مدیران با به‌کارگیری سیاست‌ها و خط‌مشی‌های صحیح و مناسب در جهت جذب نیروهای تخصصی، تقسیم منصفانه کار در بین کارکنان، تشویق آنان به مشارکت در امور و تصمیم‌گیری‌ها، و ارزیابی در فواصل زمانی مختلف، هر چه بیش‌تر و بهتر می‌توانند در جهت بهسازی سازمان و بهره‌وری از کارکنان گام بردارند.^[۳۸]
سرپرستی و مدیریت:
تحقیقات نشان می دهد که اگر رئیس واحد از نظر کارکنان صمیمی باشد، افراد را درک نماید، به عملکرد خوب پاداش نیکو بدهد، به نظر ها و دیدگاه های کارکنان احترام بگذارد و در نهایت به افراد توجه کند، رضایت شغلی افزایش خواهد یافت.^[۳۹]
زمانی که کارمند می داند بدون هیچ دغدغه ای می تواند مشکلات و مسائل کاری اش را با سرپرست خود مطرح نماید، در ارتباطش با مافوق احساس راحتی می کند و در حضور وی بدون هیچ نگرانی فعالیت کاری خویش را انجام می دهد .
کارکنانی که همواره با طیف گسترده ای از افراد با خصوصیات فرهنگی،مذهبی و اجتماعی  متفاوت در ارتباط هستند در شرایطی که با مافوق خود روابط بهتری داشته باشد و همچنین در انجام وظایف از آزادی عمل بالاتری برخوردار باشد بهتر می تواند شرایط حاکم بر محیط کارش را مدیریت نماید و نهایتا رضایت شغلی بالایی خواهد داشت .
در این راستا پیشنهاد می گردد که سرپرست علاوه بر تلاش در جهت حل مشکلات کاری کارکنان در جهت حل مشکلات شخصی آنها نیز گام برداشته ، در مجالس و میهمانی های آنها شرکت نموده و در زمان هایی نیز نسبت به برگزاری جلسات خصوصی در ارتباط با موضوعات شخصی و همچنین کاری اقدام نماید و به طور کل شرایطی را در محیط کار فراهم نماید که کارمند با آسودگی خاطر بتواند با مافوق خود تعامل برقرار نماید.
روابط شخصی:
دوستی و صمیمیت در روابط میان کارکنان یک محرک قوی انگیزشی بشمار می آید که منجر به رضایت می‌شود. این روابط شامل روابط افراد با مافوق وغیره می‌باشد. ایجاد روابط انسانی صحیح باعث شده که افراد از انزوا بیرون آمده و ضمن وابستگی به گروه کاری به استقلال برسند.
مردم علاقمندند با افرادی کار کنند که میان ایشان محبت متقابل حکمفرماست. هر کارگر یا کارمند علاقمند است که همکارانش دوستان مهربان او باشند و نیز مورد محبت مدیرش قرار بگیرد و همواره نظر او را درباره خودش بداند. همچنین، مدیر به پیشرفت کارمند یا کارگرش توجه کند و حتی این توجه خود را به او بگوید.
حقوق و مزایا:
یکی از عمده ترین بحث ها پیرامون موضوع مدیریت منابع انسانی بحث حقوق و دستمزد است. هر چند که تاکنون یک قاعده کامل و خدشه ناپذیر در مورد نحوه پرداخت حقوق و دستمزد تدوین نشده است، لیکن ویژگی های مختلفی مورد اتفاق صاحب نظران است. از جمله اصلی ترین این ویژگی ها، عدالت در پرداخت است.  لایحه نظام هماهنگ نیز ادعای زمینه سازی برای تحقق چنین امری را داشته است. احساس عدم وجود عدالت در بین آنانی که دریافت کننده حقوق هستند، زمینه ساز دلسردی، ضعف انگیزه و یا حتی غلبه روحیه تخریب گری بر افراد می شود که تمامی اینها موجب افت شدید بهره وری نیروی کار می شود.

