1-1- بیان مساله :

 

فارابی به اعتقاد اکثر دانشمندان مسلمان، مبدع فلسفه اسلامی است(داوری اردکانی،1377). وی اگرچه شاگرد افلاطون و ارسطو است و به خوبی آرا و اندیشه های آنها را شناخته، شرح نموده و حتی به هم نزدیک کرده است ولیکن به هیچ روی مقلد صرف فلسفه یونان نیست بلکه با دید نظام ساز خود، اقدام به ابداع و تدوین نظام فلسفه اسلامی می نماید. اندیشه بلند او در علوم، تدوین نظریه مدینه فاضله، ارائه نظریه فیض در فلسفه و مهارت در تمام علوم نظری و عملی  عصر خویش از وی یک فیلسوف و اندیشمند تمام عیار می سازد، به گونه ای که لقب معلم  ثانی بعد از ارسطو به حق شایسته اوست(میرزا محمدی،1383).

 

فارابی، به استثنای رساله درباره عقل، هیچ مقاله و اثر مستقلی در علم النفس فلسفی و فلسفه ذهن از خود به جای نگذاشته است. دیدگاه وی در این مسائل بیشتر در آثار مابعدالطبیعی و سیاسی وی مطرح شده است. مفصل ترین بیان در باب نظریات وی در مورد نفس آدمی کتاب «مبانی آراء اهل مدینه فاضله» است(فارابی،1379).

 

دیدگاه فارابی در مورد قوا و مراتبی که شناخت عقلانی را تشکیل می دهند درباره نفس، از عقلی که «واجد همه اشیاء» می شود و عقلی که «همه اشیاء را می آفریند» با اصطلاحات عقل بالقوه و عقل فعال نام برده شده است. عقل بالقوه به عنوان قوه ای در نفس یک شخص معرفی شده است؛ ولی عقل فعال جوهر مجرد ازلی و ثابتی است که به عنوان علت محرک و مؤثر عقل انسان عمل نموده و امکان انتزاع تصورات کلی از صور حسی خیالی را میسر می سازد. علاوه بر عقل بالقوه و عقل فعال، این سنت فلسفی مراتب مختلف دیگری را میان قوه و فعلیت در عقل انسان معرفی نموده و هر کدام را با اصطلاح خاصی نام برده است. در علم النفس فارابی، اصطلاح «عقل» دارای چهار معنای متفاوت است: 1- عقل بالقوه، 2- عقل بالفعل، 3- عقل بالمستفاد، 4- عقل فعال(فارابی،1379).

 

در دوره معاصر دو نگاه به عقل مشاهده می شود عقلانیت ابزاری در اثر غلبه آمپریسم و حس گرایی، مبادی غیر حسی دانش تجربی را انکار کرد و روش های استقرایی را جایگزین روش های قیاسی نمود و پس از آن به نقش گزاره های غیر حسی در دانش تجربی واقف شد و ارزش معرفتی و جهان شناختی این گزاره ها را انکار کرد.به نظر هابرماس کنش های افراد درگیر در کنش ارتباطی، نه از طریق حسابگری خودخواهانه موفقیت، بلکه از طریق کنش های تفاهم آمیز هماهنگ می شود. به نظر هابر ماس عقل ارتباطی بارزترین و فراگیر ترین پدیده بشری است. همین کنش است که بنیاد زندگی اجتماعی و فرهنگی همه علوم انسانی را تشکیل می دهد(هابر ماس،1380).

 

مخالفت با نسبیت ‌گرایی افراطی و تأکید بر ویژگی جهان‌شمولی عقل از دیگر مضمون‌های مشترک عقل ابزاری و عقل ارتباطی به شمار می‌رود. این نظریات در عین حال که ویژگی‌های خاص اجتماعی و حتی فردی و شخصی انسان‌ها و جوامع را می‌پذیرند، بر همسانی، تعامل و تناسب میان انسان‌ها و اجتماعات و حتی زبان‌های مختلف تأکید می‌ورزند. به نظر عقل ابزاری افراد و جوامع انسانی در عین حال که در صورت کثرت دارند، دارای بنیادهای حداقل و مشترکی به صورت ثابت و عام نیز هستند؛ بنیادهایی که مبنای فهم و مفاهمه و ارتباطات و تبادلات را تشکیل می‌دهند. این نظریه عقل را اساس فهم و مفاهمه به‌شمار آورده و معتقد است که چون اصول و بنیادهای نخستین عقل ثابت و عام‌اند، این مفاهمه و تبادل یافته‌ها و برداشت‌ها ممکن و قابل ارزیابی است. هابرماس به عنوان بیان کننده عقل ارتباطی نیز با پذیرش هماهنگی دانش و شناخت به لحاظ اجتماعی و اینکه در هر لحظه تجربۀ تاریخی ما آنها را مشروط می‌سازد، بر ویژگی عام و جهان‌شمول عقل تأکید می‌کند. وی در عین حال که زمینه‌مند بودن عقل را می‌پذیرد، ولی برخلاف پست‌ مدرنیست‌ها معتقد است که معیارهای خود عقل مستقل از زمینۀ خاص آن است(هابرماس،1380).

