شامل ، متن ، عکس ، فیلم ، لینک ، فایل و هر گونه داده دیگر را فراهم می آورند .
فناوری های وب 2 امکان تعامل گسترده میان کاربران اینترنت و تبادل سریع و گسترده اطلاعات میان آنها را فراهم می آورند . وب 2 دنیای کندوهای کاربران در محیط های مجازی است ، و شبکه های اجتماعی بخشی از فناوری های وب 2 هستند که درون آنها ، تعاملات کاربران و امکان ایجاد حلقه های دوستی ، گروه های رای دهی ؛ارتباطات افقی و سفارشی شدن صفحات وب فراهم می شود .
شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان نماد وب 2 بخش عمده فضای مجازی را اشغال کرده اند و می توان اذعان کرد این شبکه ها مدل جدید از ارتباطات سایبری را بنیان گذاشته اند که تا کنون سابقه نداشته است .شبکه های اجتماعی محصول فناوری های وب 2 هستند .(خانیکی و بابایی،1390:96)
شبکه های اجتماعی مجازی جدیدترین و جذاب ترین فناوری اینترنتی هستند که حدود 78 درصد کاربران اینترنت عضو یکی از این شبکه ها می باشند با این وجود نهاد روابط عمومی در ایران هنوز با این فناوری جدید ارتباطی بیگانه است چرا که به دلیل پیچیده بودن و ناشناخته بودن و حساسیت های سیاسی و امنیتی در باره این شبکه ها هنوز یک مدل کاربردی مشخص برای نحوه استفاده روابط عمومی ها از این شبکه تعریف و ارائه نشده است.(همان،97)

یکی از اولین تعاریف نسبتا جامع از فرهنگ در سال 1871 توسط تیلور ارائه شد. این مردم شناس انگلیسی اعتقاد داشت که فرهنگ عبارت است از مجموعه ی پیچیده ای از دانش ها، هنر ها، قوانین، اخلاقیات، عادات، و هر چه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرا می گیر، تعریف می کند.
بر اساس این تعریف فرهنگ آموختنی است و از طریق رفتار های ارتباطی به اشتراک گذاشته می شود؛ بنابراین می توانیم آن را به اعضائی که در شبکه های مشترک عضو هستند انتقال دهیم.
گیرتز^[16] (1973)معتقد است که انسان حیوانی است که در شبکه هائی از مفاهیم و معانی که خود او ایجاد کرده است، زندگی می کند و هدف از تحلیل فرهنگ را مطالعه معانی به اشتراک گذاشته شده میان اعضای یک فرهنگ می داند.معانی اغلب درون یک بافت خاص قابل تفسیر هستند.آگاهی از اینکه چگونه فرهنگ بر افراد تاثیر می گذارد، می تواند با شناخت محیط جغرافیائی یا محیط زندگی وی شروع شود.
کریسپین ترلو در کتاب ارتباطات کامپیوتر – واسط آورده است؛ مادامی که تکنولوژی تکامل می یابد، ارتباط نیز تغییر می کند.(ترلو، 1387: 76)
نویسندگان این کتاب در نتیجه گیری تاثیر تکنولوژی اینترنت برتعامل اجتماعی و زندگی روزمره سه عامل را در نظر گرفتند:

1. 1. چه کاری قرار است تکنولوزی انجام بدهد؟

1. 1. تکنولوژی به مردم امکان انجام چه کاری را می دهد؟

1. 1. واقعا تکنولوزی چه کارهائی انجام می دهند؟

بيل گيتس^[17] رئیس و مؤسس آمریکایی شرکت مایکرو‌سافت، معتقد است تحت تأثير فضاهاي مجازي جديد که در آن تلويزيون‌ها و كامپيوترها به يک شبکه‌ی هوشمند جهانی مرتبط هستند، عناصر رفتاري انسان‌ها شکل خواهندگرفت و اين شبکه‌ها ستون فقرات ساختار اجتماعی ما را تشکيل می‌دهند (کاريزي،1381: 329 ). فرهنگ مجاز واقعی تا حد واقعيت مجازي مورد قبول واقع می‌شود که استفاده‌ی مناسب از آن براي بالا بردن سطح دانش‌مان نيروي نهفته‌ی زيادي دارد. استفاده‌ی نادرست ممکن است زيان‌هاي زيادي به همراه داشته باشد (همان: 9) خصوصاً براي نسلی که درمقايسه با نسل ق نسبت دین و رسانه
نسبت دین و رسانه چیست ؟ این پرسشی است که محققان علوم اجتماعی، بسیار به آن اندیشیده و پاسخ های گوناگونی به آن داده اند.هر یک از این پاسخ ها بسته به خاستگاه محققان، با پاسخ های دیگر متفاوت بوده است؛ پاسخی که در جهان غرب به این موضوع داده شده به دلیل ماهیت سکولار آن با پاسخی که در کشور ما به آن داده شده است به دلیل رویکرد خاص خود به دین، بسیار تفاوت دارد.