شمار فراوانی از اعتصاب های کارگری و حتی کارمندی، کم کاری ها، عدم انگیزش و نارضایتی های شغلی، موارد ترک خدمت و … که در همه جای جهان روی می دهد، زائیده بی توجهی به انگیزه های مادی و نابرابری های پرداخت یا کمبود مقررات و روش های منظم، منطقی و منصفانه حقوق و دستمزد است.^[۴۰]
مسئله حقوق و دستمزد از گذشته دور مد نظر اندیشمندان علوم رفتاری و اقتصادی بوده است. آدام اسمیت بنیان گذار علم اقتصاد درباره مزد و سود کارگر و سرمایه در خدمات مختلف چنین اظهار نظر می کند:
همه محاسن و معایب خدمات مختلف کارگر و سرمایه در مناطق همجوار، باید یا کاملاً برابر باشد و یا منجر به برابری آنها گردد. اگر در یک منطقه، شغلی باشد که مزایای آن کمتر یا بیشتر از سایر مناطق همجوار باشد، در مورد اول که مزایا زیاد است تعداد بیشماری از افراد به آن منطقه سرازیر می شوند و در مورد دوم عده ای آن را ترک می گویند، به طوری که محسنات آن به زودی به سطح استخدام کارگر و سرمایه در بخش دیگر می رسد. این وضع حداقل درباره جوامعی صادق است که همه چیز به جریان طبیعی خود سیر می کند یعنی جایی که آزادی کامل هست، و جایی که مردم آزادند هر شغلی را که مناسب می بینند انتخاب کنند و هر وقت که فکر کردند مناسب نیست، آن را عوض کنند.^[۴۱]
با توجه به اهمیت وجود نظامی منطقی و مبتنی بر عوامل عادلانه و مشخص در پرداخت حقوق و دستمزد، در سال ۱۳۷۰ لایحه ای با عنوان “نظام هماهنگ پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان دولت” به مجلس تقدیم شد و مجلس شورای اسلامی در سیزدهم شهریور ماه همان سال لایحه مذکور را به تصویب رساند . هدف اصلی از نظام هماهنگ پرداخت ایجاد هماهنگی در پرداخت حقوق و مزایا در سطح کلیه دستگاه های دولتی می باشد. مکانیزم پرداخت در این نظام طوری طراحی شده است که دولت بتواند نیروهای متخصص خود را جذب و نگهداری نماید.
امنیت شغلی:
در زندگی سازمانی امنیت شغلی ازجمله مسائلی است که کارکنان سازمانها را به خود مشغول می کند و بخشی از انرژی روانی و فکری سازمان صرف این مسئله می شود. درصورتی که کارکنان از این بابت به سطح مطلوبی از آسودگی خاطر دست یابند با فراغ بال توان و انرژی فکری و جسمی خود را دراختیار سازمان قرار می دهند و سازمان نیزکمتر دچار تنشهای انسانی می گردد، وقتی بحث امنیت شغلی می شود موضوع رسمی شدن وتضمین حقوق و مزایا در ذهن تداعی می شود درصورتی که در دنیای امروز امنیت شغلی درگرو رسمی شدن و استخدام مادام العمر نیست بلکه تواناسازی کارکنان محور امنیت شغلی است. بنابراین باتوجه به اهمیت تواناسازی کارکنان در ثبات و امنیت شغلی، سعی بر آن است که مفهوم امنیت شغلی، مفهوم توسعه منابع انسانی تبیین و نقش توسعه منابع انسانی و تواناسازی کارکنان در ابعاد تخصصی، تجربه آموزی، رضایت شغلی، رفتاری، ارتباطی، تفکر و وجدان کار در امنیت شغلی پایدار تبیین شود.
مفهوم امنیت شغلی:
در مفهوم امنیت شغلی موضوعاتی چون تغییرات شغلی، از دست دادن شغل، عدم دستیابی به شغل مناسب گنجانده شده است. بنابراین اعتقاد روان شناسان صنعتی و سازمانی امنیت شغلی یکی از عوامل بوجود آورنده رضایت شغلی است. نیازهای تامینی کاملاً آشکار و در بین اغلب مردم بسیار متداول اند. همه ما میل داریم از آسیبهای زندگی نظیر تصادف، جنگها، امراض و بی ثباتی اقتصادی و شغلی در امان باشیم. از این رو افراد و سازمانها علاقه مند هستند که تا اندازه ای اطمینان فراهم کنند که از این قبیل فاجعه ها حتی الامکان مصون خواهند بود.
- تمرکز بر شغل توسط افراد بیانگر وجود ثبات شغلی است که این تمرکز از دو شغله شدن افراد جلوگیری و بخشی از امنیت شغلی را شکل می دهد.
- جابجایی کمتر در شغل بیانگر وجود امنیت شغلی است که حاصل آن تخصصی و خبرگی است و زمانی که افراد در یک شغل خبرگی و تخصص پیدا کردند بخشی از امنیت شغلی آنها شکل می گیرد.
- انتخاب شغل مناسب زمینه ساز بروز و تقویت علاقه مندی از کار است که با امنیت شغلی رابطه مستقیم دارد.
- رضایت در شغل موجب بروز خلاقیت در کارشده و نهایتا خلاقیتها استحکام بخش امنیت شغلی کارکنان خواهدبود.
- رضایت اقتصادی موجب دلگرمی فرد در کار شده و احساس برابری در کارکنان شکل می گیرد که خود احساس برابری در سازمان نقش موثری در امنیت شغلی ایفا می کند.
- از جمله مولفه های امنیت شغلی، عاطفی بودن محیط کار است که به ساختن روان سالم انسانها کمک می کند و زمانی که انسانها از طریق کار، شخصیت و روان خود را تکامل بخشند امنیت شغلی آنها نیز تامین می شود.
- احساس آرامش در کار منجر به رهایی از فشار شغلی گردیده و در نتیجه بخشی از امنیت شغلی کارکنان که از طریق فشارهای شغلی تهدید می شود، تامین می گردد.
- وابسته شدن فرد به سازمان بیانگر وجود امنیت شغلی است که حاصل آن تعهد سازمانی است .
- زمانی که کارکنان یک سازمان از سازمان خود دفاع کنند بطور مستقیم و غیرمستقیم اعتبار سازمان را تقویت کرده که در سایه آن امنیت شغلی افراد تامین می گردد.^[۴۲]
زندگی شخصی:
به دلیل پیچیدگی و چند وجهی بودن موضوع تعادل بین کار و زندگی؛ اغلب در درک و تفسیر آن مشکلاتی به‌وجود می‌آید. براثر همین برداشت نادرست است که بسیاری از افراد کار و زندگی را به دو امر کاملاً جدا از هم تقسیم می‌کنند و با درمقابل‌هم قراردادن اولویتهای فرد و سازمان، کار و زندگی را به ‌عنوان بازی مجموع صفر^[۴۳] درنظر می‌گیرند که منافع یک ‌طرف به ضرر طرف مقابل تمام می‌شود. علاوه براین، از آنجا ‌که عوامل مختلفی در سطح اجتماع (مانند اقتصاد، فرهنگ، سیاست، و…)، سازمان(فرهنگ سازمانی، مدیریت، حوزه فعالیت، و…)، و فرد (ویژگیهای شخصیتی، جنسیت، وضعیت تأهل، موقعیت سازمانی، میزان درآمد، و…)، در تعبیر و تفسیر موضوع تعادل بین کار و زندگی دخالت دارند؛ ارائه یک تعریف قابل قبول برای همه افراد؛ در همه زمانها و مکانها امری غیرممکن است.
چنین مشکلی در تعریف تعادل بین کار و زندگی به معنای آن نیست که نمی‌توان به وجوه اشتراک و اهدافی که در این موضوع نهفته است، دست یافت. سایت اینترنتی تعادل بین کار و زندگی(۲۰۰۵)، دو مفهوم اساسی را برای ایجاد اشتراک ذهنی در این مورد مفید دانسته ‌است که عبارتند از: موفقیت و خشنودی. این دو مفهوم به چراهای بسیاری پاسخ‌می‌دهد: چرا شما کارمی‌کنید؟ چرا درآمد بیشتری می‌خواهید؟ خانه‌جدید، فرستادن بچه‌ها به مدرسه، انجام موفقیت‌آمیز کار و …؟ سؤالهایی است که پاسخ به آنها تا حد زیادی ما را به درک تعادل بین کار و زندگی نزدیک می‌کند. خشنودی در اینجا مفهوم گسترده‌ای دارد که رضایت، شادی، عشق، و هر نوع خوشی در زندگی را شامل می‌شود. موفقیت و خشنودی دو وجه متعامل از یک واقعیت‌اند که یکی بدون دیگری معنای خود را از دست می‌دهد. اگر به اطراف خود نگاه کنیم؛ افراد زیادی را خواهیم یافت که به موفقیتهای مهمی در زندگی دست ‌یافته‌اند ولی نشانی از خشنودی در چهره آنها دیده نمی‌شود یا حداقل آنگونه که شایسته است شاد نیستند. اگر افراد بتوانند در هر لحظه از زندگی خود موفقیت توأم با شادی را تجربه کنند، به این تعریف نزدیک می‌شویم که بگوییم « تعادل در کار و زندگی یعنی یک روز سرشار از موفقیت و خشنودی در چهار بخش از زندگی: کار، خانواده، دوستان، و خود.
در تعریف دیگری؛ شرایطی که در آن آزادی کارکنان در پرداختن به فعالیتها و مسئولیتهای دلخواه خود؛ خارج از محیط کار مخدوش نشود؛ تعادل در کار و زندگی تلقی شده و این به معنای آن است که باید کارها بر مبنای عقلانیت و هوشمندی بیشتری سازماندهی و به نحو مؤثرتری انجام شود.
درطول تاریخ، کار به عنوان یکی از راه های اساسی مشارکت اجتماعی و بیان شخصیت و عظمت انسان بوده و انسان خود را با کار معنا کرده است؛ با وجود این، کار تنها راه مشارکت اجتماعی نیست و تمامی وجود انسان در کار خلاصه نمی‌شود. نیاز انسان به آرامش و استراحت، بر عهده گرفتن مسئولیتهای اجتماعی، صرف وقت برای خانواده و مانند ‎آن، ابعاد دیگری از فلسفه وجودی انسان را تشکیل می‌دهند.
کار و خانواده می‌توانند اثر متقابل و نقش مکمل برای یکدیگر داشته باشند؛ با کار کردن نیازهای خانواده برآورده می‌شود و حمایت خانواده موجبات تقویت روحی و جسمی کارکنان برای انجام موفقیت‌آمیز وظایف‌شان را فراهم می‌آورد. این بحث به‌ظاهر ساده؛ مناقشات حاشیه‌ای بسیار زیادی را دامن زده است. یکی از سؤالهای اساسی در این زمینه این است که رابطه کار و زندگی چگونه باید تعریف و تنظیم شود و پاسخ به این سؤال نیز ممکن است به تعداد جوامع و حتی افراد یک جامعه متفاوت باشد. آنچه امروز برای شما تعادل در کار و زندگی محسوب می‌شود، شاید فردا مفهوم دیگری داشته باشد، با ‌‌وجود این، لازم است همه افراد، سازمانها و جوامع به این موضوع بیندیشند و پاسخ و راهکاری مناسب با شرایط؛ اهداف و ارزشهای خود بیابند. بی توجهی به این امر موجب تعارض در کار و زندگی می‌شود که نتایج زیانباری درپی‌دارد.
جیم برد پیش‌بینی کرده است که در ۳۰ تا ۴۰ سال آینده، تعادل بین کار و زندگی به مهمترین موضوع محیطهای کار در آمریکا تبدیل خواهد شد و لازم است سازمانهای این کشور در این زمینه برنامه‌های راهبردی داشته باشند تا بتوانند از عوارض عدم تعادل در کار و زندگی در امان بمانند.
عوامل و شرایط بروز عدم تعادل در کار و زندگی: یکی از عواملی که موجب تعارض بین کار و زندگی می‌شود، ساعات کارطولانی است. در آغاز رایانه‌ای شدن فرایند تولید و گسترش فناوری اطلاعات برخی از صاحب‌نظران بر این عقیده بودند که جوامع صنعتی با خیل عظیم بیکاران مواجه خواهند شد و زمان فراغت به‌حدی زیاد می‌شود که پرکردن این اوقات خود به معضل بزرگی تبدیل خواهد شد. این پیش‌بینی‌ها چندان هم درست از آب درنیامد و بازار کار نه‌تنها با چنان مشکلی مواجه نشده بلکه با چشم‌پوشی از برخی نوسانها و تفاوتهای بین کشورها، توانست تعداد بیشتری از زنان را جذب کند.
بر اساس پیشنهاد اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۵، به منظور حفظ سلامتی و ایمنی کارکنان؛ حداکثر ساعات کار آنان ۴۸ ساعت در هفته تعیین شد. یک گزارش منتشر شده در سال ۲۰۰۰، نشان داد که متوسط ساعات کار کارکنان انگلیسی که بالاترین ساعات کار را داشته‌اند برابر با ۶/۴۳ ساعت در هفته؛ بوده است. در آلمان متوسط ساعات‌کار ۱/۴۰ ساعت؛ درفرانسه ۶/۳۹ ساعت و ‌در ایتالیا ۵/۳۸ ساعت‌بوده‌است. گزارش دیگری که درسال ۲۰۰۳ منتشر شد نشان داد که در فرانسه و ایتالیا ساعات کار تغییری نکرده بود ولی در انگلستان متوسط ساعات کار به ۶/۳۹ ساعت در هفته کاهش یافته بود. براساس این آمار، متوسط ساعات کار کارکنان ژاپنی ۲/۴۲ ساعت و کارکنان امریکایی ۶/۴۲ ساعت در هفته بوده که بیانگر بیشتر بودن متوسط ساعات کار دو کشور یاد شده نسبت به کشورهای عضو اتحادیه اروپاست.
تفاوت در ساعات کار طولانی نه تنها بین کشورهای مختلف مشاهده می‌شود، بلکه افراد، گروه ها و سطوح مختلف شغلی نیز ساعات کار متفاوتی در هر یک از این کشورها دارند و دلایل و انگیزه‌های آنها نیز برای سپری کردن ساعات بیشتری در محیط کار متفاوت است. مطالعات متعددی در کشورهای صنعتی نشان داده است که برخی از کارکنان، از جمله مدیران و کارکنان متخصص، بیش از ۶۰ ساعت در هفته کار می‌کنند و بین بخشهای مختلف اقتصاد، کارکنان هتل‌ها و پس از آن کارکنان بخش کشاورزی بالاترین ساعات کار را دارند. همچنین، پژوهشها نشان می‌دهد که ساعات کار طولانی بین مردان رواج بیشتری دارد (کولینگ، ۲۰۰۵: ۲ ).
طی پژوهشی در یکی از شرکتهای بزرگ صنعتی ایران مشخص شد که مدیران عالی این شرکت بیش از۶۰ ساعت در هفته کار می‌کنند و این در حالی است که شغل آنها بسیار استرس‌زاست و در طول روز وظایف پیچیده و متنوعی را انجام می‌دهند. مدیران یاد شده معتقد بودند که خود را یکسره وقف کار کرده‌اند و بین کار و زندگی آنان تعادل وجود ندارد. البته این یافته را نمی‌توان تعمیم داد و برای توصیف و تجزیه و تحلیل وضعیت ساعات کار در ایران بین سطوح مختلف و در حوزه‌های مختلف اقتصادی و نیز دلایل و انگیزه‌هایی که موجب ساعات کار طولانی می‌شود، لازم است پژوهشهای متعددی انجام شود.
در مورد دلایل و انگیزه‌های افراد در داشتن ساعات کار طولانی تفاوتهای زیادی وجود دارد و در مطالعات انجام شده به مواردی مانند درآمد بیشتر، پیشرفت شغلی، حفظ شغل فعلی، رقابت با همکاران در کسب سمتهای بالاتر، خدمت به جامعه و فرار از استرس‌های خانه و مانند آن، اشاره شده است. نکته جالب در یافته‌های برخی از پژوهشها این است که ساعات کار طولانی تأثیری زیادی در افزایش بهره‌وری ندارد. در یکی از پژوهشها بیش از نیمی از پاسخگویان معتقد بوده‌اند که اگر کارها به نحو بهتری سازماندهی و هدایت شود، می‌توان ساعات کمتری را صرف کار کرد. ( مؤسسه بین‌المللی مدیریت تعادل بین کار و زندگی، ۲۰۰۴: ۱۴).
در برخی از مطالعات مشاهده شده است که برخی از کارکنان، به‌ویژه مدیران و متخصصان، علاوه بر انجام وظایف شغلی در محل کار، بخشی از وظایف خود را طی روزهای هفته یا تعطیلات پایان هفته به خانه می‌برند و بدین ترتیب فرصت کمتری پیدا می‌کنند تا از مصاحبت با سایر اعضای خانواده و رفتن به گردش و مسافرت، لذت ببرند.
از جمله موارد دیگری که موجب عدم تعادل در کار و زندگی می‌شود، چند شغله بودن است. برخی از کارکنان برای تأمین نیازهای زندگی مجبورند بیش از یک شغل داشته باشند. مدیران نیز با انگیزه درآمد بیشتر یا انگیزه‌های دیگری، به‌طور همزمان در چند شغل فعالیت دارند.
استفاده نکردن از مرخصی سالیانه و حضور در محل کار در تعطیلات آخر هفته و تعطیلات رسمی از جمله موارد دیگری است که موجب ایجاد تعارض در کار و زندگی می‌شود. حجم زیاد کار و مسئولیتهای شغلی، تقسیم کار نامتعادل و نامتناسب، عدم حمایت از کارکنان، عدم امنیت شغلی، تهدید کارکنان و بدرفتاری با آنان، تعیین ضرب‌الاجل و فشار مداوم برای پایان کار، تغییرات شغلی و محیطی، سفرهای طولانی برای انجام کار، مشکلات خانوادگی، عدم تقسیم وظایف خانه بین زن و مرد و عدم مشارکت در امور منزل، و غیره، از جمله موارد دیگری است که به عنوان عوامل ایجاد استرس و تعارض بین کار و زندگی شناخته شده‌اند.
تحولات سالهای اخیر در اقتصاد جهانی و بازار کار، شدت و ضعف هر یک از عوامل مؤثر بر تعادل بین کار و زندگی را تحت تأثیر قرار داده است. به‌طور مثال، فناوریهای جدید مشاغلی را به وجود آورده که اگر چه فعالیتهای جسمی را کاهش داده ولی از طرف دیگر فعالیتهای فکری را افزایش داده است. کوچک‌سازی سازمانها موجب شده تا کارکنان باقی مانده بخشی از وظایف کارکنان تعدیل شده را برعهده گیرند. بسیاری از مشاغل جدید نیاز به دانش و مهارتهای بالایی دارند که موجب افزایش فشار رقابت بین کارکنان برای حفظ شغل یا به دست آوردن سمتهای بالاتر شده است. وسایل و امکانات جدید و متنوعی که در زندگی کاربرد دارند، موجب آسایش و سریعتر انجام شدن کارهای منزل شده است ولی از طرف دیگر، تهیه این وسایل و امکانات نیاز به انجام کار بیشتر در خارج از خانه را افزایش داده است. بررسی تأثیر هر یک از این عوامل و اثر تعاملی هر یک از آنها در افزایش یا کاهش تعادل در کار و زندگی نیازمند انجام پژوهشهای بیشتر و گسترده‌تر در این زمینه است، به‌ویژه آنکه سرعت تحولات و تغییرات به‌حدی است که پاسخ امروز ما به یک مسئله ممکن است برای فردا اعتبار نداشته باشد. پژوهش دراین زمینه، در جوامعی مانند جامعه ما نیز ضروری است و باید در دستور کار مدیران جامعه و سازمانها و پژوهشگران قرارگیرد.
عوارض عدم تعادل در کار و زندگی: درصورتی که تدابیری برای ایجاد تعادل در کار و زندگی اندیشیده نشود، عوارض ‌مختلفی برای‌ فرد، سازمان و جامعه بوجود می‌آورد. به منظور جلوگیری ‌از طولانی شدن بحث، تنها به ارائه فهرستی از مواردی‌که به‌عنوان عوارض عدم تعادل در کار و زندگی شناخته شده‌اند، بسنده شده و از تشریح آنها خودداری می‌شود.
- دچار شدن به انواع بیماریهای روحی و جسمی؛
- افزایش فشارآورهای شغلی؛