 

تحقیقات بسیاری  در زمینه عقل و انواع و ملازمات عقل انجام گرفته است برخی از تحقیقات مانند محقق داماد (1388) در تحقیقی تحت عنوان نظریه عقل در فلسفه فارابی نظریه عقل فارابی را اینگونه بیان می کند نظریه فیلسوف مسلمان یعنی فارابی در خصوص عقل به مبانی روانشناختی مابعدطبیعی آن مربوط می شود، مهاجرنیا (1390)در تحقیقی تحت عنوان شناخت عقلی در نظرفارابی نظریه عقل فارابی را چنین عنوان می کند عقل منبع شناخت حسی از محسوسات است زیرا صور محسوسات در حس منقش می گردد و ایجاد معرفت می کند.خادمی (1385)در تحقیقی تحت عنوان چگونگی پیدایش کثیر از واحد از دیدگاه فارابی فیض را باقیود متعدد سلبی تبیین می کند و اولین مصادیق را عقل نخستین معرفی می کند.اما تحقیقی که بتوان به درستی روش های عقلی  مناسب را مقایسه و وجوه افتراق و اشتراک آنها را مطرح کند شاید کمتر وجود دارد که باعث شده محقق در پی آن برآید تا تحقیق حاضر را ارائه دهد و با توجه به نظریات عقلی حاضر دلالت های تربیتی را نیز استخراج کند. به این گونه که با معرفی مفهوم عقل ابزاری و عقل ارتباطی و در نتیجه استخراج افتراقات و اشتراکات و در آخر استنتاج دلالت های تربیتی به ما کمک می کند تا به شناخت مناسب  از نظریات عقلی جدید دست یابیم. با توجه به این هدف سعی برآن داریم تا به این سوال پاسخ دهیم که مفهوم عقل ابزاری و ارتباطی به چه معناست عقل از دیدگاه فارابی در کدام یک از حوزه های عقل ابزاری و عقل ارتباطی قرار می گیرد و وجوه افتراق و اشتراک آن کدامند و چه دلالت های تربیتی را می توان با توجه به این نظریات مرتبط با عقل استخراج کرد؟

 

 

 

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش:

 

1-2-1- اهمیت و ضرورت نظری

 

توسعه شناخت از نظریات عقل ابزاری و عقل ارتباطی
 

توسعه شناخت از جایگاه نظریه عقل فارابی و نسبت آن با نظریات عقل جدید
 

 

1-2-2- اهمیت و ضرورت کاربردی

 

1.کمک به دانشجویان رشته های مرتبط (علوم تربیتی، فلسفه،الهیات) با نظریه عقل فارابی

 

2.کمک به اساتید رشته های مرتبط (علوم تربیتی، فلسفه، الهیات)برای تدریس درس فلسفه اسلامی در خصوص نظریه عقل فارابی.

 

 

 

1-3- گزاره های پژوهش

 

1-3-1- هدف کلی و اهداف جزئی پژوهش :

 

هدف کلی این پژوهش مقایسه نظریه عقل فارابی با نظریات عقل ابزاری و ارتباطی و دلالت های تربیتی آن می باشد .

 

شناسایی مفهوم عقلانیت ابزاری و عقلانیت ارتباطی

 

کرمان انجام گردیده است. جامعه آماری این پژوهش دانش آموزان مقطع متوسطه عضو کانون های فرهنگی تربیتی شهر کرمان در سال 89 – 88  می باشند. تحقیق به صورت سرشماری انجام گرفت و پرسشنامه به اعضای کانون ها داده شد تا والدین با مشورت دانش‌آموزان آن را تکمیل کنند. تعداد 84 پرسشنامه جمع آوری شد. با توجه به موضوع به روش علی –  مقایسه ای برای تبیین تأثیر متغیر مستقل برمتغیر وابسته انتخاب شد. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ای شامل 14 سؤال و با ضریب روایی 773/0 و ضریب پایانی 825/0 بود. در تجزیه و تحلیل داده ها از طریق محاسبه فراوانی به میانگین خطای معیار، جدول فراوانی، جعبه ای و نمودارهایی در سطح استنباطی از آزمون T زوجی استفاده شده است. یافته های پژوهش مبین آن است که فعالیت های کانون های تربیتی بر  رفع نیازهای دانش آموزان مقطع متوسطه تأثیر دارد. برگزاری برنامه های متنوع مطابق با نیازهای دانش آموزان، هدفمند کردن برنامه های کانون، گسترش مراکزکانون ها در تمامی مناطق شهر، استفاده از مربیان با تجربه و متخصص در کلاس ها از جمله پیشنهادات این پژوهش می باشد.