سکولاریسم در غرب به گرچه تلاش کرده دین را از رسانه بزداید ولی هرگز نتوانسته به طور مطلق به این هدف نایل آید و دین در همان صورت مورد نظر در جهان سکولاریستی، در رسانه ها حضوری پررنگ دارد اما در نگاه سکولار، تعریف از دین تقلیل یافته و در یکی از اشکال ذیل بروز کرده است.
بر اساس این تفکر سکولار در جدائی دین و جامعه، دین، سلطه خود را بر جنبه های زندگی اجتماعی و عمومی از دست داده و به زندگی شخصی و خصوصی منحصر می شود.
به عبارت دیگر در این تفکر صورت های دینی به جای باورها و نهاد های دینی جایگزینی شده است به این معنی که دانش، رفتار و نهاد های مبتنی بر قدرت الهی، جای خود را به نوع انسانی دین می دهند.(باهنر، 21:1388)
استوارت هور در کتاب “دین در عصر رسانه” تشدید شدن رابطه دین و رسانه را در آغاز قرن بیست و یکم، این گونه تشریح کرده است: “در امتداد قرن بیست و یکم، دین و رسانه، روز به روز بیشتر به یکدیگر مرتبط می شوند. بخش اعظم مذهب و معنویت دوران معاصر از طریق رسانه ها درک می شود و رویدادها و نمادهائی مهم، با فراوانی و روافزون ظاهر می شوند.تنها در سال های اخیر شاهد پوشش وسیع رسانه ای رسوائی های کلیسا های کاتولیک امریکا و اروپا، درگیری های عمومی گروهای مذهبی درباره مسائل مربوط به هم جنس بازان، غلبه گفتمان های رسانه ای دین بر مبارزات سیاسی آمریکا و ظهور مجدد دین در حیات سیاسی و اجتماعی اروپا بوده ایم.
1-2-1 کاربران در ایران
ايران بر اساس آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران با بیش از 26 میلیون جوان بین 14 تا 29 سال به عنوان یکی از کشورهاي جوان دنيا مطرح شده‌است . شناخت مقوله‌ی جوانی بيش از پيش با تأثيرات تکنولوژيكي عصرجديد به ويژه با راه‌اندازي شبکه‌ی جهانی اينترنت آميخته است ، جوانان خود عاملين فعال و دخالت‌گر در محيط پيرامون خود هستند . آنان از شرايط پيرامون خود تفسيري دارند و برمبناي دريافت و تفسير خود کنش‌هايشان را شکل می‌دهند . هيچ‌کس بيش از خود آن‌ها از معناي کنش و رمز و رموز آن‌ها آگاه نيست.
جوانان ممکن است اين سؤال را بپرسند که تکنولوژي ارتباطاتی چه نقشی را در زندگی آنان بازي می‌کند؟ به ويژه اينترنت و شبكه‌هاي اجتماعي مجازي که جوانان را قادر به اتصال محلی، ملی و همين‌طور جهانی بطريق راه‌هاي ناموازي می‌سازد . امروز تحول و اثرات آن برکنش جوانان به ويژه جوانان دانشگاهی مسأله‌ی مهمی است که بايد کارشناسانه بررسی و فوايد و تبعات منفی آن در آينده‌ی دور و نزديک مورد توجه قرار گيرد .