دراین جا توجه به این نکته ضروری است بااینکه شارع ارتکاب معاصی را جایز نمی داندچون که مخالف حکمت تشریع است .ولی ازآن جایی که درپرتاب تیرومانندآن سپر انسانی کفار مصلحت وجود دارددرچنین جایی شارع به ارتکاب حرام وانجام محذورات اذن داده است.و جواز عمل به محظور برای مصلحت اهم شرعی است و به تزاحم بین احکام شرعی تعبیر می شود.یعنی قتل انسان هایی که کشتن آنان درحالت عادی حرام است اما در حال جنگ باکفار هنگام تترس بنابر شرایطی مانند ضرورت ،این حرمت ازبین می رود.^[۳۶۱] چون اگر مسلمانان ازآنها دوری کنندوجنگ رارهاکنند کافران به سرزمین های اسلامی غلبه پیدامی کنند واین جا موردی است که کشتن مسلمان برای مصلحت مرسله است.

توضیح اینکه مصلحت به معنای عام دراصطلاح علمای شریعت منفعتی است که شارع مقدس آن رابرای حفظ دین،نفوس وعقول بندگان موردتوجه قرارداده است.^[۳۶۲]
مصالح مرسله از منابع اجتهاد در نزد اهل سنت است ومامطابق مبانی اهل سنت به بررسی مسئله تترس پرداخته ایم. مصالح مرسله داراى دو قسم است:
مصالح مرسله به معناى خاص یعنى دادن حکمى بر اساس مصلحت سنجى براى پدیده‌هایى که در شرع براى آنها حکمى بیان نشده است.
مصالح مرسله به معناى عام یعنى دادن حکم بر اساس مصلحت سنجى هر چند براى آن موضوعات حکمى مخالف در کتاب و سنّت موجود باشد. ^[۳۶۳]
در حقیقت مصالح سه قسم است. ۱. مصالح معتبره و آن مصالحى است که ادلّۀ شرعى بر رعایت و اعتبار آن قائم است. ۲. مصالح مُلغىٰ و آن مصالحى است که شارع مقدّس آنها را بى‌ارزش دانسته و رعایت آنها را لازم ندانسته است؛ مانند تسلیم دشمن شدن، که در آن مصلحت حفظ جان وجود دارد ولى چون کیان اسلام به خطر مى‌افتد مصلحت حفظ نفس الغا شده و دستور جهاد داده است هر چند جان به خطر بیفتد. ۳. مصالح مرسله و آن مصالحى است که از الغا یا اعتبار شرعى آزاد است.
در حجیّت مصالح مرسله سه قول است مالک مطلقاً آن را حجّت مى‌داند و جمهور اهل سنّت منکر حجیّت آن هستند و حتّى عدّه‌اى از مالکیّه حجیّت آن را از مالک نیز بعید شمرده‌اند و برخى تفصیل داده‌اند و گفته‌اند فقط مصالح ضرورى قطعى و بدیهى معتبر است.
براى مصالح مرسله چنین مثال آورده‌اند: اگر کفار در هنگام جنگ، عده‌اى از اسراى مسلمان را سپر خود قرار دهند و در پناه آنان قصد صدمه زدن به مسلمین را داشته باشند و اگر با آنان مقابله نشود، هم به مسلمانان صدمه خواهند زد و هم اسرا را خواهند کشت، ولى اگر با آنان مقابله شود فقط اسرا خواه ناخواه و لو به دست مسلمین کشته خواهند شد، در این میان مصالح مرسله اقتضا مى‌کند که کشتن اسراى مسلمان جایز باشد چون از مذاق شرع بدست مى‌آید که این کار نزدیک‌تر به مصالح مسلمین است.
بین مصالح مرسله و استحسان چنین فرق گذاشته‌اند که در استحسان غالباً نوعى استثنا از قواعد و نصوص عامه دیده مى‌شود؛ به تعبیر دیگر استحسان نوعى عدول از حکم ثابت‌شده به دلیل عام است ولى مصالح مرسله مربوط به جایى است که دلیل بر حکم وجود ندارد و ما از مذاق شرع حکم را بر اساس مصلحت بدست مى‌آوریم البتّه در استحسان هم مصلحت وجود دارد ولى این مصلحت غالباً به صورت استثنا شکل مى‌گیرد.
دلیل قائلین به حجیّت مصالح مرسله آن است که احکام تابع مصالح است و نصوص همه مصالح را در برنگرفته است و مصالح به حسب اقتضاى زمان و مکان متجدّد مى‌شوند و اگر فقط بر مصالح معتبره اکتفا شود، مصالح فراوان دیگرى از دست مى‌رود و این خلاف غرض شارع است.
پاسخ این که مسلّماً احکام تابع مصالح است و اگر آن مصالح در ادلّه و نصوص، معتبر شده باشد یا از نظر درک عقل در حدّ مستقلّات عقلیّه باشد به گونه‌اى که قطع حاصل شود، همان قطع حجّت خواهد بود ولى اگر مصلحت به گونه‌اى است که دلیلى بر اعتبار والغاى آن وجود ندارد و صرفاً ظنّ به حکم شرعى مى‌آورد اعتبار این حکم بر اساس چنین مصلحتى دلیل قطعى بر اعتبار مى‌خواهد و چنین دلیلى نداریم و اصل در ظن، عدم حجیّت است «إِنَّ الظَّنَّ لایُغْنِی مِنَ الْحَقِّ شَیْئاً»^[۳۶۴]درواقع گمان در(وصول به )حقیقت هیچ سودی نمی رساند.^[۳۶۵] کوتاه سخن این که هرگاه مصالح مرسله به سرحدّ قطع و یقین برسد در حجیّت آن تردید نیست، اشکال در مصالح ظنّى است که دلیل قطعى بر اعتبار آن نداریم. ^[۳۶۶]
دراین جا مبنای بعضی ازفقها این است که درمواردی این چنینی نیازی نیست که به مصالح مرسله قائل شویم بلکه از کتاب وسنت جوازحمله به سپر انسانی وکشتن مسلمانان برداشت می شود.
یعنی مسئله تترس ازباب قانون اهم ومهم است .^[۳۶۷]هم چنین شارع هشت مورد ازضرورت های جنگ رابرای ما بیان کرده است وآنهاعبارتنداز:۱-ازبین رفتن دین۲-تلف شدن خون مسلمانان۳-تلف شدن چیزی از اموال مسلمانان ۴-درهم ریختگی وتفرقه در بین سپاه مسلمانان۵-سخت شدن جنگ به جهت کمبودتوشه وآب۶-عدم دستیابی به پیروزی موردنظر۷-اخلال به یکی ازارکان یافروع اسلام یا خراب شدن مساجد۸-منتهی شدن به ترک جنگ .عدم توجه به سپرانسانی وجواز حمله به آن درتترس شامل یکی ازاین محذورات است. ^[۳۶۸]که برای حفظ خون سپاه مسلمانان باید سپری راکه اسیران مسلمان درپشت آن قرارگرفته اند،کشت تاخون های کمتری هدررودوخون های بیشتری حفظ شود.تتّرس چه ازباب قانون اهمّ ومهم یا ازمصالح مرسله ویا ضرورتهای جنگی باشدموجب حفظ حرمت خون سپاه مسلمانان می شود هرچندکه حکم به جواز کشتن اسیران مسلمان پشت سپر رامی دهد اما با صدرو این جوازجلوی پیش روی درکشتاروخون ریزی های بیشتر رامی گیرد.
تترس عبارت است از «الترسه جمع ترس وکل شئ تترست به فهو مترسه لک»^[۳۶۹]الترسه جمع تُرس است تترس در لغت ا زتُرس به معنی سپرگرفته شده است وهر چه که باآن تترس شود پس آن چیزی است که برای پنهان شدن (ازدیددشمن) به کار می رود. «الترس من السلاح المتوقّی بها »^[۳۷۰]تُرس یاهمان سپرازسلاح هایی است که با آن تترس می شود. معنی اصطلاحی تترس،همان معنای لغوی آن یعنی محافظت کردن باسپر است.^[۳۷۱]
۱)انواع تتّرس:
تتّرس ممکن است به اشکال مختلفی به وقوع بپیوندد اماآنچه که به حرمت خون مسلمان مرتبط است وموجب می شودکه خون او حرمتش را به خاطرمصالح مختلف ازجمله حفاظت ازقلمرواسلامی ازدست بدهدتتّرس کفار به مسلمین است.زدن سپرازمسلمانان وحرمت نداشتن خون مسلمانان پشت سپر هم دارای شرایطی می باشدکه توضیح خواهیم داد. نوع دیگری ازتتّرس تتّرس کفاربه مشرکین است که به بحث مامرتبط نیست واز گفتن آن صرف نظر می کنیم.
۱-۱)تترس کفار به مسلمین وحکم آن:
زمانی که مسلمانان باکفاردرحال جنگ باشند و کفارمسلمانان راسپردفاعی خودقراردهندمی خواهیم بدانیم وضعیت حرمت خون مسلمانان پشت سپرچگونه است؟درصورت وجودشرایطی مانندضرورت،خون این مسلمانان حرمت نداردودرشرایطی هم مانندعدم ضرورت ،حرمت خون آنان باقی است زیرامسلمان بودن آنها ریختن خونشان راحرام کرده است.
۱-۱-۱)جواززدن سپرمسلمانان درحال برپایی جنگ:اگرجنگ پابر جا نباشد ومسلمین توانایی مقابله با کفار راداشته باشند یاازشر آنها ایمن باشند،زدن سپرانسانی که از مسلمانان است، جایز نیست چون خون مسلمان محترم است واگر دراین شرایط آنان رازدند به خاطر قتل عمد مسلمان قصاص وکفاره واجب می شود.تاخون مسلمانان پشت سپرتضیع نشودامااگر جنگ برپا باشد زدن سپری که از مسلمین تشکیل شده جایز است وقصدزدن مشرکین می شوداین زمانی است که خوف ترک جنگ برود واگر خوف ترک جنگ نمی رودو سپاه مسلمین تنهابازدن سپرمسلمین قدرت می یابندوتوانامی شوند ،زدن آنان جایز است.^[۳۷۲] شافعی دریک قول می گوید:هرگاه زدن کفاربازدن مسلمین ممکن باشدکشتن مسلمانان جایز نیست چه خوف غلبه کفاربرمسلمین برودیا این که این خوف وجودنداشته باشدوخون مسلمان به خاطر خوف مباح نمی شود.^[۳۷۳]
