از آنجایی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم اشرف مخلوقات و مصداق بارز انسان کامل است لذا کیفیت رفتار و منش و به عبارتی ادب او در محضر خداوند می تواند بهترین الگو برای مسلمانان بلکه برای بشریت باشد.
همچنان که خداوند می فرماید:
«ôs)©۹ tb%x. öNä۳s9 Îû ÉAqßu «!$# îouqóé& ×puZ|¡ym »(احزاب/۲۱)
( قطعاً برای شما در[ اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست برای آنکس که به خدا در روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می کنند).
پیامبر اکرم(ص) نهایت ادب را در محضر خداوند داشتند با اینکه معصوم بوده و هیچ گناهی از آن حضرت صادر نشده ولی با این حال بسیار استغفار می نمودند همچنان که در احادیث نیز به آن اشاره گردیده است مثل:
« عن ابی عبدالله (ع) قال : کان رسول الله(ص) یتوبُ الی اللهِ فی کُلِّ یوْمٍ سبعینِ مَرَّطاً قُلْتُ اَکانَ یقول: استغفر الله و اتوب اِلی صَلّی اللهِ عَلیهِ و آله یتوبُ ولا یعود و نحن نتوب و نعود فقال«الله المستعان » (کلینی، ۴/۲۶۶؛ حلی، ۲۸۲)
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا در هر روز هفتاد مرتبه توبه می فرمود راوی حدیث به امام صادق علیه السلام عرض کرد آیا رسول خدا(ص) استغفرالله و اتوب الیه می گفت امام فرمودند بلکه می گفت اتوبِ الی الله راوی می گوید: من گفتم: رسول خدا(ص) توبه می کرد و دوباره باز نمی گشت اما ما توبه می کنیم دوباره بعد از توبه به سوی گناه بازمی گردیم. امام فرمود از خداوند کمک می خواهیم.
حضرت رسول صلی الله علیه و آله در سفر معنوی ِ معراج، وقتی ایمانش مورد تصدیق قرار گرفت از طرف خود و اهل ایمان عرض کرد:
مؤمنان ایمان به خدا و پیامبران و کتابهای آسمانی و فرشتگان آوردند و بین پیامبران(موسی، عیسی،محمد) فرق نگذاشتند و به همه آنها ایمان آوردند( زیرا تمام آنها دارای یک هدف بودند و برای یک منظور برانگیخته شده اند) و از جان و دل گفتند پروردگارا ما دستورات تو را شنیدیم و اطاعت کردیم و از تو انتظار آمرزش داریم پروردگارا ما را به فراموشی و خطا مؤاخذه نکن، پیامبر اکرم(ص) هر چند از خطا و نسیان معصوم و محفوظ است ولی در مقام دعا خود را در ردیف مؤمنین قرار می دهد و از عقوبت غفلت و فراموشی به خدا پناه می برد. (مضمون آیات آخر سوره بقره)
و به قول طبرسی: این دو به طریق انقطاع الی الله است و در آن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم ادب را رعایت نموده و درآن اظهار فقر و نیاز و استعانت از خداوند کرده ، هر چند خداوند هیچ کس را به خاطر غفلت و خطا عذاب نمی کند مگر اینکه علت خطا و اشتباه و فراموشی، سهل انگاری و کوتاهی خود انسان باشد (طبرسی،۲/۴۰۴).
یکی دیگر از دعاهای پیامبر اکرم(ص) به نمایندگی از مؤمنین در سفر معراج این بود که:
« $oY/u wur ö@ÏJóss? !$uZøn=tã #ô¹Î) »( بقره/۲۸۶)«پروردگارا ما را از تکالیف سنگین که گاهی
موجب تخلف افراد از اطاعت پروردگار می شود معاف بدار».البته این نکته قابل ذکر است که با توجه به سوره انعام/۱۴۶،نساء/۱۶۰ بعضی از تکالیف سنگینی بر امتهای پیشین جزو شریعت و در اصلِ آن نبوده بلکه پس از نافرمانیها به عنوان عقوبت و کیفر قرار داده شده است و پیامبر اکرم(ص) ادب را رعایت کرده و از خداوند تقاضا می کنند که آنها را ازآزمایش های طاقت فرسا و مجازاتهای غیرقابل تحمل برکنار دارد و در سوره بقره۲۸۶ «MRr& $uZ9s9öqtB $tRöÝÁR$$sù n?tã ÏQöqs)ø۹$# úïÍÏÿ»x6ø۹$# » حضرت خدا را به عنوان مولا و کسی که عهده دار سرپرستی و پرورش بندگان است می خواند و از او می خواهد آنها را در برابر دشمنان گوناگون پیروز گرداند.