شبكه‌هاي اجتماعي اينترنتي يا مجازي، نسل جديد از پايگاه‌هايي هستند كه مورد توجه كاربران شبكه‌هاي اينترنت قرار گرفته‌اند. اين شبكه‌ها در سال‌هاي اخير به يكي از تأثيرگذارترين سرويس‌هاي ارائه شده در اينترنت و وب تبديل شده‌اند و تحول شگرفي در نظام‌هاي اجتماعي ملل مختلف ايجاد كرده‌اند. اين شبكه‌ها به گونه‌اي متفاوت مناسبات اجتماعي و فردي را دچار دگرگوني كرده‌اند به طوري‌كه نه تنها نهادهاي اجتماعي - هم از حيث كاركرد و هم از حيث ماهيت - دستخوش تغييرات شده‌اند، بلكه اين شبكه‌ها بخشي از هويت ديني كاربران و كل عالم ارتباطات را نيز دستخوش تغيير و تحول كرده‌است. به طوري‌كه گروهي از نويسندگان اين تحول در عالم ارتباطات را مبدأ عصر جديدي مي‌دانند، عصري که از آن تحت عناوين مختلفي نظير: ” دهکده جهاني ” (مک لوهان)، ” جامعه مدني جهاني “(ديويد هلد)، ” مدرنيته دوم ” (اولريش بک)، ” جامعه شبکه‌اي ” (مانوئل کاستلز)، ” جهان رها شده ” (آنتوني گيدنز)، ” جامعه ارتباطي ” (جياني واتيمو) و” مدرنيته سيال ” (زيگمون بومن) ياد مي‌کنند.
از جمله اهداف ايجاد و توسعه‌ی شبكه‌های اجتماعی مجازی می‌توان به سامان‌دهی و پيوند گروه‌های اجتماعی مجازی بر محور مشتركات اعتقادی، اقتصادی، سياسی و اجتماعی، به اشتراك گذاردن علاقه‌مندی‌ها توسط اعضاء و گروه‌ها و ايجاد محتوا توسط آن‌ها و نيز توسعه‌ی مشاركت‌های اجتماعی و تعاملات انسان‌ها، اشاره كرد.
هر شبکه‌ی اجتماعی فرهنگ ارتباطاتی خاص خود را دارد. يعنی منش و گفتار مخصوص و منحصر به فرد برای خود برگزيده‌است . البته می‌توان شبکه‌هايی را يافت که فرهنگ ارتباطاتی تقليدی برای خود برگزيده‌اند. فرد با عضويت در هر شبکه‌ی اجتماعی درگير نوع خاصی از فرهنگ ارتباطاتی می‌شود که شامل برخورد، تکه کلام، اصطلاحات مخصوص، رفتار، تيپ شخصيتی و ظاهری و … است. بدون ترديد ميزان تأثيرپذيری فرد از اين محيط صفر مطلق نخواهد بود. پس هر شبکه اجتماعی گرایش، رویکرد و هويت مطلوب خود را ترويج می‌کند. مثلا در سايت‌هايی مثل فيس بوک و فرند فيد و توئيتر، کاربر در کنار اينکه عضو جامعه‌ی بزرگ سايت مورد نظر هست، در گروه و شبکه‌های اجتماعی کوچک‌تری نيز عضو می‌شود. هر کدام از اين گروه‌ها وابستگی خاص خود را دارند و به طبع فرهنگ ارتباطاتی مخصوص. بنابراین چه بسا فرد در تأثير پذيری از فرهنگ ارتباطاتی اين گروه‌ها بر خود لازم می‌بيند که گرایش ها، اعتقادات و هويت ارتباطاتی(سبک و هويت کنش‌های کلی فرد در ارتباط با ديگران) خود را تغيير دهد. هرچند اين تغيير هويت موقت و محدود به زمان و مکان خاصی باشد. ولی بدون ترديد در هويت واقعی فرد بی‌تأثير نخواهدبود. به‌طور کلی