امابایدگفت که کشته شدن چندمسلمان ضررکمتری داردتااینکه کل سپاه مسلمانان شکست بخورندوکشته شوندودشمن به سرزمین های اسلامی برای قتل وغارت هجوم آوردوقلمرو مسلمانان رادرتصرف خودبگیردوازهمه مهم ترخون مسلمانان را بریزد وآن راتضییع کند.
۲-۱-۱)جواززدن سپرمسلمانان هنگام درگیری شدیدوضرورت:اگردشمن به اسیران مسلمان تترس کندوجهادمسلمین فقط بازدن سپرمسلمانان ممکن باشدکشتن اسیرهای مسلمان که درپشت سپرهستند،جایزاست.^[۳۷۴] دراین جا تنهاروشی که برای مسلمین باقی می ماندتاخونشان راحفظ کنند،زدن سپری است که ازاسیران مسلمان تشکیل شده است واین همان ضرورت اجتناب ناپذیر است تا مسلمین بتوانندبه مقصودخودبرسند.درواقع اگرسپاه مسلمین سپر اسیرها رانزنندمشرکان پیشروی می کنندوخون سپاه مسلمانان رامی ریزنددرحالی که ریختن خون مسلمان حرمت دارد وبایدحفظ شودهرچندکه خون اسیران مسلمان ریخته می شوداماخون مسلمانان بیشتری یعنی سپاه مسلمین حفظ می شود.
۳-۱-۱)مواردجبران خون اسیران مسلمان درتترس کفار به آنان:
همان گونه که قبلا گفتیم خون مسلمان محترم است وبرای عدم تضییع آن قصاص،دیه وکفاره درنظرگرفته شده است که درکشته شدن اسیران مسلمان هنگام تتّرس مورداستفاده قرارمی گیردتاخون های ریخته شده ضایع نشودما می خواهیم قصاص قاتل که از سپاه مسلمین است وتعلق دیه به اسیر مسلمان راموردبررسی قرار دهیم.این بررسی حول محورآگاهی وعدم آگاهی مسلمانی است که به سپرمتشکل از مسلمین حمله می کند.
۱-۳-۱-۱)عدم آگاهی زننده به مسلمان بودن افرادسپر انسانی: اگر سپاه مسلمانان سپرانسانی ای را بزنند سپس به مسلمان اصابت کنددرحالی که زننده نمی دانسته است افرادی که سپر دفاعی کفارواقع شده اند، مسلمان بوده اند وجنگ هم چنان برپاباشد، اسیران مسلمانی که کشته شده اند،دیه ندارند.^[۳۷۵] چون سپاه مسلمین به زدن امر شده اندواگر دیه واجب باشدمنجر به بطلان کلی جهاد می شود. چون هر فردی که قصدزدن مسلمانی کندجایزاست اززدن منع شود.^[۳۷۶]
ترک جنگ به این صورت است که هرمجاهدی علاوه برسختی های جنگ،بایددیه بدهد که ممکن است هم سختی های جنگ ماننددوری ازخانواده ونداشتن استراحت کافی و…راتحمل نکندودیه هم ندهدوبه طورکلی جنگ رارهاکند.دراین صورت اگرهمه سپاه مسلمین درکشتن اسیرهای مسلمان ملزم به پرداخت دیه شوند،جنگ راترک کرده ودرنتیجه دشمن به سرزمین های اسلامی هجوم می آوردوخون مسلمین رابه راحتی می ریزد.آنچه مهم تراست حفظ حرمت خون مسلمانانی است که تعدادشان بیشترازاسیران مسلمان است.تابا پرداخت دیه، جنگ باغیرمسلمانان راترک نکنندو ضرربیشتری نصیب مسلمین گردد.
۲-۳-۱-۱)اگر زننده بداندسپرانسانی از مسلمانان تشکیل شده است وبه قصد زدن مشرکین بزند وحذر اززدن آنان امکان نداشته باشد سپس تیربه سپر انسانی مسلمانان اصابت کندوآنهارابکشد، اجماع برعدم قصاص وجودداردچون قصاص باجواز زدن تنافی ندارد.و قصدمجاهدمسلمان کشتن اسیران مسلمان نبوده است وبرای مجازات قصاص قصد وفعل قتل لازم است.نزد امامیه دیه هم واجب نیست. یک قول شافعی وابوحنیفه ویک روایت از احمدگفته اند: به خاطر گفتار خدای متعال :«فإن کان من قوم عدو لکم وهومومن فتحریر رقبه مؤمنه»۹۲/نساء،که درآیه دیه ذکرنشده است پس دیه واجب نیست.قول دیگر شافعی واحمد وجوب دیه است چون خدای متعال فرمود«ومن قتل مومنا خطا فتحریر رقبهمومنه ودیه مسلمه إلی أهله »۹۲/نساء، این قسمت از آیه موضوعات خاص تر را بیان می کندپس مقدم برعدم دیه می شود.یعنی «ومن قتل مومنا خطا فتحریر رقبهمومنه ودیه مسلمه إلی أهله »مقدم بر« فإن کان من قوم عدو لکم وهومومن فتحریر رقبه مؤمنه »است ودیه واجب است.
درمورد کفاره شافعی واحمد به وجوب آن قائل هستندبه خاطر گفتار خدای متعال :«فإن کان من قوم عدو لکم وهومومن فتحریر رقبه مؤمنه»۹۲/نساء.ابوحنیفه می گوید :کفاره واجب نیست چون اسیران مسلمانی که سپردشمن واقع شده اندمانندکسانی هستند که خونشان مباح بوده است ونبایدقیاس کرد. به ویژه زمانی که معارضه با قرآن باشد. قول دیگر شافعی این است که اگر زننده به سپر اسیران مسلمان می داندکه آنان مسلمان هستنددیه لازم است واگرعلم به مسلمان بودن آنهاندارددیه لازم نیست اما آن جا که می داند مسلمان است وامکان حذر وجود داردوبه سپر اسیران مسلمان بزند،دیه تشدید می شود. درردّسخن شافعی بایدگفت که ضعف سخن شافعی واضح است با اینکه خطا قطعی نیست بلکه عمدی است که مجاهدمسلمان به آن اذن دارد ودرآیه درج نشده است.اما به کفار ه ملزم می شودونفی آن اشکال دارد.
به هر حال مجاهدمسلمان به خاطر اجماعی که دراین مورد وجود دارد قصاص نمی شود. شیخ ،فاضل وشهیدان تصریح به عدم دیه کرده اند.مؤید این است که عدم وجوب دیه مقتضی تساهل در امر جهاد به اعتبارخوف زننده بنابراحتمال مسلمان بودن افرادی است که سپردفاعی غیرمسلمین واقع شده اند. مگراینکه بگوییم وجوب دیه درتقدیراست وازبیت المال پرداخت می شودتاهم خون مسلمانانی که سپر واقع شده اندضایع نشود،هم اینکه جهادتعطیل نشود،مصالح مسلمین وحرمت خون هاحفظ شود.^[۳۷۷]
علاوه برقصاص ودیه ،کفاره هم مجازاتی برای عدم تضییع خون مسلمانان به شمار می رود.وشرایط پرداخت کفاره توسط جنگجوی مسلمان راخواهیم گفت.
آیا کفاره بر قاتل مسلمان با علم به اسلام مقتول و عدم علم به آن درزمان تترس کفار به مسلمین واجب است؟دونظروجودارد:وجوب وعدم وجوب کفاره.
نصّ شیخ علیه رحمه الله وجوب کفاره است وشافعی واحمدبن حنبل به آن قائلند.
ابوحنیفه قائل به عدم وجوب کفاره است به خاطر روایت حفص بن غیاث ازامام صادق(ع)که نقل کرده است:«ولادیه علیهم للمسلمین ولاکفاره»^[۳۷۸]درجنگی که درآن زنان وبچه های مسلمان کشته شدنددیه برای مسلمانان وکفاره ندارد.وگفتار خداوند متعال«فإن کان من قوم عدو لکم وهومومن فتحریررقبه مومنه» ^[۳۷۹]اما رقبه مومنه کفاره است وافرادی کشته شده اندکه خونشان به خاطرایمان ودینشان دارای حرمت است.وکفاره به آنها تعلق می گیرد.
امااین کفاره ی قتل خطایی است یا قتل عمد؟دواحتمال وجوددارداحتمال اول اینکه: رزمنده اسلام درحقیقت قصدکشتن مسلمان رانداردبلکه هدف اوکشتن کافر است. احتمال دوم اینکه : باتوجه به آنچه رخ داده است قاتل باقصد عمد مسلمان راکشته است.بهترآن است که کفاره ازبیت المال داده شودچون بیت المال برای مصالح مسلمین است وکفاره ازمهم ترین مصالح است.واگر کفاره بر خود رزمندگان واجب باشد بسیاری از مسلمانان دررفتن به جهاد سست می شوند.^[۳۸۰]شهیددرمسالک گفته است فقط درمورد کفاره خطا عمل به ظاهر آیه (۹۲/نساء) است واین قتل تازمانی که به آن اذن داده شده شرعی است وعمدنیست.^[۳۸۱]
درنظرگرفتن قصاص،دیه وکفاره که برای جلوگیری ازهدرشدن خون مسلمانان است بایدبه گونه ای باشدکه مانع جهاد مسلمانان نشود.یک روش آن پرداخت دیه وکفاره ازبیت المال است تامسلمین باخاطر آسوده تری جهادکنندوبرکفارپیروزشوندتاموجب حفظ خون وسایراهداف مسلمین مانندحفظ قلمروآنان شود.
۲)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات تترس:
۱-۲)حفظ حرمت خون مسلمان بااصول پسندیده جنگ دراسلام:
روایات به صورت کلی به اصول جنگ اشاره کرده است واصل را عدم ریختن خون می داند وموارد جوازآن را به اضطرار منوط کرده است.
دردین اسلام برای جنگیدن بادشمن اصولی وجودداردمانندممنوعیت مثله کردن،نکشتن بچه ها،زنان وپیرمردهای ازکارافتاده.این اصول مربوط به جنگ باکفار است که خون بچه ها،زنان وپیرمردهای ازکارافتاده رامحترم می شمرد.پس هرگاه دشمن به مسلمین تتّرس کندخون مسلمین قطعا محترم است وتنهادرصورت ضرورت اسیران مسلمانی که سپرواقع شده اندکشته می شوندوباشرایطی دیه یاکفاره به آنان تعلق می گیرد.اما هنگام ضرورت که زنان وبچه های کفارکشته می شونددیه وکفاره ندارند.
ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع)نقل می کندکه فرمود:« کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِذَا أَرَادَ أَنْ یَبْعَثَ سَرِیَّهً دَعَاهُمْ- فَأَجْلَسَهُمْ بَیْنَ یَدَیْهِ ثُمَّ یَقُولُ سِیرُوا بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ- وَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ عَلَى مِلَّهِ رَسُولِ اللَّهِ- لَا تَغُلُّوا وَ لَا تُمَثِّلُوا وَ لَا تَغْدِرُوا- وَ لَا تَقْتُلُوا شَیْخاً فَانِیاً وَ لَا صَبِیّاً وَ لَا امْرَأَهً- وَ لَا تَقْطَعُوا شَجَراً إِلَّا أَنْ تُضْطَرُّوا إِلَیْهَا- وَ أَیُّمَا رَجُلٍ مِنْ أَدْنَى الْمُسْلِمِینَ أَوْ أَفْضَلِهِمْ- نَظَرَ إِلَى أَحَدٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ فَهُوَ جَارٌ حَتَّى یَسْمَعَ کَلَامَ اللَّهِ- فَإِنْ تَبِعَکُمْ فَأَخُوکُمْ فِی الدِّینِ- وَ إِنْ أَبَى فَأَبْلِغُوهُ مَأْمَنَهُ وَ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ.»^[۳۸۲]پیامبرخدا(ص)هنگامی که تصمیم به اعزام سریه ای می گرفت افرادرا فرامی خواندودربرابر خودمی نشاندومی فرمود:بانام خداوبااستعانت ازخداودرراه خدابه راه وروش رسول خدا(ص)حرکت کنید.ازحدودالهی تجاوزننمایید،کسی رامثله نکنید.خیانت وپیمان شکنی نکنید.پیرفرتوت وازکارافتاده،کودک وزن رانکشیدودرختی راقطع ننماییدمگراینکه اضطرارداشته باشیدوهرفردی ازافرادمسلمان چه بلندمرتبه باشدیامقام پایین داشته باشد،درصورتی که به یکی ازمشرکان امان دهد،امان وی محترم است تااوبیایدوکلام خدارابشنود،پس اگراسلام آورد،اوبرادردینی شماست واگرنپذیرفت،راه درامان ماندنش یعنی جزیه را به اوابلاغ کنید(واورابه مأمنش بازگردانید)وازخداکمک بگیرید.
دین اسلام همان طورکه قائل به حرمت خون مسلمین است وازآن حمایت می کند،خون دشمن مسلمین وکفاررادرصورت پذیرش اسلام محترم می داند.وبه آنان این فرصت رامی دهد تاتحت حمایت اسلام درآیند.
هدف نهایی اسلام قتل وخونریزی نیست،بلکه راه های گوناگون برای جلوگیری ازکشتاردشمن درجنگ قرارداده است.^[۳۸۳]اما درمواردی به ضرورت حتی ممکن است مسلمانانی که موردتترس واقع شده اندکشته شوندتاسپاه مسلمین به دشمن دست یابندوباغلبه برآنان خون مسلمین درامان بماند.
۲-۲)جنگ باکفاربالغ برای حفظ خون مسلمانان:
ازاصول جنگیدن،مبازره بانظامیان وافرادی است که بالغ شده اند.جنگیدن با کودکان،زنان وپیرمردهای بی دفاع منع شده است.وحرمت خون آنهامحفوظ است به ویژه زمانی که کفارآنها راسپر دفاعی خودقرار می دهند.چون اینان اکثرادربوجودآمدن جنگ نقشی ایفا نمی کنندواغلب ازمجروحان وکشته شدگان جنگ هاهستند وبی گناه وبی تقصیر محسوب می شوند. امام علی (ع)به نقل از رسول خدا(ص)فرمودند:« لَا تَقْتُلُوا فِی الْحَرْبِ إِلَّا مَنْ جَرَتْ عَلَیْهِ‌ الْمَوَاسِی: وَ تَقَدَّمَ عَنِ الدَّعَائِمِ، قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ ص فِی وَصِیَّتِهِ: وَ لَا تَقْتُلُوا وَلِیداً وَ لَا شَیْخاً کَبِیراً وَ لَا امْرَأَهً‌.»:درجنگ کسی رانکشیدمگر کسی راکه تیغ سلمانی براوکشیده باشد.دردعائم درگفتار رسول خدا(ص)در وصیت ایشان آمده است که فرمودند:نوزاد ،پیرمرد کهنسال وزنان رانکشید.
کسی که تیغ سلمانی براوکشیده شده کنایه ازافرادی است که بالغ شده اندومسلمین حق مبارزه وکشتن آنهارادارند.امااگربچه ها،زنان وپیرمردهای ازکارافتاده راسپردفاعی خودقراردهندومسلمین چاره ای جزکشتن آنها نداشته باشندتابه کفاردست یابند،حرمت خون آنها هم ازبین می رود.تاخون مسلمین محفوظ بماند. درواقع بامشخص شدن بالغین حکم آنان جنگیدن وکشته شدن است بر خلاف نابالغین وکودکان که از جنگیدن وکشتن آنهامنع وجود دارد وتنها درضرورت مانند منوط بودن پیروزی مسلمین هنگام تترس کشته می شوند.
۳-۲)تقدّم اهمیت غلبه بردشمن، برحرمت خون مسلمانان:
حفظ جان مسلمان هاازسفارشات مؤکد اسلام است اما اگرحفظ نظام اسلامی وغلبه بردشمن متضمن فداشدن مسلمانان باشد باید مسلمانان جان خودرافداکنند.^[۳۸۴]بافداشدن مسلمین وحفظ نظام اسلامی خونهای بیشتری ازمسلمین محفوظ می ماند.امااگرحفظ جان مسلمان رامقدم بر حفظ نظام اسلامی بدانیم هرچندکه درابتداجان مسلمان حفظ می شودامانظام اسلامی که احکام شریعت درآن اجرامی شودنابود می شودویکی ازآن احکام که احترام خون مسلمان است جایی برای استقرارندارد چون دیگر نظام اسلامی وجودنداردتا احکام آن اجراشود ودشمنان اسلام برنظام اسلامی مسلط شده اند وبه احکام آن عمل نمی کنند ودرصدداهداف خود مانندکشتن مسلمانان هستندتا با تعدی به جان وبه تبع آن مال وسرزمین مسلمانان ،جامعه جهانی راسراسر ازقدرت غیرمسلمانان کنند.حفص بن غیاث درباره شهری ازشهرهای جنگی از امام صادق (ع)نقل کرده است:« هَلْ یَجُوزُ أَنْ یُرْسَلَ عَلَیْهَا الْمَاءُ أَوْ تُحْرَقَ بِالنَّارِ- أَوْ تُرْمَى بِالْمَنْجَنِیقِ حَتَّى یُقْتَلُوا وَ مِنْهُمُ النِّسَاءُ- وَ الصِّبْیَانُ وَ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ وَ الْأُسَارَى مِنَ الْمُسْلِمِینَ- وَ التُّجَّارِ فَقَالَ یُفْعَلُ ذَلِکَ بِهِمْ وَ لَا یُمْسَکُ عَنْهُمْ لِهَؤُلَاءِ- وَ لَا دِیَهَ عَلَیْهِمْ لِلْمُسْلِمِینَ وَ لَا کَفَّارَهَ الْحَدِیثَ.» ^[۳۸۵] آیاجایز است به آن جاآب رهاشود و(مردم مشرک ومحارب آن به زیر آب برده شوند؟)یاآن جاآتش زده شودیابامنجنیق خراب شودتامردم آنجاکشته شوند درحالی که درآن شهرزنان،اطفال وپیرمردان واسیران وتجارمسلمانان هستند ؟امام(ع)فرمودند: این کارراانجام دهید،زیرابه خاطروجودآنان درشهر،نمی توان دست از(کافرمحارب)برداشت وهیچ دیه وکفاره ای هم به عهده مسلمانان نمی آید.
عدم دیه وکفاره برای اسیران مسلمان درشرایطی است که حفظ نظام اسلامی مهم تراست.ومجاهدین مسلمان راباخاطر آسوده تری برای حفظ نظام به جهادمی گمارد.تادرمیانه راه برای دیه وکفاره اسیران مسلمان ازادامه جهادمنصرف نشوندوخون مسلمین ونظام اسلامی حفظ شود.
بخش دوم: حرمت نداشتن خون مسلمان دردفاع مشروع:
یکی دیگر ازمواردی که خون مسلمان حرمت ندارد وبی حرمتی به آن جایز است زمانی است که مسلمانی به مسلمان دیگرحمله کندوجان،مال وناموسش رادرخطر نابودی قراردهد.درچنین موقعیتی که به جان،مال وناموس مسلمان حمله می شودمسلمان حق دفاع ازآنها رادارد. وچون خون مهاجم حرمت نداردهرگاه منجر به کشته شدن اوشود،مدافع محکوم به قصاص یا پرداخت دیه نمی شود.
دفاع ازجان،مال وناموس به اندازه ای که انسان بتواندازخوددفاع کند،واجب است وتسلیم دربرابر مهاجم جایز نیست چون دفع ضررعقلاواجب است.^[۳۸۶]و هرگاه اتلافی برمتجاوزواقع شودیعنی زمانی که دفع متجاوزبرتجاوزمتوقف باشد، دراین حالت مدافع درحال دفاع مشروع است وفرقی نمی کندکه تلف برجان یامال باشدومدافع کسی باشد که براوتعدی واقع شده ویاشخص دیگر باشد.^[۳۸۷]
دفاع درلغت«دفعت عنه کذاوکذادفعا ومدفعا ،أی:منعت»^[۳۸۸]دفاع درلغت به معنی منع است.و«الإزاله بقوه،من کلامهم :إدفع الشرولوإصبعا.»^[۳۸۹]وازبین بردن با قدرت وقوت است،سیبویه گفته است حتی اگرشده شررا باانگشت دفع کن.دفاع مشروع در اصطلاح مربوط به شخصی است که مورد تعدی وحمله قرار گرفته ودر راه دفاع موجب خسارت به شخص مهاجم می شود.^[۳۹۰]
۱)اقسام دفاع: دفاع بااقسامی که داردهرکدام به نوعی باجان وخون مسلمانان درارتباط است.دردفاع ازجان،مال وناموس درصورت پافشاری مهاجم،مدافع مجبوربه کشتن وهدرکردن خون مهاجم می شود.دردفاع اجتماعی درصورتی که آمربه معروف نتواندمنکررا دفع کندومحیط اجتماع راازمنکرپاک سازددرصورت تکرار آن مانندزناکارخونش را می ریزد.دردفاع ازکیان اسلام درصورت تسلط یافتن کفاربرمسلمین ،کفاربه راحتی خون مسلمین رامی ریزندومسلمانان برای جلوگیری ازآن بایددفاع کنندحتی درصورت وجودشرایط مناسب برای غلبه ، مسلمانان می توانندکفاررابه قتل برسانندتاخون خودشان محفوظ بماند. اما اینکه کدام یک ازاقسام دفاع به حرمت خون مسلمان ارتباط نزدیکتری داردبعدازتوضیح هریک خواهیم گفت.