دعای دیگر پیامبروقتی مردم را دعوت به حق نمود و آنان را روگرداندند و کار را بر پیامبر سخت گرفتند و از کارشکنی دست برنداشتند، به تضرع پرداخت و دست به دعا بلند کرد و عرض کرد:
«@»s% Éb>u /ä۳÷n$# Èd,ptø:$$Î/ ۳ $uZ/uur ß`»oH÷q§۹$# ãb$yètGó¡ßJø۹$# ۴n?tã $tB tbqàÿÅÁs? » (انبیاء/۱۱۲).
( گفت: پروردگارا؛[ خودت] به حق داوری کن، و به رغم آنچه وصف می کنید پروردگار ما همان بخشایشگر دستگیر است).
حکومت و داوری خداوند متعال همیشه بر اساس حق می باشد و نیازی نیست پیامبر بگوید خدا به حق داوری کن و لذا اهل تفسیر گفته اند این قید بالحق توضیحی است نه احترازی، چون حکم خدای تعالی جز حق نمی تواند باشد پس کانه ادب را رعایت کرده و گفته:
( خدایا به حکم خودت که حق است حکم کن یعنی حق را برای آنان که به نفعشان است و علیه آنان که به ضررشان است اظهار فرما)(طباطبایی،۱۴/۴۶۹).
و طبرسی از قول یکی از صحابه نقل می کند:
پیامبر اکرم (ص) وقتی به جنگ حاضر می شد عرض می کرد :«رَبِّ اَحْکُمْ بِالحقِّ»
(خدایا به حق حکم کن) یعنی بین من و مشرکین به چیزی که حق را با آن آشکار می کنی فیصله بده. روح این دعا کمال انقطاع و پیوند به پروردگار و بریدگی از غیر او را می رساند و حقیقت تفویض و واگذاری امور و حل مشکلات در آن نهفته است و حضرت(ص) بعد از این دعا خدا را می ستاید و عرض می کند:
«رَبُّنَا الرَّحْمُنُ الْمُسُتَعانُ علی ما تَصِفونَ»
(پروردگار ما به بندگانش رحم می کند خدایی که اهل توحید را در مقابل تکذیب اهل باطل و نسبت فرزند به خدا و توصیف های ناروا کمک می نماید) (طبرسی ، ۱۷۵،۱۶) .
در این دعا پیامبر (ص) میان دو صفت رحمت و یاری که از اصول نعمت ها هستند جمع کرده است و خداوند اسلام را به این دعای آن حضرت نصرت داد و آثار شرک را از مکه معظمه برطرف ساخت و حضرت را بر مشرکان غلبه داد .
در خاتمه شاید بتوان از مجموع آنچه گفته شد چنین استفاده کرد که عنایت انبیاء به دعا و اصرار بر آن در همه حال نمونه ای از ادب انبیاء در برابر خالق است انبیا در هنگام دعا هرگز خود را نمی بینند و عزم تماشای معشوق را دارند که خویش را در نهان و عیان بر دل و دیده ی انسان نمایانده است چنین است که دعا بیش از هر عامل و سبب دیگر در نیل به فلاح مؤثر می باشد و در واقع راهی کوتاه و مستقیم به سوی خداوند تلقی می شود و دعا به منزله برجسته ترین عبادت، آداب و احکام و اسراری دارد که قرآن در خلال بیان دعا و نیایش های انبیاء آداب دعا و احکام آن را مطرح کرده است که به طور مختصر به آنها اشاره گردید .
نتیجه مبحث:
از مضامین دعای انبیاء می توان به آداب زیر دست یافت :
انبیا قبل از هر چیز در دعا از اسم شریف رب ، ربنا ، ربی استفاده می کرده است چون ربوبیت ، واسطه ارتباط بنده با خدا می باشد و فتح باب هر دعایی است.
انبیاء از نعمتی که خدا به آنها ارزانی داشته یاد کرده و بعد از ذکر نعم الهی به ذکر حوائج پرداخته و حوائج معنوی را به طور صریح ذکر می کردند اما حوائج مادی را به طور غیر مستقیم بیان می نمودند و فراخواهی در دعا را فراموش نمی کردند.
ادب عبودیت اینگونه اقتضا می کند که بعد از ذکر نام رب شروع به ثنایی جمیل از پروردگار نمود.
پیامبر اکرم (ص) بالاترین و برترین ادب الگو در ادب نزد خداوند عزوجل است که معروف به امر حسنه می باشد.
انبیاء در انتهای دعا ، در ردیف هر حاجت ، اسمی را از اسماء حسنای الهی مناسب با حاجتشان را ذکر می کردند زیرا هر اسمی برای خود تجلی ویژه ای دارد و رابطه تجلی با آن اسم رابطه خاصی دارد. با تأمل در نیایش انبیا می توان به این دست یافت که رهروان حق به ما آموخته اند که به هنگام دعا و طلب ، ادب را رعایت کرده و هر چه زیبایی و خوبی است به خدا نسبت دهیم و هر چه نقص و بدی است به خود. و همچنین انبیاء به ما می آموزد که وقتی عبد به درگاه حضرت ربوبی می ایستد نباید کلامی که خلاف ادب مقام ربوبی می باشد از او سر زند.