همه‌ی اجزای يک شبکه‌ی اجتماعی که فرد با آن در تعامل است در ضمير ناخود آگاه فرد تأثير می‌گذارد. گرایش دینی ارتباطي فرد نيز چيزی نيست که به ضمير ناخودآگاه مرتبط نباشد. نگرش‌هاي متفاوت از سوي مخاطبان، سياستگزاران و دولتمردان به مقوله‌ی شبكه‌هاي اجتماعي و سعي در مسدود و محدود كردن ميزان دسترسي به برخي از اين شبكه‌ها در برخي از جوامع از يك سو و هم‌چنين بروز و شكل‌گيري تحولات و جنبش‌هاي سياسي و اجتماعي با چاشني شبكه‌هاي اجتماعي از سوي ديگر؛ اين سؤال اصلی را مطرح مي‌كند كه شبكه‌هاي اجتماعي چه آثار و پيامدهايي بر اعتقادات، گرایش دینی و هويت كاربران دارند؟ و اساسا این سوال مطرح است با توجه به شکل گیری نحله ها و مکاتب دروغین و انحرافی و عرفان های کاذب ایا این مسائل سراغ کاربران شبکه های اجتماعی را نیز خواهد گرفت؟
انتخاب شبكه‌ی ‌اجتماعي فيس‌بوك نيز در اين پژوهش، به علت تعداد بسيار بالاي كاربران آن و يكي از تأثيرگذارترين شبكه‌هاي اجتماعي مجازي در اينترنت بوده‌است.
دین همواره نقش تاثیر گذار در زندگی بشر داشته است و این در حالی است که تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اثرات فراوانی بر گرایش ها و اعتقادات دینی جوامع داشته و بررسی ارتباط دین و رسانه بویژه ارتباط دین و رسانه های جدید همواره مورد بحث کارشناسان و صاحب نظران ارتباطات است.
با وجود اینکه دین یکی از نیازهای واقعی جوامع انسانی تلقی شده ولی بررسی چگونگی تعامل رسانه ها با این مقوله همواره مورد بحث کارشناسان مسائل اجتماعی و ارتباطی بوده و بخش مهمی از تحقیقات حول محور دین و رسانه شکل گرفته است.
در کشور ما نیز که اساسا یک جامعه دینی و مذهبی است نقش رسانه ها و ارتباط آن ها با دین همواره مورد تاکید و موضوع پژوهش های اجتماعی بسياري بوده است چه اینکه بسیاری از جوانان و دانشجویان به دلیل فضای پویا و فعال رسانه های جدید و شبکه های اجتماعی (فیس بوک ، توئیتر و …)عضو آن ها هستند .
این تحقیق بر آن است تا به بررسی استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی مجازی از منظر دین بپردازد و با توجه به اهمیت دین و محتوای دینی در انقلاب و جمهوری اسلامی ایران ابعاد این موضوع را در یک تحقیق پیمایشی به بررسی بگذارد؛ به عبارتی گرایش و علاقه روزافزون جوانان به استفاده از این شبکه ها را بررسی نماید و ارتباط معنایی آن را با گرایش دینی بسنجد.
این موضوع با وجود پژوهش هاي صورت گرفته همچنان جدید و مورد تاکید کارشناسان و اساتید دانشکده های ارتیاطات و علوم اجتماعی است و می تواند از زوایای مختلف به این پدیده اجتماعی بنگرد و واقعیت های تازه ای را رمزگشائی نماید.