-تعیین روابط تجربی در یک محدوده خاص
-افزودن به دانش کاربردی در یک زمینه خاص
-پیشبرد تحقیق و روش شناسی در یک زمینه خاص
-ارائه دانش کاربردی تائید شده در یک زمینه خاص(بازرگان ،دیگران،۱۳۸۰: ۸۱)
۳- ۲- ۲- تحقیق توصیفی
شامل جمع اوری اطلاعات برای ازمون فرضیه پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مطالعه می شود.برخی تحقیقات توصیفی را شامل انواعی از تحقیقات می دانند،از جمله:

۱-تحقیق پیمایشی
۲-تحقیق همبستگی
۳-تحقیق کاری(علمی،اقدام پژوهشی)
۴-بررسی موردی(مورد کاوی)
۵-تحقیق پس رویدادی(علی-مقایسه ای)(خاکی،۱۳۷۹: ۱۰۴)
مطالعه توصیفی برای تعیین و توصیف ویژگیهای متغیرهای یک موقعیت صورت می گیرد.مطالعات توصیفی همچنین برای درک ویژگیهای سازمانهائی که رویه های مشابهی دارند،به کار می رود.
پژوهشهای توصیفی داده ها را به گونه ای معنادار ارائه می کنند و در موارد زیر سودمند هستند:
۱-شناخت ویژگیهای یک گروه در موقعیت مورد علاقه
۲-کمک به تفکر نظام گرا درباره یک وضعیت
۳-ارائه دیدگاههائی مبنی بر ضرورت بررسی و پژوهش بیشتر
۴-کمک به اخذ تصمیهائی خاص(سکاران،۱۳۸۱: ۱۲۴-۱۲۳)
بطور کلی باید گفت این تحقیق از نظرهدف، کاربردی و از جهت روش گردآوری داده ها، توصیفی و بطور مشخص ترکیبی از نوع توصیفی- همبستگی است.
۳- ۳- متغیرهای تحقیق
در انجام پژوهش برای پاسخ به سوالات یا ازمودن فرضیه ها،لازم است که متغیرها شناسائی شوند.در این پژوهش از ۲ نوع متغیر استفاده شده است:
۳- ۳- ۱- متغیر وابسته
متغیری است که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییر پذیری در آن است.به عبارت دیگر یک متغیر اصلی است که در قالب یک مساله برای تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد.یعنی متغیرهای وابسته ،شرایط یا خصایصی هستند که با وارد کردن ،از میان برداشتن یا تغییر متغیرهای مستقل ظاهر می شوند،از بین می روند و یا تغییر می کنند. (خاکی،۱۳۷۹: ۱۶۶)
۳- ۳- ۲- متغیر مستقل
متغیر مستقل ویژگی و خصوصیتی است که بعد از انتخاب توسط محقق در آن دخالت یا دستکاری می شود و مقادیری را می پذیرد تا تاثیر آن بر روی متغیر وابسته مشاهده می شود.تغییر در یک متغیر مستقل ،تغییرات قانونمندی در متغیر وابسته بوجود می آورد ،بنابراین در هر آزمایش تجربی متغیر مستقل همان محرک است. (خاکی،۱۳۷۹: ۱۶۷)
۳- ۳- ۳- متغیر تعدیل کننده
متغیر تعدیل کننده متغیری است که بر جهت رابطه یا میزان رابطه متغیرهای مستقل و وابسته می تواند موثر باشد. اثرات این متغیر قابل مشاهده و اندازه‌گیری است. به متغیر تعدیل کننده گاهی متغیر مستقل فرعی نیز گویند (سرمد و دیگران، ۱۳۷۹، ص۱۴۳).
در این پژوهش متغیرمستقل هوش مذهبی، متغیر تعدیل کننده حمایت اجتماعی ادراک شده و متغیر وابسته استرس شغلی است.
۳- ۴- روش گردآوری داده ها
در این پژوهش از دو روش کتابخانه ای و میدانی جهت گرداوری اطلاعات استفاده شده است.
۳- ۴- ۱- روش کتابخانهای
هر محققی قبل از شروع پژوهش و هنگامی که به موضوعی ویژه برای پژوهش علاقمند شده است،ناگزیر از مراجعه به کتابخانه خواهد بود.با مطالعه کتابها،مقاله ها و تحقیقات دیگران که در حوزه موضوع مورد علاقه اوست ،موضوع پژوهش خود را خالص تر و رساتر سازد.برای پیشینه و ادبیات پژوهش از کتابخانه و مراجعه به اینترنت استفاده شده است.
۳- ۴- ۲- روش میدانی
دراین روش ابزار گردآوری داده های اولیه از طریق پرسشنامه ویا مصاحبه منظم بوده است
در تحقیق حاضر با بهره گرفتن از نظر صاحبنظران و اساتید کمیته تحقیق ، عوامل مرتبط با موضوع شناسایی شده و با بهره گرفتن از مقیاس درجه بندی لیکرت پرسشنامه مقدماتی تهیه گردید. پس از تعیین اعتبار و روایی آن، پرسشنامه نهایی تهیه و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری شده است.
پرسشنامه شامل ۲قسمت عمده است:
۱-اطلاعات عمومی پاسخگو: در این بخش از سوالات سعی شده تا اطلاعات کلی و جمعیت شناختی مربوط به پاسخ دهندگان جمع آوری شود که شامل ۵ سوال است.
۲-اطلاعات اختصاصی: این بخش شام سوال است که در طراحی آنها سعی شده تاحد ممکن قابل فهم و ساده باشند.برای طراحی این بخش از طیف ۵بخشی لیکرت استفاده گردیده است که یکی از رایج ترین مقیاسهای اندازه گیری به شمار می رود.شکل کلی و نحوه امتیاز دهی طیف لیکرت بصورت جدول ۳-۱ است.
جدول ۳-۱-مقیاس ۵گزینه ای لیکرت

^۳ انرژی خالص شیردهی و کربوهیدرات غیر فیبری بر اساس NRC [189] محاسبه شد.