 

کلید واژه:

 

فعالیت های تربیتی، نیازهای دانش آموزان، مقطع متوسطه، دیدگاه اولیاء

 

 

 

 

 

فصـل اول : طـرح مسئـله

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

مقدمه .1

 

1-1 .موضوع پژوهش .2

 

1-2 .بیان مسئله2

 

1-3 .ضرورت انجام تحقیق .5

 

1-4 .هدف تحقیق 7

 

1-4-1 . هدف کلی 7

 

1-4-2 .هدفهای جزئی .7

 

1-5 .سوالات تحقیق7

 

1-5-1 .سوال اصلی 7

 

1-5-2 .سوالات فرعی 7

 

1-6 .تعریف مفاهیم و اصطلاحات.8

 

1-6-1 .تعریف نظری .8

 

1-6-2 .تعریف عملیاتی 9

 

1-7. استفاده کنندگان از طرح 9

 

فصـل دوم : پیشـینه تحقیـق

 

مقدمه10

 

بخش اول .10

 

2-1 .مبانی نظری 12

 

2-1-1 .فعالیت های اوقات فراغت12

 

2-1-2 .اهداف کانون 12

 

2-1-3. ماهیت وجودی کانون ها 13

 

2-1-4. ویژگی های کانون .14

 

2-1-5. سیاست ها 14

 

2-1-6. ماهیت برنامه ها 15

 

2-1-7 .اصول سیاست کانون 16

 

2-1-8 .ویژگی های مهم کانون .17

 

2-1-9 .برنامه های کانون .18

 

2-1-9-1 .برنامه های عمومی .18

 

2-1-9-2 .کارگاه های آموزشی 19

 

2-1-9-3 .انجمن ها .19

 

2-1-9-3-1 .حوزه انجمن19

 

2-1-9-3-2 . اهداف 20

 

2-1-9-3-3 . اصول حاکم بر انجمن 20

 

2-1-9-3-4 . تعریف انجمن 20

 

2-1-9-3-5  .وظایف عمومی انجمن .21

 

2-1-9-3-6 .وظایف اختصاصی انجمن 23

 

2-1-9-3-7  .ارکان انجمن 30

 

بخش دوم 35

 

2-2 .نیازهای انسان از دیدگاه دانشمندان .35

 

بخش سوم 43

 

2-3 .پیشینه تحقیق . 43

 

2-3-1 .تحقیقات انجام شده در داخل کشور43

 

2-3-2 .تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 50

 

2-4 .خلاصه فصل دوم .53

 

2-5 .چارچوب نظری پژوهش 54

 

2-6 .مدل تحلیلی پژوهش 55

 

فصـل سـوم : روش تحقیـق

 

مقدمه .56

 

3 . روش اجرای تحقیق .56

 

3-1 . نوع تحقیق 56

 

3-2 . انواع متغیر .56

 

3-3 . داده های مورد نظر 56

 

3-4 . شیوه های جمع آوری داده ها 56

 

3-5 . ابزارهای تحقیق .57

 

3-6 . تعریف جامعه آماری ، حجم نمونه 57

 

3-7 . روایی .57

 

3-8 . پایانی 57

 

3-9 . روش تجزیه و تحلیل داده ها58

 

 

 

فصـل چهـارم : تجـزیه و تحلیـل داده هـا

 

مقدمه .59

 

4-1 .تاثیر فعالیت ها بر رفع نیازهای عمومی .59

 

4-2-1 .تاثیر نشست ها در رفع نیازهای به گروه محبت 62

 

4-2-1-1 . تاثیر فعالیت بر پذیرش مسئولیت اجتماعی .64

 

4-2-1-2 . تاثیر فعالیت ها بر تمایل به صحنه های اجتماعی .67

 

4-2-1-3 . تاثیر فعالیت ها بر میزان آشنایی با برنامه های تحقیقاتی 69

 