انبیاء هدایت یافتگان به هدایت خدایند هرگز هوای نفس را پیروی نمی کنند و عواطف نفسانی و امیال باطنیشان را درراه خدا بکار برده و از آنها غرضی جز رضای خدا ندارند .
فصل چهارم
ادب دعا در محضر خداوند
مقدمه:
از جمله شئوون ادب در برابر خداوند، ادب در مقام دعا و نیایش است . دعا در دین ما جایگاه و ارزش بسیار بلندی دارد و از برترین اعمال بحساب می آید ارزش و اهمیت دعا در فرهنگ اسلامی از سفارش های قرآن کریم و معصومین(ع) معلوم می شود این تأکید بسیار زیاد،نشانگر جایگاه ویژه دعا در اسلام است تا جایی که رسول گرامی (ص) آن را مغز عبادت می دانند. یکی از مهمترین و اساسی ترین آرزوهای بشر ارتباط با خداست و آدمی فطرتاً دوست دارد از محبوبیت خداوند برخوردار گردد و همواره در تکاپو و تلاش است که برای وی فرصتی پیش آید که با تقّرب به خدا به مقصودش نائل آید و دعا بهترین وسیله ای است که در رسیدن به این امر مهم، او را یاری دهد.
اهمیت نیایش را می توان از آیاتی که خود بصورت دعا آمده است فهمید پروردگارا عطا فرما ما را در این سرای توفیق بندگی و در آن سرای جزای نیک نگه دارما را از عذاب دوزخ.(بقره/۱۹۷)
و همچنین قرآن کریم در مورد اهمیت دعا می فرماید:
«ö@è% $tB (#àst7÷èt ö/ä۳Î/ În1u wöqs9 öNà۲ät!$tãß ( ôs)sù óOçFö/¤x. t$öq|¡sù ãbqà۶t $JB#tÏ۹ »( بگو اگر دعا و عبادت شما نباشد، پروردگارم به شما بهائی نمی دهد ، شما(حق را) تکذیب کردید، پس به زودی (کیفر آن) دامن گیرو ملازم شما خواهد بود)(فرقان/۷۷). بر اساس این آیه آنچه به انسان ها ارزش در پیشگاه خداوند متعال می دهد همان ایمان و دعا و توجه به پروردگار و بندگی او است و خداوند در این آیه شریفه برای کسانی که دعا نمی کنند هیچ جایگاه و اهمیتی قرار نداده بنابراین از این کلام فهمیده می شود که جایگاه و منزلت انسان در نزد خداوند به اندازه ی دعا کردن او و ارزش او به قدر اهتمام و توجّه به مناجات و خواندن اوست.
و در آیه ی ۱۸۶ سوره بقره نیز اهمیت و جایگاه دعا در قرآن روشن می شود در این آیه خداوند سبحان با صراحت تمام، بندگان خود را دعوت به نیایش کرده و وعده ی اجابت داده و نزدیک بودن خود را بیان فرموده است.
«#sÎ)ur y7s9r’y Ï$t6Ïã ÓÍh_tã ÎoTÎ*sù ë=Ìs% ( Ü=Å_é& nouqôãy Æí#¤$!$# #sÎ) Èb$tãy ( (#qç۶ÉftGó¡uù=sù Í< (#qãZÏB÷sãø۹ur Î۱ öNßg¯=yès9 crßä©öt »
(و چون بندگان من از تو درباره ی من بپرسند،همانا من نزدیکم و دعاکننده را وقتی که مرا بخواند پاسخ می دهم،پس آنها نیز دعوت مرا اجابت کنند و به من ایمان بیاورند باشد که راه یابند).
در این آیه نیز دعا و نیایش به عنوان یکی از وسایل ارتباط با خدا یاد شده است و خداوند تصریح فرمودند که هرگاه بندگان از او درخواستی بنمایند دعای آنها را اجابت می کند.
خداوند متعال در آیات مختلف[۴] دیگری از قرآن بطور مستقیم و غیرمستقیم به بیان فضیلت و اهمیت دعا سخن به میان آورده است و اهل بیت علیهم السلام نیز که مفسران حقیقی قرآن کریم هستند این مقوله بسیار مهم و مؤثر در زندگی ما را بسیار بیشتر بر ایمان توضیح و تبین کرده اند.
مرحوم طبرسی از پیامبر اکرم(ص) روایت کرده اند که:«الدّعاءُ هُوَ العِبادَهَ» دعا عبادت است(مجمع البیان،۲۱/۲۹۱).
دربحارالانوار آمده است که بگو خداوندمن،اگر دعای شما نبود به شما اعتنا نمی کرد (مجلسی،۹۳/۲۹۱) وهمچنین پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:
دانلود مقالات و پایان نامه ها با موضوع آداب دعا از منظر قرآن و سنّت- فایل ۱۴