۳-۳- مواد و روش های مربوط به آزمایش سوم
۳-۳-۱- گاوها، جیره‌ها و طراحی آزمایش
این پژوهش‌ها در شرکت کشت و دامداری فکا، وابسته به شرکت سرمایه گذاری صنایع عمومی تأمین اجتماعی که در کیلومتر ۱۶ جاده اصفهان – شیراز قرار دارد، انجام شد.
در این آزمایش، تعداد ۲۴ راس گاو شیری چند شکم زایش هلشتاین با میانگین روزهای شیردهی ۱۱۷ و تولید شیر ۳/۴۶ کیلوگرم در روز استفاده شد. گاوها در ابتدا بر اساس روزهای شیرواری و شکم زایش بلوک بندی شدند و سپس بر اساس شمار سلول‌های سوماتیک به دو گروه تقسیم شدند. گروه سلول‌های سوماتیک متوسط با شمار سلول‌های سوماتیک بین ۲۶۰۰۰۰ و ۵۰۰۰۰۰ و با میانگین ۳۲۵۰۰۰ و گروه با سلول‌های سوماتیک بالا شامل گاوهایی با سلول‌های سماتیک بیش از ۵۰۰۰۰۰ و با میانگین ۷۷۵۰۰۰ بودند. هر گروه از دام‌های با سلول‌های سماتیک متوسط و بالا نیز به دو گروه تقسیم شدند که یک گروه از مخلوط گیاه دارویی که در آزمایش ۲ توضیح داده شد استفاده نمود و گروه دیگر گیاه دارویی مصرف ننمود. تیمارهای آزمایشی بشکل فاکتوریل ۲×۲ شامل فاکتور افزودن گیاه دارویی (حضور یا عدم حضور گیاه دارویی) و فاکتور سطح سلول های سوماتیک (سطح متوسط و بالا) در نظر گرفته شد. بنابراین تیمارهای آزمایشی به این صورت بودند: ۱- سلولهای سوماتیک متوسط و بدون مکمل گیاه دارویی، ۲- سلولهای سوماتیک متوسط و مکمل گیاه دارویی ۳- سلولهای سوماتیک بالا و بدون مکمل گیاه دارویی و ۴- سلولهای سوماتیک بالا و مکمل گیاه دارویی. تجزیه شیمیایی جیره مصرفی در جدول ۳-۳ نشان داده شده است. این جیره توسط نرم افزار جیره‌نویسی گاوهای شیری دانشگاه کرنل تهیه گردیده و به صورت جیره‌های کاملاً مخلوط با دسترسی آزاد (۵ تا ۱۰درصد پس آخر در روز بعد) مورد تغذیه گاوها قرار گرفت. جیره‌های کاملا مخلوط در کل دوره آزمایشی به صورت دو وعده در روز در اختیار گاوها قرار داده می‌شد. طی دوره آزمایشی گاوها دسترسی آزاد به آب داشتند. کل دوره آزمایشی ۳۶ روز بود که ۲۴ روز ابتدایی دوره سازگاری به جیره ها و ۱۲ روز انتهایی دوره نمونه برداری بود. گاوها در طول دوره آزمایشی در جایگاه انفرادی با ابعاد ۴×۸ متر نگهداری شدند. به منظور کاهش اثرات منفی گیاه دارویی بر مصرف خوراک در روزهای اولیه، بخشی از تفاله مرطوب جیره به طور جداگانه با گیاه دارویی مخلوط شد و به صورت سرک به جیره اضافه شد و هر دام در تیمارهای مصرف کننده گیاه دارویی روزانه ۱۸۵ گرم گیاه دارویی دریافت نمود. تیمارهایی که گیاه دارویی مصرف ننمودند، فقط تفاله مرطوب به شکل سرک دریافت نمودند. نسبت گیاهان دارویی در مخلوط و ترکیبات شیمیایی آن در آزمایش ۱ و ۲ توضیح داده شد.

۳-۳-۲- ثبت داده ها، نمونه برداری ها و آنالیزهای شیمیایی
مقدار خوراک ارائه شده به گاوها و مقدار پس آخور باقیمانده از روز ۲۴ تا ۳۶ ثبت گردید. نمونه‌های خوراک به محض ارائه خوراک و نمونه های مدفوع ۴ ساعت پس از خوراک‌دهی در روزهای ۳۰ تا ۳۴ آزمایش از رکتوم برداشته شد و در دمای ۱۸- درجه سانتی گراد نگهداری شد. تمام آنالیزهای خوراک، مدفوع و پس آخور طبق روش‌های اشاره شده در آزمایش دوم انجام شد. نمره بدنی در مقیاس ۵ واحدی و ضخامت لایه چربی پشت [۲۴۳] در آغاز و انتهای آزمایش ثبت گردید. به خاطر این که نمره وضعیت بدنی یک برآورد ذهنی و فردی از میزان ذخایر انرژی در بدن است، ضخامت بافت چربی پشت که یک اندازه‌گیری عینی از میزان ذخایر انرژی بدن است با بهره گرفتن از یک دستگاه اولتراسونوگرافی^[۲۹] با یک مبدل خطی و بسامد بین ۰/۵ تا ۵/۶ مگاهرتز اندازه‌گیری شد.
۳-۳-۳- شمار سلول های سوماتیک و تولید شیر
گاوها سه بار در روز در ساعات ۵:۰۰ صبح، ۱:۰۰ بعد از ظهر و ۹:۰۰ شب شیردوشی شدند. ثبت شیر در هر وعده شیردوشی در روزهای ۲۴ تا ۳۶ و نمونه برداری از شیر در روزهای ۲۶ تا ۳۲ صورت گرفت و نمونه ها در دمای یخچال تا زمان آنالیز نگهداری شدند. قبل از نمونه گیری شیر، سرپستان‌ها ضدعفونی شد. نمونه‌های شیر قبل از شروع آزمایش از سه وعده شیردوشی گرفته شد و توسط دی کرومات سدیم تا زمان آنالیز ترکیبات شیر و شمار سلول‌های سوماتیک نگهداری شد.
۳-۳-۴- نمونه گیری از مایع شکمبه و خون
نمونه گیری از مایع شکمبه ۴ ساعت پس از خوراکدهی وعده صبح به روش رومینوسنتسیس انجام شد. بدین منظور از سرسوزن های مخصوص پانکسیون لومبار^[۳۰] استفاده شد و مقدار ۱۰ تا ۲۰ میلی لیتر از مایع شکمبه استحصال شد. اندازه گیری pH و متابولیت های تخمیر شکمبه‌ای طبق آزمایش دوم انجام شد.
در روز ۳۵ دوره آزمایشی، نمونه های خونی تقریبا ۴ ساعت پس از وعده خوراک دهی صبح از سیاهرگ دمی توسط لوله های ونوجکت حاوی هپارین گرفته شد. آماده سازی نمونه های خون و جداسازی پلاسما به روشی که در آزمایش دوم تشریح شد، صورت گرفت. متابولیت های خونی شامل گلوکز، کلسترول، نیتروژن اوره ای خون، تری گلیسیرید، پروتئین تام، آلبومین، کراتینین، آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینو ترانسفراز و آلکالین فسفاتاز توسط کیت های تجاری شرکت پارس آزمون^[۳۱] و به روش دستی اندازه گیری شدند. غلظت بتاهیدروکسی بوتیرات توسط کیت تجاری رندوکس اندازه گیری شد.
۳-۳-۵- آنالیز آماری
گاوها بر اساس روزهای شیرواری و شکم زایش بلوک‌بندی و به صورت تصادفی به ۴ تیمار آزمایشی اختصاص داده شدند. داده‌های ثبت شده نمره بدنی، ضخامت لایه چربی در ابتدای آزمایش به عنوان عامل کمکی برای آنالیز داده‌های مربوط به انتهای آزمایش در نظر گرفته شدند. داده‌های مصرف خوراک، تولید و ترکیبات شیر که روزانه ثبت شده بود به شکل روزانه آنالیز گردید. داده‌ها با بهره گرفتن از نرم‌افزار آماری SASورژن ۱/۸ توسط مدل مختلط بر مبنای اندازه گیری‌های تکرار شده در زمان آنالیز گردید. مدل شامل اثرات ثابت (گیاه دارویی و سطح سلول های سوماتیک، اثر زمان و اثرات متقابل آن‌ها)، اثر تصادفی گاو در تیمار و خطای آزمایشی بود. نتایج به صورت میانگین حداقل مربعات و خطای استاندارد میانگین گزارش شدند. میانگین داده‌ها با بهره گرفتن از آزمون توکی مقایسه شدند و اثرات عوامل اصلی در مدل در سطح احتمال کم‌تر یا مساوی ۰۵/۰ معنی‌دار تلقی شدند و تمایل به معنی‌داری در سطح احتمال ۱۰/۰ - ۰۵/۰ بحث شد.

جدول ۳-۳- اقلام خوراکی و ترکیب شیمیائی جیره‌های آزمایشی بر اساس ماده خشک

اجزاء خوراکی (درصدی از ماده خشک)

سیلاژ ذرت

۴/۲۳

علوفه یونجه

۷/۸

دانه پنبه

۸/۳

تفاله چغندر

۸/۳

دانه جو

۲/۲۱

دانه ذرت

۷/۱۳

دانه سویای اکسترود شده

نتایج به دست آمده از بررسی سوال فرعی سوم با یافته‌های چو لیم و همکاران (۲۰۱۴)، ظهوری و همکاران (۲۰۱۴)، لزاریدیز و همکاران (۲۰۰۱) و برنارد و همکاران (۱۹۹۷) همخوانی دارد. یافته‌های این پژوهشگران نشان می‌دهد که افزایش مقدار ماده فعال سطحی شاید به دلیل افزایش پایداری پلیمریزاسیون و افزایش جرم ملکولی باعث افزایش استحکام چسبندگی جداشدگی می‌شود.
-کارایی اثر دما بر استحکام چسبندگی جداشدگی و ویسکوزیته چسب‌های حساس به فشار چگونه است؟
دما بر سرعت شکل گیری رادیکال‌های آزاد و خواص ترمودینامیکی پلیمریزاسیون اثر می‌گذارد. از آنجایی که استحکام مواد پلیمری تابع دما می باشد بنابراین با افزایش دما استحکام چسبندگی جداشدگی در ابتدا افزایش شدیدی داشت ولی با افزایش بیشتر دما، استحکام چسبندگی جداشدگی کاهش یافت. به دلیل اینکه پیش امولسیون با سرعت کنترل شده‌ای به محیط پلیمریزاسیون اضافه شد دمای حاصل از واکنش پلیمریزاسیون نیز به طور تقریبی در کنترل بود. با افزایش دما سرعت پلیمریزاسیون افزایش می‌یابد و جرم مولکولی پلیمر تا حدی با افزایش دما بالا می‌رود و شاید به همین دلیل باعث افزایش استحکام چسبندگی جداشدگی می‌شود. در دمای بالاتر استحکام چسبندگی جداشدگی کاهش می‌یابد. افزایش بیش از حد دما باعث افزایش واکنش‌های جانبی (انتقال و پایان) می‌شود. واکنش‌های جانبی که افزایش یابند سرعت پلیمریزاسیون کاهش، جرم مولکولی کاهش و احتمالا در نتیجه استحکام چسبندگی جداشدگی کاهش می‌یابد.