4-2-1-4 .تاثیر فعالیت ها بر میزان آگاهی مذهبی .72

 

4-2-1-5  .تاثیر فعالیت ها بر میزان آشنایی با کلام وحی .74

 

4-2-2 .تاثیر فعالیت ها بر رفع نیازهای فیزیولوژیک 76

 

4-2-3  .تاثیر فعالیت ها بر رفع نیاز توانمندی علمی .79

 

4-2-3-1 .تاثیر فعالیت ها بر میزان فعالیت های علمی 81

 

4-2-3-2 .تاثیر فعالیت ها بر میزان توانمندی فردی .84

 

4-2-3-3  .تاثیر فعالیت ها بر میزان اطلاعات نرم افزاری .86

 

4-2-4  .تاثیر فعالیت ها بر نیازهای خویشتن شناسی .89

 

4-2-4-1 .تاثیر فعالیت ها بر رفتارهای صحیح اجتماعی 91

 

4-2-4-2  .تاثیر فعالیت ما بر رشد اجتماعی 94

 

4-2-4-3 .تاثیر فعالیت بر روحیه همکاران و تعاون 96

 

4-2-4-4 .تاثیر فعالیت ها بر میزان خویشتن شناسی .99

 

4-2-4-5 . تاثیر فعالیت ها بر حدود ذوق ادبی 101

 

 

 

فصـل پنجـم : بـحث و نتیجـه گیـری

 

مقدمه .104

 

5- بررسی سوال های تحقیق .104

 

5-1 . سوال فرعی اول 105

 

5-1-1 . پذیرش مسئولیت اجتماعی 106

 

5-1-2 . فعالیت در صحنه های اجتماعی .106

 

5-1-3 . برنامه های تحقیقاتی .107

 

5-1-4 . آگاهی های مذهبی 107

 

5-1-5 . کلام وحی .108

 

5-2 . سوال فرعی دوم 108

 

5-3 . سوال فرعی سوم .109

 

5-3-1 . فعالیت های علمی .110

 

5-3-2 . توانمندی فردی 110

 

5-3-3 . اطلاعات نرم افزاری .111

 

5-4 . سوال فرعی چهارم 111

 

1-1 بیان مسئله 1

 

1-2 هدف پژوهش 5

 

1-3 سؤال پژوهش 5

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

2-1 پیشینه نظری 8

 

2-1-1 مسئله پژوهش 8

 

2-1-2 انواع مسئله 10

 

2-1-2-1 انواع مسئله بر اساس نتایج حاصل از آن 10

 

2-1-2-1-1 مسئله افزایشی 10

 

2-1-2-1-2 مسئله اصلاحی 10

 

2-1-2-1-3 مسئله اثباتی 10

 

2-1-2-1-4 مسئله ردی 11

 

2-1-2-1-5 مسئله ترکیبی 11

 

2-1-2-2 انواع مسئله بر اساس اسم پرسشی 11

 

2-1-2-2-1 تحلیلی: 11

 

2-1-2-2-2 ادراکی 11

 

2-1-2-2-3 توصیفی 11

 

2-1-2-2-4 تاریخی 12

 

2-1-2-2-5 جغرافیایی 12

 

2-1-2-2-6 انسانی 12

 

2-1-2-2-7 کمی 12

 

2-1-2-2-8 سنجشی 12

 

2-1-2-2-9 تحلیل اعتبار 12

 

2-1-2-2-10 تفسیری 12

 

2-1-3 معیارهای مسئله پژوهشی مناسب 13

 

2-1-4 تفاوت سؤال و مسئله و مشکل 16

 

2-1-5 راه‌های دست‌یابی به مسئله پژوهش 17

 

2-1-6 تهدیدات و موانع انتخاب مسئله رساله 20

 

2-2 پیشینه پژوهشی 21

 

2-3 نتیجه‌گیری 32

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

3-1 روش پژوهش 34

 

3-2 ابزار پژوهش 35

 

3-3 روش گردآوری اطلاعات 35

 

3-3-1 گام نخست: کسب اطلاعات و آمادگیهای لازم: 36

 

3-3-2 گام دوم: مطالعهی پژوهشهای مرتبط با موضوع و مطالعه پیشینه نظری   37

 

3-3-3 گام سوم: تدوین سؤالات محوری 37

 

3-3-4 گام چهارم: انجام مصاحبه‌های اولیه و درک نقاط قوت و ضعف آنها   38

 

3-3-5 گام پنجم: انجام و رعایت استلزامات پیش از مصاحبه: 38

 