در این زمینه محقق بر آن است تا به بررسی این موضوع از منظري ديگر بپردازد و آن دريافت اين مهم است که ارتباط این پدیده های نوظهور با ارتباطات سنتی مورد استفاده در زندگی دینی مردم چیست و چگونه می توان نقش ارتباطات سنتی را در بستر ابزارها و وسائل نوین ارتباطی مثل شبکه های اجتماعي مجازی تبیین کرد؛ به عبارتی آیا همانگونه که نقش شبکه مساجد در توسعه فرهنگ دینی و همچنین انقلاب اسلامی ایران نقشي تعیین کننده ای بوده می توان چنین نقشی را به رسانه های جدید مثل شبکه های مجازی تعمیم داد و آیا می توان پیوندی در این زمینه متصور بود.
و چگونه می توان از شبکه های اجتماعی مجازي در جهت اهداف فرهنگی استفاده کرد و آیا می توان امیدوار بود استفاده آزادانه از این شبکه ها در فضای سالم فرهنگی اتفاق بیفتد.
در سال‌های اخير “شبکه‌های اجتماعی مجازی” با سرعتی بي نظير گسترش يافته‌اند. پايگاه‌های مجازی مای اسپیس فیس بوک(MySpace)، فیس بوک (FaceBook) ، فرندستر (Friendster)، یوتیوب (YouTube)، فیلکر (Flickr)، اورکات (Orkut) و تویتر (Twitter)مشهورترين اين شبکه‌ها هستند که فضايی جذاب را برای ارتباط شبکه‌ای در فضای مجازی ميان کاربران اينترنت و عمدتاً از نسل جوان، فراهم آورده و در مدت زمانی کوتاه به سرعت رشد کرده‌اند.
حال این پرسش مطرح است كه تاثیر این شبکه ها بر ابعاد زندگی انسانی چگونه است و ارتباط آن با دین و مذهب و بطور کلی گرایش دینی مخاطبان خود چگونه است؟
در این پژوهش تلاش می شود نظرات دانشجویان دانشکده هنر های زیبا دانشگاه تهران در ارتباط با گرایش دینی و شبکه های اجتماعی در قالب یک پژوهش پیمایشی مورد بررسی قرار بگیرد.
1-3 اهميت و ضرورت انجام تحقيق
دین همواره در زندگی بشر از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است به عبارتی شاید اهمیت این پدیده در زندگی بشر موجب شده تا بیش از 80 تعریف متفاوت از دین در زندگی بشر توسط اندیشمندان حوزه علوم اجتماعی و ارتباطات ارائه شود.
دانشمندان برای پیدا کردن یک یا چند وجه مشترک در تعریف ادیان کوشیده اند، ولی کارشان به جائی نرسیده است و همین امر بیش از هشتاد تعریف از دین را موجب شده است.(توفیقی، حسین: 1390)
برخی گفته اند: دین عبارت است از اعتقاد به یک امر قدسی و برخی آن را ایمان به موجودات روحانی دانسته اند.گروهی دیگر گفته اند: دین عبارت است از ایمان به یک یا چند نیروی فوق بشری که شایسته اطاعت و عبات اند.
دکتر یونس شکرخواه مدرس دانشگاه های تهران و علامه در مصاحبه ای در سال 1390 از شبکه های مجازی مثل فیس بوک با عنوان مسجد یا مکان بیتوته نام می برد؛ این عبارت شاید تا حدودی اغراق امیز به نظر آید ولی باید قبول کرد مردم چه پیر و چه جوان شبکه های اجتماعی را برای زندگی کردن انتخاب می نمایند و ساعت ها از زمان مفید خود را صرف زندگی در این فضاها می نمایند.
اهمیت فضای مجازی به قدری افزایش یافته است که از آن با عنوان زندگی دوم ^[18]یادمی شود که اهمیت آن هر روز بیشتر و بیشتر می شود و بسیاری از کارشناسان درباره مسائل فرهنگی و اجتماعی و حتی اعتقادی آن داد سخن می رانند.