نتایج به دست آمده از بررسی سوال فرعی چهارم با یافته‌های کجتنا و همکاران (۲۰۰۸) و جوانویک و همکاران (۲۰۰۵) همخوانی دارد. یافته‌های این پژوهشگران نشان می‌دهد که استحکام چسبندگی جداشدگی رزین اکریلیک به دمای پلیمریزاسیون نیز بستگی دارد و احتمال دارد استحکام چسبندگی جداشدگی با افزایش دما به دلیل افزایش واکنش‌های جانبی کاهش یافته باشد.
-کارایی اثر نانو ذرات سیلیکات بر استحکام چسبندگی جداشدگی و ویسکوزیته چسب‌های حساس به فشار چگونه است؟
هنگامی که نانوذرات سیلیکات در رزین‌ها مورد استفاده قرار می گیرند، با پراکنده سازی تنش‌ها و تقویت خواص مکانیکی و مقاوم کردن در برابر رطوبت رزین اکریلیکی، استحکام چسبندگی به وجود می آورند. نانو ذرات سیلیکات شامل ذراتی هستند که دارای شکل گلوله ای بوده و یا به صورت ذرات خشک پودر یا به صورت معلق در مایع محلول قابل پخش شدن می باشند، که محلول آن رایج ترین نوع محلول نانو ذرات سیلیکات می باشد. نانوذرات سیلیکات می‌توانند با پلیمریزاسیون یا آمیزش ذوبی (مخلوط شدن با یک پلاستیک مذاب) با پلیمرها ترکیب شوند که در این پژوهش توسط پلیمریزاسیون با رزین اکریلیک ترکیب شدند. بر خلاف انتظار ما در میان سه نمونه تهیه شده از سه نوع از نانو ذرات سیلیکات، افزایشی در استحکام چسبندگی جداشدگی پلیمریزاسیون با نانو ذرات سیلیکات مخلوط شده به روش التراسون (۲%) با توجه به دلایل ذکر شده در فصل اول قسمت ۱-۱-۱۳ و ۱-۱-۱۴ مشاهده شد. نانوذرات سیلیکات پودری و نانو ذرات سیلیکات مخلوط شده بدون التراسون (۲%) اثری بر افزایش استحکام چسبندگی جداشدگی نداشتند.
نتایج به دست آمده از بررسی سوال فرعی پنجم با یافته‌های لواندوسکی (۲۰۱۰)، راولت و همکاران (۲۰۰۸) و لواندوسکی و همکاران (۲۰۰۷) همخوانی داشت. یافته‌های این پژوهشگران نشان می‌دهد که استفاده از نانو ذرات سیلیکات بر استحکام چسبندگی جداشدگی رزین اکریلیکی اثر چندانی ندارد ولی باعث افزایش مقاومت رزین اکریلیکی در برابر رطوبت می‌شود.
۵-۳ نتیجه‌گیری
در مقادیر بالاتر از مقدار بوتیل اکریلات (۵ گرم، ۰۴/۰ مول) و اکریلیک اسید (۵ گرم، ۰۷/۰) مشاهده شد که افزایش کوپلیمر بوتیل اکریلات و اکریلیک اسید باعث افزایش استحکام چسبندگی جداشدگی و کاهش ویسکوزیته رزین اکریلیک شد. در مقادیر بالاتر از بوتیل اکریلات (۱۰ گرم، ۰۸/۰ مول) و اکریلیک اسید (۱۰ گرم، ۱۴/۰ مول) استحکام چسبندگی جداشدگی کاهش یافت و ویسکوزیته افزایش یافت که نشان دهنده این است که بهتر است کوپلیمر اکریلیک اسید و بوتیل اکریلات در مقادیر بالاتر از این محدوده برای ساخت چسب حساس به فشار بهتر است استفاده نشود. حداکثر استحکام چسبندگی جداشدگی در مقدار آغازگر (۲۵/۱ گرم، ۰۰۵/۰ مول) به دست آمد و بعد از این با افزایش مقدار آغازگر استحکام چسبندگی جداشدگی کاهش و ویسکوزیته به شدت افزایش یافت. با افزایش مقدار ماده فعال سطحی استحکام چسبندگی جداشدگی ابتدا روند کاهشی و سپس در مقدارهای بالای (۷۰ گرم، ۶۱/۱ مول) افزایش داشت. در مقدار ماده فعال سطحی (۷۰ گرم، ۶۱/۱ مول) افزایش شدیدی در مقدار ویسکوزیته مشاهده شد و با افزایش بیشتر مقدار ماده فعال سطحی، ویسکوزیته کاهش یافت. بنابراین در مقدار ماده فعال سطحی (۱۰۵ گرم، ۴۱/۲ مول) با ویسکوزیته به نسبت کمتر، بیشترین استحکام چسبندگی جداشدگی به دست آمد. در دماهای بالای Cº ۶۰ استحکام چسبندگی جداشدگی افزایش یافت و در دماهای بالاتر از Cº ۶۵ استحکام چسبندگی جداشدگی کاهش یافت. بهترین دما برای تولید رزین اکریلیک که استحکام چسبندگی جداشدگی بالایی داشته باشد در چنین فرمول بندی Cº ۶۵ بود. با افزایش دما ویسکوزیته ابتدا مقدار کمی داشت سپس در دمای ºC 68 افزایش شدیدی یافت.
استحکام چسبندگی جداشدگی نانو ذرات سیلیکات پودری صفر به دست آمد. بیشترین مقدار استحکام چسبندگی جداشدگی و ویسکوزیته در نمونه نانو ذرات سیلیکات مخلوط شده به روش التراسون (۲%) به دست آمد. پایین ترین مقدار ویسکوزیته متعلق به نانوذرات سیلیکات پودری و نانو ذرات سیلیکات مخلوط شده بدون التراسون (۲%) با بهره گرفتن از همزن معمولی است.
بیشترین استحکام چسبندگی جداشدگی در مقدار ماده فعال سطحی (۱۰۵ گرم، مول) و بعد از آن در نمونه نانو ذرات سیلیکات مخلوط شده به روش التراسون (۲%) به دست آمد. کمترین مقدار استحکام چسبندگی جداشدگی متعلق به پلیمریزاسیون در دمای ºC60 و همچنین پلیمریزاسیون نانو ذرات سیلیکات پودری است. بیشترین ویسکوزیته متعلق به مقدار ماده فعال سطحی (۷۰ گرم، مول) و کمترین ویسکوزیته نیز مربوط به دمای ºC60 است.
۵-۴ پیشنهادات مبتنی بر سوالات پژوهش
۵-۴-۱ پیشنهادات مربوط به مقدار کوپلیمر بوتیل اکریلات و اکریلیک اسید
استفاده از مقدار موثر کوپلیمر بوتیل اکریلات و اکریلیک اسید در پلیمریزاسیون امولسیونی رزین اکریلیک به منظور افزایش سرعت واکنش و کاهش ژله‌ای شدن.
۵-۴-۲ پیشنهادات مربوط به مقدار آغازگر
استفاده از التراسونیک برای پلیمریزاسیون بدون آغازگر،
استفاده از نسبت صحیح آغازگر به ماده فعال سطحی،
تنظیم زمان پلیمریزاسیون برای تشکیل به طور تقریب کامل شیرابه،
پرهیز از مقدار اضافی آغازگر در پلیمریزاسیون امولسیونی.
۵-۴-۳ پیشنهادات مربوط به مقدار ماده فعال سطحی
استفاده از ترکیب مواد فعال سطحی دیگر با ماهیت کاتیونی
۵-۴-۴ پیشنهادات مربوط به نانو ذرات سیلیکات
استفاده از نانو ذرات سیلیکات در مواردی که افزایش هم چسبی مورد نیاز است.
۵-۵ پیشنهادات برای تحقیقات بعدی
بررسی اثر مقدار و روش افزایش پیش امولسیون به مواد داخل راکتور بر وزن ملکولی، توزیع وزن ملکولی، اندازه ذرات شیرابه و همچنین خواص مکانیکی رزین اکریلیک.
بررسی اثر مواد فعال سطحی آنیونی و کاتیونی بر خواص مکانیکی رزین اکریلیک.
بررسی خواص مکانیکی نانو کامپوزیت حاصل از مخلوط کردن نانو ذرات سیلیکات و رزین اکریلیک با خواص نانو کامپوزیت حاصل از پلیمریزاسیون امولسیونی درجا برای تولید نانو کامپوزیت مناسب تر.
بررسی اثر نمونه‌های مختلف نانو ذرات سیلیکات و مقادیر گوناگون آن‌ها در بهبود خواص چسب‌های حساس به فشار.
۵-۶ محدودیت‌های پژوهش
کمبود امکانات آزمایشگاهی به خصوص در زمینه پلیمر در آزمایشگاه محل پروژه،
عدم توان پژوهشگر در ثابت نگه داشتن اثر تمامی متغییرهای اثرگذار بر پژوهش،
عدم دسترسی به امکانات به علت نبود بودجه کافی،
کمبود امکانات دستگاهی به علت نبود بودجه و تراکم دانشجو،
عدم توجه به پژوهش و عدم اعتقاد به فرهنگ پژوهش در کارها.
فهرست منابع
فهرست منابع فارسی
۱) استین ج ک. ۱۳۸۹٫ شیمی صنعتی. ترجمه ح امیریان، ع پور جوادی، چاپ اول، نشر دانشگاهی.
۲) رمپ پ. ۱۳۷۷ . سنتز پلیمر. ترجمه غ ح ظهوری. تهران:انتشارات رز.
۳) کاوی جی ام جی. ۱۳۶۷ . بسپارها: شیمی و فیزیک مواد جدید. ترجمه غ ر بخشنده ، ک سبحان منش. مرکزنشر دانشگاهی.
۴) کومین ج. ۱۳۸۱ . دانش چسب و چسبندگی. ترجمه غ ح ظهوری. انتشارات سخن گستر.
۵) مهدویان ع، عبداللهی م، اشجاری م. ۱۳۷۸ . از پلیمری شدن امولسیونی تا نانوامولسیون ها. پلیمرهای امولسیونی. تهران: پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران.
۶) نعمتی تویسرکانی س. ۱۳۹۱ . آنالیز و شناسایی کیفی و کمی پلیمرها (تئوری و عملی). آشنایی با گروه‌های مختلف پلیمری. ۳-۱۱۵-۲۱۰-۹۶۴-۹۷۸٫ تهران: جهاد دانشگاهی، ص ۷-۲۷٫
فهرست منابع انگلیسی
۱) Aymonier A, Papon E, Castelein G, Brogly M, Tordjeman P. 2003. Influence of surface and bulk structures of acrylic PSA films onto their tack properties. Journal of Colloid and Interface Science, 2: 341-347.
۲) Bae KY, Lim DH, Park JW, Kim HJ, Rafailovich M, Sokolov J. 2012. Adhesion Performance and Thermal Stability of Fluorinated PSAs as a Crosslinking System. Journal of Adhesion Science and Technology, 26: 361-379.