3-3-5-1 ارائه راهنمای مصاحبه به مشارکت‌کنندگان 38

 

3-3-5-2 جلب رضایت و همکاری مشارکت‌کنندگان جهت انجام مصاحبه 38

 

3-4 ملاحظات اخلاقی 39

 

3-5 مشخص نمودن میدان پژوهش و نحوه دستیابی به مشارکت‌کنندگان: 40

 

3-6 انجام مصاحبه 42

 

3-7 نحوه کدگذاری اطلاعات گردآوری‌شده 44

 

3-8 شیوه تحلیل اطلاعات 46

 

3-9 اعتبار یافته‌های پژوهش 48

 

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

 

4-1 استخراج مفاهیم، مقوله‌ها و تم‌های حاصل از مصاحبه با دانشجویان دکتری علوم انسانی 51

 

4-2 استخراج مفاهیم، مقوله‌ها و تم‌های حاصل از مصاحبه با دانشجویان دکتری علوم پایه 73

 

4-3 استخراج تم‌های مشترک حاصل از مصاحبه با دو گروه دانشجویان رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه 88

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

5-1 نتایج و تفاسیر 92

 

5-1-1 تخصص علمی استاد راهنما 93

 

5-1-2 منش و ویژگی‌های شخصیتی استاد راهنما 94

 

5-1-3 توانمندی دانشجو 96

 

5-1-4 انگیزه دانشجو 98

 

5-1-3 مهارت های دست یابی به منابع کشف مسئله پژوهش 99

 

5-1-3-1 بهره‌گیری از طرح‌ها، اولویت‌ها و پیشنهادات پژوهشی 99

 

5-1-4 مکاتبه با افراد ذی‌صلاح 101

 

5-1-4 ویژگی‌های مسئله مناسب پژوهش 102

 

5-1-4-1 علاقمندی پژوهشگر به موضوع پژوهش: 102

 

5-1-4-2 بدیع بودن و پرهیز از تکرار گرایی در انتخاب مسئله پژوهش   105

 

5-1-4-3 کاربردی بودن و مفید بودن پژوهش 107

 

5-1-5 عوامل موثر در کشف مسئله مناسب پژوهش 108

 

5-1-5-1 مطالعه پژوهش‌های قبلی و کسب تخصص در زمینه مسئله پژوهش 109

 

5-1-6 تدارک توشه سفر پژوهش 110

 

5-1-6-1 توجه به مواد اولیه و امکانات در دسترس 110

 

5-1-7 فراز و نشیب‌های پیش روی محقق در انتخاب مسئله پژوهش 112

 

5-1-7-1 روحیه مدرک‌گرایی و پژوهش رفع تکلیفی 113

 

5-1-7-2 پراکندگی و وسعت در حوزه پژوهش 114

 

5-1-8 صرف زمان 115

 

5-2 جمع‌بندی بحث و نتیجه‌گیری 117

 

5-7 محدودیت‌های پژوهشی 123

 

5-6 پیشنهادات پژوهش 124

 

5-6-1 پیشنهادات کاربردی 124

 

5-6-2 پیشنهادات پژوهشی 125

 

پیوست 2

 

اجازه‌نامه پژوهش 2

 

سؤالات محوری پژوهش 3

 

فهرست جداول                                    

 

جدول 3-1 اطلاعات دموگرافیک پژوهیدگان 42

 

جدول 4-1 کلیه مقوله‌ها و مفاهیم استخراج‌شده از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی جهت انتخاب مسئله پژوهش 52جدول 4-2 تم‌های اصلی استخراج‌شده از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی جهت انتخاب مسئله پژوهش 71

 

جدول 4-3 کلیه مقوله‌ها و مفاهیم استخراج‌شده از تجربیات دانشجویان دکتری علوم پایه جهت انتخاب مسئله پژوهش 74

 

جدول 4-4 تم‌های استخراج‌شده از (مصاحبه) تجربیات دانشجویان دکتری علوم پایه جهت انتخاب مسئله پژوهش 87

 

جدول 4-5 مجموعه تم‌های مشترک حاصل از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی و علوم پایه در انتخاب مسئله پژوهش 89

 

فهرست اشکال                          

 

شکل 2-1 انواع مسئله (قبول،1390؛ فرهنگی و صفر زاده، 1385؛ رضی، 1391)   12

 

شکل 2-2 ویژگی‌های مسئله پژوهش با بهره گرفتن از پیشینه موجود 16

 

شکل 2-3 فرآیند یافتن مسئله شایسته پژوهش (کراسول، 2005؛ الیس و لوی، 2008).   20

 