شبكه‌های مجازی از سويي با درنورديدن مرزهای جغرافيايی، در ميان جوامع و فرهنگ‌های مختلف رواج يافته‌ و زمينه‌ی رشد و انتشار سريع اخبار و اطلاعات، ارتقای تحقيقات علمی و آكادميك، تسهيل تبادل‌نظر بين دانشجويان و اساتيد و نيز تبليغ برخی ارزش‌ها و فضايل اخلاقی و انسانی را در فضای سايبر، در جای‌جای جهان مهيا كرده است. اما از سوي ديگر در كنار جذابيت‌ها و اثرات شگرف اين جوامع مجازی، نبايد از پيامد‌های منفی و آسيب‌‌های آن غافل بود.
به نظر می‌رسد مهم‌ترين پيامد منفی كه ترويج و گسترش اين شبكه‌ها می‌تواند در جامعه‌ی امروز ما داشته باشد، تبليغات ضد دينی و القای شبهات به منظور تخريب و استحاله‌ی باورها و اعتقادات در اين رسانه‌هاست كه ممكن است از سوی گروه‌های مغرض و با اهداف از پيش تعيين شده انجام گيرد. اين تخريب در راستای همان جنگ نرم و رويكرد تهاجمی غرب در قبال جهان اسلام است كه با هدف دين‌زدايی و حمله به مقدسات، افكار عمومی و به خصوص نخبگان را نشانه می‌گيرد و از آن‌جا كه تشكيلات اداری و مراكز فعاليت اين شبكه‌ها عمدتاً در غرب قرار گرفته‌اند اين امر معنی‌دارتر و نمايان‌تر می‌شود.
حرکت شبکه‌های اجتماعی به سمت وب مفهومی^[19] [20]احتمالاً تأثير زيادی بر روی شکل‌دهی اعتقادات و گرایش‌های دینی و هويتي متفاوت در کابران خواهد داشت. ارتباط گسترده‌تر از طريق مفهوم و شکل‌دهی معانی مورد نظر در ذهن مخاطب گام بلندی در ترغيب‌کردن کاربر به انتخاب هويت ارائه شده توسط شبکه‌های اجتماعی خواهد بود. اما توجه و تشخيص اين‌مهم براي رسيدن به راه‌كارهاي مناسب، مستلزم انجام پژوهش‌هاي متفاوت در اين حوزه است تا با شناختي عميق و علمي، زمينه را براي برنامه‌ريزي‌هاي هوشمندانه و متناسب با شرايط فرهنگي و اجتماعي جامعه و علي‌الخصوص براي جوانان و دانشگاهيان به عنوان جامعه‌ی هدف كه از جمله بيشترين كاربران اين شبكه‌ها نيز به حساب مي‌آيند؛ فراهم‌كرد.
1-4 اهداف پژوهش
دنیای مجازی دیگر به جهان پشرفته تعلق ندارد و دامن خود را به سرتاسر هستی گسترانیده است. جهان مجازی،اگرچه مدت زمان زیادی از تولد آن نمی گذرد اما رشدی فزاینده داشته و سعی کرده روز به روز خود را به جهان واقعی، نزدیک تر سازد.این پدیده رقابت خود با جهان واقعی را تا حدی جدی کرده که امروزه از دو جهانی شدن بحث می شود.طرح دوجهانی شدن به معنای به رسمیت شناختن جهان مجازی است.
جهان مجازی،اگرچه مدت زمان زیادی از تولد آن نمی گذرد اما رشدی فزایندهداشته و سعی کرده روز به روز خود را به جهان واقعی ،نزدیک تر سازد.این پدیده رقابت خود با جهان واقعی را تا حدی جدی کرده که امروزه از “دو جهانی شدن ” بحث می شود.طرح دوجهانی شدن به معنای به رسمیت شناختن جهان مجازی است. “ظهور جهان مجازی بسیاری از روندها، نگرش و ظرفیت‌های آینده جهان راتحت تأثیر خود قرار خواهد داد. این جهان در واقع به موازات و گاه مسلط بر«جهان واقعی» ترسیم می‌شود و عینیت واقعی پیدا می‌کند."(عاملی, دو جهانی شدن ها و آینده هویت های همزمان، 1385: 45)