شکل 4 -1 روابط تم‌های مشترک مستخرج از تجربیات دانشجویان دکتری علوم انسانی و علوم پایه جهت انتخاب مسئله پژوهش 91

 

           چکیده

 

یکی از دغدغه‌ها‌ی اصلی دانشجویان دکتری انتخاب مسئله پژوهش برای انجام رساله‌ی است که در این مسیر آنها با چالش‌های جدی مواجه هستند. هدف از این پژوهش، بررسی تجارب زیسته دانشجویان دوره‌ی دکتری رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد در انتخاب مسئله رساله‌ دکتری بود. جامعه پژوهش کلیه‌ی دانشجویان دوره‌ی دکتری دانشکده علوم پایه و دانشکده های علوم انسانی در سال 1393-1392 بودند. نمونه پژوهش شامل 25 نفر از این دانشجویان بود، به شیوه‌ی نمونه‌گیری هدفمند و مبتنی بر ملاک انتخاب شدند. پژوهش حاضر از رویکرد کیفی و با روش پدیدارشناسی توصیفی انجام پذیرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات مصاحبه نیمه ساخت‌یافته بود. برای تحلیل اطلاعات از روش تحلیل تفسیری و رویکرد مقایسه مداوم استراوس و کوربین استفاده شد. جهت کسب اعتبار پژوهش از روش‌های توصیف غنی و انتخاب هدفمند مشارکت‌کنندگان، نگارش یادداشت‌های تأملی، کفایت اجماعی و کدگذار ثانوی استفاده شد. یافته‌های پژوهش بر اساس مصاحبه با دو گروه از دانشجویان دکتری رشته‌های علوم انسانی و علوم پایه برای انتخاب مسئله پژوهش، در قالب ده مضمون مشترک: مضمون اول تخصص علمی استاد راهنما، مضمون دوم ویژگی‌های شخصیتی استاد راهنما شامل رابطه استاد راهنما- استاد مشاور- دانشجو و رهبری استاد راهنما می باشد؛ مضمون سوم توانمندی دانشجو شامل جسارت علمی و صبر و شکیبایی وی برای ورود به عرصه های مجهول و کمتر توجه شده می باشد؛ مضمون چهارم انگیزه دانشجو؛ مضمون پنجم مهارت‌های دست‌یابی به منابع کشف مسئله پژوهش شامل: بهره‌گیری از اولویت‌ها و طرح‌ها و پیشنهادات پژوهشی، مکاتبه با افراد ذی صلاح می‌باشد؛ مضمون ششم ویژگی‌های مسئله پژوهش شامل: علاقمندی پژوهشگر به موضوع پژوهش، بدیع بودن، کاربردی بودن می‌باشد؛ مضمون هفتم عوامل موثر بر شناسایی و کشف مسئله مناسب پژوهش که شامل: مطالعه عمیق و دقیق پژوهش قبلی می باشد؛ مضمون هشتم تدارک توشه سفر پژوهش شامل: دسترسی به منابع و امکانات و افزایش توانمندی در بهره‌گیری از منابع موجود می باشد؛ مضمون نهم فراز و نشیب‌های پیش رو محقق در انتخاب مسئله پژوهش که شامل: عدم وجود روحیه مدرک‌گرایی و انجام پژوهش رفع تکلیفی، وسعت و پراکندگی حوزه پژوهش می باشد و آخرین مضمون مشترک زمانبر بودن فرآیند انتخاب مسئله می‌باشد؛ کشف و طبقه بندی شدند.

 

کلید واژگان: تجربه زیسته، انتخاب مسئله، رساله دکتری، علوم انسانی، علوم پایه                                         

 

1-1 بیان مسئله

 

از وظایف عمده آموزش عالی رشد دانشجویان از طریق افزایش دانش، مهارت، نگرش‌ها و توانایی‌ها و توان‌بخشی آنان به عنوان فراگیری دائماً نقاد و متفکر است. این هدف زمانی حاصل خواهد شد که نظام آموزش عالی مبتنی بر پژوهش و تحقیق باشد، به فعالیت‌های پژوهشی میدان عمل ببخشد، جاذبه‌های پژوهشی را فراهم و از نتایج و فرآیندهای آنها در تحول و گسترش کلیه ابعاد زندگی انسان، استفاده نماید و در رشد و اعتلای بسیاری از زمینه‌های علمی و عملی جامعه گام بردارد (عزیزی، 1385؛ اتزکویتز[1]، 2003؛ گدازگر و علیزاده اقدم، 1385). پیشرفت هر جامعه‌ای در نتیجه پژوهش حاصل می‌گردد. افزون بر این، پژوهش یاری‌رسان انسان در پیدا کردن راه‌حل مسئله و حل تضادهاست (کومار، 1381: 5؛ آبرامسون[2]، 2002). یکى از اهداف سازمان‏هاى آموزشى و تحقیقاتى، تربیت و پرورش انسان‏هایى توانمند در

 

مسلمان درگروِ شناخت جهان بینی اسلام است و تنها در این صورت است که می توان به ارزشهای تعیین کننده هویت زن مسلمان دست یافت. پایان نامه حاضر پژوهشی در زمینه بررسی ابعاد هویت زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره) است. روش مورد استفاده در این پژوهش روش کیفی و از نوع تحلیل اسنادی است که سعی شده است با مراجعه به منابع مرتبط با موضوع، ضمن بیان کلیاتی در خصوص ابعاد هویت زن مسلمان از دیدگاه اسلام، ابعاد آن دراندیشه امام خمینی(ره) نیز مورد بررسی قرار گیرد. یافته های تحقیق نشان می دهد که امام خمینی(ره) در چهارچوب جهان بینی توحیدی و مقام انسانی زن، به تبیین ابعاد هویت زن در خانواده و اجتماع پرداخته اند و در جامعه اسلامی با ساختاری مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی هویت، جایگاه و نقش زن مسلمان را مثبت و سازنده می دانند. زن مسلمان در اندیشه ایشان فعال در صحنه  سیاسی، اجتماعی و دارای نقش تعیین کننده در پیروزی انقلاب اسلامی است. طبق نظر ایشان، نقش مثبت و سازنده زن مسلمان وحضور وی در عرصه های مختلف، باید همراه با حفظ عفاف و رعایت موازین اسلامی صورت گیرد، تا حیثیت و منزلت زن مسلمان حفظ گردد. بدین ترتیب با تغییر روحیات و ذهنیات جامعه توسط نقش مثبت و سازنده زن، اهداف نظام اسلامی تأمین می شود و اگر این نقش منفی و مخرب باشد نتیجه عکس خواهد داد. بنابراین تفکرات خاص امام خمینی(ره) تأثیر بسزایی در فرهنگ و باور زن و بر فکر و اندیشه وی داشته و افق دید وی را وسیع کرده و حرکت زن را به سوی کمال و پیشرفت سرعت بخشید. درپرتو اندیشه و بیانات ایشان زن دریافت که در خانواده و نظام اسلامی جایگاه ویژه و نقش بسزایی دارد و می تواند با حفظ عفاف در جامعه، در همه عرصه ها اعم از سیاسی، فرهنگی، نظامی و . ‌ حضور فعال، سازنده و سرنوشت ساز پیدا کند.

 

کلید واژه ها: هویت دینی،‌ زن مسلمان، اسلام،‌ امام خمینی(ره)، انقلاب اسلامی، مشارکت

 

     عنوان                                                                                                          صفحه 

 

 فصل اول: کلیات تحقیق. 1

 

الف. بیان مسأله .2

 

ب. اهمیت و ضرورت تحقیق. .4

 

پ. اهداف تحقیق. .4

 

ت. سؤال های تحقیق .5

 

ث. پیشینه تحقیق .5

 

ج. روش انجام تحقیق 15

 

چ. ابزار گردآوری اطلاعات . 15

 

ح. محدوده زمانی و مکانی تحقیق . 16

 

خ. سازمان دهی فصول تحقیق 16

 

فصل دوم: مفاهیم و مبانی نظری 17

 

مقدمه .. 18

 

الف. مفهوم، ابعاد و انواع هویت دینی. 18  

 

مفهوم هویت دینی . 18
 

1. مفهوم هویت . 18
 

2. مفهوم دین 21
 

3. مفهوم هویت دینی 22
 

مؤلفه های هویت دینی . 25
 

ابعاد هویت دینی . 26
 عنوان                                                                                                            صفحه

 

    3 . 1. بعد دینداری ( نگرشی). 26

 

2. بعد فرهنگی (تعهدی) 27
 

3. بعد تاریخی (تعلقی) 27
 

انواع هویت دینی 28
 

1. هویت دینی سنتی .28
 

2. هویت دینی بازتابی .28
ب. مبانی نظری هویت زن مسلمان29

 

مبانی نظری هویت زن مسلمان در اندیشه اسلام.29
 

1. بعد انسانی هویت زن مسلمان در اندیشه اسلام. 29
 

1. 1. آفرینش انسان .29
 

1. 2. فلسفه آفرینش زن .30
 

1. 3. احیاء شخصیت زن 32
 

1. 4. مقام خلافت و جانشینی .34
 

1. 5. اشتراک زن و مرد در انسانیت .35
 

1. 6. عنصرگناه بودن زن .36
 

1. 7. بهره مندی از ارزش های انسانی 37
 

1. 8. تکامل و اوج گرایی .38
 

1. 9. کرامت زن در معرفت و شناخت .39
 

1. 10. کرامت زن در قابلیت هدایت .41
 

1. 11. زنان اسوه و الگو .42
 عنوان                                                                                                            صفحه

 

1. 11. 1. حضرت خدیجه(س) 44
          1.1. 11. 2. حضرت فاطمه(س) .45

 

1. 11. 3. حضرت مریم(س) . 46
          1.1. 11. 4. آسیه .46

 

2. بعد خانوادگی هویت زن مسلمان در اندیشه اسلام47
 

2. 1. موازنه حقوق و تکالیف 47
 

2. 2. تکریم زن در جایگاه دختر .48
 

2. 3. تکریم زن در جایگاه همسر .49
 

2. 4. تکریم زن در جایگاه مادر 50
 

3. بعد اجتماعی هویت زن مسلمان در اندیشه اسلام.51
 

3. 1. حیاء و عفاف . 51
 

3. 2. تعلیم و تعلم .53
 

4. بعد اقتصادی هویت زن مسلمان در اندیشه اسلام 54
 

1. 1. حق مالکیت 54
     1 . 4. 2. حق اشتغال .57 

 

4. 3. حق ارث 58
 

4. 4. حق مهریه 61
 

4. 5. حق نفقه .63
 

4. 6. حق دیه .65
 عنوان                                                                                                              صفحه

 

5. بعد سیاسی هویت زن مسلمان در اندیشه اسلام67
 

5. 1. بیعت 67
 

5. 2. هجرت .68
 

5. 3. جهاد 70
 

5. 4. حکومت 72
 

5. 5. امر به معروف و نهی 73
 

5. 6. شورا 74
 

مبانی نظری هویت زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره) .75
 

1. هویت زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره) .75
 

1. 1.تجربه تاریخی زندگی امام خمینی(ره) و تأثیرآن در بازسازی هویت زن مسلمان 77
 

1. 2. نقش هستی شناسی امام خمینی(ره) و تأثیرآن در بازسازی هویت زن مسلمان.78
 

1. 3. نقش اسلام شناسی امام خمینی(ره) و تأثیرآن در باز سازی هویت زن مسلمان79
 

1. 4. نقش انسان شناسی امام خمینی(ره) و تأثیرآن در بازسازی هویت زن مسلمان 79
 

1. 4. 1. ویژگی های انسان در اندیشه امام خمینی(ره)80
 

1 .4. 1. 1. جلوه رحمت الهی و خلیفه اللهی انسان 82
 

1 .4. 1. 2. حقیقت جویی و سعادت طلبی انسان 82
 

1 .4. 1. 3. اختیار و آزادی انسان 83
 

1 .4. 1. 4. عدالت خواهی انسان .85
 

1 .4. 1. 5. تربیت پذیری و تهذیب نفس انسان . 85
عنوان                                                                                                            صفحه

 

1 .4. 1. 6. جامعیت و لایتناهی بودن انسان 87
 

1 .4. 1. 7. دو بعدی بودن انسان 88
 

1 .4. 1. 8 فطرت کمال گرایانه انسان.90
 

1 .4. 1. 9. آزادی خواهی انسان .92
 

1. 5. هویت اسلامی _ انسانی در اندیشه امام خمینی(ره) 92
 

1. 6. هویت زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره) 96
      جمع بندی .98

 

                فصل سوم: بعد اجتماعی ـ اقتصادی هویت زن مسلمان دراندیشه امام خمینی(ره)100

 

مقدمه .101

 

الف. الگوی مشارکت اجتماعی زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره) 101   

 

حضرت فاطمه(س) الگوی مشارکت اجتماعی زن مسلمان .101
 ب. بعد اجتماعی هویت زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره).105

 

مشارکت اجتماعی زنان با حفظ جهات شرعی 108
 

زمینه های مشارکت اجتماعی زنان 111
 

1. مشارکت در سازندگی جامعه 111
 

2. مشارکت در عرصه علمی و فرهنگی .114
پ. بعد اقتصادی هویت زن مسلمان در اندیشه امام خمینی(ره) .118

 

فعالیت اقتصادی زن 118